هشتاد و پنجمین شماره فصلنامه رسانه به صاحب امتیازی معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با موضوع رسانه ها و بیداری اسلامی منتشر شده است.

در این شماره می خوانید: «رسانه های اجتماعی و انقلاب های اخیر خاورمیانه؛ ارائه مدلی مفهومی»،‌ «چارچوب های رسانه های خبری غربی و نحوه بازنمایی جنبش های مردمی کشورهای عربی با تأکید بر بحرین و مصر»،‌ «از واقعیت تا ابر واقعیت:‌ نقش رسانه های غربی در بازنمایی بیداری اسلامی در خاورمیانه»،‌«نقش رسانه ها در انقلاب لیبی»،‌ «نقد تحلیلی رویکردهای دو گانه رسانه های بین المللی در انعکاس تحولات جاری در جهان عرب»، ‌«نقش شبکه های اجتماعی مجازی در انقلاب تونس» و‌ «بررسی رویکرد شبکه العالم به تحولات بیداری اسلامی».

رسانه های اجتماعی و انقلاب های اخیر خاورمیانه؛ ارائه مدلی مفهومی

ابوذر گوهری مقدم

چکیده:‌ رسانه های اجتماعی ابزار هایی مبتنی بر پیشرفت های فناوری هستند که هدف آن افزایش ارتباطات افراد و ایجاد فضایی برای تبادل اطلاعات و داده هاست. این رسانه ها در سال های اخیر گسترش قابل ملاحظه و البته، کارکردهای مختلفی یافته اند، از جمله مهم ترین کارکردهای این رسانه ها که اتفاقا بر اهمیت آن ها نیز افزوده است، استفاده در تحولات اجتماعی و جنبش ها و انقلاب‌هایی است که در کشورهای مختلف توسط مردم در حال انجام بوده و یا محقق شده است. رسانه‌های اجتماعی با قابلیت های فوق العاده خود برخی مفاهیم رایج و غالب علوم سیاسی و روابط بین الملل را دچار تحول ساخته و بر آن اثر گذارده است. یکی از مصادیق بارز اثر گذاری این رسانه ها در بیداری اسلامی کشورهای منطقه خاورمیانه است. هر چند نباید تصور کرد که این انقلاب ها،‌ تحولاتی صرفا در نتیجه رسانه‌های اجتماعی هستند ولی مسلما جنبه ابزاری این رسانه‌ها قابل تردید نیست. این مقاله تلاش دارد مدلی مفهومی برای تبیین نقش رسانه‌های اجتماعی در بیداری اسلامی ارائه کند. بدین منظور نویسنده معتقد است چهار مؤلفه اصلی رسانه های اجتماعی یعنی توانایی ایجاد ارتباط،‌ گسترش ارتباطات میان افراد،‌ افزایش دسترسی‌‌ها و تقویت کارآمدی نتیجه استفاده از این ابزارهای جدید فناورانه است که باعث تسهیل عمل انقلابی مردم که خود نتیجه عوامل دیگر سیاسی، ‌اقتصادی، فرهنگی است،‌ افزایش شفافیت عملکرد افراد، ‌سهیم شدن آن‌ها در تصمیم گیری، ایجاد روحیه جمعی و شکل گیری هویت در فضایی غیر سلسله مراتبی، شده و در نهایت از طریق افزایش خلاقیت و سرعت عمل وقوع انقلاب را تسریع می کند.

چارچوب های رسانه های خبری غربی و نحوه بازنمایی جنبش های مردمی کشورهای عربی با تأکید بر بحرین و مصر

حسن مجیدی

چکیده: بی شک دولت های غربی در قبال بیداری اسلامی غافلگیر شدند و یک بار دیگر کارایی دستگاه های اطلاعاتی غرب که از پیش بینی انقلاب اسلامی ناتوان مانده بودند، ‌زیر سؤال رفت. سرایت انقلاب مردم تونس به مصر برای نخستین بار دومینوی انقلاب ها را در جهان عرب به راه انداخت. سؤال اصلی این مقاله این است که چارچوب های رسانه ای و نحوه بازنمایی تحولات و رویدادهای خیزش مردمی در کشورهای عربی در سال 1389 چیست؟ در این مقاله بهره گیری از نظریه چارچوب نشان داده شده است که سیاست گذاری دولت ها و چارچوب های رسانه های خبری غربی در قبال تحولات خاورمیانه همسو و هماهنگ پیش رفتند و رسانه های غربی نیز کوشیدند همسو با دولت های خود در بازنمایی تحولات بیداری اسلامی به برخاستن واقعیت در ذهن و نگاه مخاطبان خود بپردازند. التبه شاید بتوان گفت شدت غافلگیری در تحولات مربوط به مصر و لیبی کمتر از تونس بوده و این فرصت را به دولتمردان و رسانه های غربی داده است تا به زعم خود به مدیریت تحولات بپردازند و برای کاستن از آثار زیانبار انقلاب های مردم کشورهای عرب بر منافع غرب و به ویژه امنیت رژیم صهیونیستی و تأمین مطمئن انرژی،‌ سیاست های خود را به پیش برند. در این مقاله ضمن تشریح نقش رسانه ها در جنبش های اخیر، به بازتاب چارچوب گذاری دولت های غربی در بازنمایی رسانه های غرب با تأکید بر تحولات بحرین و مصر در زمستان 1389،‌ یعنی اوج این تحولات بعد از انقلاب تونس پرداخته شده است. مهم ترین سیاست ها و چارچوب های رسانه ای غرب در قبال بحرین در درجه اول بایکوت خبری و در درجه بعد حمایت از دولت بحرین و کوچک نمایی اعتراضات مردمی و ارائه تصویری از خود که نسبت به روند اصلاحات حساسیت دارد، است. درباره مصر می توان گفت حکایت از مبارک در نقطه آغاز،‌ به حداقل رساندن آثار جابه جایی مبارک با تقلیل دادن مطالبات مردم مصر، القای ماهیت صرف مردم سالار، خیزش مردم و کوچک نمایی هویت اسلامی قیام مردم مصر از جمله سر فصل های بازنمایی تحولات منطقه به ویژه در بحرین و مصر در جریان بیداری اسلامی در رسانه های خبری غرب بوده است.

از واقعییت تا ابرواقعیت:‌ نقش رسانه های غربی در بازنمایی بیداری اسلامی در خاورمیانه

مهدی جاودانی مقدم

چکیده: انقلاب های مردمی در خاور میانه و شمال آفریقا، ‌انقلاب هایی فراگیر و مسالمت آمیز و نتیجه سرکوب طولانی مدت مردم کشورهای این منطقه و جریانات سیاسی و به ویژه جنبش ها و نهضت های اسلامی هستند. در این انقلاب ها، حضور گسترده مردم و جوانان به عنوان پیشگامان انقلاب و تأکید آنان بر هویت اصیل اسلامی انقلاب هایشان، ‌نشان می دهد که این انقلاب ها برای بر قراری دولت هایی مردمی و آزاد از ایدئولوژی ها یا مرام های ناسیونالیستی عربی، روشنفکری غربی و یا افراط گرایی سلفی شکل گرفته اند و درعمیق ترین لایه های خواست مردمی، ‌نوعی بیداری اسلامی وجود دارد. با این وجود، عملکرد رسانه های غربی و عربی در انعکاس بیداری اسلامی در منطقه نشان می دهد که پوشش خبری آنان از واقعیات منطقه با آنچه در صحنه عمل به وقوع پیوسته متفاوت بوده و این رسانه ها با نگاهی متفاوت از واقعیات موجود و با استفاده از فنون و راهکنش های رسانه ای، به بازنمایی واقعیت، تحریف ماهیت آن و خلق واقعیت مجازی و فضای تصویر مانندی از تحولات منطقه در چارچوب گفتمان غربی پرداخته و تلاش کرده اند تا ابرواقعیتی بسیار واقعی تر از واقعیت موجود را شکل دهند. بر این اساس، در این مقاله، ‌نگارنده با بررسی ماهیت و ریشه های انقلاب های مردم در منطقه، ‌چگونگی بازنمایی این انقلاب ها توسط رسانه های غربی و راهکنش ها و فنون آنان در این زمینه را مورد بررسی قرار داده است.

نقش رسانه ها در انقلاب لیبی

علیرضا کوهکن

چکیده: انقلاب مردم لیبی در چارچوب کلی بیداری اسلامی در منطقه قابل توضیح است اما با آن تفاوت هایی نیز دارد. نقش رسانه در این جنبش از این تفاوت هاست. این نوشتار سعی دارد تا چگونگی مدیریت رسانه بر انقلاب لیبی را توضیح دهد. فرضیه اصلی این نوشتار نقش رسانه را در انقلاب لیبی بر اساس نظریه تأثیر سی ان ان توضیح می دهد و در مقابل، فرضیه رقیبی وجود دارد که این نقش را در مدیریت جنبش های شبکه ای نوین بر اساس رسانه می داند. این مقاله با بررسی نقاط عطف عملکرد رسانه ها در انقلاب لیبی نشان می دهد که فرضیه اصلی برای توضیح نقش رسانه ها در انقلاب لیبی مناسب تر است. همچنین در خلال این نوشتارها، مهم ترین اقدامات رسانه ها در انقلاب لیبی بررسی و علل آن تحلیل شده است. بر اساس این بررسی ها، رسانه ها بعد از به پایان رسیدن جنگ داخلی در لیبی وارد کارزار جدی شدند و سعی دارند تا نقش خود را در حکومتی که در آینده لیبی را مدیریت خواهد کرد، بر جای بگذارند.

نقد تحلیلی رویکردهای دوگانه رسانه های بین المللی در انعکاس تحولات جاری در جهان عرب

محمد حسن خانی

چکیده: تحولات سال 2011 م . در جهان عرب که با شورش و انقلاب مردم تونس آغاز و با سرنگونی چهار دیکتاتور (زین العابدین بن علی، حسنی مبارک، معمر قذافی و علی عبدالله صالح ) استمرار یافت، کماکان در سال 2012 ادامه دارد. محققین و نویسندگان از زوایای مختلفی به تجزیه و تحلیل این وقایع پرداخته اند. در حالی که بخش عمده ای از تحلیل ها ناظر بر فهم چرایی و علل و عوامل بروز این تحولات است، گروه دیگری از پژوهشگران هم و غم خود را صرف تبیین نقش رسانه های بین المللی و به ویژه رسانه ای انگلیسی و عرب زبان در این تحولات کرده اند. این مقاله در یک مطالعه موردی و مقایسه ای به بررسی نحوه انعکاس این تحولات در رسانه های غربی و عربی می پردازد و هدف آن تحلیل، نقد و بررسی دوگانگی حاکم بر نحوه پوشش خبری و نوع تحلیل های این رسانه ها در انعکاس و تحلیل تحولات در کشورهای دستخوش تحولات است.

نقش شبکه های اجتماعی مجازی در انقلاب تونس

مرتضی نور محمدی

چکیده: یکی از پدیده های نوظهور در فضای مجازی، که امکان تشکیل اجتماع های مجازی را فراهم می کند، شبکه های اجتماعی مجازی است که به عنوان نیروی پیش رونده در تغییرات اجتماعی و سیاسی جوامع محسوب می شوند. در همین چار چوب، تغییرات سیاسی و اجتماعی که در دسامبر2010 از تونس آغاز و سپس بخش اعظمی از خاورمیانه عربی را درنوردید، پرسش های مهمی را درباره نقش فناوری ها و ساختارهای نوین رسانه ای در جنبش های سیاسی معاصر برانگیخته است. بر این اساس، یکی از موضوعات مهم در ارتباط با تغییرات سیاسی و اجتماعی، نقش رسانه ای نوظهور است. با توجه به اهمیت فزاینده شبکه های اجتماعی مجازی در تحولات سیاسی و اجتماعی جوامع، سؤال پژوهش این است که شبکه‌های اجتماعی مجازی چه نقشی را در انقلاب تونس ایفا کردند؟ فرضیه پژوهش این است که شبکه‌های اجتماعی از طریق تسهیل و تسریع ارتباطات میان معترضان و هماهنگی میان آن ها، ‌تدوین برنامه‌ها،‌ شکل دهی و جهت دهی به تجمعات معترضان نقش مهمی را در انقلاب تونس ایفا کردند.

بررسی رویکرد شبکه العالم به تحولات بیداری اسلامی

کریم جعفری

چکیده: تحولات جهان عرب در طول سال 2011 م . بستری متفاوت از چالش‌ها و تغییرات در رفتاری سیاسی و اجتماعی منطقه را به همراه داشت. این انقلاب‌ها که از تونس شروع شد و در برخی مناطق مانند بحرین همچنان ادامه دارد، ساختارهای منطقه ای در حوزه های مختلف را دچار تغییر کرد. نقش رسانه در این تحولات چشمگیر بوده تا جایی که تغییرات صورت گرفته در این کشورها به ویژه تونس و مصر مدیون عملکرد رسانه‌هاست. در این میان، شبکه خبری عرب زبان العالم اقدام به نقش آفرینی در این تحولات کرد. این پژوهش بر آن است تا با عملکرد این شبکه خبری در بستر این تحولات بپردازد. العالم به عنوان رسانه دولتی متعلق به جمهوری اسلامی ایران، ‌با استفاده از ظرفیت های خود در این عرصه وارد شد و دیدگاه و نگرش متفاوت مبتنی بر حضور روح اسلام و اسلام گرایی، استبداد ستیزی، مخالفت با رژیم صهیونیستی را با مخاطبان در سراسر جهان در میان گذاشت. در این پژوهش این سؤال مطرح شده است:‌ آیا العالم به صورت هدفمند و آگاهانه اقدام به پوشش خبری تحولات انقلاب های عربی کرده است؟ فرضیه این پژوهش نیز بر این اساس قرار گرفته که با توجه به موقعیت و جایگاه شبکه خبری العالم، این شبکه با نگاه ویژه و اسلامی تحولات اخیر را پوشش داده و به صورت هدفمند رفتار کرده است.

هشتاد و پنجمین شماره فصلنامه رسانه به صاحب امتیازی معاونت امور مطبوعاتی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مدیر مسؤولی محمد مهدی انصاری در 175 صفحه با قیمت 2000 تومان منتشر شده است.