اشاره
برنامه های چهارمین سمینار «بررسی مسائل مطبوعات ایران؛ چالشها و چشم اندازها» پیش از ظهر امروز چهارشنبه سوم خرداد با برپایی میزگردی تحت عنوان «چالشها و چشم اندازهای روزنامه نگاری حرفه ای در ایران" با حضور کاظم معتمد نژاد، محمد مهدی فرقانی، محمد جعفر محمدزاده، فریدون صدیقی، یونس شکرخواه و پدرام پاکآیین در محل همایشهای بین المللی صدا و سیما خاتمه یافت.
پیشینه فعالیت مطبوعاتی در ایران
محمد مهدی فرقانی استاد رشته روزنامه نگاری دانشگاه علامه طباطبایی که مدیریت این میزگرد را بر عهده داشت در سخنانی با اشاره به پیشینه فعالیت مطبوعاتی در ایران گفت: ما نزدیک به 175 سال تاریخ مطبوعات را از سر گذرانده ایم ولی فراز و نشیب های این دوران اجازه بروز و ظهور روزنامه نگاری حرفه ای را به ما نداده است.
وی افزود: مطبوعات در ایران در شرایطی که استبداد بر کشور حاکم بود متولد شدند و به طبع نظارت و فشار دولت های آن دوران بر مطبوعات ما زیاد بوده است و به همین خاطر ما نتوانستیم صاحب ساختار حرفهای در روزنامهنگاری شویم.
فرقانی افزود: منظور من از این ساختار این است که کسانی که در این حرفه تحصیل کرده اند و یا صاحب تجارب مختص به آن هستند بر سر کار باشند نه اینکه به دلیل ضد و بندهای سیاسی و یا هر نوع علاقه دیگر وارد این حرفه شده باشند.
این استاد دانشگاه علامه طباطبایی افزود: البته منظور این نیست که این حق محدود به حرفهایهای روزنامهنگاری باشد ولی محور کار روزنامهها باید آنها باشند.
فرقانی همچنین بر لزوم حفظ استقلال حرفهای مطبوعات و تامین شغلی و امنیت حرفه ای اهالی رسانه تاکید کرد.
مقایسه پیشینه مطبوعات در ایران با کشورهای اروپایی و بویژه فرانسه
در ادامه این میزگرد پروفسور کاظم معتمدنژاد پدر علم ارتباطات در ایران با مقایسه پیشینه مطبوعات در ایران با کشورهای اروپایی و بویژه فرانسه، گفت: ما 175 سال پیش و در دورهای صاحب روزنامه شدیم که روزنامهنگاران غربی وارد دوره سوم حیات خود شده بودند. پس از این سه دهه بود که آگهی ها وارد مطبوعات شدند و ساختار اقتصادی و حرفه ای روزنامه ها را تغییر دادند.
وی افزود: در ایران فعالیت مطبوعاتی در 70 سال اولیه در زیر استبداد ادامه داشت تا اینکه انقلاب مشروطه شد و وضعیت مطبوعات از جهت آزادی بیان بهبود یافت.
معتمدنژاد با اشاره به تصویب نخستین قانون مطبوعات در ایران و تاثیر آن بر فعالیت های این حرفه، گفت: نخستین قانون مطبوعات در ایران در 18 بهمن 1256 به تصویب رسید و از این زمان تا سقوط رضاخان آزادی نسبی مطبوعات با توجه به محدودیت های این قانون تداوم داشت. از سقوط حکومت رضاخان تا کودتای 28 مرداد 1332 ما شاهد یک دوره بسیار خوب از فعالیت مطبوعاتی به جهت آزادی بیان بوده ایم اما از این دوره تا وقوع انقلاب 57 فضای خفقان بر مطبوعات ما حاکم بود.
پدر علم ارتباطات ایران تاکید کرد: با وقوع انقلاب در بهمن 57 ما شاهد بهار آزادی مطبوعات بودیم. اما به جرات می توان گفت که در طول 175 سال اخیر هیچ گاه امکان ایجاد شرایط روزنامه نگاری حرفه ای را پیدا نکرده ایم.
این استاد رشته روزنامه نگاری در عین حال با اشاره به فعالیت انجمن صنفی روزنامه نگاران در دهه 70 به عنوان نخستین انجمن صنفی این حوزه، از اینکه این انجمن هم به دلیل اختلافات سیاسی به تعطیلی کشیده شد ابراز تاسف و در عین حال اظهار امیدواری کرد که چنین تشکل هایی به زودی در فضای مطبوعاتی ایران احیا شوند.
کاظم معتمدنژاد همچنین با اشاره به تدوین 4 آیین نامه و قانون برای اجرا در فضای مطبوعاتی کشور به عنوان قانون گفت: متاسفانه هیچ یک از این 4 آیین نامه و مجموعه مقررات که همگی هم توسط استادان رشته روزنامه نگاری تدوین شده اند به مرحله اجرا در نیامده اند و همچنان مطبوعات ما از فقدان یک قانون منسجم در این زمینه رنج می برند.
پدر علم ارتباطات ایران در عین حال ابراز امیدواری کرد با کوشش محمدجعفر محمدزاده معاون فعلی مطبوعاتی وزارت ارشاد و همکارانش به زودی قانونی جامع برای حرفه روزنامه نگاری در ایران ابلاغ و به مرحله اجرا در آید.
چرا فقط ما موظف به رعایت حدود هستیم؟
فریدون صدیقی روزنامهنگار پیشکسوت که سالها در روزنامه «کیهان» فعالیت کرده است، به بیان خاطراتی از اوایل کار روزنامهنگاری خود پرداخت.
فریدون صدیقی در این میزگرد به بیان نحوه ورود خود به دنیای روزنامهنگاری پرداخت و گفت: یادم هست سال 1351 که به اتفاق آقای فرقانی وارد روزنامه کیهان شدیم، امکانات ما برای کارمان در حداقل خود بود.
وی ادامه داد: آن زمان در تحریریه کیهان یک کیوسک بود که در آن یک تلفن هندلی بود و اگر میخواستیم مثلاً به بیرجند و مشهد زنگ بزنیم، باید اول یک شماره را در تهران میگرفتیم تا وصل میشد به آنجا. ما در چنین شرایطی وارد روزنامهنگاری شدیم.
این روزنامهنگار باسابقه اضافه کرد: در روزنامه کیهان استخدام خبرنگار اینگونه بود که به او میگفتند پل زیرگذر میدان امام حسین (ع) آماده بهرهبرداری شده، برو آنجا تعداد ماشینهایی را که در زمان حرکت سقف شان به زیر پل گیر میکند، بشمار. آورده خبرنگار از آن سوژه تکلیف او را در روزنامه مشخص میکرد؛ بماند یا برود؟!
صدیقی سپس توجه حاضران را به فرقانی که در جایگاه ریاست پنل نشسته بود، جلب کرد و گفت: یادم هست در روزنامه کیهان، آقای فرقانی که تخصص یگانهاش گزارشنویسی است، 6 ماه حتی صندلی هم نداشت که روی آن بنشیند و مطالبش را بنویسد!
وی همچنین با اشاره به کثرت فارغالتحصیلان رشته روزنامهنگاری در ایران، گفت: انبوهی مدرک به دستان روزنامهنگاری و کسانی که در این حوزه درس میخوانند، الزاماً به معنی آن نیست که روزنامهنگار حرفهای شوند یا باشند. حرفهای بودن برای ما آدابی داشته و دارد.
این روزنامهنگار پیشکسوت در عین حال تاکید کرد: درست است که روزنامهنگار حرفهای باید به ارزشها، اخلاق عمومی، مصالح و منافع ملی و زندگی خصوصی مردم و از این قبیل مسائل پایبند باشد ولی آیا باید فقط روزنامهنگار به این قیود و تعهدات پایبند باشد؟ اگر در خیابان چالهای کنده شده و شهروندی در آن میافتد و پایش میشکند، چرا کسی پاسخگو نیست؟
فریدون صدیقی از این سخنان خود اینگونه نتیجه گرفت که «ما شهروند نداریم و بیشتر شهرنشین هستیم» و ادامه داد: من که 40 سال است در این حرفه (روزنامهنگاری) فعالیت میکنم، تقریباً به همه تکالیفم عمل کردهام ولی چرا دیگران عمل نمیکنند؟ چرا فقط ما موظف به رعایت حدود هستیم؟
وی گفت: روزنامهنگار حرفهای با روزنامه حرفهای معنا پیدا میکند، اگر خواننده حرفهای نباشد، روزنامه حرفهای هم نداریم و معتقدم تا زمانی که در نظام آموزشی ما مطالعه جای واقعی خودش را پیدا نکند و کتاب خواندن جزو تکالیف همه ما نشود، این وضعیت کماکان ادامه خواهد یافت.
این روزنامهنگار پیشکسوت در پایان سخنانش با اشاره به وضعیت کتابخوانی در میان جامعه دانشگاهی کشور هم گفت: حدود 4 میلیون دانشجو داریم، چرا دست کم همین 4 میلیون کتاب نمیخوانند و تیراژ کتاب 500 نسخه است؟!
روزنامهنگاری حرفهای
در ادامه این میزگرد پدرام پاکآئین مدیرکل مطبوعات و خبرگزاریهای داخلی وزارت ارشاد هم در سخنانی گفت: وقتی از روزنامهنگاری حرفهای سخن میگوییم، طبیعتاً در نقطه مقابل یک نوع روزنامهنگاری با عنوان روزنامهنگاری غیرحرفهای مد نظرمان است. به نظر میرسد با بررسی مسائل این نوع از روزنامهنگاری میتوان چشمانداز روزنامهنگاری حرفهای را ترسیم کرد.
این مقام مسئول در حوزه مطبوعات همچنین بر ضرورت تشکیل یک نهاد صنفی از میان خود روزنامهنگاران و برای حل مشکلات آنها تاکید کرد.
پاک آئین همچنین با اشاره به برخی کاستی های مطبوعات که آنها را به سمت غیرحرفهای بودن متمایل میکند، از اینکه مثلاً در غالب روزنامهها نام سردبیر و دبیر ارشد در صفحه مربوط به شناسنامه آن روزنامه نمیآید، انتقاد کرد.
وی در عین حال ابراز امیدواری کرد، با گسترش آموزشهای تخصصی و رشد نشریات تخصصی برخی از این کاستیها برطرف شود.
واژه روزنامهنگاری حرفهای اختراع روابط عمومیها است
یونس شکرخواه، مدرس علوم ارتباطات اجتماعی در این میزگرد با بیان اینکه «اساساً واژه روزنامهنگاری حرفهای اختراع روابط عمومیها و شخصی به نام ادوارد برنیز است» گفت: برنیز معتقد بود باید روابط عمومیها آنقدر خوب رفتار کنند که بتوانند برای شرکتهای مختلف آگهی بگیرند و بعد از این بود که اساساً نوعی ژوورنالیسم با عنوان روزنامهنگاری شرکتی خلق شد.
وی با اشاره به تاکید آمریکائیها بر روزنامهنگاری عینیگرا افزود: شخصاً این مفهوم را قابل دفاع نمیدانم. به نظرم روزنامهنگاری عینیگرا وجود خارجی ندارد؛ من رسانهای نمیشناسم که روی نقشه قدرت و ثروت نشود آن را جای داد.
این روزنامهنگار باسابقه اضافه کرد: سئوال من از روزنامهنگاری آمریکایی این است که آیا روزی که «نیویورک تایمز» بعد از بمباران اتمی هیروشیما تیتر زد و نوشت «خبری از رادیو اکتیو در هیروشیما نبوده است» واقعاً عینیگرایی را مد نظر داشت؟!
شکرخواه سپس با بیان اینکه یک روزنامهنگار هرگونه که بیندیشد، به آزادیهای یک روزنامهنگار پایبند و معتقد است، ادامه داد: از طرف دیگر دولتها به نمایندگی از کسانی که به آنها رای دادهاند، حق کنترل اطلاعات را دارند. ولی متاسفانه در این طرف دنیا که ما هستیم، باورمندان به این دو ایده فوراً شاخ به شاخ و باهم درگیر میشوند.
وی در پایان بر لزوم پایبندی هر یک از این دو طرف به حدود مربوط به خودشان تاکید کرد.
روزنامهنگاری حرفهای و غیرحرفهای
در این میزگرد همچنین محمدجعفر محمدزاده، معاون امور مطبوعاتی وزیر ارشاد، با اشاره به سخنان پاکآئین مدیرکل مطبوعات داخلی درباره روزنامهنگاری حرفهای و غیرحرفهای گفت: نقطه مقابل روزنامهنگاری حرفهای، روزنامهنگاری غیرحرفهای نیست، بلکه روزنامهنگاری آماتور و یا تازهکار است که این چیز بدی هم نیست.
وی افزود: در سالهای اخیر شاهد بودهایم بسیاری از جوانان در باشگاهها یا سایتهای خبری، کار روزنامهنگاری کردهاند و اتفاقاً محصولات خوبی هم تولید شده است.
معاون امور مطبوعاتی وزیر ارشاد سپس وظایف متولیان رسانه، مدیران رسانه، دستاندرکاران و کادر تحریریه رسانه را در راه حرفهای شدن مطبوعات یادآور شد و با اشاره به افزایش تعداد نشریات در سالهای اخیر، گفت: روزنامهنگاری حرفهای مفهومی کیفی است ولی پیشنیاز آن توسعه کمی است که خوشبختانه الان تا حد مطلوبی تامین شده است.
محمدزاده همچنین گفت: روزنامهنگار حرفهای کسی نیست که مثلاً سر خود را به دیوار میکوبد و تمام حد و حدود را زیر پا میگذارد. روزنامهنگار حرفهای کسی است که بین حقوق و حدود این حرفه تعادل ایجاد کند. |