شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- فضای مجازی و تغییرات آن در دهه‌های آینده تحت تأثیر سیاست‌گذاری‌های عمومی ابعاد و اهمیت گسترده‌ای دارد. رشد فضای مجازی به معنای کاربران بیشتر،تجهیزات بیشتر،اتصال بیشتر و اطلاعات بیشتر،موضوعی فراتر از توسعه الگوهای فعلی خواهد بود.

در گزارش «فضای مجازی 2025» تلاش بر این است که تغییرات آینده و چشم‌انداز این تغییرات بررسی شود. عنوان این گزارش «تصمیم‌گیری‌های امروز، زمینه‌ساز آینده» انتخاب شده است. ازجمله موضوعات این حوزه مورد بررسی، رایانش ابری، اینترنت اشیا، داده‌های کلان و امنیت سایبری است. همچنین عناصر زمینه‌ساز آینده فضای مجازی و سیاست‌های مؤثر بر تغییرات این فضا موضوع این بررسی خواهد بود.

آن‌چه مسلم است این است که سیاست‌گذاری در این حوزه، زمانی موفق است که بتواند میان نوآوری و امنیت در فضای مجازی تعادل برقرارکند. با بررسی سیاست‌های امروز علاوه بر شناخت مشکلات دیروز، می‌توانیم به چشم‌انداز آینده فضای مجازی دست پیدا کنیم. آن‌چه مهم است اقدام آگاهانه در تصمیم‌گیری‌ها است. به این معنی که تصمیم‌گیری‌ها باید مبتنی بر اطلاعات و منابع پشتیبان آن باشد تا به ریسک کمتر و هدایت‌گری بیشتر برای فضای مجازی بیانجامد.

در این گزارش با ایجاد یک فضای گفتگو، چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو به بحث کشیده شده و راه‌های بهره‌برداری از آن نیز ارائه می‌شود.

پیش‌بینی فضای سایبری تا سال 2025 چگونه خواهد بود؟
وابستگی به اینترنت تا سال 2025، تا آن‌جایی پیش‌بینی می‌شود که بیش از 91 درصد مردم کشورهای توسعه‌یافته و نزدیک به 75 درصد اقتصادهای نوظهور در حال استفاده از آن خواهند بود.

اما تنها اعداد و ارقام بزرگ نیستند که آینده فضای مجازی را رقم می‌زنند، بلکه تأثیراتی که فضای مجازی بر تجارت، آموزش، اقتصاد، فرهنگ و ... خواهد گذاشت، تعیین‌کننده آینده آن خواهد بود. هدف از تنظیم این گزارش، شفاف‌سازی روابط پیچیده میان سیاست‌گذاری‌های داخلی و فضای مجازی در هر دو بخش دولتی و خصوصی است.

امنیت سایبری بالاترین جایگاه در میان خطرات جهانی را داراست
براساس چشم‌انداز جهان در سال 2025 سناریوها و تحلیل‌هایی از جانب محققان برجسته و نهادهای بین‌المللی مانند مجمع جهانی اقتصاد ارائه شده است.

خطرات و امنیت سایبری یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی آینده فناوری است که در کنار فرصت‌هایی که تغییرات فناورانه ایجاد می‌کنند، نگران‌کننده و خطرناک است. مجمع جهانی اقتصاد، امنیت سایبری را دارای بالاترین جایگاه در میان خطرات جهانی اعلام کرده است. پیشرفت‌های فنّاوری در عین فراهم کردن زمینه رشد اقتصادی، می‌توانند پیامدهای نامطلوبی به همراه داشته باشند.

کلید موفقیت در این میان، آماده‌سازی و تعادل است. سیاست‌گذاران، کسب‌وکارها و سازمان‌های اجتماعی نیازمند ایجاد آمادگی در برابر تغییرات فناورانه هستند. تصمیمات امروز آن‌ها است که فردای جهان فناوری را شکل می‌دهد. سیاست‌ها، برنامه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها می‌توانند توسعه ICT و امنیت فضای مجازی را حمایت یا تضعیف کنند. به‌عنوان نمونه می‌توان گفت، دولت‌ها انتخاب می‌کنند که تجارت را آزاد یا محدود کنند، آن‌ها می‌توانند سرمایه‌گذاری خارجی را تشویق یا ممنوع کنند، در مورد حضور یا عدم حضور ذی‌نفعان در بحث‌های سیاست‌گذاری، تصمیم‌گیری کنند، همکاری‌های مشارکتی را گسترش دهند یا محدود کنند، از استانداردهای بین‌المللی یا ایجاد استانداردهای داخلی حمایت کنند یا نه و ...

سازمان‌های اجتماعی نیز می‌توانند نیروی کار مورد نیاز بازار در حال تحول را تربیت کنند یا سیستم‌های آموزش و پرورش قدیمی و از رده خارج را حفظ کنند. آن‌ها می توانند بر آموزش عمومی مهارت‌ها و سواد دیجیتالی تمرکز کنند یا شکاف مهارتی و سواد دیجیتالی بپذیرند و برای رفع آن اقدامی نکنند.

سناریوهای چشم‌انداز جهان در سال 2025
براساس چشم انداز جهان در سال 2025 سه سناریو ارائه می‌شود. سناریوهای فلات ، قله و دره.

تحلیل‌های کمی همواره در پیش‌بینی جریان‌ها مبنای محکمی داشته‌اند. مدل سایبری 2025 نیز بر اساس تحلیل سناریوهای احتمالی درنتیجه سیاست‌های انتخابی شکل گرفته است. در همین راستا، از سال 1990 تا 2012 داده‌های 80 کشور درخصوص شاخص‌های کلیدی اقتصاد کلان، جمعیت‌شناسی اجتماعی و فناوری مورد استفاده قرار گرفته است. در نهایت، مدل سایبری 2025 با سطوح تحلیلی مختلف، ارائه شده و پیش‌بینی‌های اولیه برای 80 کشور براساس مدل‌های اقتصادی نهایی‌ شده است.

با در نظر گرفتن پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه و بدبینانه برای هر سه سناریو مبانی واقع‌گرایانه‌ای انتخاب شده است. سپس بر اساس تحلیل‌های کمی و به منظور اعتبارسنجی مدل، شکل دادن بیشتر سناریوها و توصیف عوامل کلیدی مؤثر بر سناریوها، تحقیقات ثانویه‌ای صورت گرفته است. به این ترتیب ابعاد کیفی جهان در سال 2025 شکل گرفته است.

سناریوی فلات
تعریف سناریوی پلاتو یا فلات با عدم تقارن در سیاست‌گذاری صورت می‌گیرد. نیروهای سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی، همزمان هم باعث رشد فناوری و امنیت سایبری شده و هم مانعی برای آن تلقی می‌شوند. سیاست‌‌گذاری‌های بسیاری از دولت‌ها بر اساس سطوح مختلف مشارکت ذی‌نفعان و همکاری‌های بین‌المللی است، در حالی که دولت‌های دیگر در پی تشکیل خوشه‌های تجارت آزاد و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی(7FDI) هستند. همچنین بعضی از کشورها فناوری را به عنوان اهرمی برای پیشبرد توسعه اقتصادی و اجتماعی خود استفاده می‌کنند و همزمان، کشورهای دیگر توانایی بهره‌برداری از پتانسیل‌های فناوری را ندارند و به آن پشت کرده‌اند. همین رویکرد ناهموار و ازهم‌گسسته در روند حکمرانی و اقتصاد جهانی است که منجر به کاهش مطلوبیت چشم‌انداز امنیت سایبری می‌شود.

سناریوی قله
تعریف سناریوی قله بر اساس سیاست‌گذاری‌های روشن و کارآمد دولت و استانداردسازی کل اقتصاد و همکاری قدرتمند بین دولت‌ها به منظور پشتیبانی از تجارت آزاد و تشویق سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، شکل می‌گیرد. این سناریو همراه با نوآوری است که در آن از پتانسیل ICT برای تقویت مدل‌های حکمرانی، اقتصاد و نظام‌های اجتماعی استفاده می‌شود. اقدامات دولت‌ها، کسب‌وکار و سازمان‌های اجتماعی، موجب تسریع در کاربرد گسترده فناوری می‌شوند و درنتیجه حمایت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، اقتصاد و فناوری و امنیت سایبری جهانی رشد می‌کند و بهبود می‌یابد.

سناریوی دره
سناریوی دره با سیاست‌گذاری‌ها و استانداردهای مانع‌تراشانه دولت، مواضع حمایتی نامطلوب و انزوایی تعریف می‌شود. این مواضع به طرز چشمگیری باعث محدودیت تجارت و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی شده و روابط کلیه بخش‌های صنعتی داخل کشور و همچنین بین کشورها را تضعیف می‌کند. در این سناریو، با محدودیت کاربرد ICT و شکست عمیق در امنیت سایبری، رشد فناوری و اقتصادی بسیار کند می شود.

چالش‌های تغییرات فناورانه در آینده
مدل سایبری 2025 می‌گوید که گسترش فناوری ظرف 10 سال آینده، تغییرات جمعیتی قابل‌توجه و افزایش نیازهای آموزشی و مهارتی را با خود به ارمغان می‌آورد. این روندها ایجادکنندۀ سه چالش برای آینده فضای مجازی خواهند بود:
 

1. حفاظت از امنیت و حریم خصوصی در برابر تهدیدات
2. تامین منابع مورد نیاز همراه با تغییرات جمعیتی
3. آماده‌سازی نیروی کار ماهر برای پاسخگویی به نیازهای درحال تغییر

خلاصه‌ای از مدل سایبری 2025 به درک شکل‌گیری این روندها و تأثیرات آن‌ها بر امنیت سایبری کمک خواهد کرد.

نرخ کاربرد فناوری‌های جدید امروزه سرعت بیشتری به خود گرفته است و به همین نسبت، تأثیرات آن نیز گسترده‌تر شده است. به همین دلیل است که پیشگیری از تهدیدات آن نیز ضروری‌تر به نظر می‌رسد. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که امکان وقوع رویدادهای امنیت سایبری همراه با افزایش نرخ نفوذ فناوری، افزایش خواهد یافت.

نمونه بارز این گسترش بی‌سابقه در حوزه فناوری، گوشی‌های هوشمند است در حالی که رسیدن به سطح اشباع برای تلفن ثابت نزدیک به یک قرن زمان برده، تلفن همراه طی 20 سال به سطح اشباع نزدیک شده است. این زمان برای آمریکا بسیار کمتر و حدود 10 سال پیش‌بینی می‌شود. در سال 2007 کاربرد گوشی‌های هوشمند در سراسر جهان مختص حدود 1درصد از جمعیت بوده است. بعد از گذشت تنها 5 سال این مقدار رشد 10 برابری کرده و به 10 درصد در سال 2012 رسیده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که با تداوم این رشد در سال 2025 حدود 80 درصد اتصالات به اینترنت از طریق تلفن همراه خواهد بود.

رشد فناوری‌های جدید مثل اینترنت اشیا، همچنین به ایجاد تغییراتی در روند مصرف جهانی نیز می‌انجامد. مدل سایبری 2025 نشان می‌دهد که اقتصادهای نوظهور در سال 2025 با سهم 60 درصدی از بازار جهانی لوازم الکترونیکی خانگی از کشورهای توسعه‌یافته پیشی خواهند گرفت.

رشد دستگاه‌های متصل شده و به طور کلی استفاده از فناوری، روند جهانی به سمت رایانش ابری را تسریع می‌بخشد. تا سال 2025، بیشترین داده تولید شده در جهان از طریق ابر جابجا می شود یا در برخی نقاط در ابر ذخیره می‌شود. با توجه به افزایش ضرورت فناوری ابری برای توسعه و ارائه خدمات حیاتی، برخی دولت ها جهت تنظیم این فضا اقداماتی را آغاز کرده‌اند. قانون گذاری و تنظیم مقرارت برای این سیستم جدید بدون درک آن ممکن نیست و بر مناسبتان اقتصادی تحت تاثیر این پدیده اثر گذار خواهد بود.

روند جهانی سالمندی
مدل سایبری 2025 دو تغییر جمعیتی مهم را طی سالهای آتی پیش‌بینی می‌کند. کشورهای توسعه‌یافته به سرعت با جمعیت مسن و کاهش نرخ زاد و ولد مواجه می‌شوند، در حالی که اقتصادهای نوظهوربا افزایش مواجه خواهند شد. این تغییرات ضرورت به کار گیری سیاست‌های مبتنی بر وضعیت جمعیتی، توسعه‌ای و اقتصادی را شدت می‌بخشد.

یک نکته مهم در این بین و در زمان تنظیم سیاست‌ها در نظر گرفتن هزینه‌های درمانی و بهداشتی در کشورهایی که با افزایش جمعیت کهنسال مواجه هستند و ضرورت تولید شغل برای کشورهای جوان است. استفاده از امکانات فضای مجازی و خدمات ICT برای هر دو منظور یک فرصت مناسب در اختیار کشورهای جوان و پیر خواهد گذاشت.

نیازمندی‌های جدید سرمایه انسانی
تغییرات جمعیتی توصیف شده در بالا به طور جدی چگونگی استفاده کشورها از سرمایه انسانی را بعنوان مهمترین منبع تحت تأثیر قرار می‌دهد. با توجه به تغییرات صورت گرفته در فضای کسب و کار نیاز به نیروی کار متخصص در زمینه‌های جدید یکی از نیازهای آتی در این زمینه است. کشورهای مسن دچار شکاف مهارتی می‌شوند، به این معنی که در زمینه نیروی کار متخصص دچار کمبود خواهند شد. ازسوی دیگر کشورهای جوان دارای نیروی کار مازاد خواهند بود و این نیاز مهاجرت نیروهای کار متخصص را شدت خواهد بخشید. به همین جهت رقابت برای استعدادیابی فنی افزایش خواهد یافت، بطوریکه کشورها بمنظور پیشبرد اهداف اقتصادی و توسعه ای خود، با توسعه سیاستگذاری های عمومی، زمینه جذب استعدادهای لازم را فراهم می کنند. اهمیت موضوع تا حدی است که کمبود سرمایه انسانی ماهر، می تواند نوآوری، رشد و توانایی مدیریت فعالیت های روزانه جامعه اطلاعاتی را برای دولت ها و کسب و کار به شدت محدود کند.

اثرات غیر قابل پیش‌بینی
همه این اثرات و روابط از درون سیستم‌های کامپیوتری و مدل‌سازی‌هایی بیرون می‌آیند. اما گاهی اتفاقات پیش‌بینی نشده مانند حملات 11 سپتامبر ممکن است بر این مدل‌سازی‌ها و خروجی آن‌ها تاثیر بگذارد. اتفاقاتی از این دست منجر به وضع قوانین کنترلی و محدود کننده‌ای می‌شود، که در نهایت بر فضای کسب و کار و کل فضای مجازی تاثیرگذار خواهد بود. همچنین در دسترس نبودن معیار یا مقیاس امنیت سایبری، ملت ها و دولت ها را در بهره‌برداری از اینترنت دچار مخاطرات و تردید خواهد کرد. در ضورت شد گرفتن این تردید این مساله می‌تواند مکانیزم‌های اعتماد به اینترنت در تعاملات بین دولت‌ها را هدف قرار داده و با بی‌ثباتی و ناامنی ارتباطات جهانی تجاری- که موجب ثبات و کنترل منطقه‌ای است- اینترنت را دچار شکاف و انشعاب کند. اما در نهایت اگر از این وضعیت بگذریم، در نهایت همان‌طور که گفته شد، وضعیت جدید نیازمند آگاهی و سیاست‌گذاری برای بهره‌برداری از وضعیتی است که ممکن است در صورت عدم سیاست‌گذاری صحیح به تهدید تبدیل شود.

منبع:سیناپرس