مقدمه
شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- اساسا وجه تمایز اصلی میان انسان و حیوان را می توان در دو عامل عقل و نطق خلاصه و برشمرد. عقل مانند نوری هدایتگر است که راه را برای انسان روشن کرده تا در چاه ندانم کاری و خطا نیافتد و بتواند با شعور، تفکر و درایت، وضعیت های مختلف پیش رو را تجزیه و تحلیل نموده و به تبع آن تصمیمات و رفتارهای معقول و مناسبی را اتخاذ و به انجام برساند.

از سوی دیگر، انسان قبل از آنکه موجودی اجتماعی باشد موجودی ارتباطی تلقی می گردد، فلذا خداوند متعال، نعمت و فضیلت نطق یا همان قدرت تکلم و سخن گفتن را به آدمی ارزانی داشت تا به عنوان یک برتری شگفت انگیز نسبت به حیوانات، بتواند به مدد زبان و سخن گفتن با افراد و جوامع پیرامون خود ارتباط برقرار نموده و زندگی نماید. بدین ترتیب، بطور ساختاری، زبان و قدرت تکلم در وجود و دهان ابناء بشر قرارداده شد که بتواند عامل تعامل و ارتباط باشد. البته واضح است که زبان، گفتگو و مکالمه قرن ها طول کشید تا بتواند به شکل امروزی مورد استفاده بشر قرار گرفته و از برکات آن بهره مند گردد.

امروزه خوب صحبت کردن، درست حرف زدن و حرف درست زدن تبدیل به یک مزیتی شده که همگان از آن بهره مند نیستند. به عبارت دیگر: تا مرد سخن نگفته باشد، عیب و هنرش نهفته باشد. روی سخن ما در این مجموعه، بیشتر با مدیران جامعه است. چه بسا مدیران توانمند و باسواد و متخصصی در عرصه های مختلف داشته و داریم که چون اصول و فنون سخنوری و فن بیان را نیاموخته اند نمی توانند بخوبی از توانمندی و تدبیر و عملکرد موفق خویش در مقابل افکار عمومی دفاع نمایند و اساسا این نقیصه به جایگاه و مرتبه و نوع نگرش دیگران به آنان ضربه زده که بعضا جبران ناپذیرند.

مدیران سازمان ها در رده های مختلف همواره خواسته و ناخواسته در معرض انواع و اقسام مصاحبه ها قرار می گیرند و چنانچه نتوانند بخوبی به سوالات و موارد مطرح شده در جلوی دوربین و ضبط صوت های خبرنگاران و ارباب جراید و رسانه ها پاسخ دهند چه بسا فردی ضعیف و ناتوان جلوه نموده و اینطور برداشت شود که این مدیر، لایق و شایسته آن پست نیست. خوب طبیعی است که هر مدیری دوست دارد و علاقه مند است در نزد افکار عمومی و در جلوی انواع دوربین و تریبون و ضبط صوت و میکروفون به گونه ای ظاهر شود که همگان از او به عنوان یک فرد تاثیر گزار و قدرتمند و مسلط بر اوضاع یاد نمایند.

برای ایجاد چنین وضعیتی حتما لازم و ضروری است که مدیران آموزش فن بیان و سخنوری دیده و مجهز به این ویژگی مهم و کارساز گردند. یادگیری اصول و فنون سخنوری و فن بیان می تواند مزیت ها و آثار مثبت زیر را برای عموم مدیران به ارمغان بیاورد:

 1- اعتماد به نفس شما را بالاتر می برد و بواسطه آن استرس و اضطراب شما در مواجهه با افراد کاهش می ابد.

 2- دامنه لغات شما گسترده تر شده و توانایی این را پیدا می کنید که کلمات را با هنرمندی بیشتری کنار هم بچینید تا نفوذ کلام بهتری در جلسات و مذاکرات داشته باشید.

 3- در هنگام ارائه گزارش عملکرد به دیگران مدیریت زمان بهتری می توانید داشته باشید.

 4- دچار پراکنده گویی و تشتت در گفتار نشده و منظم و باقاعده سخن خواهید گفت.

 5- انسجام در گفتار پیدا کرده و ابتدا و انتهای مناسبی در کلام و گزارش و نطق پیدا می کنید و در واقع مخاطب و حاضرین ارتباط بهتری با شما برقرار میnکنند.

 6- هم خودتان متوجه خواهید شد که چه می گویید و هم شنوندگان و بینندگان متوجه می شوند که شما چه گفته اید.

 7- گزافه گویی، یاوه سرایی، بی احترامی، مکث های طولانی، تپق های پی در پی، گاف های کلامی و... به حداقل ممکن رسیده و حرف و سخن شما شیواتر و جذاب تر خواهد شد.

 8- باعث تغییر نگرش از منفی به مثبت در خصوص شخصیت شما خواهد شد. یعنی اگر تا به دیروز احتمالا یک فرد تصویر منفی از شما در ذهن و برداشت خود داشت، اکنون بواسطه برخورداری از اصول و فنون سخنوری و فن بیان، فرد درک بهتری از شما برایش حاصل شده و نگاه مثبتی به شما پیدا می نماید

. 9- سود آوری – فروش - مشتری مداری – رضایت ارباب رجوع – درک متقابل – همدلی – هم افزایی – روحیه مشارکت و جلب آراء دیگران را تقویت و افزایش می دهد.

 10- هزینه ها و تعارضات را کاهش داده و تصویر بهتری از مدیریت و سازمان متبوع در نزد افکار عمومی ترسیم می نماید.
 

هدف از فراگیری اصول فن بیان و سخنوری
فن بیان و سخنوری یک بسته مهارت حرفه ای است که بواسطه آن شما خواهید توانست با دیگران ارتباطات موثری برقرار کرده و در دل و جان مخاطب نفوذ نموده تا ضمن باور و پذیرش شما، انتظارات و توقعاتی را که از آنان دارید برایتان برآورده سازند.

فن بیان و سخنوری از یک منظر مهم:
اذهب الی فرعون انه طغی 24 قال رب اشرح لی صدری 25 و یسر لی امری 26 و احلل عقده من لسانی 27 یفقهوا قولی 28 واجعل لی وزیرا من اهلی 29 هارون اخی 30 اشدد به ازری 31 واشرکه فی امری 32 کی نسبحک کثیرا 33 و نذکرک کثیرا 34 انک کنت بنا بصیرا 35 – سوره طه آیات 24 تا 35.

در این آیات، خداوند متعال به حضرت موسی علیه السلام دستور می دهد که برو ! به کجا برود موسی؟ به سوی فرعون. جهت رودررویی با فرعون برای دعوت فرعون، برای هشدار به فرعون برای آنکه فرعون را پرهیز دهد از ظلم و ستم، تکبر و خود خواهی. چرا؟ چون انه طغی. چون فرعون دیگر شور کار را در آورده است. دیگر طغیان او به حدی رسیده که جای برگشت و اصلاحی وجود ندارد. فرعون دیگر از دایره انسان و انسانیت خارج شده و شیطانی و خبیث شده است و موسی گفت: خدایا ! کار و بارم را آسان کن. یعنی کاری کن همه چیز روبراه و ردیف باشد. کسی چوب لای چرخم نگذارد. دیگه چی؟ دیگه اینکه خدایا! این زبان و بیان و کلام مرا به گونه ای کن که حرفم خریدار داشته باشه. حرفم نفوذ کند.

سخنم کارساز باشد. حرف ها و سخنانم، ایراد و تپق و اشکال نداشته باشه. خیلی مهمه که آدم بتونه با مردم خوب و قوی و با نفوذ و محکم و قشنگ حرف بزنه. درست حرف بزنیم. حرف درست بزنیم. به قول سعدی شیرین سخن: تا مرد سخن نگفته باشد، عیب و هنرش نهفته باشد. چرا؟ برای اینکه شما با حرف زدن هم شخصیت خودت رو نشون میدی هم موضعت را مشخص می کنی و هم اینکه با حرف زدن معلوم میشه چه نقشه و چه طرز تفکر و چه جایگاه اجتماعی داری. خوب خیلی مهمه. خدایا همه اینها رو میخوام که: یفقهوا قولی. سخنم، حرفم، کلامم درست و حسابی باشه و مردم روی آن حساب باز کنند. سخنم جاذبه داشته باشه. نفوذ کلام داشته باشم. مرا با حرف زدنم بپذیرند.

سخن و حرف آدم باید سر و ته داشته باشه. مبتنی بر یک پایه و اساس منطقی و علمی باشه. سخن ما بایستی در نهایت ما را به هدف برساند. با کمترین آفت با کمترین هزینه با کمترین درگیری و تنش. نه اینکه بدتر اوضاع را به هم ریخته و ما را از مسیر و هدف اصلی دور نماید. هم چنین حضرت موسی ع در سوره قصص آیه 34 خطاب به خداوند متعال اظهار می دارد که: و اخی هارون هو افصح منی لسانا فارسله معی. یعنی: موسی ع گفت و برادرم هارون، بهتر از من صحبت می کند، او را با من بفرست.

باز هم تاکید می کنیم که مدیران شرکت ها و سازمان ها، همواره در حال مذاکره و گفتگو و حضور در جلسات گوناگون هستند. آنچه که بطور خاص مدیران سازمان ها را از لحاظ قدرت و قابلیت های مدیریتی از دیگران متمایز می نماید همانا ویژگی طرز صحبت کردن و مهارت آنان در سخنوری و فن بیان است. اینکه می گویند سخن و کلام باید فصاحت و بلاغت داشته باشد امر بسیار مهمی است. چه بسا مدیرانی که عملکرد قوی و خوبی دارند اما بواسطه آنکه نمی توانند خوب صحبت کنند انسان هایی ضعیف جلوه داده می شوند و افکار عمومی آنطور که باید و شاید روی آنان حساب بازنمی کنند. منظور ما از فصاحت این است که فرد در سخن گفتن شفاف و شیرین سخن باشد. به عبارت دیگر حرف او بر دل نشسته و به عمق وجود مخاطب نفوذ کند.

در عین حال منظورمان از بلاغت یعنی آنکه مردم حرف ما را بفهمند و حرف ما برای مردم پذیرش داشته باشد و با ما احساس همراهی و همدلی نمایند. حضرت موسی ع، پیامبر خداست. مدیر جامعه است و باید بتواند برای امر تبلیغ و دعوت مردم به یکتا پرستی با مردم خوب صحبت کند. به عبارت دیگر خوب سخن گفتن و سخن خوب گفتن یک ضرورت انکار ناپذیر سازمانی و اجتماعی برای مدیران است.

در آیات اشاره شده در بالا، این درس بزرگ برای ما به ارمغان مانده است که حتی اگر در سخن گفتن و حرف زدن و صحبت کردن قوی نیستید و اشکالاتی دارید حتما یک فرد متخصص و مجرب و کاربلد در این زمینه را کنار خود به عنوان مشاور و دستیار و همراه داشته باشید تا از ارزش کار شما کاسته نشده و در انجام ماموریت تان خللی وارد نگردد. جای دارد که اشاره ای داشته باشیم به فرمایش امام علی علیه السلام در خصوص زبان: حضرت می فرمایند: آگاه باشید، همانا زبان، پاره ای از وجود انسان است. اگر آمادگی نداشته باشد سخن نمی گوید و به هنگام آمادگی، گفتار او را مهلت نمی دهد. همانا ما امیران سخن می باشیم. درخت سخن در ما ریشه دوانده و شاخه های آن بر سر ما سایه افکنده است. خطبه 233 نهج البلاغه ترجمه مرحوم محمد دشتی صفحه 471.

سخن شیوا و دلنشین، گفتار پسندیده، شیرین سخنی، خوب حرف زدن، جذاب سخن گفتن، بیان روان داشتن،خوش کلام بودن، خوش صحبت بودن، بلاغت و فصاحت در گفتار، برخورد نیکو و محترمانه، کلام نافذ، سخن پرمغز؛ دهان گرم داشتن، همه و همه را در دایره ای تحت عنوان روابط عمومی قرار می دهیم. روابط عمومی یعنی: پندار نیک، گفتار نیک، کردار نیک. از جملات منسوب به زرتشت- ز پندار نیک است گفتار نیک. چو پندار و گفتار نیک شد. نیاید ز تو غیر کردار نیک. یعنی اول، اندیشه و فکر را درست و زیبا و مثبت کنیم و بعد گفتار را. چون گفتار و سخن ما که بر زبا ن جاری می شود ناشی از تفکر و اندیشه و ذهنیت ماست. و در نهایت این اندیشه و تفکر و گفتار تبدیل به رفتار و انجام عمل و اقدام می شود.

مراقب افکارت باش که گفتارت می شود. مراقب گفتارت باش که رفتارت می شود. مراقب رفتارت باش که عادتت می شود. مراقب عادتت باش که شخصیتت می شود. مراقب شخصیتت باش که سرنوشتت می شود. ازفرمایشات مولای متقیان حضرت علی ع.
پس اگر اندیشه و فکر و ذهن درست و پسندیده باشد، گفتار هم پسندیده و دلنشین می شود و هر دوی اینها کمک می کنند که ما، کردار، رفتار و اقدام انسانی و مبتنی بر انصاف و احترام داشته باشیم. فرهنگ غنی ایرانی اسلامی ما سرشار از آموزه های اخلاقی تاثیر گذار و سعادت بخشی است که در صورت آموزش صحیح، به موقع و مستمر می تواند نسخه بی بدیل مخصوصا رشد و توسعه فرهنگی ما باشد.

از کجا شروع کنیم؟ بهتر است ببینیم خداوند چه می.فرمایند.
زبان از نعمت های بزرگ آفریدگار هستی است. خداوند متعال در سوره بلد پس از ذکر سوگندهایی پر معنا و اشاره به زندگی پررنج انسان، شماری از مهمترین نعمت هایی را که به بشر ارزانی داشته یادآور می شود که یکی از آنها نعمت زبان است: «آیا برای او دو چشم قرار ندادیم و یک زبان و دو لب؟» زبان از اعضای شگفت انگیز بدن انسان است و وظایف بزرگی را عهده دار می باشد که از مهمترین آنها سخن گفتن است. ایزد متعال در قرآن کریم پس از ذکر خلقت انسان، از نعمت بیان، سخن گفته و فرموده است: «خدای رحمان، قرآن را یاد داد، انسان را آفرید، و به او «بیان» را آموخت». آیه ۴ از سوره الرحمن به بحث در این زمینه می‌پردازد علَّمَهُ الْبَیَانَ به او بیان آموخت..

در زندگی روزانه و در برقراری ارتباط با دیگران اولین نگرش و برداشت از انسان مربوط به سخن گفتن و نحوه گفتار است و محتوای صحبت و حرف ها شخصیت و نگرش انسان را مشخص می کند. در سوره اسراء اشاره به این مطلب است که مردم زمان پیامبر ص از وی در خواست های زیادی می کردند ولی پیامبر ص بنا به دلایلی امکان پاسخ گویی مثبت به همه درخواست ها را نداشت و در این رابطه آیه ای نازل می شود با این محتوا که اگر از انجام کاری برای کسی اعراض کردی، گفتاری خوب و نکو را بیان کن و اگر نتوانستی کاری برایش انجام دهی راهنمایی ساده برایش انجام بده. در سوره بقره نیز این مطلب عنوان شده است که وقتی با مردم صحبت می کنید با نیکی و احترام سخن بگویید. در آیاتی دیگر از قرآن اشاره به این مطلب تربیتی است که با مردم به نرمی و نیکویی صحبت کنید. قولوا لین. حضرت موسی ع برای هدایت فرعون و تاثیر سخنش در وی از خداوند کمک خواست و خداوند وحی کرد که با او به نرمی سخن بگو.

حرف زدن، بیان و سخن گفتن، هدیه الهی به انسان است و قرآن برای شیوه سخنوری و نحوه بیان توصیه ها و دستوراتی داده است، از جمله اینکه می فرماید: حرف و سخن باید:
قولاً سدیداً مستدل و محکم باشد. سوره «نساء» آیه ۹
قولاً معروفاً پسندیده و به اندازه باشد. سوره «بقره» آیه ۲۳۵
قولاً لیّناً نرم و مهربانانه باشد. سوره «طه» آیه ۴۴
قولاً بلیغاً شیوا و رسا و واضح باشد. سوره «نساء» آیه ۶۳
قولا کریماً کریمانه و بزرگوارانه باشد. سوره «اسراء» آیه ۲۳
قولوا للناس حسنا زیبا، ‌نیکو و مطلوب باشد. سوره «بقره» آیه۸۳
یقولوا التی هی احسن بهترین‌ها گفته شود سوره «اسراء» آیه ۵۳
جادلهم بالّتی هی احسن حتی مجادلات و گفت‌وگوهای انتقادی، به بهترین وجه باشد سوره «نحل» آیه ۱۲۵

مدرس و سخنران: حسن خسروی – مولف کتاب روابط عمومی و ارتباطات ومدرس دانشگاه
منبع مرجع:  شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)