شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- مدیران می توانند بر هر سه جزء خلاقیت یعنی تحصص؛ تفکر خلاق و انگیزش، اثر بگذارند اما واقعیت این است که اثر گذاری بر دو جزء نخست دشوارتر است و نیازمند زمان بیشتری است.

 درست است که سمینارهای علمی و کنفرانس های حرفه ای موجب افزایش تحصص افراد می شوند و آموزش در فعالیت ذهنی، مسئله گشایی و تفکر همه جانبه، ابزارهای تازه ای در اختیار آنها می گذارد، اما برای گسترش دانش و افزایش مهارتهای تفکر خلاق به زمان و هزینه بسیار زیادی نیازمندیم.

 بر عکس پژوهشهای انجام شده، حاکی از آنند که حتی با تغییرات جزئی بر محیط سازمان، می توان بر انگیزش درونی افزود. البته این بدین معنا نیست که مدیران نباید برای بهبود تخصص و مهارتهای تفکر خلاق بکوشند اما باید بدانند آنچه که بر انگیزش درونی اثر می گذارد، زودتر به نتیجه می رسد.

 به عبارت دیگر به عنوان نتیجه گیری به این پرسش پاسخ می دهیم که کدام سازو کارها و اعمال مدیریتی بر خلاقیت و نوآوری اثر می گذارند، این اعمال در شش گروه دسته بندی می شوند:

1. چالشگری
از میان کارهایی که مدیر می تواند برای تحریک خلاقیت انجام دهد و شاید اثربخش ترین آنها این کار است که باید کارکنان را به کارهای درست و متناسب آنها گمارد. تناسب کامل شغل با شاغل؛ تواناییهای کارکنان را بسط و گسترش می دهد اما میزان این گسترش بسیار مهم است. این تواناییها نبایدآنچنان کم باشد که به علامت کارکنان بینجامد و نه آن چنان زیاد که اعمال کنترل را با مشکل روبرو کند.

تناسب مطلوب میان شغل و شاغل مستلزم این است که مدیران اطلاعات قوی و غنی و مفصلی از کارکنان و مشاغل موجود داشته باشند.

جمع آوری اینگونه اطلاعات، اغلب دشوارتر است و به زمان زیادی نیاز دارد. شاید به همین دلیل است که تناسب مطلوب، بندرت روی می دهد. در حقیقت یکی از متداول ترین شیوه هایی که مدیران در جهت نابود کردن خلاقیت در پیش می گیرند این است که از جمع آوری اطلاعات لازم برای ایجاد ارتباط منطقی میان شغل و شاغل، غفلت می ورزند.

2. آزادی
وقتی بحث اعطای آزادی به میان می آید، کلیه خلاقیت اعطای آزادی به کارکنان از نظر وسیله - فرایند کار و نه لزوما اهداف است. به عبارت دیگر، اگر به کارکنان آزادی بدهیم که خود شیوه صعود به یک کوه را تعیین کنند، خلاقیت آنان افزایش خواهد یافت، و دیگر لزومی ندارد انتخاب کوه را به آنان محول کنید.

استقلال در فرایند کار، به خلاقیت دامن می زند زیرا اعطای آزادی در زمینه چگونگی برخورد با کار، به انگیزش درونی کارکنان و احساس مالکیت آنها می افزاید.

آزادی در فرایند، به کارکنان امکان می دهد با مسائل بگونه ای برخورد کنند که امکان بیشترین استفاده از تخصص و مهارتهای تفکر خلاق را فراهم سازد.

در پاسخ به این پرسش که مدیریت نادرست مدیران، در زمینه آزادی چگونه است می توان از دو شیوه نام برد نخست این که مدیران مایلند اهداف را تغییر دهند یا آنها را بوضوح تعریف نمی کنند. کارکنان شاید از نظر فرایند، آزادی داشته باشند، اما اگر بدانند به کجا باید بروند این آزادی ارزشی نخواهد داشت. دوم، عده ای از مدیران فقط در ظاهر به کارکنان استقلال می دهند. این مدیران مدعی هستند که به کارکنان قدرت کافی برای پویش و جستجوی راه حلها داده شده اما در واقع فرایند را به آنها دیکته می کنند.

3. منابع
دو منبع اصلی اثرگذار به خلاقیت عبارتند از زمان و پول. مدیران باید این دو منبع را به یک تیم یا یک طرح اختصاص دهند که این خود وظیفه خطیری است چرا که می تواند خلاقیت را شکوفا یا آن را نابود کند.

زمان را در نظر بگیرید. سازمانها با ایجاد مهلت های بی منطق یا بسیار محدود کننده در کارهای روزانه خلاقیت را نابود می کنند. مهلت های بی منطق بدگمانی و فرسودگی ایجاد می کنند در هر دو صورت، کارکنان احساس کنترل بیش از اندازه و ناکامی خواهند کرد این امر خود باعث از بین رفتن انگیزه می شود.

یکی دیگر از منابعی که در خلاقیت بدرستی مورد استفاده قرار نمی گیرد، فضای فیزیکی محیط کار است. عقل سلیم می گوید تیمهای خلاق و آفرینشگر باید دفتر کار آزاد و راحت داشته باشند، چنین فضایی نه تنها به خلاقیت آسیب نخواهد رساند، بلکه به آن کمک نیز خواهد کرد. نکته ای که بارها و بارها شاهد بودیم این است که مدیران اغلب به بهای نادیده گرفتن سایر اقدامات مؤثر برای ایجاد فضای فیزیکی محیط کار مناسب اقدامی نمی کنند.

4. ویژگیهای گروه کار
اگر می خواهید تیمهایی پدید آورید که ایده های خلاق داشته باشند، باید طراحی این تیمها دقت کافی داشته باشید. یعنی باید گروههایی را تشکیل دهید که اعضای آنها با دیدگاهها و سابقه های گوناگون از یکدیگر حمایت کنند.

وقتی تیمها از افرادی با زمینه های فکری ورویکردهای گوناگون تشکیل می شوند، ایده ها اغلب به شیوه ای تحریک کننده و سودمند درهم می آمیزند. با این همه، تنوع گرایی در تشکیل تیم، فقط یک نقطه آغاز است. مدیران همچنین باید اطمینان یابند که این تیمها از سه ویژگی دیگر نیز برخوردار هستند.

نخست اعضا باید در هیجان و انگیزش هدف تیم سهیم باشند. دوم، تمایل خود را برای کمک به دیگر اعضاء در مواقع دشوار نشان دهند. سوم، هر یک از اعضاء باید دانش منحصر بفردی را که دیگران به میان می آورند در یابد و ارج نهد. این عوامل نه تنها انگیزه درونی را بیشتر می کند بلکه به تخصص و مهارتهای تفکر خلاق نیز می افزاید.

5. تشویق سرپرستی
مدیران سازمانهای موفق و خلاق بندرت برای نتایج به خصوص، پاداشهای مشخص تعیین می کنند. اما این مدیران، کار خلاق افراد و تیمها را اغلب پیش از بروز آثار تجاری این کوششها بدرستی درک می کنند و ارج می نهند. برعکس مدیران نابود کننده خلاقیت یا با نادیده گرفتن کوششهای نوآور یا با برخورد تردیدآمیز با آنها، خلاقیت را از میان بر می دارند.

برای نمونه در بسیاری از شرکتها ایده های نو، نه تنها با ذهنی باز روبرو نمی شوند بلکه با ارزشیابی های سلسله مراتبی و وقت گیر یا حتی با انتقادهای تند مواجه می شوند، هفته ها طول می کشد تا مدیران ارشد به کسی که محصول یا فرایند نوینی پیشنهاد می کند، پاسخ دهند حتی گاهی او را با انتقادهای عذاب آور نیز روبرو می کنند.

6. پشتیبانی سازمانی
بی گمان سرپرستان با تشویق می توانند خلاقیت را شکوفا کنند. اما خلاقیت در حقیقت هنگامی شکوفا می شود که کل سازمان از آن پشتیبانی کند. این پشتیبانی از وظایف رهبران سازمان است که باید سیستمها و روشهای مناسب را بکار گیرند و به ارزشهایی تکیه کنند که اولویت کوششهای خلاق را نمایان می کند.

برای نمونه سازمانهای پشتیبان خلاقیت همواره برای خلاقیت پاداش می دهند، اما برای نوآوری کارکنان آنها را با پول تطمیع نمی کنند. زیرا پاداش پولی سبب می شود تا کارکنان احساس کنند که کنترل می شوند و چنین روشی احتمالا کارایی ندارد؛ در عین حال اگر از خلاقیت قدردانی نشود و به آن پاداش کافی تعلق نگیرد، احساسات منفی در درون سازمان قوت می گیرد و کارکنان احساس می کنند که کوششهای خلاق آنان به هدر رفته یا دست کم از آنها قدردانی نشده است و همین امر باعث سرکوب شدن خلاقیت می شود چرا که بندرت می توان در عین خشم آلودگی به نیروی شور و شوق انگیزش درونی نیز دست یافت.

مهمتر از همه اینکه رهبران سازمان می توانند با اطلاع رسانی، ایجاد همکاری و اطمینان از عدم مسائل سیاسی از خلاقیت حمایت کنند. مشارکت در اطلاعات و همکاری هر سه جزء خلاقیت تخصص، تفکر خلاق و انگیزش را بهبود می بخشد. کارکنان متخصص هر چه بیشتر بتوانند از طریق کار با یکدیگر به تبادل ایده ها و اطلاعات بپردازند دانش بیشتری بدست خواهند آورد. همین پویایی درباره تفکر خلاق نیز صادق است. یکی از شیوه های بهبود تفکر خلاق کارکنان، آشنایی آنان با رویکردهای گوناگون در مسئله گشایی است. مشارکت در اطلاعات و همکاری سبب می شود که کارکنان از کار خویش لذت ببرند و در نتیجه انگیزش درونی آنان بیشتر شود.

خواه در پی افزایش خلاقیت باشید و خواه نباشید، شایسته نیست اجازه دهید مسائل سیاسی وارد سازمان شود. جمع بندیهای شدید، جلب حمایتهای سیاسی و شایعه پراکنی ها به خلاقیت آسیب می رسانند؛ چرا که توجه کارکنان را از کار منحرف می کند. جمع بندی یا اقامه دعوی کارکنان علیه یکدیگر، ثبت و شور و شوق مشترک و دو جانبه که نقطه کانونی انگیزش درونی است ضعیف و ضعیف تر می شود.

اگر کارکنان بدانند که اطرافیان آنان از کار خود لذت می برند، انگیزش درونی شان افزایش می یابد. اگر مسائل سیاسی به میان آید کارکنان احساس می کنند که شغل آنان تحت تاثیر دستور کار دیگران قرار دارد.

تلاش برای جلب حمایتهای سیاسی، تخصص را نیز نابود می کند. سیاست در مسیر ارتباطات آشکار، وارد می شود و در جریان اطلاعات از نقطه الف به نقطه ب مانع ایجاد می کند، و بدینسان دانش وآگاهی متوقف می شود و تخصص آسیب می بیند.

هنگامی که مدیران در خصوص محیط کار بیندیشند، طرح عرضه آن را مستقر کنند، کلید شکوفایی خلاقیت را در دست خود دارند. ایجاد و شکوفایی خلاقیت اغلب مستلزم آن است که مدیران در شیوه تشکیل و تعامل گروههای کاری تغییر بنیادی بوجود آورند. با آنکه این کار در بسیاری از موارد نیازمند تغییر آگاهانه فرهنگ است، اما امکان پذیر است و نتایج چشمگیری به بار می آورد. اگر چنین نکنیم با خطر بزرگتری روبرو می شویم. وقتی خلاقیت نابود می شود، سازمان سلاح رقابتی خود یعنی ایده هایش را از دست می دهد.

حتی هنگامی که اطمینان دارید سازمان شما حامی خلاقیت است نیز باید به دقت مراقب عامل نابود کننده خلاقیت باشید. برخی از این عوامل حتی در روشنایی هم، در زوایای تاریک پنهان می شوند. اما ریشه یابی رفتارهای نابود کننده خلاقیت کافی نیست. همانطوری که مطرح شد، باید برای حمایت از خلاقیت، آگاهانه کوشید که پیامد آن، یک سازمان براستی خلاق است که نه تنها درآن خلاقیت وجود دارد، بلکه واقعا شکوفا شده است.
 

اصغر مشبکی - کاوه تیمورنژاد