شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)، در جلسه گذشته به مراحل اجرای پیمایش از طریق پرسشنامه اشاره شد. در این جلسه تلاش شده به بررسی خطاهای رایج در تهیه پرسشنامه و چک‌لیست آن پرداخته شود.

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد پرسشنامه نقش کلیدی در فرآیند جمع‌آوری داده داشته و یک پرسشنامه مناسب می‌تواند به‌طور موثر داده‌های لازم را با حداقل خطا جمع‌آوری، کد‌گذاری و ثبت داده را تسهیل کرده و منجر به کاهش هزینه‌ها و زمان لازم برای جمع‌آوری و پردازش داده شود.

بزرگ‌ترین مشکل در طراحی یک پرسشنامه، ترجمه اهداف مورد نظر تحقیق در یک ساختار مفهومی و روش تحقیق مناسب برای انجام مطالعه است. قبل از طراحی پرسشنامه، شما باید کل تحقیق را برنامه‌ریزی کنید که لازم است اهداف تحقیق، داده‌های مورد نیاز و روش انجام تحقیق مشخص شود. هنگامی که پرسشنامه طراحی شد، باید قبل از شروع جمع‌آوری داده کیفیت آن مورد بررسی قرار گیرد.

ملاحظات زیادی باید در هنگام طراحی یک پرسشنامه مورد توجه قرار گیرد. باید تاکید کرد خطای سیستماتیک ناشی از طراحی نامناسب پرسشنامه در آمارگیری‌ها می‌تواند سهم قابل توجهی از خطاهای غیرنمونه‌گیری را به خود اختصاص دهد و حتی در مواردی نیز می‌تواند با ایجاد عدم پاسخ، موجب افزایش خطای نمونه‌گیری شود. عمده خطاهای رایج در تنظیم پرسشنامه به شرح زیر است:

1- عدم توجه به میزان دانش مشتری: گاهی دیده می‌شود که پرسشنامه‌هایی تحویل مشتری می‌شود که از اصطلاحات فنی و تخصصی زیادی برخوردار هستند. زمانی که دانش مصرف‌کننده از موضوع مطرح شده کم باشد، پردازش اطلاعات کارآمد نخواهد بود.

2- زیاد بودن سوالات باز: باید تلاش شود تعداد سوالات باز به‌دلیل وقت‌گیر بودن کمتر باشد.

3- استفاده از سوالات زیاد جمعیت شناختی که مستلزم ارائه اطلاعات کاملا جزئی و شاید محرمانه از مشتریان است.

4- عدم جذاب بودن پرسشنامه و نداشتن صفحه‌بندی: دیده می‌شود که در برخی پیمایش‌ها پرسشنامه از صفحه‌بندی نامناسبی برخوردار بوده ضمن آنکه پاسخ‌دهندگان نیز در خصوص تعداد صفحات پرسشنامه سردرگم هستند. این موارد و سایر مواردی که در یادداشت پیشین به آنها اشاره شد می‌تواند شما در راه رسیدن به هدف با مشکل مواجه کند.

چک لیست تهیه پرسشنامه

موارد زیر به‌عنوان چک لیست کنترلی باید مورد توجه قرار گیرد:

مرحله اول: مشخص کردن اطلاعات مورد نیاز

مرحله دوم: بحث و بررسی روی تک تک سوالات

مرحله سوم: تهیه مشوق‌هایی جهت جلوگیری از بی‌رغبتی به پاسخگویی

مرحله چهارم: انتخاب ساختار پرسش‌ها (توصیه می‌شود در تحقیقات کیفی از سوالات باز ابتدا استفاده شود و در تحقیقات کیفی از این نوع سوالات در انتها استفاده شود)

مرحله پنجم: جمله‌بندی سوالات

مرحله ششم: چیدمان سوالات (به‌طور مثال سوالات ابتدایی جذاب و غیر‌تهدیدآمیز باشد)

مرحله هفتم: قالب و طرح (در این بخش چک کنید پرسشنامه به بخش‌های مختلف تقسیم شده و هر بخش شماره‌گذاری شده باشد)

مرحله هشتم: پیش آزمون (تلاش کنید قبل از اجرای پیمایش، پرسشنامه را در مقیاسی کوچک امتحان کنید. این کار کمک می‌کند سوالات نامفهوم و ضعیف حذف شوند. اندازه گروه نمونه پیش آزمون باید کوچک و بین 15 تا 30 پاسخ‌دهنده باشد).

بنابراین به‌صورت جمع‌بندی می‌توان گفت پژوهشگر به‌منظور جمع‌آوری داده‌های کمی اولیه و اصلی، پرسشنامه را طراحی می‌کند.

یک پرسشنامه سه هدف عمده دارد:

1- اطلاعات مورد نیاز در بخش هدف تحقیق را جمع‌آوری کند

2- پاسخ‌دهنده را ترغیب به تکمیل آن کند

3- خطاهای پاسخ‌ها را به حداقل برساند. در یادداشت‌های بعدی به بررسی روش‌های نمونه‌گیری احتمالی و غیر‌احتمالی پرداخته خواهد شد.

منبع: فرصت امروز