بررسی کارکردهای مثبت و منفی پیامک های مذهبی در گفت و گو با کارشناسان؛
لطفاً«پیامکِ سفید» بفرستید!

شارا- منا برجی خانی- امروزه با پیشرفت علم و ظهور ابزارهای متعدد ارتباط‌ جمعی، شیوه‌های مختلف و متنوعی در جهت تبلیغات در امور مختلف مانند سیاست، تجارت، مذهب و... به بازار جهانی عرضه می‌شود؛
 ابزارهایی که به دلیل سادگی و در دسترس عامه بودن، به راحتی پیام مورد نظر را به مخاطبان بسیاری در جهت مثبت یا منفی، با هدف خاصی، منتقل می‌کنند. در قرن بیست و یکم دیگر احتیاجی نیست که حتماً برای آگاهی یافتن از اندیشه‌ها و آرای دیگران به کتاب و قفسه کتابخانه‌ها مراجعه کرد؛ گویی عصر فناوری بسیاری از مشکلات این‌چنینی را از پیش روی مخاطبان خود برداشته است.
از جمله این ابزارها که چند دهه‌ای است در دنیا رایج شده و در ایران نیز دست‌کم یک دهه است در دسترس عموم قرار دارد، sms یا پیامک است. ابزاری که کاربرانی از هر طیفی را به خود جذب کرده است، از کودکان گرفته تا سالخوردگان، دیگر کسی نیست که با این وسیله آشنا نبوده و از کاربرد و شیوه کار با آن آگاهی نداشته باشند. استفاده مکرر از این ابزار در رسانه‌های جمعی، در نظرگرفتن امکانات ویژه با ارسال یک پیامک، کم‌بودن هزینه ارسال و سهولت در برقراری ارتباط از جمله عواملی است که سبب شده وسیله‌ای که برای برقراری ارتباط میان افراد مختلف طراحی شده است، خیلی سریعتر از آنچه گمان می‌رفت جای خود را در میان کاربران پیدا کند.
با نگاهی به کاربرد پیامک می‌بینیم که این ابزار اطلاع‌دهی در چند سال اخیر، کارکردهای گوناگونی داشته و با اهداف مختلف از جمله تجاری، مذهبی، سیاسی، سرگرمی و... به مخاطبان ارسال می‌شود.
از جمله کارکردهای پرتکرار پیامک در کشور را می‌توان استفاده از این ابزار برای انتقال مفاهیم مذهبی دانست که با توجه به ایام ویژه مذهبی اعم از اعیاد و عزاداری ارسال می‌شود.
حتماً هر کدام از ما بارها گوشی‌های همراهمان با دریافت یکی از پیامهای مذهبی به صدا درآمده، یا ما را خندانده و یا به فکر فرو برده‌اند. باید گفت که این نوع پیامک‌ها به دلیل بافت مذهبی و اعتقادات جامعه خیلی سریع مورد استقبال قرار گرفته‌اند.
ناگفته نماند پس از طراحی پیامهای تجاری با محتوای دینی مانند رویه‌ای که برخی از شرکتهای غیردولتی برای فروش بیشتر شارژ تلفن همراه و یا تبلیغات پیش گرفته‌اند، این بارتکرارها بیشتر و بیشتر هم شده است.
اما نکته قابل تأمل این است که تا چه اندازه توانسته‌ایم از این ابزار برای انتقال مفاهیم دینی در جهت فرهنگسازی و نهادینه کردن معارف در میان افراد مختلف جامعه، بر حسب سلایق و علایق متعدد مخاطبان استفاده کنیم؟ تا چه اندازه برای تولید محتوا و انتقال آن به مخاطب از این راه تأمل کرده و حساب‌شده عمل کرده‌ایم؟ بهتر است پرسش خود را این‌گونه مطرح کنیم که پیامک‌های مذهبی، چگونه می‌تواند کارکرد مثبت و از چه راه‌هایی تأثیر مخرب بر مخاطب داشته باشد؟ استفاده از این ابزار برای تبلیغات دینی را می‌توان از چند منظر مورد بررسی قرار داد که در ذیل به نمونه‌ای از آنها اشاره می‌کنیم:
 

پیامک‌ها ارزان‌ و در دسترس همه هستند
نخستین ویژگی مثبتی که از پیامک‌ها به ذهن می‌رسد، کم‌بودن هزینه است. این امر سبب شده این ابزار برای عموم مردم در هر سطح اقتصادی قابل استفاده باشد. ارزان بودن هزینه‌ها خود یکی از عمده‌ترین دلایل رغبت کاربران به استفاده از این ابزار برای ارسال پیامهای مذهبی شده است، اما گاه نیز دیده می‌شود از این فرصت در جهت مثبت استفاده نکرده‌ایم.
پروفسور حسین باهر، مردم‌شناس و جامعه‌شناس، با اشاره به این نکته می‌گوید: نوع استفاده از پیامک هنوز در میان بسیاری از ما جا نیفتاده است. ارزان بودن هزینه‌ها سبب شده از این پیامک‌ها برای هر کاری استفاده کنیم.
وی با بیان اینکه پیامک‌ تنها برای انتقال پیام کوتاه طراحی شده است، ادامه می‌دهد: این مهم در نظر بسیاری از کاربران مورد غفلت واقع شده است و از آن برای کارهای گوناگون استفاده می‌شود. همین استفاده مکرر و بی‌برنامه از سوی کاربران سبب می‌شود مخاطبان همیشه از خواندن پیامک‌ها لذت نبرند. تکرار زمینه‌ساز سردرگمی و ناراحتی در مخاطبان می‌شود.
 

پیامک‌ها، خالی از محتوا
دومین موضوعی که در ارسال پیامکها باید به آن توجه داشت، پیامی است که به کاربران منتقل می‌شود. در ایران پیامها با محتوای مذهبی را می‌توان به دو دسته شوخی و جدی تقسیم‌بندی کرد. بارها برای هر کدام از ما اتفاق افتاده که گوشی همراهمان با دریافت پیامکهایی با حالت جوک و خنده در مورد مسایل مذهبی به صدا درآمده است؛ جوک‌هایی که در نگاه اول همه ما را به خنده وا می‌دارد، اما مطابق بسیاری از دیگر اوقات از تأثیر آن بر مخاطب بی‌اطلاع هستیم و به آن تنها به چشم یک شوخی نگاه می‌کنیم؛ غفلت از تأمل بر پیامهایی که وارد گوشی همراه می‌شود سبب شده راه را برای ورود هر پیامی به ذهنمان باز کنیم. دکترابراهیم فیاض، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران، با اشاره به اهمیت تولید متن در پیامکها می‌گوید: همیشه در ایران ابتدا فناوری وارد شده، بعد به فکر چگونه استفاده کردن از آن برآمده‌ایم. در مورد پیامکها هم همین امر صادق است، برای این ابزار اطلاع‌رسانی، نوع و شیوه تولید محتوا را تعریف نکرده‌ایم.
وی تکرار مکررات در پیامک را از دیگر آسیبها می‌داند و می‌گوید: بسیاری از پیامکها، از راه کپی‌نویسی بازتکرار و به کاربران ارسال می‌شود. بی‌توجه به این نکته که تکرار بی‌معنایی را به همراه دارد، به گمان تبلیغ در حوزه دین به این کار دست می‌زنیم و از آثار آن غافل هستیم. همه اینها از بی‌برنامگی و عدم تعریف نحوه استفاده صحیح نشأت می‌گیرد که سبب می‌شود بگوییم اگر پیامکهای مذهبی نبودند، بهتر بود.
 

خواندن متن پیامک ها در کمتر از یک دقیقه
از جمله ویژگی‌های مثبتی که پیامک با خود دارد و می‌توان با استفاده صحیح از آن براحتی مفاهیم مورد نظر را در فرصت زمانی کم به مخاطب خود منتقل کرد، مطالعه سریع آن است. پیامکها به دلیل کوتاه بودن، در کمترین صرف وقت توسط مخاطب خوانده می‌شود، به عبارت دیگر با ارسال یک پیامک می‌توانیم انتظار داشته باشیم مفهوم مورد نظر در عرض کمتر از یک دقیقه به مخاطب ارسال شده و ذهن او با صرف کمترین وقت، با مفهوم پیام در جهت مثبت یا منفی درگیر شده است. برقراری این نوع ارتباط می‌تواند در جوامعی مانند ایران که کمترین زمانها به خواندن و مطالعه اختصاص پیدا می‌کند، فرصتی باشد برای ارتقای اطلاعات مخاطبان. فیاض با اشاره به این امر می‌گوید: در جامعه ما آثار مکتوب با موضوعات مختلف به چند دسته تقسیم می‌شوند که یا مثبت هستند یا مخربد و محتوای غنی‌ای در آنها دیده نمی‌شود؛ از این رو می‌توان با تولید متون مذهبی مانند احادیث ائمه اطهار(ع) یا نکته‌های عرفانی، سطح آگاهی مخاطبان را ارتقا داد.
از جمله کارکردهای پرتکرار پیامک در کشور را می‌توان استفاده از این ابزار برای انتقال مفاهیم مذهبی دانست که با توجه به ایام ویژه مذهبی از اعیاد و عزاداری ارسال می‌شود.
این نوع پیامکها به دلیل بافت مذهبی و اعتقادات جامعه خیلی سریع مورد استقبال قرار گرفته‌اند.
شیوه و میزان بهره مندی از این ابزار برای انتقال مفاهیم دینی در جهت فرهنگسازی و نهادینه کردن معارف در میان افراد مختلف جامعه، بر حسب سلایق و علایق متعدد مخاطبان، حساب شده بودن ارسال پیامکهای مذهبی و ... از جمله موضوعاتی بود که در قسمت نخست این گزارش مورد بررسی قرار گرفت. در بخش دوم و پایانی به مخاطبان پیامکهای مذهبی و نیز ضرورت ورود نهادهای دینی به ساماندهی استفاده از ابزار پیامک برای تبلیغ دین پرداخته شده است. قسمت دوم و پایانی این گزارش را بخوانید.

انتخاب مخاطبان، مزیت پیامک بر دیگر رسانه‌ها
بسیاری از رسانه‌ها از طریق مخاطبان انتخاب می‌شوند، این مردم هستند که تصمیم می‌گیرند چه برنامه‌ای از تلویزیون را ببینند یا چه ساعت به صدای رادیو گوش بسپارند، صفحه حوادث روزنامه را بخوانند یا اخبار سیاسی را دنبال کنند؛ اما این وضعیت در پیامکها تغییر می‌کند.
پیامک این امکان را می‌دهد که تنها مخاطبان خاصی را انتخاب کنیم، گروهی که با اهداف پیامها همخوانی بیشتری دارند و از دریافت آن استقبال می‌کنند.
انتخاب مخاطبان این امکان را می‌دهد که با در نظر گرفتن گروه‌های سنی و علایق مختلف و بعد از آن، با تولید متن و محتوا، با برنامه‌تر در راستای تبلیغ و اطلاع‌رسانی در امور مختلف مذهبی برآییم، امری که تاکنون از این زاویه به آن نگاه نشده است. معمولاً پیامکها برای همه سنین با یک محتوا ارسال می‌شود، گاه بر هم ریختن مرزهای تعیین شده از منظر سن و محتوا، آسیبهای جدی به ذهن مخاطبان وارد می‌کند، اما بیشتر اوقات ما بی‌توجه به این امر، پیامک‌ها را برای تعداد بی‌شماری ارسال می‌کنیم.
پروفسور باهر با اشاره به این امر و نحوه آسیب‌رسانی این نوع پیامکها به مخاطبانی که آنها را نمی‌شناسیم و از سلیقه آنها اطلاعی نداریم، می‌گوید: وقتی پیامکهای مذهبی را برای همه ارسال می‌کنیم و سلیقه مخاطب را درنظر نمی‌گیریم، نوعی دلزدگی از این نوع پیامها در مخاطبان ایجاد می‌شود؛ زیرا همه از دیدن پیامهای این‌چنینی خوشحال نمی‌شوند و سلیقه همه مطابق آنها نیست. وقتی شما به کسی که از پیامک تنها برای امور ضروری استفاده می‌کند، پیامهای این‌چنینی ارسال می‌کنید، نباید انتظار داشته باشید که از دیدن آنها لبخند به لب داشته باشد.
وی ادامه می‌دهد: ارسال‌کننده گمان می‌کند که با ارسال این نوع پیامها ثواب می‌کند. به نظر می‌رسد باز باید این جمله پرتکرار را تکرار کنیم که بهتر است تا هنگامی که فرهنگ استفاده از یک فناوری را نداریم، از آن استفاده نکنیم.

تا به حال برای فراتر رفتن از نگاه غیرکارشناسانه به پیامک چه کرده‌ایم؟
افزون بر حوزه‌های علمیه و مدارس دینی که رسالت تربیت نیروهای متخصص در حوزه دین را برعهده دارند، سازمانها و مراکز متعدد قرآنی نیز پس از پیروزی انقلاب در کشور تأسیس شده و فعالیت می‌کنند.
پس از پیروزی انقلاب، رویکرد متخصصان دینی به جامعه، رویکرد مرسوم قدیم نبود و تحولات چشمگیری در ساختار و آرای بسیاری از کارشناسان این حوزه نسبت به مسایل روز دیده می‌شود. فعالیت امروز بسیاری از حوزویان و فعالان حوزه تبلیغ دین، به نگارش کتابهای تخصصی با مباحث سنگین و دشوار که تنها خواص آن را درمی‌یابند، محدود نشده است؛ دیگر وعظ مبلغان دینی به پرسش و پاسخ دینی محدود نشده است.
امروزه به یمن تغییر دیدگاه مراکزی چون حوزه‌های علمیه و حرکت به سمت پژوهشهای تخصصی، شاهد پرورش کارشناسان خبره در حوزه‌هایی هستیم که به صورت تخصصی در شاخه‌های مختلف علوم می‌پردازند. با وجود این، بسیاری از حوزه‌ها و رویکردهای جدید در جامعه از نظر این کارشناسان مغفول واقع شده و یا اهتمام کمتری به آنها شده است.
تبلیغ دین از راه فضای مجازی از جمله این روشهاست. اما با وجود استقبال بیش از یک دهه مردم ایران از شبکه‌ جهانی اینترنتی و بعد از آن فناوری‌‌های عامه‌پسند مانند پیامک، کمتر شاهد فعالیت چشمگیر و تأثیرگذار در این حوزه بوده‌ایم. نیازسنجی مخاطبان مختلف و پس از آن تولید محتوا و ایجاد رویکردها و روشهای جدید برای تبلیغ دین از راه پیامک از جمله حوزه‌هایی است که تاکنون به آن توجه نشده است. گویی هنوز به تأثیر این پیام‌های کوتاه در اشاعه معارف دینی با هزینه اندک اطمینان نداریم.
این در حالی است که می‌توان با توجه به سلایق سطوح مختلف جامعه از جمله کودک و نوجوان، بزرگسال، دختران و پسران و... به تولید متن دست زد، امری که هنوز به شکل کاربردی به آن نگریسته نشده است. نگاه غالب در تولید متون دینی در حوزه‌های مختلف، نگارش کتاب است، حال آنکه می‌توان با ایجاد متون کوتاه، اما پرمحتوا و تأثیرگذار راهی جدید برای برقراری ارتباط با نسل سوم و چهارم که در معرض انواع تبلیغات سوء به شکل مستقیم و غیرمسقیم هستند، برآییم.

از فضای اینترنت غافل نشویم!
با جست‌وجوی واژه پیامک، چندین صفحه با عناوین مختلف برای شما باز می‌شود که بیشتر آنها با عناوینی چون پیامکهای تبریک عید، پیامکهایی ویژه تولد، پیامکهای عاشقانه و... ارایه می‌شود. از دیگر راهکارهایی که می‌توان از آن در راستای تبلیغ دین، نو شدن محتوا، اشاعه مفاهیم دینی به کار برد، دنیای مجازی است. می‌توان از این فرصت برای انتقال و اشاعه مفاهیم دینی استفاده کرد.
ساده‌انگارانه است اگر هنوز این تصور را داشته باشیم که جوانان و دست کم نسل چهارمی‌های انقلاب برای یافتن پاسخ پرسشهای دینی خود، به کتابهای قطور مراجعه کنند. در عصری که بیشتر زمان هر روزه بسیاری از جوانان با وب‌گردی و فضای مجازی می‌گذرد و شاید هدر می‌رود، می‌توان با استفاده از این فضای نامحدود و طراحی و ابتکار در خلق متن و وب‌سایت‌ها، از این تهدید در جهت مثبت بهره برد. می‌شود با عزم جد‌ی‌تر و نگاه روزآمدتر به تبلیغ دین نگاه کرد؛ موضوعی که کمی دچار روزمرگی روش‌ها شده است.

منبع: http://qudsonline.ir

بازانتشار: شارا