شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)، نويسنده: عادل ميرشاهي (سردبير شارا)- شايد در نگاه بسياري طنازي و طنزپردازي نوعي لودگي به شمار رود و شايد در بسياري از نوشته ها واژه هاي طنز، جوك، لطيفه و ظريفه به جاي هم به كار رود، اما اساسا طنز چيزي ديگري است و كاربرد بسيار در روابط عمومي دارد.

دايره المعارف ويكي پديا در برابر واژه طنز آورده است: « طَنز، هنري است كه عدم تناسبات در عرصه‌هاي مختلف اجتماعي را كه در ظاهر متناسب به نظر مي‌رسند، نشان مي‌دهد و اين خود مايه خنده مي‌شود. هنر طنزپرداز، كشف و بيان هنرمندانه و زيبايي‌شناختي عدم تناسب در اين «متناسبات» است.»

ريشه لغوي طنز معادل انگليسي satire است كه از satira در لاتين گرفته شده كه از ريشه satyros يوناني است. Satira نام ظرفي پر از ميوه‌هاي متنوع بود كه به يكي از خدايان كشاورزي هديه داده شده بود و به معناي واژگاني «غذاي كامل» يا «آميخته‌اي از هرچيز» بود.

• تفاوت طنز با هجو و كمدي
طنز يكي از اقسام هجو است اما تفاوت در اين است كه آن تندي و تيزي و صراحت هجو در طنز نيست. وانگهي در طنز معمولاً مقاصد اصلاح طلبانه و اجتماعي مطرح است طنز كاستن از مقام و كيفيت كسي يا چيزي است به نحوي كه باعث خنده و سرگرمي شود و گاهي در آن تحقيري باشد. بين طنز و كمدي هم البته فرق است. در كمدي معمولاً خنده به خاطر خنده مطرح است، اما در طنز خنده براي استهزاء است. بدين ترتيب طنز وسيله است نه هدف. در طنز كسي كه مورد انتقاد قرار مي گيرد ممكن است يك فرد خاص باشد يا يك تيپ يا يك طبقه يا ملّت و حتي يك نژاد. گاهي نويسنده قهرمان اثر را به سخره مي گيرد، اما مراد او كسي يا كساني بيرون از اثر ادبي است و بدين منظور حتي ممكن است از خود بدگوئي كند. و اين دقيقا چيزي است كه روابط عمومي مي تواند از آن استفاده كند. در واقع طنز يك ابزار اصلاحگري در دست روابط عمومي است.

تعريف اصطلاح طنز
در ادبيات طنز به نوع خاصي از آثار منظوم يا منثور ادبي گفته مي‌شود كه اشتباهات يا جنبه‌هاي نامطلوب رفتار بشري، فسادهاي اجتماعي و سياسي يا حتي تفكرات فلسفي را به شيوه‌اي خنده دار به چالش مي‌كشد.
در تعريف طنز آمده‌است: «اثري ادبي كه با استفاده از بذله، وارونه سازي، خشم و نقيضه، ضعف‌ها و تعليمات اجتماعي جوامع بشري را به نقد مي‌كشد.»

دكتر جانسون طنز را اين گونه معني مي‌كند: «شعري كه در آن شرارت و حماقت سانسور شده باشد.»
به كار بردن كلمه طنز براي انتقادي كه به صورت خنده آور و مضحك بيان شود در فارسي معاصر سابقه زياد طولاني ندارد. هرچند كه طنز در تاريخ بيهقي و ديگر ديگر آثار قديم زبان فارسي به كار رفته، ولي استعمال وسيعي به معناي satire اروپايي نداشته‌است. در فارسي، عربي و تركي كلمه واحدي كه دقيقاً اين معني را در هر سه زبان برساند وجود نداشته ‌است. سابقاً در فارسي هجو به كار مي‌رفت كه بيشتر جنبه انتقاد مستقيم و شخصي دارد و جنبه غير مستقيم ساتير را ندارد و اغلب آموزنده و اجتماعي هم نيست. در فارسي هزل را نيز به كار برده‌اند كه ضد جد است و بيشتر جنبه مزاح و مطايبه دارد.

بنابراين مراد ما در استفاده از واژه طنز، جوك نيست، چراكه جوك صرفا جنبه تفريح و سرگرمي دارد و بيان شفاهي است. همچنين لطيفه نيز نيست، چراكه لطيفه بيان نكات دوست داشتني است كه همراه با لبخند مي باشد. در واقع ما در روابط عمومي به عنوان يك نهاد اصلاحگر نيازمند طنز هستيم.

• چطور بايد طنز روابط عمومي بسازيم؟
روابط عمومي بايد بداند كه لبخند كليد ارتباط است. طنز آن كليد را به در دل مخاطب مي زند. بنابراين با طنز مي توان تاثير گذاشت. اما سوال اصلي اين است: چه تاثيري مي خواهيم بر شنونده بگذاريم؟
در واقع ما به عنوان عضر اصلاحگر سازمان ابتدا بايد بيننده و شنونده خوبي باشيم. حقايق پيرامون سازمان بسيار است. اينكه برخي از كارمندان هر روز دير به سر كار مي آيند. بسياري كارت مي زنند و بيرون مي روند. اطلاعات سازمان گاهي به خارج از سازمان درج مي كند. بسياري از رانت هاي سازماني استفاده مي كنند. در عين حال هيچ كدام از اين حقايق به گونه اي نيستند كه بخواهيم يا بتوانيم به طور مستقيم به گوش كارمندان برسانيم. به خاطر داشته باشيد كه برخي از اين موارد اساسا در حيطه مديريت منابع انساني سازمان قرار دارد. اما منابع انساني قدرت مانور روابط عمومي را براي ارتباطات سازماني و بهينه سازي سازمان ندارد. بنابراين در بسياري از مناسبت هايي كه روابط عمومي برگزار مي كند مي تواند از عنصر طنز براي كارهايش بهره مند شود.

پس از اينكه موضوعي كه مي خواهيد مورد نقد قرار دهيد را پيدا كرديد بايد نگاهي به دامنه دربرگيري آن نيز داشته باشيد. همچنين بايد دليل آن را نيز از سوي كارمندان جويا شويد. دامنه در برگيري به اين دليل كه بدانيد، اگر مي خواهيد كاري انجام دهيد، آيا تنها براي يك نفر (شخص مدير عامل) است يا براي 1000 نفر از كاركنان يك بخش. و در ثاني بايد بدانيد كه آيا كارمندان براي آن اشتباه دليل خاصي دارند يا صرفا از سر كاهلي و ناداني آن را مرتكب مي شوند. ندانستن اين دليل برخي اوقات مي تواند به عدم كارايي طنز و بازدهي عكس منجر شود.
به خاطر داشته باشيد كه هيچ گاه نبايد كاركنان متوجه دليل ارسال طنز شما شوند. همچنين بايد ارائه طنز در يك رويداد خجسته و خواستني و توسط فردي كه از خارج سازمان آمده اجرا شود. اين ها همه باعث مي شود كه كاركنان احساس بهتري نسبت به نيش و كنايه هاي طنز داشته باشند.
طنز مي تواند به سه شكل طراحي شود:

1. طنزهاي ابداعي
بسياري از كارگزاران روابط عمومي روحيه طنازي دارند و مي توانند به خوبي در مورد هر موضوع طنز پردازي كنند. اين افراد براي ساختن طنزهاي ابداعي بسيار مناسب هستند. فقط سوژه را به آنها بدهيد، آنها طنزش را درست مي كنند.
2. طنزهاي تقليدي
برخي اوقات مي توان با بررسي طنزهاي فاخر، با تغييرات اندكي طنز را براي گروه ديگر و منظور ديگر به كار برد. اين طنز ها نيز اگرچه به اندازه طنزهاي ابداعي نظرها را به خود جلب نمي كند، اما باز هم براي بسياري جالب و البته تاثير گذار خواهد بود.
3. طنزهاي تكراري
بسياري از درون مايه ها توسط طنز پردازان پرداخته شده اند و بسياري از آنها نيز هنوز مورد استفاده همگاني قرار نگرفته اند. براي استفاده از اين قبيل طنزها مي توانيد به اينترنت رجوع كنيد.

كلام آخر
روابط عمومي مي تواند از طنز به عنوان يك اهرم تغيير استفاده كند. مردم در زمان خنديدن معمولا راحت تر تغيير مي كنند و طنز مي تواند اين جو را فراهم كند. اما استفاده از طنز حتما بايد با ظرافت هايي همراه باشد. استفاده بدون جهت از طنز و استفاده بيش از اندازه از آن به هيچ وجه توصيه نمي شود.
طنز را مي توانيد در گردهمايي ها، سايت ها، شبكه هاي اجتماعي، خبرنامه هاي الكترونيكي، بردهاي سازمان و... مورد استفاده قرار دهيد.
منبع مرجع: شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)