مقدمه
شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-  سازمان جهانی گردشگری (به نقل از سایت چمدان chamedanmag.ir ) در گزارشی دستاوردهای کشورهای مختلف جهان در صنعت گردشگری در سال ۲۰۱۶ را مورد بررسی قرار داده است، صنعتی که مجموع سود آن از ۱۲۰۰ میلیارد دلار عبور کرده و از صنعت توریسم به‌عنوان کلید توسعه، رونق و رفاه کشورها یاد شده است.

تعداد مقاصد گردشگری جهانی به طور مداوم رو به رشد بوده و با افزایشی که در سرمایه‌گذاری در این صنعت صورت گرفته، تبدیل به پیش‌برنده اصلی توسعه اجتماعی و اقتصادی از طریق خلق شغل و تجارت‌های جدید، سودهای صادراتی و گسترش زیرساختها گردیده است.

صنعت توریسم عملا به طور توقف‌ناپذیری طی دهه‌های اخیر رشد کرده که نشان‌دهنده قدرت و دوام این صنعت با وجود به‌وقوع پیوستن شوک‌های مقطعی است. تعداد مسافران گردشگری جهانی از ۲۵ ‌میلیون نفر در کل جهان در سال ۱۹۵۰ به ۲۷۸‌ میلیون نفر در سال ۱۹۸۰ و بعد به ۶۷۴‌ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ و یک‌میلیارد و ۲۳۵‌میلیون نفر در سال ۲۰۱۶ رسید. درآمدهای جهانی صنعت توریسم از طریق مقاصد بین‌المللی از ۲ میلیارد دلار در سال ۱۹۵۰ به ۱۰۴ میلیارد در سال ۱۹۸۰ و بعد از آن به ۴۹۵ میلیارد در سال ۲۰۰۰ و همچنین 1220 میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶ برآورد گردیده است .

الگوهای کلیدی و چشم‌انداز توریسم بین‌المللی در سال ۲۰۱۶
در سال ۲۰۱۶ تعداد کل گردشگران جهانی ۳.۹ درصد یا ۴۶ میلیون نفر نسبت به سال قبل افزایش داشت. این هفتمین سال رشد متوالی بالاتر از حد متوسط بعد از پایان بحران اقتصادی جهان در سال ۲۰۰۹ بود. چنین تداومی از رشد قدرتمند از دهه ۱۹۶۰ تا به حال به ثبت نرسیده بود و این در حالی است که رخدادهای منفی امنیتی زیادی هم صورت نگرفت. بعضی جهت‌های گردشگری تغییر کردند، اما بیشتر مقاصد توانستند به خاطر تقاضای سفر بالاتر، ارتباط جهانی بیشتر و حمل و نقل هوایی مقرون به صرفه‌تر، رشد مثبت خوبی را به ثبت برسانند.

با توجه به تقسیم‌بندی‌های سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل متحد، منطقه آسیا و اقیانوس آرام بیشترین رشد را از نظر ورودی‌های مسافران بین‌المللی با ۹درصد افزایش به ثبت رساندند که بعد از آن آفریقا با ۸ درصد و قاره آمریکا با ۳ درصد جا گرفتند. پربازدیدترین منطقه جهان که اروپاست با ۲درصد رشد نتایج مختلطی را به ثبت رساند و داده‌های در دسترس برای منطقه خاورمیانه حاکی از این است که تعداد توریست‌های ورودی به آن با کاهشی ۴درصدی مواجه بوده است. در سال ۲۰۱۶، فرانسه، ایالات متحده، اسپانیا و چین به صدرنشینی خود در زمینه تعداد توریست‌های وارد شده در سال ادامه دادند.

از نظر درآمد کسب شده از توریست‌ها، باز هم ایالات متحده و اسپانیا در رتبه‌های اول و دوم هستند و بعد از آنها تایلند قرار دارد که سال گذشته به رتبه سوم رسید. از این منظر چین چهارم است. فرانسه و ایتالیا به رتبه‌های پنجم و ششم ارتقاء پیدا کردند و از نظر تعداد توریست‌های ورودی، بریتانیا، مکزیک و تایلند به رتبه‌های ششم، هشتم و نهم رسیدند. همچنین چین، ایالات متحده و آلمان در صدر توریسم به سمت خارج از کشور در مناطق خود قرار گرفتند و از نظر خرج در این زمینه هم در رتبه‌های نخست هستند.

چشم‌انداز طولانی‌مدت
انتظار می‌رود بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۳۰ هر سال تعداد توریست‌های واردشده به کشورها در سطح بین‌المللی ۳.۳ درصد افزایش پیدا کند و به این ترتیب به ۱.۸ میلیارد نفر تا سال ۲۰۳۰ برسد.

این آمار با استناد به گزارش «توریسم به سمت ۲۰۳۰» منتشرشده توسط سازمان گردشگری جهانی سازمان ملل ارایه شده است که می‌گوید بین سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۳۰ انتظار می‌رود تعداد توریست‌های ورودی در مقاصد رو به توسعه (با رشدی ۴.۴ درصدی در سال) با نرخی دو برابر اقتصادهای توسعه یافته (۲.۲درصد در سال) افزایش یابد.

سهم اقتصادهای رو به توسعه از بازار جهانی توریسم از ۳۰ درصد در سال ۱۹۸۰ به ۴۵ درصد در سال ۲۰۱۶ افزایش پیدا کرده است و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰، این سهم بازار به ۵۷ درصد برسد.

اگر این اقتصادها بتوانند به چنین سهمی از توریسم جهانی دست پیدا کنند به این معنی خواهد بود که بیش از یک‌ میلیارد نفر از توریست‌های وارد شده به کشورها در سطح جهان، متعلق به این اقتصادها خواهند بود.

سهم ایران از یک بازار جهانی
آمارهای جداول سازمان جهانی گردشگری در مورد ایران که در ردیف کشورهای آسیای جنوبی جای گرفته است نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۰ چیزی نزدیک به ۳ میلیون نفر (۲ میلیون و ۹۳۸ هزار نفر) از دیگر کشورهای جهان وارد کشور شده‌اند که این تعداد در سال‌های ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ به ترتیب به ۴.۹۶۷ میلیون و ۵.۲۳۷ میلیون نفر افزایش پیدا کرده که به ترتیب رشد ۴.۲ و ۵.۴ درصدی را نسبت به سال‌های پیش از خود نشان می‌دهد. با این حال در سال ۲۰۱۶ تعداد توریست‌های ورودی به ایران به رقم کمتر از 5 میلیون نفرکاهش پیدا کرد که نشانگر افت ۵.۶ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۵ است.

از نظر درآمدهای کشور از صنعت توریسم، آمارهای سازمان توریسم جهانی حاکی از آن است که در سال ۲۰۱۰، ایران حدود دو و نیم میلیون دلار درآمد داشت که این درآمد در سال ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ با به ثبت رساندن رشدی مداوم به کمتر از 4 میلیون دلار رسیده است.

آماری از درآمدهای صنعت گردشگری ایران از ورود توریست‌های جهانی در سال ۲۰۱۶ در این گزارش به ثبت نرسیده است. (chamedanmag.ir )

فرمود : یا مکن با فیل بانان دوستی ؛ یا بنا کن خانه ای در شان فیل .

حقیقت امر آن است که ما برای آنکه در حوزه صنعت توریسم و گردشگری حرفی برای گفتن داشته باشیم ؛ لازم و ضروری است که به چند نکته کلیدی عنایت لازمه را مبذول نماییم :

 1 - نگاه و طرز تفکر و نگرش ما به گردشگری بایستی در وهله اول مشخص و شفاف و روشن باشد . متاسفانه صدای واحدی از حکومت ، نسبت به موضوع گردشگری شنیده نمی شود .

 مگر می شود که ما بگوییم می خواهیم در توریسم اول و دوم و سوم منطقه و دنیا و .... باشیم و فلان قدر درآمد کسب کنیم اما در برخی موارد تفکر محدود داشته باشیم .

  2 - موضوع بعد زیرساختها و تاسیسات و امکانات است . مثلا فرض کنید یک سرمایه گذار می خواهد در شهر چالوس هتل بسازد .

 واقعا این شهر و سایر شهرهای شمالی ایران ، چقدر پتانسیل و آمادگی سرمایه پذیری دارند ؟ شهرداری چقدر پای کار است ؟ دولت چقدر زمین و وام و تسهیلات و تخفیفات و تشویقها و برنامه های معقول و منطقی و برنامه ریزی شده حمایتی را در برنامه های خود دارد و ارایه می کند که سرمایه گذار راغب و با انگیزه و دلگرم باشد؟ تقریبا هیچ . آنچه که عیان است چه حاجت به بیان است .

 3- نکته دیگر قوانین و مقررات است . به نظر نمیرسد که گردشگری و صنعت توریسم در ایران ، قوانین و مقررات مشخص و مستقل و محکمی مبتنی بر معاهدات و پروتکل های بین المللی و... داشته باشد و این فاجعه آمیز است .

 حقیقت آن است که توریسم در ایران تابع قوانین مذهب است و الزامات مذهبی باید در آن رعایت شود که خود جای بحث فقهی و شرعی مفصلی دارد. صرف نظر از خوب یا بد بودن این موضوع میبینیم که ما دچار یک بام و دو هوا شده ایم . اخیرا شنیده ام که برخی دولتمردان مرتبط با حوزه مناطق آزاد گفته اند که باید برای توسعه و رونق مناطق آزاد کاری کرد و تحولاتی در زمینه قوانین و مقررات آنها داشت ؟!؟!.

 خوب شما نگاه کنید به برخی کشورها که در زمینه صنعت توریسم در دو دهه گذشته گامهایی بلند برداشته اند ... شما آمار تحولات صنعت توریسم در سه کشور مورد مثال یعنی امارات - ترکیه - مالزی را در یک دهه گذشته مقایسه کنید دقیقا در تایید مطالب بنده است که آنان آمده اند یک بار برای همیشه در سه حوزه مطرح شده تکلیف خود را با صنعت توریسم روشن کرده اند و صدای واحدی ازاین منظر به گوش جهانیان رسیده است . دوباره تکرار و تاکید میکنم این سه حوزه را : 1- تغییر نگرش و طرز تفکر(حکومت یا دولت ) 2- اجرای زیرساختها 3- قوانین و مقررات .

 کشور قطر با وسعتی حدود 11 هزار کیلومتر مربع تقریبا به اندازه وسعت استان قم است . کشور سوییس با وسعتی حدود 45 هزار کیلومتر مربع تقریبا به اندازه وسعت استان آذربایجان شرقی است . اما آنها با این وسعت و جمعیت کجا و ما کجا ؟؟؟ فرمود : دانه فلفل سیاه و خال مه رویان سیاه ؛ هردو جانسوزند ولیکن این کجا و آن کجا ؟!؟! کشور ما ایران با وسعت 1648195 کیلومتر مربع مساحت در بالا و پایین خود آبهای فراوان و دریا دارد اما از تشنگی میسوزد و زجر میکشد در حالی که از همین دریاهای شمال و جنوب میتوان آب راهه و رودخانه مصنوعی ساخت و ساحل سازی کرد و صنعت توریسم بر پا نمود .

 منطقه کویری اطراف کرمان و شهمیرزاد و گندم بریان گفته میشود که نسخه دوم مریخ و ... است اما این منطقه هیچ ارز آوری برایمان ندارد در حالیکه اگر دست خارجیها بود کلی از آن درآمد کسب میکردند . چون در جهان منحصر به فرد است . اگر تا بیست ، سی سال گذشته امارات و قطر و ترکیه ای در کار نبود اما امروزه صنعت توریسم در امارات و قطر کولاک میکند و درآمد نجومی نصیب این کشورها کرده است .

 جالب است که ایرانیان در سال 1396 چیزی حدود یک میلیارد دلار خرج سفر به ترکیه کرده اند و در کنار کشورهای روسیه و آلمان جزو کشورهای پر تردد به ترکیه بوده ایم اگر این یک میلیارد دلار را ضربدر دلار 4000 تومانی کنیم رقمی بالغ بر 4000 میلیارد تومان میشود که حدودا رقم یک ماه یارانه پرداختی به کل ایرانیان واجد شرایط است ؟!؟ . جالبتر آن که تبلیغ روی پیراهن تیم فوتبال ریال مادرید و بارسلونای اسپانیا یعنی بهترین تیمهای فوتبال دنیا اختصاص دارد به تبلیغ خطوط هواپیمایی امارات و قطر تحت عنوان : fly emirates و qatar airways .

 چرا واقعا اینچنین است؟ به همان دلایل سه گانه ای که در بخش اول این نوشتار آوردیم . ملاحظه میشود که جمعیت و وسعت خاک نیز الزاما موجب رشد و توسعه نیستند چرا که کشورهای کوچک قطر و امارات و سوییس و... ثابت کرده اند که کوچک زیباست و کارآمد . فرودگاه آتلانتا در آمریکا سالانه حدود 90 میلیون نفر ورود و خروج مسافر دارد . فرودگاه دبی نیز سالانه حدود 50 میلیون ورود و خروج مسافر دارد در حالی که آمار ورود و خروج مسافر در فرودگاه های ایران نه تنها براحتی برای محققان قابل دسترس نیست بلکه رقم آن به مراتب کمتر از فرودگاه های مذکور میباشد .

 خوب طبیعی است که ما در توریسم پیشرفت نمیکنیم . برخی معتقدند صنعت توریسم چهار پایه اساسی دارد که البته در کشورهای مختلف شدت و ضعف دارد: این چهار عنصر با حرف s شروع میشوند و به 4s مشهور هستند : sea - swim - sun - ... در ایران خودمان سه تا از این عناصر بخوبی وجود داشته و تا حد زیادی در دسترس است یعنی دریا و شنا و آفتاب وتنها موضوع ... تعطیل و ممنوع است. باز هم تاکید میکنم صرف نظر از خوب یا بد بودن این عناصر بالاخره چیزهایی است که در دنیا وجود دارد و نمیشود به سادگی و بی محابا آنها را نادیده گرفت .

اما چه باید کرد؟ به نظر میرسد موضوع توریسم و صنعت گردشگری در ایران هنوز که هنوز است بعد گذشت چهل سال از وقوع انقلاب اسلامی به هر دلیلی به بلوغ لازم نرسیده و به عنوان یک دغدغه مطرح نیست . به عقیده بعضی ها توریسم و گردشگری ، کاری از روی شکم سیری و ... است و ما آنقدر گرفتاریهای ریز و درشت داریم که پرداختن به توریسم در آن گم است .

 مثلا آنقدر که ما دغدغه یارانه و برجام و قیمت ارز و سوخت و آلودگی و خشکسالی و ... داریم دغدغه توریسم را نداریم و طبیعی است که در این میان سر صنعت گردشگری بی کلاه خواهد ماند . پس صنعت توریسم بایستی به عنوان یک دغدغه مطرح شود تا بتوان با جدیت بدان پرداخت . گام بعدی آن است که با توجه به قوانین و مقررات و احکام شرع مقدس ببینیم واقعا در چه زیر شاخه هایی از صنعت توریسم میتوانیم حرفی برای گفتن داشته باشیم . مثلا توریسم زیارتی بخاطر وجود اماکن زیارتی واقعا جای کار دارد .

 هم چنین توریسم درمانی ( موارد پزشکی و... ) واقعا جای کار دارد خوب وجهه همت خود را روی اینها متمرکز کنیم ...

 نکته دیگر قابل طرح آن است که ما اساسا کارشناسان زبده این حرفه را نداریم و ازآن بدتر آنکه موسسات گردشگری بویژه در بخش خصوصی آنطور که باید و شاید رشد و توسعه پیدا نکرده و مورد حمایت و عنایت دولتها قرار نگرفته اند . بدلیل مشکلات اقتصادی کشور در چهل سال گذشته ساختار صنعت گردشگری در ایران بسیار شکننده و حساس شده است .

 ما حتی بودجه چشمگیری برای مرمت آثار کهن تاریخی و میراث معنوی خود اختصاص نداده ایم و این بسیار دردناک است و این ابنیه روز به روز فرسایش بیشتری میابند و نابود میشوند . به جهت بافت فکری و مذهبی و نوع نگاهی که در دهه اول پس از انقلاب اسلامی وجود داشت ما در آنزمان واقعا نفهمیدیم که بالاخره کوروش و داریوش و... خوب هستند یا نه ؟!؟! یادمان نرفته که وقتی فرد سرمایه گذار میخواست نام هتل خود را داریوش و کوروش بگذارد با چه مقاومتها و محدودیتهایی روبرو بود .

 امروزه حتی ما خیابان و میدان و دانشگاه و ... به نام کوروش و داریوش و... نداریم و با احتیاط با این اسامی رفتار میکنیم حال آنکه معتقدیم بر اساس متون تاریخی و سنگ نوشته ها و آثار بجای مانده مطالعه شده ، اولین منشور حقوق بشر و مدیریت و نظام اداری و ... در آنزمانها در ایران قبل از اسلام وجود داشته است پس حالا چگونه است که ما حتی اجازه نداریم یادی کنیم از کوروش و داریوش و... آیا آنها کافر و ظالم و ستمگر و حکام ظلم و جور بوده اند ؟!؟

 پس ملاحظه میشود که روی این دیدگاه ها و آثار فرهنگی و اقتصادی زیانباری که این قبیل نگاه ها و نگرش ها داشته است بایستی با جدیت کار مطالعاتی وسیعی صورت گیرد . به نظر میرسد وضعیت توریسم در ایران یک وضعیت اورژانسی است و بایستی بطور ویژه و حتما بوسیله اهل آن و کاربلد آن مورد درمان قرار گیرد . نکته دیگری که خیلی مهم است فرهنگ گردشگری است که مردم ما در این زمینه نیاز به آموزش زیاد و مستمر دارند . مردم ما عموما با زبان انگلیسی آشنایی ندارند و این خیلی آسیب میزند به موفق بودن صنعت گردشگری .

 مردم ما مطالعات لازم و کافی نسبت به گردشگری در ایران و منطقه و جهان ندارند . صدا و سیما بایستی برنامه های بسیاری خصوصا از خارج کشور تهیه کند که خوب طبیعی است نیرو و کارشناس و بودجه قابل توجهی میخواهد که ما نداریم . کاری که مثلا شبکه هایی مثل بی بی سی انجام داده اند . ساخت برنامه های بسیار خوب و قوی در زمینه معرفی آثار باستانی و دیدنی کشورها و پتانسیلهای گردشگری آنان . ببینید چقدر از حجم کتابهای درسی مدارس ما و چه مقدار از تنوع رشته های دانشگاهی ما به موضوع توریسم و گردشگری اختصاص یافته است ؟ تقریبا هیچ . و این بسیار دردناک است .

حرف آخر

برای نتیجه گیری ، از دانش پژوهان و علاقه مندان این عرصه دعوت میشود یکبار دیگر مطالب مطروحه را بدور از هرگونه تعصب و حب و بغضهای شخصی و بدقت مطالعه نموده و منصفانه قضاوت نموده و به تکمیل بحث کمک نمایند . به امید آنکه بزودی با تعقل و تدبیر شاهد رشد و توسعه و رونق بیش از پیش صنعت توریسم و گردشگری در ایران اسلامی عزیزمان باشیم . پایان .

تلفن مشاوره و آموزش 09122174383