شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- پروژه "تاریخ شفاهی روابط عمومی ایران" با مشارکت و همراهی پیشکسوتان، ‌صاحب نظران و اندیشمندان این حوزه در ماه های پایانی سال 1393 توسط موسسه کارگزار روابط عمومی کلید خورد و مرحوم استاد کاظم متولی از اولین کسانی بود که در گروه ده نفر اول این طرح، در تاریخ 21/11/1393 پای سخنانش نشستیم تا ضمن بیان خاطرات و تجربیات خود برایمان از گذشته،‌آغاز و انجام روابط عمومی ایرانی بگوید. کاری که او را خوشحال کرد، اما این فرصت را نیافت تا حاصل آن را در قالب کتاب هایی که قرار است تحت عنوان" تاریخ شفاهی روابط عمومی ایران" منتشر شود،‌ ببیند. اینک و به مناسبت درگذشت آن مرحوم فرهیخته بخش هایی از صحبت های موثر و ماندگار وی را در این نوشته با هم مرور می کنیم.

جزء اولین کسانی بودم که ابلاغ مسئول روابط عمومی گرفتم
. . . زادگاه من شهرستان یزد است که بیش از 70 سال پیش در آن شهر به دنیا آمدم، دوره دبستان را در همان شهر گذراندم و بعد به تهران کوچ کردیم که تا سطح دیپلم درتهران درس خواندم و بعد از طی دوره خدمت سربازی و در اوایل دهه 40 شمسی با همان مدرک تحصیلی در وزارت کشور استخدام شدم. آن ایام با تاسیس ادارت روابط عمومی در کشور مصادف شد که من هم آن زمان رئیس دفتر فرمانداری کرج بودم. آن سال ها برنامه نوین سازمان امور استخدامی کشور پیاده شد و به من هم به عنوان مسئول روابط عمومی فرمانداری کرج حکم دادند. این در حالی بود که چیزی از روابط عمومی نمی دانستم و بعد متوجه شدم که در همه ادارات چنین حکمی برای برخی افراد صادر شده است.

اما سال بعد که دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی تاسیس شد من جز اولین دانشجویان شاخه روابط عمومی و تبلیغات بودم که موفق شدم با قبولی در کنکور این دانشکده به عنوان اولین گروه از دانشجویان روابط عمومی وارد این رشته شوم و با مبانی علمی و تخصصی آن آشنا شوم و ضمن این که کارمند وزارت کشور بودم در این رشته هم به مدت 4 سال تحصیل کردم.
تازه آن موقع بود که با مفاهیمی مثل ارتباط و مخاطب و مشتری آشنا شدم و البته به طور ذاتی هم به این رشته و این حوزه علاقه مند بودم و این دو موضوع با هم باعث شد که این رشته را به طور علمی دنبال کنم و در آن بمانم.

اولین بار سازمان برنامه عنوان روابط عمومی را پیشنهاد کرد
. . . روابط عمومی درایران برای اولین بار در ایران در سال 1327 توسط سازمان برنامه ثبت شد. البته تاسیس سازمان برنامه خودش هم در ایران اتفاق مهمی بود. سازمانی که متولی برنامه و برنامه ریزی در کشور شد و اثرات ارزشمندی هم از خودش به جای گذاشت. اتفاقا یکی از اشتباهاتی هم که در کتاب های روابط عمومی معاصر ما وجود دارد ایناست که این امر را خیلی زود به شرکت نفت منتسب می کنند در صورتی که ثبت عنوان روابط عمومی توسط سازمان برنامه صورت گرفت و اولین نهاد،‌ دفتر و تشکیلاتی که نام و عنوان روابط عمومی را از واژه امریکایی (public relation) ترجمه کرد و در برنامه های خودش نوشت سازمان برنامه بود که این کار در سال 1327 صورت گرفت.

این موضوع هم این گونه بود که وقتی قرار شد تشکیلات مختلف برای وزارتخانه ها و سازمان ها و نهادهای آن زمان نوشته شود، ‌واحد روابط عمومی را هم در ساختارهای پیشنهادی خود آوردند و برای اولین بار مقرر شد که هر سازمان یک اداره روابط عمومی هم داشته باشد،‌ یعنی اولین جرقه برای روابط عمومی در برنامه نویسی سازمان برنامه زده شد که این موضوع به این شفافیت از طرف کمتر کسی در حوزه روابط عمومی مطرح شده است ولی من می گویم تا در تاریخ روابط عمومی ایران بماند.

این در حالی بود که تا آن زمان در وزارتخانه های ما اداره ای با عنوان اداره مطبوعات وجود داشت و مثلا شرکت نفت هم یک اداره مطبوعات داشت،‌ مثل وزارت کشور که اداره مطبوعات داشت. دکتر حمید نطقی( که خدایش بیامرزد) اولین کسی بود که عملا اداره مطبوعات شرکت نفت را به روابط عمومی تغییر نام داد و در واقع اولین دفتر روابط عمومی درایران در سال 1330 توسط دکتر نطقی درشرکت نفت تشکیل شد. با تشکیل این دفتر و تسلط و دانشی که مرحوم دکتر نطقی داشت این دفتر کمی فعالیت های بیشتر ومتفاوت تری نسبت به دفتر مطبوعات انجام داد و کارهایی مانند گفت و گوهای مطبوعاتی و بازدید های رسانه ای را راه انداختند. اتفاقا و عجابا!‌بعد از تاسیس دفتر روابط عمومی در شرکت نفت در سال 1330،‌ ده سال طول کشید و چراغ این حادثه خاموش بود و ازروابط عمومی و خبری نبود و بقیه سازمان ها،‌نهادها و وزارتخانه ها همان اداره مطبوعات را داشتند و دفتر روابط عمومی شرکت نفت برای خودش تک و بی رقیب بود که این موضوع تا سال 1345 ادامه داشت.

با ابلاغ سازمان امور استخدامی همه وزارتخانه ها ملزم شدند دفتری با عنوان روابط عمومی داشته باشند
در این سال باز هم به کوشش و سعی سازمان برنامه، ‌اداره ای با عنوان سازمان امور استخدامی کشور تشکیل شد و سازمان امور استخدامی برای تمامی تشکیلات مملکت،‌ برنامه ساختاری و تشکیلاتی نوشت و برای همه سازمان ها در چارت سازمانی آن ها دفتر روابط عمومی گذاشت.

یعنی وقتی عنوان روابط عمومی از سوی سازمان برنامه پیشنهاد شد،‌ با ابتکار شخصی دکتر حممید نطقی که با این عنوان آشنا بود و دانش آن را داشت،‌ دفتر روابط عمومی در شرکت نفت تاسیس شد،‌ اما سال ها طول کشید تا سازمان ها و نهادهای ما این پیشنهادرا عملیاتی کنند و تازه این موضوع زمانی عملی شد که با ابلاغ سازمان امور استخدامی همه وزارتخانه ها و سازمان ها ملزم شدند در سازمان خود دفتری با عنوان روابط عمومی داشته باشند و این موج راه افتاد و همه ادارات کشور صاحب روابط عمومی شدند و این در حالی بود که کسی چیز زیادی از روابط عمومی نمی دانست. اما یک سال بعد و در سال 1346 اتفاق بزرگی افتاد، ‌و این اتفاق اثر گذار این بود که با مساعی سردمداران روزنامه کیهان آن زمان و مرحوم کاظم معتمد نژاد که تحصیل کرده فرانسه، روزنامه نگار و روابط عمومی شناس بودند،‌تصمیم گرفتند تا مرکزی علمی را برای آموزش روزنامه نگاری و روابط عمومی تحت لوای کلی ارتباطات اجتماعی تاسیس کنند. لذا موسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی به عنوان یک واحد دانشگاهی پر و پیمان تشکیل شد و اساتید تراز اول این حوزه هم تدریس و آموزش در آن را بر عهده گرفتند. در همان سال 1346 هم اولین کنکور موسسه عالی مطبوعات و روابط عمومی برگزار شد که در دو شاخه روابط عمومی و روزنامه نگاری دانشجو می گرفت و من هم جز اولین کسانی که در این کنکور شرکت کردم و در حالی که کارمند وزارت کشور بودم، در رشته روابط عمومی و تبلیغات پذیرفته و در سال 1350 از این موسسه فارغ التحصیل شدم.