علی اکبر فرهنگی، چهره ماندگار کشور و پدر علم مدیریت رسانه، نخستین استاد دانشکده مدیریت دانشگاه تهران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و نخستین فردی است که آثاری در زمینه ارتباطات انسانی و ارتباطات غیرکلامی در زبان فارسی پدید آورده و کتاب‌های وی سال‌هاست متن درسی دانشگاه‌های مختلف است.

 

وی دارای فوق دکترای ارتباطات سازمانی و دو دکترا در رشته‌های مدیریت و ارتباطات از دانشگاه اوهایو آمریکاست، ضمن اینکه چندین سال در این دانشگاه تدریس کرده است.

 

از تألیفات این استاد فرزانه می‌توان به تنش در محیط کار، اصول مدیریت، مدیریت تحقیق و توسعه، مدیریت استراتژیک بازار، رستم در مغاک، نظری به فرهنگ، مدیریت رفتارسازمانی، ارتباطات انسانی، ارتباطات توسعه در جهان سوم، نظریه پردازان و مشاهیر مدیریت و در مجموع 50 کتاب اشاره کرد.

 

فرهنگی یکی از سخنرانان دیدار اخیر مقام معظم رهبری با اساتید دانشگاه بود که در محضر ایشان پیشنهاد داد در دو سال نخست دوره‌های کارشناسی در علوم انسانی بیشتر برنامه‌ها معطوف به تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام باشد و تأکید کرد که هر دانشجوی رشته‌های علوم انسانی را باید به گونه‌ای تربیت کنیم که به تاریخ‌ ایران و اسلام مسلط باشد و بداند که چه بر سر ایران آمده است و از چه مرحله‌ای به چه مرحله‌ای رسیده است.

 

با وی قراری برای مصاحبه در صبحی از ماه مبارک رمضان هماهنگ می‌کنیم.

 

سربالایی علوم و تحقیقات، دانشکده مدیریت، اتاقی در انتهای راهروی طبقه دوم و استادی که گرمای نفسش سال‌هاست طراوت علم را به جان تشنه دانشجویان می‌بخشد.

در اتاق استاد باز است و وی پشت میز مشغول مطالعه، جلوی در می‌ایستیم و به رسم ادب سلام می‌کنیم. گرمای محبتش به درون می‌خواندمان، وارد می‌شویم و دور میز می‌نشینیم. اتاقی حدود 12 متر که پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترای دانشجویان گوشه گوشه آن به چشم می‌خورد و میز بزرگی که تقریبا اکثر فضای اتاق را پرکرده است.

 

مصاحبه ما حدود نیم ساعت طول می‌کشد و در این مدت استاد از شکل گرفتن شاکله شخصیتی دانشجویان در یکی دو ساله اول دوره کارشناسی گفت و تأکید کرد که اساتید برجسته باید به دوره کارشناسی برگردند، باید اساتید بزرگ را وادار کنیم حداقل یک یا دو درس در سال‌های اول و دوم لیسانس داشته باشند که دانشجویان با نفس آنها آشنا شده و با حرکت آنها جلو بیایند.

 

وی تأکید کرد که در 2 سال اول مقطع کارشناسی باید بیشتر روی جنبه‌های سازندگی و حکمی و تاریخی و عرفانی دانشجو کار کنیم و انسان‌هایی را پرورش دهیم که ایران مقتدر را بسازند.

 

استاد سرمایه اصلی کشور را سرمایه انسانی می‌دانست و تأکید داشت که باید اساتید را به رسالت خود واقف کنیم.

 

مصاحبه را با سؤالی درباره موضوعی که استاد در دیدار با مقام معظم رهبری مطرح کرده است، آغاز می‌کنیم.

 

 در آنجا وقت بسیار تنگ و ضیق بود و هر یک از اساتید حدود هفت دقیقه بیشتر وقت نداشتند که البته بگذریم که مقداری عدول شد ولی من سعی کردم در همان زمان صحبت کنم.

 

در این دیدار خاطره‌ای نقل کردم از 35 سال پیش، در شورای دانشکده مدیریت دانشگاه اوهایو بحثی را با اساتید داشتم که آنها معتقد بودند که جهان شرق و دنیای اسلام حرف زیادی برای گفتن ندارد.

 

یکی از اساتیدی که در آن زمان مثل من جوان بود گفت ژاپنی‌ها چیزهایی برای عرضه دارند ولی شما چیزی ندارید که در زمینه مدیریت قابل طرح در صحنه بین المللی باشد.

 

آن زمان شما چه رتبه‌ای داشتید؟

 

آن زمان من استادیار دانشگاه اوهایو در رشته مدیریت بودم.

 

آن روز هم گفتم بعد از 35 سال حالا خیلی خوشحالم که می‌بینم به تدریج خواسته قلبی من محقق شده و خوشحال هستم که می‌بینم در حال حاضر همه می‌دانند که دانشگاه‌های ایران حرف‌های بسیاری برای گفتن دارند.

 

سه سال پیش به طور تصادفی همان استاد اوهایو را ملاقات کردم که گفت ما باید از شما مسائل زیادی را بیاموزیم. دانشگاه‌های ما با صلابت به جلو رفته و در پرتو تعالیم عالیه الهی امروز به جایی رسیده‌اند که دیگران فارغ‌التحصیلان آن را با آغوش باز می‌پذیرند.

 

من در جلسه دیدار با مقام معظم رهبری گفتم که دانشگاه‌های ما پیشرفت خوبی داشتند و بسیار به جلو رفتند و در علوم انسانی نکاتی مطرح شده و شاید بتوان گفت مسئولان ما صلابتی داشتند و کارهایی انجام دادند که دنیای غرب را به نوعی آماده کردند تا حرف‌های ما را بشنود.

 

حالا ما باید در علوم انسانی مقداری توجه بیشتری جلب کنیم و راهکاری ارائه دادم.

 

رشته‌های علوم انسانی برنامه‌های سازنده‌ای ندارند

راهکار این بود که در مقطع کارشناسی در حال حاضر در رشته‌های علوم انسانی برنامه‌های سازنده‌ای به آن معنا نداریم و دانشجویان زمانی که به مقاطع تحصیلات تکمیلی می‌رسند می‌توان گفت پایه‌های درستی به آن صورت ندارند.

 

دانشجوی رشته‌های علوم انسانی باید به تاریخ‌ ایران و اسلام مسلط باشد

پیشنهاد دادم در دو سال نخست دوره های کارشناسی در علوم انسانی بیشتر برنامه‌ها معطوف به تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام باشد، هر دانشجوی رشته های علوم انسانی را باید به گونه‌ای تربیت کنیم که به تاریخ‌ ایران و اسلام مسلط باشد و بداند که چه بر سر ایران آمده است و از چه مرحله ای به چه مرحله ای رسیده است.

 

 مقام معظم رهبری در فرمایشاتشان به این نکته هم توجه داشتند.

 

مقام معظم رهبری بحث علوم انسانی را هم مطرح کردند و فرمودند سرعت ما در شتاب علمی آن گونه که باید باشد نبوده است و باید بیشتر بشود و سرعتی که ما از مدت‌ها پیش داشتیم باید ادامه یابد.

 

رهبری به این مسئله تاکید کردند که دانشگاه باید به سمت اخلاقی‌شدن و اسلامی شدن گرایش یابد ولی هرچه جلوتر می‌آئیم و به سال‌های معاصر نزدیک‌تر می‌شویم شاهد این مسئله هستیم که دانشجویان ما نسبت به گذشته و پیشینه مملکت اطلاعات کمتری دارند و مباحث حکمی، تاریخی و عرفانی به دانشجویان ما تدریس نشده، شاید چیزهایی گفته شده ولی به صورت سیستماتیک مطرح نیست و در نتیجه دانشجویان وقتی وارد تحصیلات تکمیلی می‌شوند زیاد از گذشته مملکت خبر ندارند و چیزی از مفاخر و تاریخ کشور نمی‌دانند و در نهایت نوعی احساس حقارت می‌کنند. در حالی که دانشجوی ما دارای یک پیشینه فرهنگی قوی است و فرهنگ مستحکمی دارد که تا حد قابل ملاحظه‌ای در دنیا قابل طرح است. 

 

 البته نمی‌توانیم بگوئیم که تاریخ و این مباحث به بچه‌ها تدریس نشده چرا که ما کتاب‌های تاریخ داریم که در مقاطع مختلف مدرسه و دانشگاه تدریس می شود، ممکن است که ما خلاصه آن مباحث را در دانشگاه ارائه دهیم ولی اگر استاد نتواند این مباحث را ارائه دهد دوباره دانشجو چیزی عایدش نمی‌شود. نظر شما چیست؟

 

دنیای امروز با مفاهیم حکمی ما بیگانه است

دنیای امروز با مفاهیم حکمی ما بیگانه است، ما در پرورش دانشجو باید دارای یک هدف باشیم و دانشجویان ما در سال‌های مختلف باید بتوانند معارف و مهارت‌های مختلفی را یاد بگیرند.

 

شاید بتوان گفت ایرادی که در نظام آموزش عالی شاهد آن بودیم این بوده است که از ابتدا خواستیم دانشجویان را متخصص تربیت کنیم.

 

در حالی که دانشجویان در مقاطع کارشناسی باید یکسری مهارت‌های اولیه را یاد بگیرند و شخصیت آنها برای انجام این مهارت‌ها شکل گرفته شود.

 

چه در گزینش دانشجو چه در آموزش؛ چون شما قبلا در مقاله‌ای در بحث گزینش دانشجو هم مباحثی را مطرح کرده بودید که فردی که وارد رشته مثلا ارتباطات می‌شود باید خصوصیات اولیه از جمله حداقل اعتماد به نفس را داشته باشد.

 

 بله، ما در قسمتی باید جنبه‌های سازندگی فرد و طرف دیگر باید جنبه‌های مهارتی را درنظر بگیریم.

 

الان بیشتر بار مهارتی مورد توجه قرار می‌گیرد ولی چون به درستی مهارت داده نمی‌شود و شخصیت هم ساخته نمی شود بنابراین چیزی از انتها بیرون نمی‌آید.

 

دانشجو در زمینه‌های مختلف باید دارای شخصیت مستحکم و اعتماد به نفس و قدرت نسبتا بالای تحلیل باشد که این را ما در دانشگاه به او نمی دهیم و یکی از محورهایی که رهبری اشاره کرد همین بود که ما دانشجو را مرعوب نکنیم و نگوئیم فرهنگ تو باطل است، بلکه جنیه‌های مثبت فرهنگ او را برجسته کرده و در اختیارش قرار دهیم.

 

در 2 سال اول مقطع کارشناسی باید بیشتر روی جنبه‌های سازندگی و حکمی و تاریخی و عرفانی دانشجو کار کنیم

نظر من این بود که در 2 سال اول بیشتر روی جنبه های سازندگی و حکمی و تاریخی و عرفانی دانشجو کار کنیم و در دو سال آخر مهارت ها را به او بیاموزیم. در ارشد و دکتری فرد ساخته شده است و باید او را تقویت کنیم.

 

این مورد نیز در راستای فرمایش مقام معظم رهبری و تاکید ایشان بر هویت ایرانی اسلامی دانشجویان است که اساتید باید به دانشجویان ارائه دهند.

 

 باید اساتید را به رسالت خود واقف کنیم

تنوع و گستردگی در رشته‌ها و اساتید در همه جا وجود دارد و جای شک و شبهه را باقی نمی‌گذارد ولی فردی که عنوان استادی دانشگاه را یدک می‌کشد باید عمیق‌تر و دقیق‌تر به رسالتی که دارد وقوف داشته باشد، باید اساتید را به رسالت خود واقف کنیم که این توسط فرمایشات رهبری و بسیاری از بزرگان ما مطرح شده است.

 

شاکله اصلی شخصیت من در ایران توسط اساتید ایرانی شکل گرفت و در آمریکا هم شاکله من به هم نخورد و آنجا هم من ایرانی می‌اندیشیدم و ایرانی فکر می‌کردم، زبان و ادبیات را فراموش نکردم و یکی از دلایلی که من بسیار پافشاری می‌کنم این است که دو سال ابتدای کارشناسی بسیار مهم است.

 

اساتید برجسته باید به دوره کارشناسی برگردند

اینکه می‌گویم دو سال اول کارشناسی بسیار مهم است به همین دلیل است ولی ما اساتید برجسته را از دوره‌های کارشناسی بیرون کشیدیم و اساتید تاثیرگذار دیگر در کارشناسی تدریس نمی‌کنند و همه به دوره‌های دکتری آمدند.

 

چرا؟

من نمی دانم، یکی از مسائلی که می‌خواستم به رهبری عرض کنم و مجال نداشتم هم همین بود که مقام معظم رهبری فرمان دهند که اساتید ما در دوره‌های کارشناسی حداقل در یکی دو سال ابتدایی تدریس کنند، دانشجو اساتید برجسته را در سال‌های اول ببیند.

 

نسل ما دارای اساتید برجسته در کارشناسی بود، در آن زمان دکترا و کارشناسی ارشد وجود نداشت و این اساتید شاکله شخصیتی ما را تشکیل می‌دادند.

 

اساتید بزرگی مانند دکتر صدیقی، بدیع الزمان فروزانفر، جلال آل احمد و دکتر حسابی در دوره های لیسانس درس می دادند و شاکله شخصیتی ما ساخته می شد و من زمانی که به آمریکا رفتم این شاکله شکل گرفته بود، من کلاس آدمی مثل دکتر آریان پور و دکتر فرشیدورد را دیده بودم و مرعوب و مفتون اساتید آمریکایی نمی‌شدم.

 

 شاکله شخصیتی دانشجویان در یکی دو ساله اول دوره کارشناسی شکل می‌گیرد

اعتقادم این است که شاکله شخصیتی دانشجویان در یکی دو ساله اول دوره کارشناسی خیلی خوب شکل می گیرد.

 

ما وقتی از کلاس اساتید بزرگ بیرون می آمدیم احساس هویت می‌کردیم.

 

من در امریکا اساتید را مقایسه می‌کردم، ممکن بود اساتید آنجا چیزهایی را بدانند که اینجا نمی‌دانستند ولی مسلک و مرام و منش استاد ایرانی به مراتب بهتر بود، بنابراین من مرعوب استاد خارجی نمی‌شدم و در بحث کلاسی هم محکم صحبت می‌کردیم به گونه‌ای که آن ها تحت تاثیر قرار می‌گرفتند.

 

باید اساتید بزرگ را وادار کنیم حداقل یک یا دو درس در سال های اول و دوم لیسانس داشته باشند که دانشجویان با نفس اینها آشنا شده و با حرکت اینها جلو بیایند.

 

باید ساز و کاری ایجاد شود که بر اساتید منت گذاشته شود که در مقطع کارشناسی تدریس کنند در حالی که در حال حاضر اساتید ما تدریس در مقطع دکترا را افتخار می‌‌دانند ولی من اعتقاد دارم دوره دکترا نمی‌تواند روی شخصیت ها کار کند و دلیل آن نیز این است که نظام آموزشی ما به دنبال شخصیت‌سازی نیست و نمی‌خواهد به دنبال آن باشد.

من اعتقاد دارم کار موقعی درست می شود که کننده کار به آن معتقد باشد. دانشجوی من وقتی به درسی که می‌خواند اعتقاد ندارد کاری هم از او بیرون نمی آید، ما باید اول اعتقاد را در او ایجاد کنیم که چرا به دانشگاه آمده و چرا این رشته را می‌خواهد بخواند. در هر نیم سال فقط چند دانشجو پیدا می کنم که درست آمده‌اند ولی اکثرا آمده‌اند که مدرکی بگیرند و بروند. این بد است.

 

باید این اعتقاد به دانشجو منتقل شود که کار تو بسیار ارزشمند است و می‌تواند تحول ساز باشد حرکتی را در جامعه ایجاد کند.

 

این بحث‌ها بر فرمایشات رهبری تاکید دارد در مورد چشم انداز آینده ایران.

 

سرمایه اصلی کشور باید سرمایه انسانی ما باشد

 بله، همه عرایض من حول این محور بود. ما در حال حاضر یک جامعه 80 میلیونی داریم و شاید در 20 سال آینده به 120 میلیون برسیم. با این منابع موجود، سرمایه اصلی کشور باید سرمایه انسانی ما باشد، ما در منطقه‌ای هستیم که بحران‌های طبیعی دارد، میزان بارندگی یک سوم کشورهای دیگر است و این مسائل حل نمی‌شود مگر اینکه منابع انسانی مقتدری داشته باشیم.

 

باید انسان‌هایی را پرورش دهیم که ایران مقتدر را بسازند

در آینده چاه‌های نفت ما آنقدر ارزشمند نخواهد بود و ما باید انسان‌هایی را پرورش دهیم که ایران مقتدر را بسازند. انسان‌هایی که در عرصه بین المللی می‌توانند کارهایی را انجام داده و دلارها را به کشور بیاورند، دانشجو را باید اینگونه بار بیاوریم که آقای دانشجو، خانم دانشجو شما باید قدرت رویارویی با رقبای بین المللی را داشته باشید و باید بتوانید با آن ها رقابت کنید.

 

باید دانشجویانی تربیت کنیم که پشت میزنشین نباشند بلکه باید دانشجویان ما حرکت کرده و وارد عرصه بین‌الملل شوند و برای این کار باید توانایی رویارویی با جامعه بین‌المللی را داشته باشند و بتوانند با آنها رقابت کنند.

 

به طور مثال بخش قابل ملاحظه‌ای از درآمدهای دلاری مردم هند از سوی جوانانی حاصل می‌شود که در هند برای سراسر جهان برنامه‌‌نویسی می‌کنند و نرم‌افزارهایی را تولید کرده و به سراسر جهان می‌فروشند.

 

براساس اطلاعات من تعداد زیادی از شرکت‌های هندی در دهلی و بمبئی کار می‌کنند و این کارها به اروپا و آمریکا منتقل شده و درآمد وارد کشور خودشان می‌شوند.

در آینده بخش قابل ملاحظه‌ای از جمعیت ایران باید این کارها را انجام داده و در سطح بین‌المللی فعال باشد.

 

دانشجویان ما باید بتوانند ارز وارد کشور کنند و برای کشور درآمدزا باشند.

 

دیدگاه تان درباره مقاله آی اس آی و مقالاتی که ارایه می‌شود چیست؟

در مورد آی اس آی نظرم این است که یک معیار بین المللی است و دانشگاه های کشورهای مختلف را با یکدیگر مقایسه می کنند و ما هم ناچار هستیم که داشته باشیم ولی متاسفانه اتفاقی که در حال رخ دادن است این است که بسیاری از مقالات آی اس آی وزانتی را که باید داشته باشند، ندارند.

 

متاسفانه برخی موسسات با دریافت پول مقالات را چاپ می‌کنند و این مقالات به انحراف کشیده شده است و فردی را می‌بینید که بیش از 20 مقاله آی اس آس چاپ کرده است مدعی هم هست ولی حتی بلد نیست دو کلمه انگلیسی صحبت کند یا بنویسد و این مسئله یکی از گرفتاری‌هایی است که ما با آن روبرو شده‌ایم.

 

البته دیگران از مقالات ما استفاده می‌کنند ولی این مسئله مشکل‌ساز نیست زیرا علم برای استفاده عموم است و ما نیز از علم آنها استفاده می‌کنیم و این توانایی باید وجود داشته باشد که ما از علم آنها استفاده کنیم و این مسئله باعث افتخار است که ما توانایی این مسئله را داشته باشیم و دانشجویانی را پرورش دهیم که مورد توجه آنها قرار گرفته و از علم ما استفاده کنند.

 

ما باید دانشجویی را پرورش دهیم که دارای توانایی‌های حائز اهمیت برای دیگران باشد زیرا این مسئله افتخاری برای دانشگاه‌های ایران است و این جای نگرانی ندارد و این مساله نگرانی دارد  که نباید از مقالات آی اس آی در داخل سوءاستفاده شود و عده‌ای در راستای چاپ مقالات این پایگاه بین‌المللی مسندهایی را اشغال کرده و از دانشجویان ما پول دریافت کنند.

 

این مقالات در کشور خودمان چقدر جایگاه دارد؟ آیا نباید مقالات دانشجویان دردی از جامعه خودمان را هم درمان کند؟

این برمی‌گردد به تعاملی که باید بین سازمان‌ها و دانشگاه‌های ما ایجاد شود، یک طرفه نگاه نکنیم. دانشگاه کار خود را انجام می‌دهد و دانشجو را پرورش می‌دهد اما آن طرف هم باید نوعی آمادگی باشد که از این مقالات استفاده کنند.

 

اگر بتوانیم به گونه‌ای که یک سازمان یا نهادی از مقالات دانشجویان ما استفاده کنند بسیار خوب است و باید دانشجو را به این سمت سوق دهیم که بر روی محورهای مورد نیاز کشور کار کنند زیرا تحقیق در زمانی موثر است که بر روی محورهای کاربردی کار شود.

 

در حال حاضر ما انواع تحقیقات را در دانشگاه داریم که یکسری از این تحقیقات بنیادی است یعنی برای ریشه‌یابی علمی و اکتشاف به کار برده می‌شود و این تحقیقات تا زمانی که به کاربرد برسد زمان می‌برد ولی در حال حاضر پارک‌های علم و فناوری در دانشگاه‌ها ایجاد شده و شرکت‌های دانش‌بنیان در این پارک‌ها فعال هستند که از علوم پایه و اکتشافات خود بهره‌برداری لازم را انجام می‌دهند.

 

ایرادی که این روزها زیاد مطرح می‌شود افت شتاب علمی است. دیدگاه شما چیست؟

وقتی کاری را شروع می کنیم ابتدا چشمگیرتر است، هرچقدر جلوتر می رویم کار دشوارتر می شود.

شاید این مثال را به این گونه مطرح کنم مفهوم‌تر باشد که اگر مقداری وزن فرد زیاد باشد و بخواهد وزن خود را کم کند زمانی که به رژیم غذایی و ورزش‌ها و نرمش‌های حرکتی روی می‌آورد در ماه‌های اول میزان قابل توجهی وزن کم می‌کند ولی به مرور زمان در ماه‌های آینده با همان تلاش میزان کمتری وزن کم می‌شود و میزان تغییر کمتر است زیرا مواد زائد از بدن رانده شده و کار سخت‌تر است.

 

در مورد کار علمی نیز به همین صورت است، در ابتدا ما وارد عرصه‌ای شده بودیم که در این عرصه هیچ فعالیتی صورت نگرفته بود. مانند لوح سفیدی بود که حالا اشکالی درون آن لوح است و حالا باید هنرمندانه‌تر و دقیق کارها را انجام دهیم تا در این لوح دیده شود زیرا خطوطی بر روی این لوح وجود دارد که اگر هنرمندی محقق و دانشگاه نباشد کارها جلوه‌ای ندارد و به چشم نمی‌آید که این  کار به یک ابتکار و یک کار ویژه خاص نیاز دارد.

منبع: فارس