پروین چهل چراغی مدیر داخلی موسسه کارگزار روابط عمومی

شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- رابطه فرهنگ و انتشارات، حاصل یک نگرش خاص به حوزه نشر است و بدون ایجاد این نگرش جهت گیری توسعه جامعه مدنی نامناسب خواهد بود

مقدمه
جامعه انسانی در برگیرنده انسان ها است و تعامل انسان ها فرهنگ را در محیط پدید می¬آورد که به طور مداوم تکامل  می¬یابد. مطالعه تاریخ تکامل فرهنگی در گذشته نشان می¬دهد که به دنبال انقلاب صنعتی تغییرات عمده ای در کل ساختار نظام اجتماعی- فرهنگی جامعه بشری رخ داده است. جهان در چند قدمی انقلاب بزرگ دیگری به نام انقلاب اطلاع رسانی قرار دارد که تاثیر بنیادین آن بسیار بیشتر از انقلاب صنعتی بوده است.
اطلاع رسانی را می توان برای بیان فرهنگ ها و اندیشه ها به کار گرفت. استفاده صحیح و مناسب از فناوری¬های اطلاع رسانی سطح گفتگوی تمدن¬ها را در میان ملل مختلف ارتقا بخشیده و از طرف دیگر از میان برداشتن فواصل فیزیکی میان ملل و اقوام مختلف، امکان بیان و شناخت فرهنگ¬ها را هموار ساخته است. به کارگیری این فناوری¬ها در کتابخانه¬های امروزی شیوه¬های سنتی اشاعه اطلاعات فرهنگی را دچار تغییر و تحولات اساسی کرده و دستاوردهای نوینی را برای ارتقای سطح تعاملات فرهنگی در سراسر جهان به ارمغان آورده است.

فرهنگ چیست؟
در یک تعریف ساده از فرهنگ به عنوان "میراث ملی" یاد شده است. امروزه فرهنگ بر همه ابزارهایی که در اختیار افراد جامعه است و نیز به تمامی آداب و رسوم، معتقدات، علوم، هنرها و سازمان¬های اجتماعی که در یک جامعه وجود دارد، اطلاق می شود.
فرهنگ را می¬توان مظهر همه ارزش¬ها و وسایلی دانست که به کمک آن انسان¬ها به طور انفرادی یا دسته جمعی می-کوشند تا جبر زندگی و محیط را با خواست¬های آزادی و خرد انسانی سازگار کنند و از آن راه زندگی و ارتباط خود را با جهان زیباتر و پویاتر سازند.

نقش اطلاعات،اطلاع رسانی و کتابخانه ها در توسعه پایدار
فرایند توسعه پایدار عزم ملی و مشارکت تمامی نهادهای اجتماعی را طلب می¬کند. یکی از نهادهایی که به نظر می¬رسد نقش قابل ملاحظه¬ای در ایجاد توسعه پایدار داشته باشد کتابخانه¬ها و مراکز اطلاع رسانی است.
می¬دانیم که اطلاعات در حال حاضر ابزار اقتدار و یکی از عناصر بنیادی توسعه است. بشر امروزی در تمامی عرصه¬های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و علمی متکی به اطلاعات است. همه سطوح جامعه نیازمند اطلاعات هستند. هر نظامی که خواستار تحول و پویایی است ناگزیر است از اطلاعات بهره مند باشد به ویژه در حال حاضر که سرعت توسعه فزاینده گشته است، اطلاعات به عنوان نیروی بالقوه توسعه نقش برجسته تری در جامعه به عهده دارد.
بسیاری از کشورها بواسطه درک اهمّیّت ارزش اطلاعات و تاثیرگذاری آن بر جامعه، سرمایه گذاری قابل ملاحظه¬ای در امر اطلاع رسانی کرده¬اند. دسترسی به دانش و اطلاعات و ارتباطات پیشرفته به عنوان یکی از مولفه ها و شاخص های رشد جوامع تلقی می شود و انتشارات به عنوان متولی اصلی اشاعه اطلاعات نقشی از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است.

توسعه فرهنگی و ارتباط آن با نشر
توسعه فرهنگی جزئی از مفهوم توسعه است، اما این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که دستیابی به توسعه فرهنگی به مراتب دشوارتر از توسعه در دیگر بخش¬ها، نظیر توسعه اقتصادی و سیاسی است. توسعه فرهنگی از فرایندهایی است که هرگز نمی¬توان آن را به شکل سطحی و کوتاه مدت در جامعه مطرح کرد، زیرا این مقوله به زیرساخت های محکم و مداوم فکری نیاز دارد. در حقیقت توسعه فرهنگی زمانی در جامعه¬ای تحقق می یابد که ذهنیت افراد آن جامعه متحول شده و همگان به امکانات فرهنگی موجود در جامعه به شکل یکسان دسترسی داشته باشند.
پس از خلق اندیشه های تازه برای نشر آنها از ابزارهای گفتگو و تبادل فکری خاص خود استفاده می کنند. این ابزارهای درون گروهی نظیر مجلات تخصصی و کتابهای علمی کم تیراژ در حوزه های کوچک روشنفکران نقد و ارزیابی می شود و بعد از گذشتن از این صافی در یک نوع حافظه جمعی بزرگ ضبط می شود. این حافظه جمعی چیست؟ کتابخانه ها، موزه ها، آرشیوها، بانک های اطلاعاتی و تمام مراکزی که اطلاعات فرهنگی و هنری در آنها نگهداری می شود.
رسانه های گروهی بار دیگر از منابع فوق یعنی کتابخانه ها، موزه ها، نمایشگاه ها و آرشیو ها و... برای تهیه برنامه ها و مطالب خود تغذیه می کنند و باردیگر این مطالب را به صورت پیام های فرهنگی به درون جامعه می فرستند.
آنچه در این چرخه اهمّیّت زیاد دارد، سرعت گردش آن است. هر چه گردش این چرخه زیادتر و سریعتر باشد آن فرهنگ پویا¬تر است. در جوامع صنعتی سرعت گردش این چرخه بسیار زیاد است. کتابخانه ها، بانک های اطلاعاتی وآرشیوها و وسایل ارتباط جمعی در حکم اتصالی هستند که جامعه کل یا محیط بزرگ را با محیط کوچک یا جامعه روشنفکران متصل می کنند و یکی از عوامل اصلی نوزایی و خلاقیت و در نتیجه عامل تحرک و پیش برنده توسعه فرهنگی است. در جوامع ایستا که عموماً غیر صنعتی هستند، سرعت گردش این چرخه بسیار ضعیف است و در نتیجه فرهنگ آن جامعه از پویایی بهره مند نبوده و سرعت پیشرفت علم و دانش و نوآوری آن نیزاندک است.
کشورهای توسعه یافته در سالهای اخیرحدود 20 درصد جمعیت جهان را تشکیل می¬دهند، اما بیش از 70 درصد کتاب های جهان را تولید و منتشر کرده اند. این در حالی است که کشور های جهان سوم نزدیک به 80 درصد جمعیت جهان را تشکیل داده اند، حال آنکه کمتر از 30 درصد کتاب های جهان را تولید و منتشر کرده اند. اروپا فقط 15 درصد جمعیت جهان را تشکیل می دهد اما در 2000 میلادی بیشتر از نصف کتابهای جهان را تولید کرده است.

نقش انتشارات در توسعه فرهنگی
نشر دستخوش تغییرمعنا و مصداق است و نشر کتاب به عصر تازه ای راه می یابد، عصری که تحولات شتابان در عرصه اطلاعات و ارتباطات از ویژگی های مداوم و بارز آن است. چاپ این امکان را فراهم کرد که اندیشه ها با سرعت و به سهولت به میان مردم برده شود. تولید بیشتر نشانه داشتن توان های تولید است تولید گسترده ترنشانه وجود توانایی ها در عرصه بیشتر است جامعه ای که تولید بیشتر و گسترده تر دارد و در عین حال می تواند تولیدات بسیار متنوع خود را مصرف کند از مشخصات جامعه مولد و خلاق برخوردار است خلاقیت به عامل های بسیاری بستگی داردکه به یکدیگر پیوسته و وابسته اند. در مجموع انتشارات می تواند از سه طریق کلی بر توسعه فرهنگی نقش داشته باشد:
1- کتب و نشریات مورد استفاده در آموزش و پرورش(به معنای وسیع آن) نقش بزرگی در سرعت بخشیدن به گردش چرخه فرهنگی و ایجاد تعادل فرهنگی بر عهده دارد.
2- توسعه زمانی تحقق می یابد که علم به فرهنگ تبدیل شود و انتشارات نقشی مهم در این خصوص ایفا می نماید. علوم و فنون در درجه نخست دستاورد فرهنگ خاصی هستند. فرهنگ، سرچشمه شناخت های علمی است، و دستاورد های علمی به نوبه خود بر فرهنگ تاثیر می گذارند و آن را متحول می کنند. شناخت علمی باید در خود کشور پدید آید، باید درون زا باشد و از فعالیت پژوهشی افراد بومی و متناسب با ارزش های فرهنگی جامعه ریشه گرفته باشد.
3- هر چه سرعت چرخه فرهنگی بیشتر باشد، آن فرهنگ غنی تر می گردد. در این راه وسایل ارتباط جمعی از جمله کتاب و مطبوعات (و در کل خروجی¬های فرایند انتشارات) تقویت گردند.

نتیجه
رشد و تعالی فرهنگی یک جامعه امری زمانبر بوده و نیازمند همت و تلاش مداوم کلیه متولیان امر می باشد. انتشارات به عنوان یکی از اصلی ترین اهرم ها و ابزارهای مورد استفاده در این حوزه می تواند نقشی بسزا در توسعه فرهنگی پایدار جامعه ایفا نماید. نشر دقیق، بدور از تحریف، جامع و به روز اطلاعات و اخبار در یک جامعه می تواند نیازهای آن جامعه را جهت رشد و ترقی فرهنگی هرچه بیشتر فراهم کرده تا آن جامعه بتواند در مسیر توسعه فرهنگی پایدار قدم بردارد.