شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)، نویسنده: عادل میرشاهی (سردبیر شارا)- شاید در نگاه بسیاری طنازی و طنزپردازی نوعی لودگی به شمار رود و شاید در بسیاری از نوشته ها واژه های طنز، جوک، لطیفه و ظریفه به جای هم به کار رود، اما اساسا طنز چیزی دیگری است و کاربرد بسیار در روابط عمومی دارد.

دایره المعارف ویکی پدیا در برابر واژه طنز آورده است: « طَنز، هنری است که عدم تناسبات در عرصه‌های مختلف اجتماعی را که در ظاهر متناسب به نظر می‌رسند، نشان می‌دهد و این خود مایه خنده می‌شود. هنر طنزپرداز، کشف و بیان هنرمندانه و زیبایی‌شناختی عدم تناسب در این «متناسبات» است.»

ریشه لغوی طنز معادل انگلیسی satire است که از satira در لاتین گرفته شده که از ریشه satyros یونانی است. Satira نام ظرفی پر از میوه‌های متنوع بود که به یکی از خدایان کشاورزی هدیه داده شده بود و به معنای واژگانی «غذای کامل» یا «آمیخته‌ای از هرچیز» بود.

• تفاوت طنز با هجو و کمدی
طنز یکی از اقسام هجو است اما تفاوت در این است که آن تندی و تیزی و صراحت هجو در طنز نیست. وانگهی در طنز معمولاً مقاصد اصلاح طلبانه و اجتماعی مطرح است طنز کاستن از مقام و کیفیت کسی یا چیزی است به نحوی که باعث خنده و سرگرمی شود و گاهی در آن تحقیری باشد. بین طنز و کمدی هم البته فرق است. در کمدی معمولاً خنده به خاطر خنده مطرح است، اما در طنز خنده برای استهزاء است. بدین ترتیب طنز وسیله است نه هدف. در طنز کسی که مورد انتقاد قرار می گیرد ممکن است یک فرد خاص باشد یا یک تیپ یا یک طبقه یا ملّت و حتی یک نژاد. گاهی نویسنده قهرمان اثر را به سخره می گیرد، اما مراد او کسی یا کسانی بیرون از اثر ادبی است و بدین منظور حتی ممکن است از خود بدگوئی کند. و این دقیقا چیزی است که روابط عمومی می تواند از آن استفاده کند. در واقع طنز یک ابزار اصلاحگری در دست روابط عمومی است.

تعریف اصطلاح طنز
در ادبیات طنز به نوع خاصی از آثار منظوم یا منثور ادبی گفته می‌شود که اشتباهات یا جنبه‌های نامطلوب رفتار بشری، فسادهای اجتماعی و سیاسی یا حتی تفکرات فلسفی را به شیوه‌ای خنده دار به چالش می‌کشد.
در تعریف طنز آمده‌است: «اثری ادبی که با استفاده از بذله، وارونه سازی، خشم و نقیضه، ضعف‌ها و تعلیمات اجتماعی جوامع بشری را به نقد می‌کشد.»

دکتر جانسون طنز را این گونه معنی می‌کند: «شعری که در آن شرارت و حماقت سانسور شده باشد.»
به کار بردن کلمه طنز برای انتقادی که به صورت خنده آور و مضحک بیان شود در فارسی معاصر سابقه زیاد طولانی ندارد. هرچند که طنز در تاریخ بیهقی و دیگر دیگر آثار قدیم زبان فارسی به کار رفته، ولی استعمال وسیعی به معنای satire اروپایی نداشته‌است. در فارسی، عربی و ترکی کلمه واحدی که دقیقاً این معنی را در هر سه زبان برساند وجود نداشته ‌است. سابقاً در فارسی هجو به کار می‌رفت که بیشتر جنبه انتقاد مستقیم و شخصی دارد و جنبه غیر مستقیم ساتیر را ندارد و اغلب آموزنده و اجتماعی هم نیست. در فارسی هزل را نیز به کار برده‌اند که ضد جد است و بیشتر جنبه مزاح و مطایبه دارد.

بنابراین مراد ما در استفاده از واژه طنز، جوک نیست، چراکه جوک صرفا جنبه تفریح و سرگرمی دارد و بیان شفاهی است. همچنین لطیفه نیز نیست، چراکه لطیفه بیان نکات دوست داشتنی است که همراه با لبخند می باشد. در واقع ما در روابط عمومی به عنوان یک نهاد اصلاحگر نیازمند طنز هستیم.

• چطور باید طنز روابط عمومی بسازیم؟
روابط عمومی باید بداند که لبخند کلید ارتباط است. طنز آن کلید را به در دل مخاطب می زند. بنابراین با طنز می توان تاثیر گذاشت. اما سوال اصلی این است: چه تاثیری می خواهیم بر شنونده بگذاریم؟
در واقع ما به عنوان عضر اصلاحگر سازمان ابتدا باید بیننده و شنونده خوبی باشیم. حقایق پیرامون سازمان بسیار است. اینکه برخی از کارمندان هر روز دیر به سر کار می آیند. بسیاری کارت می زنند و بیرون می روند. اطلاعات سازمان گاهی به خارج از سازمان درج می کند. بسیاری از رانت های سازمانی استفاده می کنند. در عین حال هیچ کدام از این حقایق به گونه ای نیستند که بخواهیم یا بتوانیم به طور مستقیم به گوش کارمندان برسانیم. به خاطر داشته باشید که برخی از این موارد اساسا در حیطه مدیریت منابع انسانی سازمان قرار دارد. اما منابع انسانی قدرت مانور روابط عمومی را برای ارتباطات سازمانی و بهینه سازی سازمان ندارد. بنابراین در بسیاری از مناسبت هایی که روابط عمومی برگزار می کند می تواند از عنصر طنز برای کارهایش بهره مند شود.

پس از اینکه موضوعی که می خواهید مورد نقد قرار دهید را پیدا کردید باید نگاهی به دامنه دربرگیری آن نیز داشته باشید. همچنین باید دلیل آن را نیز از سوی کارمندان جویا شوید. دامنه در برگیری به این دلیل که بدانید، اگر می خواهید کاری انجام دهید، آیا تنها برای یک نفر (شخص مدیر عامل) است یا برای 1000 نفر از کارکنان یک بخش. و در ثانی باید بدانید که آیا کارمندان برای آن اشتباه دلیل خاصی دارند یا صرفا از سر کاهلی و نادانی آن را مرتکب می شوند. ندانستن این دلیل برخی اوقات می تواند به عدم کارایی طنز و بازدهی عکس منجر شود.
به خاطر داشته باشید که هیچ گاه نباید کارکنان متوجه دلیل ارسال طنز شما شوند. همچنین باید ارائه طنز در یک رویداد خجسته و خواستنی و توسط فردی که از خارج سازمان آمده اجرا شود. این ها همه باعث می شود که کارکنان احساس بهتری نسبت به نیش و کنایه های طنز داشته باشند.
طنز می تواند به سه شکل طراحی شود:

1. طنزهای ابداعی
بسیاری از کارگزاران روابط عمومی روحیه طنازی دارند و می توانند به خوبی در مورد هر موضوع طنز پردازی کنند. این افراد برای ساختن طنزهای ابداعی بسیار مناسب هستند. فقط سوژه را به آنها بدهید، آنها طنزش را درست می کنند.
2. طنزهای تقلیدی
برخی اوقات می توان با بررسی طنزهای فاخر، با تغییرات اندکی طنز را برای گروه دیگر و منظور دیگر به کار برد. این طنز ها نیز اگرچه به اندازه طنزهای ابداعی نظرها را به خود جلب نمی کند، اما باز هم برای بسیاری جالب و البته تاثیر گذار خواهد بود.
3. طنزهای تکراری
بسیاری از درون مایه ها توسط طنز پردازان پرداخته شده اند و بسیاری از آنها نیز هنوز مورد استفاده همگانی قرار نگرفته اند. برای استفاده از این قبیل طنزها می توانید به اینترنت رجوع کنید.

کلام آخر
روابط عمومی می تواند از طنز به عنوان یک اهرم تغییر استفاده کند. مردم در زمان خندیدن معمولا راحت تر تغییر می کنند و طنز می تواند این جو را فراهم کند. اما استفاده از طنز حتما باید با ظرافت هایی همراه باشد. استفاده بدون جهت از طنز و استفاده بیش از اندازه از آن به هیچ وجه توصیه نمی شود.
طنز را می توانید در گردهمایی ها، سایت ها، شبکه های اجتماعی، خبرنامه های الکترونیکی، بردهای سازمان و... مورد استفاده قرار دهید.
منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)