شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| در آینده هوش مصنوعی همانند برق و تلفن به زندگی روزمره ما تعلق خواهد داشت، چه به شکل خودروی خودران باشد یا ربات جراح یا ماشین صنعتی‌ متفکر. اما اگر ماشین‌های مستقل کار خطایی کنند چه باید کرد؟

کسی که انسانی دیگر را زخمی کند یا بکشد مجازات می‌شود و باید پاسخگوی عمل خود باشد. این اصل حقوقی‌ قدیمی در بسیاری از جوامع بشری دارای اعتبار است. اما افزایش و گسترش استفاده از هوش مصنوعی حقوقدانان را در برابر پرسش و مسئله‌ای جدید قرار داده است، چون در آینده سوانح و تصادف‌هایی سخت و مرگبار وجود خواهد داشت که باعث و بانی آن ماشین‌ها خواهند بود.

آنچه به نظر شبیه داستان علمی-تخیلی می‌رسد، هم‌اکنون موضوعی است مورد بحث در میان سیاستمداران و حقوقدانان و نیز در شرکت‌های صنعتی و بیمه. کارشناسان با هم در این مورد هم‌عقیده‌اند که استفاده از خودروهای خودران، ربات‌های صنعتی هوشمند و دیگر ماشین‌های مستقل خودکار تا چند دهه دیگر همانند تلفن و برق جزئی از زندگی روزمره ما خواهند بود.

در حال حاضر بخصوص پرسش‌هایی عملی در زمینه حقوق مدنی و در رابطه با خودروهایی مطرح می‌شوند که بخشی یا تمامی آن‌ها خودران هستند. یواخیم مولر، رئیس بخش بیمه اشیاء در شرکت بیمه آلمانی آلیانس می‌گوید: «برای آنکه جامعه رانندگی با خودروهای خودران را بپذیرد باید روشن باشد که در نهایت چه کسی مسئولیت را بر عهده دارد.»

از سال ۲۰۱۷ در قوانین رانندگی در آلمان تعیین شده که یک خودرو چه داده‌هایی را باید یا اجازه دارد ضبط کند. یواخیم مولر می‌گوید که "اما هنوز روشن نیست که کسی که از نظر قانون مجاز است، چگونه می‌تواند، چه از نظر فنی و چه از نظر سازمانی، دسترسی به این داده‌ها داشته باشد". به گفته این کارشناس بیمه، "این پرسش برای مقامات قضایی و شرکت‌های بیمه به یک اندازه از اهمیت برخوردار است".

رئیس بخش بیمه اشیاء در شرکت آلیانس می‌گوید: «سؤال‌های زیادی در این میان مطرح هستند: آیا داده‌ها باید به اطلاع همه طرف‌های درگیر در قضیه برسند؟ چگونه می‌توان اطمینان حاصل کرد از اینکه داده‌هایی که بر بار اتهامات می‌افزایند، نابود نشوند. چه اتفاقی برای داده‌ها می‌‌افتد، وقتی خودرو قراضه شود و چه کسی در صورت فروش و واگذاری خودرو داده‌های قبلی را پاک می‌کند؟»

شرکت‌های بیمه خواستار روشن بودن مسائل هستند
شرکت بیمه آلیانس فشار می‌آورد تا تنها خودروسازی‌ها اختیار دسترسی به داده‌های خودروها را نداشته باشند. یواخیم مولر در این باره می‌گوید: «به نظر من داده‌ها باید در دست نهادی ثالث باشد که مستقل، بیطرف و مورد اعتماد هم باشد تا همه کسانی که محق هستند بتوانند تحت شرایط قانونی برابر امکان دسترسی به داده‌ها را داشته باشند.»

اما با افزایش ماشین‌های خودران و خودکار موضوع آنها برای کارشناسان حقوق جزایی هم به موضوعی مهم تبدیل شده است. کارشناسان حقوق جزایی به پرسش‌های مختلفی در این رابطه می‌پردازند، چون حقوق جزایی به تقصیر فردی و خطاهای انسانی می‌پردازد، اما حتی باهوش‌ترین ماشین‌ها هم برخوردار از آگاهی و وجدان نیستند.

سوزانه بک، استاد حقوق جزایی در دانشگاه هانوفر می‌گوید: «حقوق جزایی‌ای که به اعمال و رفتار اشخاص می‌پردازد به سختی می‌تواند پا به پای پیشرفت ماشین‌های خودکار و هوش مصنوعی گام بردارد. در حقوق جزایی معمولا کسی که از خودرو استفاده می‌کند مسئولیت را هم بر عهده دارد. برای نمونه وقتی گوگل اطلاعات اشتباهی به من می‌دهد و من تصمیماتم را بر اساس این اطلاعات می‌گیرم، این من هستم که مسئولم.»

در حقوق مدنی اوضاع ساده‌تر است. نیکولاس وولتمان، پژوهشگر درباره حقوق ربات‌ها در دانشگاه وورتسبورگ می‌گوید: «صاحب یک خودرو همین امروز هم برای تصادفی که شاید اصلا در آن شرکت نداشته مسئول خوانده می‌شود.» او می‌افزاید که "شرکت‌ها هم به لحاظ حقوق مدنی می‌توانند مسئول باشند و در نتیجه از آنها انتظار پاسخگویی برود".

به گفته وولتمان، اما "فقط انسانها می‌توانند جرم مرتکب بشوند و نه اشخاص حقوقی و ماشین‌ها". اما آیا مجازات یک انسان کار درستی است موقعی که هوش مصنوعی پشت فرمان و در حال هدایت ماشین است؟

سوزانه بک، استاد حقوق جزایی، در این رابطه می‌گوید: «علت وجودی و مفهوم این ماشین‌ها دقیقا این است که من دیگر نباید کاری کنم و تصمیمی بگیرم. اما اگر من به عنوان راننده همچنان به لحاظ حقوق جزایی مسئول باشم، به خودروی خودکار هم احتیاجی ندارم، چون به هر حال باید فکرم را متمرکز کنم انگار که خودم دارم خودرو را هدایت می‌کنم. مشکل در اینجاست.»

عرصه‌ای تازه برای حقوق و اخلاق
از همین رو هم‌اکنون در اخلاق و حقوق بحثی با عنوان "کنترل معنی‌دار" در جریان است. سوزانه بک می‌گوید: «پیش از اینکه کسی را از لحاظ حقوق جزایی مسئول بخوانیم باید درست نگاه کنیم و ببینیم که آیا واقعا ماشین در دست کنترل این شخص بوده است؟»

او ادامه می‌دهد: «احتمالا در آینده واقعا این طور خواهد بود که در مورد تصادفاتی که توسط ماشین‌ها رخ می‌دهند باید از صدور حکم صرف نظر کنیم. و این می‌تواند باعث ایجاد حس تشویش و ناآرامی در جامعه بشود، چون انتظار می‌رود که وقتی جرمی اتفاق می‌افتد مجازاتی هم در کار باشد.»

پیشنهاد سوزانه بک این است که باید در پی یافتن راه حل‌های تازه‌ای بود. اما کارشناسان معتقدند که نمی‌توان حقوق جزایی را به طور اساسی تغییر داد. به گفته وولتمان، پژوهشگر درباره حقوق ربات‌ها، حقوقدانان در حال بحث در این باره هستند که آیا باید این اصل حقوقی را تغییر داد که فقط انسان‌ها می‌توانند تقصیرکار باشند؟ او می‌افزاید که بیشتر حقوقدانان معتقدند که در حال حاضر هنوز نیازی به تغییر قوانین و قواعد حقوقی در این زمینه حس نمی‌شود.

وولتمان در عین حال تاکید می‌کند که وضعیت حقوقی آینده معلوم نیست و "برای جامعه، اگر در اثر استفاده بیشتر از خودروهای خودران شمار تصادفات کاهش پیدا کند، در مجموع شاید این وضعیت پذیرفتنی باشد".

با این حال، به گفته وولتمان، این تسکینی برای خانواده قربانیان است اگر پس از تصادفی سخت روشن باشد که چه کسی مسئول است و شخص مسئول باید مجازات شود./ dw