این مطلب به نظرات دکتر حمید مولانا در خصوص رابطه دین، رسانه و فناوری های نوین ارتباطی   می پردازد. سلسله این مطالب تحت عنوان ارتباطات اسلامی و علوم انسانی منتشر شده است. بخش های مهمی از این نظرات در زیر آمده است:

• در نیم قرن اخیر، هیچ رشته ای مثل ارتباطات توسعه نیافته است. 
  ارتباطات عمدتا با توسعه و پیشرفت فن آوری های جدید حاصل شده است.

• یکی از عوامل کلیدی که موجب تفاوت در نظریه پردازی دین و ارتباطات می شود، تفاوت در نوع نگاه به مقوله دین است.

• موضوع دوم این است که رشته ارتباطات در دنیای غرب در یک محیط سکولار (غیردینی و در برخی موارد ضددینی) و تحت نظام سیاسی و اقتصادی معروف به «ملت- دولت» که متضمن مجموعه ای از تفکرات سرمایه داری و سوسیالیستی بود، پرورش پیدا کرد و شاخه های آن اغلب به صورت مجزا و عمودی بوده و در جهت حفظ نظام موجود و زیرساخت های آن عمل می کرد. مثلا رویکرد ریاضی و سایبرنتیک ارتباطات از مطالعه فن آوری ها و به ویژه تلفن و رادار و رایانه به وجود آمد ولی همین الگوی ریاضی بر حوزه ها و بخش های دیگر جوامع مثل سیاست، اقتصاد و جنگ حاکم شد.

• رویکرد سیاسی ارتباطات در نتیجه مطالعات تبلیغات سیاسی و جنگ روانی و توسعه مفهوم دموکراسی و مشارکت در غرب شکل گرفت.

• رویکرد مردم شناختی و زبان شناختی و به ویژه ارتباطات میان فرهنگی برای حل و فصل مشکلات دنیای استعمار و سلطه گرایی در اروپا و آمریکا توسعه پیدا کرد و سپس جوانب تئوریک و نظری را دربرگرفت.

• روش جامعه شناسی ارتباطات با نظریه های «ماکس وبر» جامعه شناس آلمانی در مورد اخلاق پروتستان و تأثیر آن در توسعه نظام سرمایه داری و تجددگرایی (مدرنیته) درآمیخت و نظریه های متداول امروزی ارتباطات و توسعه و غیره را به وجود آورد.

• بسیاری از رویکردهای ارتباطات در تقویت ملی گرایی (ناسیونالیسم) و سوداگرایی و مصرف گرایی و دنیاگرایی عمل کرد.

• می توان گفت از منظری اسلامی سکه ارتباطات دو رو دارد که عبارت است از علم و هنر.

• در واقع چند دهه قبل بود که اندیشمندان رشته ارتباطات به اهمیت فرهنگ به عنوان یک مفهوم اجتماعی پی بردند. اما پژوهشگران و محققان ارتباطات در حال حاضر اغلب از یک منظر معرفت شناختی قوم مدار به فرهنگ و دین می نگرند.

• در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ایران مقاله این حقیر با عنوان «تکنولوژی در مقابله با سنت: ارتباطات در انقلاب اسلامی ایران» در سال 1979 در جلد 26 شماره 3 «فصلنامه ارتباطات» (Journal of Communication) به چاپ رسید که در آن به بررسی نقش سنت و دین در پیروزی انقلاب اسلامی ایران پرداخته بودم.

• الگوی ارتباطات دینی با الگوی متداول در ادبیات ارتباطات که بر پایه علوم ریاضی، تجربی، انسانی و اجتماعی ریخته می شود متفاوت است. ارتباطات، همچون یک رودخانه چیزی جز جریان نیست. براین اساس مهم ترین تفاوت میان ارتباطات دینی و غیردینی را می توان در این نکته دانست که در ارتباطات دینی، پیام و اطلاعات که محتوا و درون مایه ارتباطات را تشکیل می دهد، خنثی و بی ارزش نیست.

• فناوری ارتباطات می بایست در سلسله ارتباطات انسانی ادغام و تلفیق شود و تا زمانی که این کار صورت نپذیرد، هرگز نخواهیم توانست موتور ارتباطات دینی خود را به کار انداخته و روشن کنیم. تا زمانی که ابزار ارتباطی از جمله اینترنت، ماهواره، تلویزیون و... را با انسان تلفیق نکرده باشیم، از ارتباطات دینی جدا می شویم.

• سومین نکته تلاش برای تقلیل تعارضات و تناقضات در ارتباطات است. ارتباطات دینی نباید به گونه ای باشد که شنیده های مخاطبان متناقض و یا در تعارض با واقعیت جامعه او باشد. تلاش درجهت کاستن از تعارضات در امر گسترش شبکه های ارتباطات دینی امری ضروری است.
  نکته چهارم اینکه ارتباطات دینی باید در ارتباط با مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و علمی باشد و اگرغیراز این امر بر روابط ما حاکم باشد، چیزی جز تبیین احکام و تکالیف دینی نخواهد بود.

• پنجمین مسئله اینکه می بایست ارتباطات دینی در زیست محیط های مختلف متفاوت از یکدیگر باشند. قطعا هیچ ارتباطی در خلأ به وجود نمی آید. شناسایی زیست محیط فرهنگی و ارتباطی اولین قدم برای گشایش ارتباطات مدنظر است.

• اصل مهم دیگر، تأکید بر ارتباطات افقی، موازی و یا دایره ای به جای ارتباطات عمودی است. در واقع در ارتباطات دینی مخاطب نقش اساسی را ایفا می کند و نباید به وی به عنوان یک مخاطب منفعل نگریست. در واقع ارتباطات فرآیندی دو طرفه است که هر دو سوی آن در یک سطح قرار دارند و هیچ کس بر دیگری برتری ندارد. 

http://prsneyshabur.blogfa.com