شبکه اطلاع‌رسانی روابط‌عمومی ایران (شارا) || عملیات روانی یکی از شیوه های مهم برای پیشبرد اهداف است. عملیات روانی اقداماتی پیچیده، چند لایه و بخشی از یک پروژه فراگیرتر، اعم از جنگ و اقدامات نظامی، مبارزات سیاسی در کارزارهای انتخاباتی، فعالیت برای کسب قدرت در سطوح مختلف، یا اقدامات اقتصادی است. تلاش اصلی در عملیات روانی، دستکاری ذهنی و مغزشویی از طریق سلطه بر فکر، ذهن، اراده و قلب مخاطب به منظور تضعیف روحیه، ایحاد یاس، تاثیر بر افکارو رفتار و بالاخره تسلیم او در جهت اهدافی مشخص است. پیش فرض های کلیدی در عملیات روانی جهل و بی اطلاعی مخاطب، صحیح تلقی کردن

داده های منتشره توسط مخاطب و عدم تحقیق در مورد درستی اطلاعات و تبلیغاتی است که او را هدف قرار می دهد.

تکنیک های عملیات روانی متعدد است. از جمله می توان به تکنیک های زیر در تبلیغات اشاره کرد: گردش شایعات و اطلاعات جعلی، تلفیق اطلاعات دروغ با اطلاعات درست، پاره حقیقت گویی، تعمیم افراطی، مبالغه و بزرگ نمایی اخبار بی اهمیت و کوچک نمایی اخبار مهم، نفرت پراکنی و اهریمن سازی، برچسب زنی، ایجاد تردید در أصول و ارزش های مورد قبول جامعه مخاطب، دامن زدن به دوقطبی سازی و تفرقه میان مردم، دمیدن بر شکاف میان مردم و حاکمیت، القای ترس به منظور تضعیف روحیه و أراده مخاطب، حرمت شکنی افراد متنفذ و مقبول وموثر جامعه، تکرار گزاره ها برای جا انداختن پیام در ذهن مخاطب.

در جریان مسمومیت های زنجیره ای اخیر در مدارس، گذشته از مواردی که مطابق اطلاعات منتشره ممکن است ناشی از هیجان و استرس دچار عوارض و بدحالی شده و نوعا اکثر این افراد نیز متاثر از تبلیغات و عملیات روانی برای ایجاد هراس و واهمه بین دانش آموزان بوده اند، عاملان موارد باقیمانده دیگر هم هر که باشند، از قریب به اتفاق تکنیک های عملیات روانی از جمله موارد فوق الذکر بهره گرفته و تبلیغات خود را با اسم رمز حملات شیمیایی و به منظور ارعاب و ناامنی راه انداختند.

از همان ابتدا عملیات روانی گسترده ای به موازات اقدامات در مدارس، از سوی رسانه های رسمی و غیر رسمی، کاربران شبکه های مجازی، و بعضی جریان های سیاسی و فکری که به احتمال قریب به یقین اتاق فکرهای اجرای مسمومیت ها هم در بین آنها هستند، با هدف دامن زدن به بحران بی اعتمادی و ناکارآمدی به جریان افتاد. به عبارتی قضیه مسمومیت های زنجیره ای، مثل هر اقدام مهم دیگر سیاسی، نظامی و اقتصادی، دو بخش مرتبط به هم داشته و دارد: اول، نفس عملیات و اجرای قدم به قدم آن. دوم، عملیات روانی و تبلیغاتی که هم برای منحرف کردن توجه ها از عاملان اصلی به سمت دیگران به جریان افتاد و هم برای تحقق اهدافی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت. عملیات روانی در این طرح بسیار محاسبه شده و دقیق، مدیریت و اجرا شد.

نظر به اینکه بسیاری از اقدامات یا داده هایی که توسط مقامات مسئول در کشور اطلاع رسانی می شود، به طور جدی و دقیق توسط اتاق فکر مسمومیت ها تحلیل محتوا می شود و در عملیات احتمالی فیزیکی و عملیات روانی مورد استفاده قرار می گیرند، نحوه اطلاع رسانی پیرامون پی گیری های به عمل آمده بسیار مهم است. اطلاع رسانی باید به گونه ای باشد که هم نیازهای خبری جامعه را به طور کامل برطرف کند، هم حس امنیت و اعتماد مخدوش شده مردم را بازگرداند، هم اقتدار و ابهت و کارایی نهادهای اطلاعاتی و امنیتی را به تصویر بکشد و هم مسیر تعقیب مجرمین را دچار خدشه نکند.

با توجه به عملیات چندلایه و ترکیبی تبلیغاتی که در جریان مسمومیت های زنجیره ای در مدارس، روان و امنیت مردم ایران را هدف گرفته است، و ضعف اطلاع رسانی های به عمل آمده طی

ماه های نخست در فم، اقداماتی چند توسط کارگروه ویژه ستاد مدیریت بحران را ضروری می دانم:

یک. همزمان با بررسی دقیق مسمومیت های اخیر، نتیجه برخی مسمومیت های گذشته (بعنوان نمونه مسمومیت دانش آموزان اهوازی در ۶ اردیبهشت سال جاری) و احتمال ارتباط آنها با هم اطلاع رسانی شود.

دو. اتفاقات اخیر از ۹ آذر ماه را باید مورد به مورد، مدرسه به مدرسه، شهر به شهر و استان به استان به تفکیک بررسی کرد. بخصوص مسمومیت های مدارس قم که نزدیک به سه ماه فقط محدود به این شهر بود و سپس با اتفاقات در استان های دیگر، بظاهر متوقف شد. باید به استناد مدارک، دقیقا به تفکیک گفته شود هر یک از این اقدامات کار کیست؟ و چه جریان فکری در آن دخیل بوده است؟

سه. مسمومیت ها صرفا محدود به جنبه های بهداشتی، علمی، آموزشی، سیاسی و امنیتی نیست. بخش رسانه ای موضوع که نقش مهمی در مقابله با عملیات روانی دارد، توسط دست اندرکاران بطور جدی مغفول مانده است.

چهار.ضروریست تا نهایی شدن بررسی ها، روشن شدن علل مسمومیت ها و معرفی عاملان، وزارت کشور به انتشار بیانیه های روزانه ادامه دهد .

پنج. با توجه به اینکه در مدارس مختلف، علل مسمومیت ها متفاوت بوده ، به جای طرح اطلاعات کلی ، مسمومیت ها به تفکیک هر شهر یا استان با ذکر تاریخ و اسم مدارس و تعداد مسمومین و علت مسمومیت ها و عاملین آن بیان شوند و اگر همچنان ابهامی موجود است، به ابهامات و تکمیل اطلاعات در بیانیه های بعدی اشاره شود. چنین شیوه ای هم موجب شفافیت بیشتر خواهد بود و هم باعث جلب اعتماد مردم نسبت به نهادهای درگیر با موضوع می شود.

شش. از واژه های مبهم و چند منظوره در بیانیه های صادره و اظهارات اجتناب شود. چون دقیقا همان واژه ها مبنای تحلیل رسانه ها قرار می گیرند و اظهارات و اقدامات تحت الشعاع آن قرار می گیرد. واژه هایی همچون مواد تحریک کنندهر محرک در بیانیه های وزارت کشور یا در اظهارات معاون وزیر بهداشت از جمله این واژه ها است. مردم باید بدانند منظور از « مواد محرک» که موجب چنین التهابی در جامعه شده، دقیقا چه بوده است؟

هفت. سخنگویی با دقت و محاسبه وزن کلمات امر اطلاع رسانی مسمومیت ها را بر عهده گیرد. سخنگویی که اظهاراتش متفاوت با بیانیه های صادره وزارت خانه متبوع خود و یا متناقض با اظهارات مقامات عالیرتبه کشور و حتی متفاوت از دیگر اظهارات خود تلقی نشود. یکی از انتقادات اساسی که به عملکرد دستگاه های مرتبط با موضوع وارد است، تناقض یا تفاوت اظهارات نه فقط بین وزارت خانه ها و دستگاههای مرتبط، بلکه در گفته های یک مسئول با اظهارات سابق و لاحق خودش یا تعارض با اظهارات مقامات مافوق یا همکار در یک وزارت خانه است.

به عنوان نمونه، توجه خوانندگان را به اظهارات معاون امنیتی و انتظامی وزیر کشور در روز ۱۶ اسفند جلب می کنم. ایشان در اظهاراتش در مورد عاملان بازداشت شده، می گوید: «مواردی هم که جنبه غیر معاندانه داشتند نیز ارشاد شدند» اظهاراتی که شبهه مخالفت با اظهارات رهبری در روز ۱۵ اسفند مبنی بر اینکه «کسانی اگر چنانچه محکوم شدند، عفوی هم در مورد اینها وجود نخواهد داشت؛ این را همه بدانند. و حتماً بایستی مجازات بشوند» را به ذهن مخاطب متبادر می کرد. رئیس قوه‌قضائیه نیز در ۱۵ اسفند با تاکید بر برخورد قاطعانه و بدون اغماض در مورد مسمومیت ها گفته بود: «اقدام برای مسمومیت دانش‌آموزان، از مصداق‌های اصلی افساد فی‌الارض است.» هر چند معاون یاد شده وزیر کشور در گفتگویی دیگر و در توضیح اظهارات قبلی خود و یحتمل بعد از دیدن بازخوردهای منفی اظهارات اولیه ، شب هنگام ۱۶ اسفند گفت:«برخی «غیر معاندان ارشاد شده» دانش‌آموزان بودند.» ولی همان اظهارات اول او همچنان مبنای تحلیل های فراوانی در عملیات روانی رسانه های جریان رسمی و رسانه های مجازی قرار گرفت. البته جای این سوال اساسی نیز باقی است که کدام نهاد در مورد غیر معاند بودن متهمین و ارشاد آنها در موضوعی به این اهمیت با این سرعت اخذ تصمیم کرده بود؟

اظهارات نامبرده (۱۶ اسفند) هم با اظهار نظر دیگر خودش و هم با بیانیه سوم وزارت کشور نیز که همان روز منتتشر شده، تفاوتی جزئی داشت. به عبارتی در حالی که ایشان در اظهار نظر اول خود می گوید:«براساس اقدامات اطلاعاتی و تحقیقاتی در ۵ استان تعدادی از افراد شناسایی و دستگیر شدند.» در اظهار نظر دوم و بیانیه سوم وزارت کشور (۱۶ اسفند ۱۴۰۱) به «شش استان خوزستان، آذربایجان غربی، فارس، کرمانشاه، خراسان و البرز» اشاره می شود نه پنج استان.

هشت. برگزاری نشست های مرتب رسانه ای با حضور سخنگوی ستاد بحران در کنار نمایندگان مطلعی از وزارت خانه های بهداشت، آموزش و پرورش، اطلاعات، و دیگر نهادهای درگیر جهت پاسخگویی به رسانه ها و افکار عمومی می تواند نقش مهمی در بازگشت آرامش و امنیت خاطر و اعتماد مردم داشته باشد.

نهم. نظر به نزدیک بودن تعطیلات نوروز و احتمال استمرار تحقیقات، اطلاع رسانی و تغذیه خبری مردم در ایام تعطیلات بسیار مهم است.

منبع: روزنامه اطلاعات