مقدمه
شبکه اطلاعرسانی روابطعمومی ایران (شارا)-|| درحال حاضر افرادی کـه بـا فـضای مجـازی ارتباط دارند بـیش از هـر واژه و عبـارتی "شبکههای اجتماعی" را می شنوند . این شبکه ها بخش زیادی از فضای مجازی و اینترنت را به خود اختصاص داده اند. پـر بازدیدترین وبسایت ها بر اساس رتبه بندی سایت الکسا، شبکههای اجتماعی هـستند. تقریباً در همة محیط های واقعی نیز صحبت از محتواها و اطلاعاتی است که از طریـق شبکههای اجتماعی دریافت می شود. اما بـه راسـتی ایـن شبکههای اجتماعی چه هستند و چـه ویژگیهایی دارند؟ چرا کاربران به سمت استفاده از شبکههای اجتماعی روی آورده انـد؟ چه قابلیت هایی در این شبکه های مجازی وجود دارد که غالب کاربران را به سوی خود جذب کرده است؟
از همة مهم تر، نهادهـای روابطعمومی بـه عنـوان کـارگزاران رسانه ای و ارتباطی در موسسات خصوصی و شرکتهـا و نیـز نهادهای دولتی و وزارتخانـه ها چـه اسـتفاده ای از شبکه ها اجتماعی به عمل می آورند؟ تا چه اندازه می توان از ظرفیت ها و توانمندیهـای ایـن شـبکه هـا بـرای توسعه اهداف و مأموریت های روابطعمومی استفاده کرد؟ آیا می توان یک مدل کاربردی و عملی برای استفاده از قابلیتهای شبکههای اجتماعی مجازی در روابطعمومی ارائه نمود؟ اینها سؤالاتی است که نویسنده را بـه مطالعـة پیرامـون شبکههای اجتماعی در فضای مجازی و نقش و کاربرد آنها در روابطعمومی ترغیب نموده است.
شبکههای اجتماعی مجازی
شبکههای اجتماعی از جمله محصولات شـبکة جهـانی فـضای مجـازی است که از پدیده های جدید در دنیای ارتباطات به شمار می رود. ورود فضای مجازی به دنیای ارتباطات دیدگاههای نوینی را در این عرصه مطرح کـرد. در علوم ارتباطات، توسعه فناوریهای ارتباطی همیشه با ایجاد نظریه های تازه ارتبـاطی همـراه بوده است.
مانوئل کاستلز (استاد اسپانیا یی دانشگاه کالیفرنیا و نظریه پـرداز ارتباطـات در کتاب خود تحت عنوان جامعه شبکه ای و عصر ارتباطات دگرگونی فناورانه را که منجر به ایجاد "شاهراه اطلاعاتی" شده را با اختراع بزرگ حـروف الفبـا در یونان 700 سال پیش از میلاد مشابه می داند و اعتقاد دارد برای نخستین بار در تاریخ رسانه، ابرمتن یا فرازبانی شکل گرفته اسـت کـه شـیوه هـای مکتـوب، شـفاهی، دیـداری و شـنیداری ارتباطات انسانی را در چارچوب یک سیـستم، یکپارچـه مـی سـازد . ایـن پدیـده کـه "شـاهراه اطلاعاتی" نام دارد، به دلیل قابلیت یکپارچه سازی متن، تصویر و صدا در یک سیـستم و شـبکة جهانی، ماهیت ارتباطات را دستخوش دگرگونیهای بنیادین ساخته است ( کستلز، 1383 :233)
کاستلز معتقد است (1383) شبکههای اجتماعی مجازی محصول همگرایی سه فرایند تاریخی مستقل هستند: انقلاب اطلاعات، تجدید ساختار سرمایه داری و اقتصاد متکی به برنامـه ریـزی و نهضت های فرهنگی دهة 1960 .
روابط عمومی چیست؟
پیش از آنکه رابطه بین روابط عمومی و شبکههای اجتماعی را بررسی کنیم، بایستی با تعریفی کلی از روابط عمومی (Public relations) به اختصار PR آشنا شویم.
در تعریفی ساده میتوان گفت: روابط عمومی مجموعهای از اقدامات و کوششهای حسابشدهای است که هر سازمان برای برقراریِ ارتباطاتِ مؤثر و هدفمند با گروههایی که با آن در ارتباط است انجام میدهد. به عبارت دیگر روابط عمومی پل ارتباطی بین برند (سازمان یا فرد) و مخاطبین و مشتریان (یا به عبارت کلی ذینفعان) است.
چند سالی است که با مفهوم جدیدی به نام روابط عمومی مدرن یا روابط عمومی دیجیتال نیز آشنا شدهایم. به زبان ساده وقتی مخاطبین شما در شبکههای اجتماعی حضور دارند، شما چه دوست داشته باشید چه نه، ناگزیر به فعالیت هدفمند در آنها هستید. پس به یک درگاه ارتباطی دیجیتال و مدرن همانند شبکههای اجتماعی رو آوردهاید. (البته که مصادیق روابط عمومی مدرن و دیجیتال تنها به شبکههای اجتماعی محدود نمیشود).
در روابط عمومی مدرن حرکت از ارتباطات یک سویه و سازمان محور به سمت برقراری ارتباط متقارن و مخاطب محور پیش می رود. به عبارتی در روابط عمومی سنتی تنها رکن فعال سازمان بود و بر اساس سیاستها و چارچوبهایش، تصمیماتی را اتخاذ میکرد، اما روابط عمومی مدرن به این شکل نیست و ذینفعان نیز نقش بسیار مهمی در آن ایفا میکنند و به همین دلیل است که بسیاری از برنامههای روابط عمومی سازمان، بر اساس تعریف و روابط با ذینفعان طراحی میشود.
نقش شبکه های اجتماعی
حال که به شکل کلی با مفهوم روابط عمومی آشنا شدیم، میتوانیم نقش شبکههای اجتماعی را در این مفهوم بررسی کنیم. بیایید کمی وارد زندگی روزانه خودمان شویم. تا چندسال پیش وقتی میخواستیم با یکی از دوستان یا همکارانمان در مورد خبری صحبت کنیم، میگفتیم: امروز در روزنامه فلان خبر را خواندم! یا در اخبار چنین چیزی شنیدم؛ اما این روند الان چگونه است؟
امروزه وقتی صحبت از اخبار سیاسی میشود یکی میگوید رئیس جمهور فلان توییت را زد و دیگری میگوید در تلگرام این خبر را خواندم. اما این موضوع محدود به دنیای سیاست نیست، در مورد تمامی موضوعات اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، هنری و… این شبکههای اجتماعی هستند که تبدیل به منبع خبر شدهاند.
اگر هنوز تردید دارید، به یاد بیاورید آخرین باری که یک سلبریتی فوت کرد، شما این خبر را از شبکههای اجتماعی مطلع شدید یا رسانههای سنتی؟!
جایگاه روابط عمومی در سازمان
روابط عمومی یکی از متنوع ترین بخشهای عملیاتی در سازمانهاست. در اکثر سازمانها که عموما بزرگ هم هستند روابط عمومی در یک بخش جدا به عنوان یکی از ارکان سازمان در حال فعالیت است. اما از زمانی که مبحث روابط عمومی مدرن مطرح شد، برخی از سازمانها که عمدتا کوچک و متوسط می باشند، PR را به عنوان یک جایگاه شغلی زیر مجموعه واحد بازاریابی و یا حتی گاهی منابع انسانی در نظر می گیرند.
گاهی نیز میبینیم که به دلیل ارتباط تنگاتنگ شبکههای اجتماعی و روابط عمومی، مدیریت این دو بخش به عهده یک نفر است و یا حتی یک واحد مشترک این دو جایگاه را مدیریت میکند. اما به طور قطع اهمیت روابط عمومی آنقدر بالاست که حتما بایستی شخص یا تیم جداگانه خود را داشته باشد، همانطور که شبکههای اجتماعی نیز میتوانند در سازمانها بخش جدایی باشند و از زیر مجموعه بازاریابی یا برندینگ خارج شوند.
روابط عمومیها با توجه به توسعه شبکههای اجتماعی و جامعه اطلاعاتی باید توجه خاص خود را به دو عنصر اطلاعات و ارتباطات معطوف کند. تولید اطلاعات، توزیع اطلاعات و استفاده از اطلاعات از یک سو، ارتقاء دانش نظری روابط عمومی، تسلط بر ارتباطات اجتماعی و استفاده مناسب از رسانه های جدید در جهت شکلدهی به افکار عمومی از سوی دیگر نیازهای عصر حاضر در روند بیشتر تکامل روابط عمومی دهه سوم عصر جدید میباشد.
روابط عمومی شبکههای اجتماعی در واقع نحوه بکارگیری فناوری جدید ارتباطی و شیوههای نوین اطلاع رسانی در جهت ارائه خدمات منطبق برخواستههای مخاطبان به صورت لحظه ای بر خط و در درون شبکههای اجتماعی بر بستر اینترنت میباشد. روابط عمومی مبتنی بر وب دو تنها در ارائه خدمات بهتر و سریع تر به مخاطب خلاصه نمیشود. بلکه شرایطی را فراهم میکند تا مخاطب یا مشتری بتواند نظرات خود را بسیار راحتتر و بدون گذراندن محدودیتها و عبور از موانع قوی به اطلاع مدیران ارشد و میانی برساند.
شبکههای اجتماعی و روابط عمومی هوشمند
شبکههای اجتماعی که به سرعت در دنیای امروز در حال توسعه میباشند مانند توییتر، یوتیوب، مای اسپیس، پادکست و فیس بوک ،گوگل ویو که به سرعت در جهان امروز در حال توسعه میباشند، همگی در خدمت روابط عمومی الکترونیکی قرار دارند. توسعه فناوریهای نرم افزاری و سخت افزاری که در خدمت فناوری اطلاعات و کاربردهای آن قرار گرفته جهان را دچار تغییر و تحول جدی کرده است و آینده ای نا مشخص را در پیش انسان عصر جدید قرار داده است.
باید باور کنیم که جهان در حال تغییر سریع و اساسی است این تغییرات در همه زمینه های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی درجریان است به عنوان مثال در حوزه های اقتصادی شاهد پدیدههایی همچون تجارت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی، پول دیجیتالی و کارت اعتباری میباشیم تغییرات اجتماعی شامل توسعه شبکههای اجتماعی،آموزش الکترونیکی، محتوای دیجیتالی، مدارس هوشمند در دانشگاههای الکترونیکی یا مجازی و امثال آنها نمونههای مشخصی از تغییرات فرهنگی میباشند. نهایتا تغییرات سیاسی شامل دولت الکترونیکی، رایگیری الکترونیکی، دموکراسی دیجیتالی و امثال آن میشود. و حالا باید بپذیریم که روابط عمومی سنتی نیز باید به سمت روابط عمومی الکترونیکی و هماهنگ بودن با شبکههای اجتماعی تغییر کند. روابط عمومی زمانی میتواند در یک مسیر پویا و درست قرار گیرد که آینده آن دیده شود.
برای رسیدن به آینده مطلوب باید بر اساس توانمندیهای موجود که امروزه استفاده از شبکههای اجتماعی در صدر آن است برنامه ریزی کرد. زیرا شبکههای اجتماعی این باور را تقویت خواهند کرد و ابزار آن را نیز به رایگان در خدمت انسان قرار میدهند. بنابراین مدیران روابط عمومیها باید بدانند که در آینده نزدیک نیازی به سخت افزارهای پیچیده و نرم افزارهای بومی ندارند. آنها به راحتی با استفاده از شبکههای اجتماعی میتوانند به دانش جهانی متصل شوند.
اطلاع رسانی کارکرد اساسی شبکه های اجتماعی
یکی از کارکردهای اساسی رسانه ها، از جمله شبکه های اجتماعی، اطلاع رسانی از تحولات و وقایعی است که در محیط اجتمـاعی واقع می شوند. پیشرفت بهت انگیز وسایل ارتباط جمعـی در قـرن حاضـر، جهان را به دهکده کوچکی تبدیل کرده که انسانها امکان اطـلاع یـابی از همه وقـایع و حـوادث جهـان را بسیار سـریع و جـامع دارند.
در عصر ارتباطات هیچ حادثه ای هر چند در دورترین نقاط دنیا، منحصر به یک منطقه جغرافیایی خاص نیست و از این رو سـه ویـژگـی: فـرازمـانی، فـرامـکانی و سـرعت فـوق العـاده ازخصیصه های وسایل ارتباط جمعی است. امروزه تمامی ابعاد زندگی فردی واجتماعی انسانها در رسانه ها رسوخ کرده و از خصوصی ترین رفتار انسانها تا بزرگترین تغییـرات نهـادهای اجتمـاعی و ساختـارهای فرهنگـی و سیاسـی از طریق رسانهها ارائه می گردد.
اطلاعرسانی، علم مناسب سازی (گردآوری، ذخیره و پردازش اطلاعات) و دسترس پذیر ساختن اطلاعات (بازیابی و انتقال اطلاعات) است.
دانش اطلاعرسانی، رشتهای علمی است که به مطالعه کیفیت و کاربرد اطلاعات، نیروهای حاکم بر جریان اطلاعات و ابزارهای آمادهسازی اطلاعات برای دسترسی و استفاده مطلوب از آن میپردازد. کار دانش اطلاعرسانی پرداختن به آن بخش است که به تولید، گردآوری، سازماندهی، ذخیره، بازیابی، ترجمه، انتقال، تبدیل، و کاربرد اطلاعات مربوط میشود. (ویکری 1380، 21)
شبکه های اجتماعی
در دنیای ارتباطات علمی، شبکه های اجتماعی را میتوان از بسترهای مؤثر در تولید علم، اشتراک عقاید و رشد فردی و اجتماعی دانست. هدف شبکه اجتماعی این است که با فراهم آوردن امکان ارتباط بین سرمایههای فردی و تشکیل سرمایه اجتماعی، به رشد و ارتقای سطح علم کمک کند.
هدف کلی هر شبکه اجتماعی، ایجاد سرمایه اجتماعی و تسهیل ارتباط بین متخصصان، هنرمندان و صاحبان حرفه های متعدد است. تبدیل سرمایه فردی به سرمایه اجتماعی، از مسائل مهم و مورد توجه تمامی حوزههای علمی است. از این طریق، دانش فردی به دانش جمعی تبدیل و در واقع از دانایی جمعی برای حل مسائل و مشکلات دنیای علم بهرهبرداری میشود.
شبکه های اجتماعی مجازی
انقلاب ارتباطات، نوع جدیدی از ارتباطات مجازی را که خالی از روح حاکم بر روابط واقعی اجتماعی است به وجود آورده است. از طریق ماهواره، اینترنت و... جهان جدیدی به موازات جهان واقعی به وجود می آید. رسانه های الکترونیکی مخاطبان وسیع و متکثری دارند که مجموعه هایی از حیث محتوای نمادین را به این مخاطبان عرضه می کنند. در چنین شرایطی فضای مجازی شکل می گیرد و فرهنگ ها همه از طریق واسطـه های الکتـرونیکی منتقـل می شوند و مفاهیـم زمان و مکـان معانی تازه ای پیدا می کنند. فواصل زمانی و مکانی عملاً از میان برداشته می شوند و انتقال اطلاعات، داده ها و سرمایه ها و امکان ارتباط همزمان میان افراد در نقاط مختلف به وجود می آید.
شبکههای اجتماعی نیاز واقعی روابط عمومی در عصر حاضر
شبکههای اجتماعی مبتنی بر موبایل بستری است که هم ابزار اطلاعرسانی و اطلاعیابی محسوب می شوند و میتوانند بخشی از نیازهای ارتباطی روابط عمومیها را برآورند. این یک فرصت طلایی برای روابط عمومی است تا ارتباطات و بسیاری از امور خود را مدیریت کند. اکثر افرادی که از موبایل استفاده میکنند از گوشیهای هوشمند بهره میبرند و بسیاری هم شبکههای اجتماعی موبایل را جزو تفکیکناپذیر ارتباطات زندگی روزمره خود میدانند، در این صورت آیا میتوان از این درگاه اطلاعرسانی بیقید و شرط چشم پوشی کرد و آن را نادیده گرفت؟
وجود بستری برای بهبود و توسعه مهارتهای ارتباطی، آموزش و فرهنگسازی در حوزه ارتباطات، تقویت و توسعه روابط عمومی آکادمیک نیاز یک جامعه برای حفظ پویایی و کارآمدی است و هستی و تداوم حیات سازمانها به ویژه سازمانها و مراکز انتفاعی مخاطب محور، منوط به ایجاد رابطه حداکثری با جامعه پیرامون است و این رابطه از طریق واحدی به نام روابط عمومی برقرار و مدیریت میشود.
مروری گذرا بر تاریخچه روابط عمومی گواه این مدعاست که فصول تمایز روابط عمومی ها بر مبنای بسترها و ابزارهای ارتباطی مسلط در هر دوره بنا شده است. شرایط اقتضایی کنونی و گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات بر بستر اینترنت و موبایل و رشد شبکه های اجتماعی ایجاب می کند روابط عمومی ها با برخورداری از خرد فناورانه با شرایط موجود همسو شده تا با ریزش مخاطب مواجه نشوند و در عین حال مخاطبان خود را نیز روز به روز افزایش دهند.
ابزار و امکانات فضای مجازی به روابط عمومی سازمانها این امکان را میدهد که در گستره وسیع جغرافیایی و با سرعت بیشتری با مخاطبانشان ارتباط برقرار کنند. روابط عمومی با هزینه بسیار کم امکان دسترسی به رسانهای را پیدا کرده که از طریق آن میتواند به صورت چندرسانهای کار کند، همزمان متن، عکس، ویدئو را پست کند و حجمی از اطلاعات در مورد سازمان را در سریعترین زمان و کمترین هزینه به حجم بسیار بالایی از مخاطبان هدف یا مشتریان مورد نظر خود برساند و در کمترین زمان به صورت آنی پاسخهای آنان را به صورت لایک یا نظر دریافت کنند و به آنها پاسخ دهد.
فضای مجازی، فضای شبکهها و انسانهای به هم پیوسته است، این فضا در عین حال که دایره مخاطبان در دسترس روابط عمومیها را وسیعتر و ارتباط را برای روابط عمومیها تسهیل و تسریع میکند، نیازمند افرادی است که از آگاهیهای توامان فنی، ارتباطی و دانش تخصصی لازم برخوردار باشند تا در این فضا همسوی تحولات حرکت کنند.
حضور فعال و پررنگ مدیران روابط عمومی در عرصه مجازی این امکان را به بخشهای مختلف یک سازمان میدهد تا اطلاعات درست را با سرعت در اختیار مخاطبان خود قرار دهند.
در واقع فضای شبکهای، امکانی است که روابط عمومیها میتوانند برای موج آفرینی و اجرای انواع کمپینهای ارتباطی، تبلیغاتی، تقویت برند و اطلاع رسانی ارزش سازمانی و نهایتاً ترفیع فروش کالا، خدمات یا نام و نشان سازمان خود از آن بهره گیرند.
گستردگی بدون مرز دنیای مجازی و بی زمانی فراتر از تصور ، امکان بی نظیری است که توان ارتباطی روابط عمومیها را به بیشینهترین وضعیت ممکن نزدیک می سازد، ارتباطی مستقیم، مستمر، موثر و فراگیر با فردفرد مخاطبان در حقیقت ملاک ارزیابی یک روابط عمومی الکترونیک در دنیای امروز در مقولههایی مثل برخط بودن یا نبودن و نیز خط مشی دیالوگی یعنی ارتباط دوسویه و یا مونولوگی که ارتباطی یک سویه است سنجش میشود.
امروزه شبکههای اجتماعی مبتنی بر موبایل بستری است که هم ابزار اطلاعرسانی و اطلاعیابی محسوب شده و هم میتوانند برآورنده بخشی از نیازهای ارتباطی روابط عمومیها محسوب شود. این یک فرصت طلایی برای روابط عمومی است که بدون صرف هزینههای بالای بازاریابی و نظرسنجی، در شبکههای اجتماعی به راحتی ارتباطات، تعاملات و بسیاری از امور خود را مدیریت میکنند. چراکه اکثر افرادی که از موبایل استفاده میکنند از گوشیهای هوشمند بهره میبرند و بسیاری هم شبکههای اجتماعی موبایل را جزو تفکیک ناپذیر ارتباطات زندگی روزمره خود میدانند، در این صورت آیا میتوان از این درگاه اطلاعرسانی بیقید و شرط چشم پوشی کرد و آن را در دنیای روابط عمومی الکترونیک نادیده گرفت؟
این ظرفیت به سبب طیف گسترده مخاطبان جایگاهی برای تبادل اطلاعات و پیامها و حتی تبلیغات است که مدیران موفق روابط عمومی به خوبی و هوشمندانه در جهت اهداف سازمان خود از آن ها استفاده می کنند. اگر بپذیریم که روابط عمومی یعنی «آئینه تمام نمای سازمان»، میتوانیم بگوییم که موبایل می تواند دقیقا در این مسیر همگام با روابط عمومی به پیش رود. چرا که موبایل در هر زمان و هر مکان مخاطبان ما را در دسترس قرار می دهد و این دسترسی می تواند برای بازنمایی سازمان به مخاطبان و نمایش مخاطبان به سازمان مورد استفاده قرار گیرد؛ چیزی که روابط عمومی سخت به دنبال آن می باشد.
روابط عمومی باید بتواند در این شبکهها مخاطب شناسی کرده و بعد از ورود به آن ها حتما با سطح شخصیتی مخاطبان آشنا شود و بعد از ایجاد ارتباط دوسویه پیام مورد نظر خود را ارسال کند، لذا کارگزاران روابط عمومی باید بدانند که در آینده نزدیک نیازی به سخت افزارهای پیچیده و نرم افزارهای بومی ندارند. آنها به راحتی با استفاده از شبکههای اجتماعی میتوانند به دانایی جهان متصل شوند و اگر از این عرصه جا بمانند بی شک از گردونه رقابت خارج خواهند شد.
زندگی در فضای مجازی را می توان بخشی ازسرنوشت حتمی سازمانها دانست و در این میان روابط عمومیها به واسطه نیاز ذاتی به برقراری ارتباط، ناگزیر از برنامهریزی مناسب و مطلوب برای برخورداری از زیستنی مطلوب در این فضا خواهند بود، بنابراین روابط عمومیها ناگزیر از سرمایهگذاری های آنلاین هستند تا بتوانند در فضای مجازی برای مخاطبان خود پیامها و محتواهای مناسب تولید کنند و به ابهامات و نیازهای آنان به سرعت پاسخ دهند، امکان ایجاد تماسهای سریع و بی واسطه را بین مخاطبان با سطوح مختلف سازمان فراهم کنند و در زمان بحران سریعاً وارد عمل شوند و از این بستر برای تامین اهداف ترفیعی و تعالی نام و نشان سازمان متبوع خود بهره جویند.
بیتردید قدرت و سرعت تغییرات فناورانه در دهههای آینده چالشها و فرصتهای زیادی را پیش روی روابط عمومیها قرار خواهد داد. لذا روابط عمومیها باید آموزش نحوه استفاده از جدیدترین روشهای مدیریت نوین و فناوریهای نرمافزاری و سخت افزاری را در دستور کار خود قرار دهند.
جمع بندی
همانطور که می دانیم در دنیایی به سر میبریم که شبکههای اجتماعی پرچمدار بسیاری از وقایع هستند. همین گسترش و روند سریع پیشرفت آنها بسیاری از موضوعات را تحتالشعاع قرارداده است. یکی از این موضوعات روابط عمومی مدرن است و شرایط به گونهای پیش برده که نمیتوان نقش شبکه های اجتماعی در روابط عمومی را انکار کرد.
اختصاصی سایت شارا: شبکه اطلاعرسانی روابطعمومی ایران (شارا)
|