شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)، انتخابات برگزار شده مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری در چند روز اخیر در ایران نشان داد که تا چه میزان استفاده از ابزارهای الکترونیکی برای رای‌گیری ضروری است. صف‌های طولانی انتظار برای رسیدن به باجه‌های دریافت برگه رای، مصائب پیدا کردن حوزه‌های انتخاباتی در نزدیک‌ترین نقطه، مشکلات مربوط به درست نوشتن نام و کد کاندیدای مورد نظر از جمله مسائلی بود که دغدغه رای‌دهندگان به شمار می‌رفت.
 

حضور طیف وسیعی از رای‌دهندگان با موبایل وتبلت در شعب اخذ رای و مراجعه به لیست‌های روی موبایل و اینترنت برای پرکردن برگه‌های آرا نشان می‌داد که بخش قابل توجهی از رای‌دهندگان انتخابات را از فضای مجازی پیگیری کرده بودند و این البته از سطح تبلیغات مجازی برخی گروه‌ها و نامزدها در روزهای قبل از انتخابات هم پیش‌بینی می‌شد. به نوعی بلوغ تکنولوژیک و دسترسی به اینترنت – که در روز رای‌گیری دچار مشکل خاصی نشد – عملا نشان داد که کاربران و نامزدها برای یک ارتقای تکنولوژیک انتخاباتی هم آماده‌اند و آن نحوه رای‌گیری و تغییر از شیوه سنتی شمارش آرا به سوی الکترونیکی شدن است. طی چند سال اخیر در روند رای‌گیری نیز البته تغییرهایی رخ داده و در این دوره نیز شاهد حضور دستگاه‌های الکترونیکی جدیدی برای تشخیص هویت رای‌دهندگان در شعب اخذ رای بودیم. از سوی دیگر چند سالی هم هست که پرتال‌های مختلف و تخصصی برای تجمیع و ثبت آرای شمرده شده توسط مجریان در انتخابات به کار گرفته می‌شود اما همچنان فرآیند ثبت رای و شمارش آرا به شیوه سنتی خود باقی مانده است.

بحث « انتخابات تمام الکترونیکی » چند دوره است که روی میز مانده و در هنگامه انتخابات درباره آن بحث می‌شود اما در انتهای کار با مخالفت نهادهای مسوول منتفی می‌شود. در این دوره نیز قائم مقام وزارت کشور حتی از آمادگی لازم برای برگزاری انتخابات الکترونیکی برای یک سوم از حوزه‌های انتخاباتی خبر داده بود اما در نهایت شورای نگهبان از نظر کارشناسی درباره استفاده از سخت‌افزار و نرم‌افزار مربوط به انتخابات الکترونیکی قانع نشد. به گفته قائم مقام وزارت کشور در ایران انتخابات 25 مرحله دارد که هم اکنون 23 فرآیند آن به صورت الکترونیکی انجام می‌شود و تنها مراحلی که با آن موافقت نشده جایگزین کردن صندوق‌های الکترونیکی به جای صندوق‌های دستی و شمارش آرا به صورت الکترونیکی است.

اما آنچه تا کنون در دنیا درحال پذیرش است استفاده از روش‌های رای‌گیری نیمه الکترونیکی است که با استفاده از دستگاه‌ها، ماشین‌های مخصوص، صفحه نمایش‌های لمسی و دستگاه‌های خودپرداز و مواردی از این قبیل قابل انجام است و همچنان نیازمند وجود شخص رای‌دهنده پای صندوق‌های رای‌گیری است. کارشناسان ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز معتقدند که الکترونیکی کردن انتخابات به امن‌تر کردن و سرعت بخشیدن به فرآیندهای رای‌گیری بسیار کمک می‌کند. هر چند به نظر می‌آید که موضوعاتی چون تشخیص هویت (که‌موضوعی بسیار مهم در فرآیند رای‌گیری است) اساسا مشکلی است که به انتخابات محدود نمی‌شود.

از سوی دیگر هزینه بالای مربوط به سخت‌افزار مورد نیاز برای رای‌گیری الکترونیکی هم معضل دیگری است و شاید به همین جهت است که هنوز در بسیاری از نقاط جهان رای‌گیری عمدتا به صورت دستی صورت می‌گیرد، البته در بسیاری از کشورها حتی نوعی از رای‌گیری‌های پیشرفته‌تر (مثل رای‌گیری اینترنتی یا راه دور) نیز به صورت ترکیبی انجام می‌گیرد. مثلا در سال ۲۰۰۷، سربازان استرالیایی و کارکنان غیر‌نظامی مستقر در عراق، افغانستان، تیمور شرقی و جزایر سلیمان به لطف بهره‌گیری از اینترنت، فرصت رای دادن برای حوزه انتخابی خود را طی یک برنامه آزمایشی به‌دست آوردند. درحال حاضر انتخابات الکترونیکی در کشورهایی همچون آمریکا، استرالیا، بلژیک، برزیل، استونی، هلند، هند، ایرلند، نروژ و ایتالیا برگزاری ‌شود.

رای‌گیری اینترنتی یا الکترونیکی؟

به کار بردن واژه الکترونیک و رایانه برای از میان برداشتن روش‌های کاغذی و سنتی است اما با وجود چنین امکانی همچنان افراد باید برای ثبت رای خود به باجه‌های الکترونیکی و شعبه‌های رای‌گیری الکترونیک مراجعه کنند. به طور مثال کیوسک‌های مخصوصی که از نظر شکل ظاهری مانند عابر بانک‌هاست برای این‌کار تعبیه می‌شوند که اسم نامزدها بر روی صفحه مانیتور آن ظاهر می‌شود و در کنار هر نام، کلیدی تعبیه شده که با فشار آن مستقیما رای‌ها ثبت خواهد شد. در این روش که در اکثر کشورهای پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد، تشخیص هویت همچنان توسط شناسنامه انجام می‌گیرد و از امنیت مناسبی برخوردار است، هرچند که در این روش هزینه‌ها نسبت به سیستم سنتی افزایش می‌یابد، زیرا در هر حوزه از کامپیوترهایی که به شبکه مرکزی متصل هستند استفاده می‌شود. البته این روش زمانی موثر است که از روش رای‌گیری کامپیوتری و اینترنتی به طور موازی در کنار هم استفاده شود که دراین صورت به پایگاه‌های اطلاعاتی یکپارچه احتیاج است.

اما مدل برگزاری انتخابات اینترنتی از آمال و آرزوهای هر دولتی است؛ چراکه برگزاری بی‌واسطه حضور افراد و اقناع آنها برای حضور در شعبه‌های رای‌گیری که از ارکان برگزاری یک انتخابات است در این روش به واسطه ثبت رای به صورت مجازی ممکن می‌شود و حضور افراد در هر مکان جغرافیایی منافی دسترسی به صندوق رای نیست، بنابراین افراد با مراجعه به سایت‌های اینترنتی که برای این کار تهیه شده‌اند، می‌توانند رای خود را به نفع نامزد مورد نظرارائه کنند، اما به دلیل خطرپذیری و احتمال مواجهه با مباحث امنیتی مخاطره‌آمیز این روش در حال حاضر در دنیا مورد اعتماد عموم نیست و عدم شناخت کافی، از دیگر مشکلات فراگیر نشدن این نوع رای‌گیری است.

فرصت‌هایی که رای الکترونیک می‌سازد

اما افزایش یافتن سطوح استفاده از روش‌های الکترونیک در برگزاری انتخابات در کشورهای پیشرفته حاکی از آن است که چنین روش‌هایی به تدریج جای روش‌های سنتی را خواهد گرفت چراکه کاهش هزینه‌ها یکی از مهم‌ترین مزایای برگزاری انتخابات سیستم است. از دیگر مزایای این سیستم دستیابی به نتایج آرا در هر لحظه است. اگرچه اطلاعات مربوط به آرا تا قبل از پایان وقت رای‌گیری بسیار محرمانه است، ولی امکان دستیابی به نتایج بنا به درخواست نامزدها وجود دارد. مهم‌ترین مزیت این سیستم، امکان حضور رای‌دهندگان از سراسر جهان است.با این مزیت مشکلات مربوط به محافظت از صندوق‌ها و انتقال آنها از نقاط مختلف هم منتفی می‌شود. در نهایت به نظر می‌رسد امکان رای‌گیری الکترونیکی و اینترنتی در ایران به دلیل برخی ضعف‌های زیرساختی همچنان با چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو است، اما جامعه‌ای که مردم در آن از تکنولوژی در تمام بخش‌های مربوط به رویدادی چون انتخابات استفاده می‌کنند، انتظار دارد که این شیب تکنولوژی را بتوان به خود فرآیندهای رای‌گیری هم تعمیم داد.

منبع: روزنامه دنیای اقتصاد – شماره 3714