مقدمه
شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| در عصر حاضر بهره‌گیری از رادیو و تلویزیون به عنوان دو رسانه ارتباطی سریع و در دسترس، یک ضرورت اجتماعی و بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی نوین محسوب می‌شود و خارج ماندن افراد از گردونه رسانه‌های ارتباط جمعی، به معنای حذف شدن آنان از حیات اجتماعی است.

تحولات سیاسی و اجتماعی سال‌های اخیر در نقاط مختلف جهان، حاکی از ظهور و تشدید جنگ رسانه‌ای بر سر تسخیر افکار عمومی و ایجاد تغییرهای دلخواه در فرهنگ و سبک زندگی مخاطبان هدف و به طور خاص ملت‌های خاورمیانه است.

حضور موثر و فعالانه سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در میدان این نبرد رسانه‌ای، مستلزم برنامه‌ریزی و مدیریت هوشمندانه‌ای است که عبور از موانع، بهره‌گیری مطلوب از فرصت‌ها و نیل به اهداف سازمانی را تسهیل کند.

رادیو و تلویزیون در ایران به صورت دولتی اداره می شود در حالی که در کشورهای پیشرفته رادیو و تلویزیون بیشتر بوسیله بخش خصوصی راه اندازی و اداره می شوند ولی تابع قوانین و مقررات رسانه ای آن کشور هستند.

دو رسانه رادیو و تلویزیون به لحاظ جاذبه‌های خاص خود وحضور گسترده‌ای که در زندگی مخاطبان دارند، به تناسب محتوا و پیام هایی که منتشر می‌سازند، می‌توانند ساختار شخصیتی، عقیدتی، رفتاری ودر آخر بافت فرهنگی و اجتماعی جامعه را تحت تأثیر قرار دهند.

تلویزیون و رادیو همچنان پرمخاطب ترین و محبوبترین پلتفرم برای اطلاع رسانی به شمار می روند. اگرچه به علت سرعت گرفتن روند پیشرفت تکنولوژی و افزایش علاقه نسل جدید به فضای مجازی در آینده ای نه چندان دور شاهد کمتر شدن تاثیر اینگونه رسانه ها خواهیم بود اما در حال حاضر قدرت این دو رسانه از سایر رسانه ها کمتر نیست.

تلویزیون به علت برخورداری از ویژگی هایی همچون صدا، تصویر و حرکت و امکان تلفیق این موارد با هم به عنوان یک رسانه بسیار پرقدرت و خلاق در نظر گرفته می شود. در تلویزیونی هدف باید جلب توجه و نگهداری بیننده باشد به همین سبب خلاقیت و تمایز در اینگونه رسانه ها بسیار اهمیت دارد. از دیگر مزایای این رسانه گسترده بودن پوشش آن است که می تواند ریچ و فرکانس بالایی در مخاطبان پدید آورد و به علت انعطاف پذیری در حق انتخاب محبوبیت بیشتری به نسبت سایر رسانه ها دارد.

رادیو به علت عدم برخورداری از تصویر نسبت به تلویزیون تفاوت اساسی دارد و شاید در ظاهر از اثربخشی کمتری برخوردار باشد اما نکته حائز اهمیت این است که این رسانه بسیار راحت تر از سایر رسانه ها در دسترس بوده و از لحاظ جغرافیایی، وسعت بیشتری را پوشش می دهد ضمن اینکه این رسانه کم هزینه، نیاز چندانی به برق، اینترنت، ابزاری مثل تلویزیون یا کامپیوتر ندارد و به همین سبب مخاطبان بیشتر و متنوع تری را تحت پوشش قرار می دهد.

طرح مساله
موسساتی که دارای مطبوعات و رسانه های قدرتمند و معتبر در سطح جهان هستند، دارای یک تشـکیلات و سـاختار نظام یافته در قالب موسسه ای ارتباطی و اقتصادی هستند و با استفاده از قـوانین و مقـررات، تئـوری هـای مـدیریتی و اقتصادی و ارتباطی و شرایط موجود جامعه خود به ایجاد یک رسانه قدرتمند اقـدام نمـوده انـد و در حفـظ، توسـعه و رشـد اقتصادی جامعه گام هایی موفقی برداشته اند. این ساختار در هر کشور و در هر نظام رسانه ای دارای قواعد یکسان است امـا در نحوه اجرای مدیریت و چرخه اقتصادی متفاوت می باشد و این سوال پیش می آید که: موسسات ارتباطی معتبر در جهان که دارای رسانه معتبر هستند، با چه چالش هایی مواجهند؟ از چه نوع روش مـدیریتی اسـتفاده مـی کننـد؟ فعالیت های اقتصادی خود را چگونه سامان داده اند؟ و... بنابراین هدف از تهیه این مقاله، بررسی چالش هایی است که سازمان های رادیو و تلویزیون با آنها مواجه هستند.

اصولاً وضعیت حقوقی و ماهیت رادیو و تلویزیون ها در جهان سه نوع است:

1-رادیو و تلویزیون دولتی؛ که کل درآمد و اعتبارات آنها را حکومت پرداخت می کند و از نظر سیاست کار، خط مشـی و محتوای برنامه ها، وابسته به دولت هستند و سلسله مراتب آنها را حکومت مشخص می کند.

 2- رادیو و تلویزیون های عمومی یا نیمه دولتی؛ کـه ضـمن دریافـت کمـک هـای حکـومتی و دولتـی، هزینـه هـای خـود را از محـل پرداخت های عمومی و حق اشتراک مردمی تأمین می کنند و دولت در حد نظارت با آنها ارتباط دارد.

 3- سازمان های رادیو تلویزیونی خصوصی و تجارتی؛ که ضمن تبعیت از مقررات عمومی، در برابر عملکرد خود مسئولند و هزینه های آنها، صرفاً از محل درآمدهای اختصاصی (اشتراک کابلی و کارتی، آگهی های بازرگـانی و حمایـت تجارتی و فروش محصولات) تأمین می شود که وضعیت حقوقی آنها نیز تابع مقررات بازرگانی و قوانین تجارتی مربوطه است.

رادیو و تلویزیون در همه ابعاد زندگی افراد تاثیر گذار هستند اما نشان داده شده که هر رسانه ای در قالب ساختار موجود روابط اجتماعی، شرایط فرهنگی و اجتماعی معین عمل می کند. این عوامل اجتماعی و فرهنگی در شکل دادن به عقاید، نگرش ها و رفتار مورد مطالعه نقش درجه اول دارند و انتخاب، توجه و پاسخگویی به رسانه از سوی مخاطبان را تعیین می کنند.

تاثیر رسانه بر روی زندگی افراد با پیدایش تلویزیون به عنوان رسانه ای نوین که جذابیتی بیش از اسلاف خود داشته و بر روی زندگی اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی تاثیرات مهمی داشته است.

بنابراین امروزه هر چه رسانه ها قدرتمندتر می شوند تاثیر مستقیم تری بر روی زندگی افراد می گذارند و رسانه ها موقعیت یک نهاد اجتماعی مهم را کسب کرده اند و روز به روز بیشتر مسائل زندگی عموم در عرصه رسانه ها متجلی می شود چه در سطح ملی و چه در سطح بین المللی.

دلیل ناکامی رادیو و تلویزیون
صدا و سیمای جمهوری اسلامی رسالت عظیم و سنگینی را عهده دار است. اما عملکرد آن خصوصاً در سال های اخیر به گونه ای بوده که موجب افزایش انگیزه های مردم به تماشای شبکه های ماهواره ای شده است.

تداوم رشد مخاطبان ایرانی کانال های ماهواره ای، واقعیتی گریز ناپذیر است که به مثابه تهدیدی برای فرهنگ کشور محسوب می شود. آنچه مهم است اینکه صدا و سیما باید قدرت نرم افزاری و سخت افزاری خود را تقویت نماید، تا بتواند ضمن اقناع مخاطب و انتقال ارزش های ایرانی، به مرجع مورد اطمینان مردم در زمینه کسب اخبار، افزایش آگاهی و … تبدیل گردد. در این میان جای خالی هنرمندانی که مردم با علاقه وافر پیگیر هنرآفرینی هایشان بودند، بیش از هرچیز دیگری رخ می‌نمایاند(آفتاب‌‌نیوز23 آذر 1393) .

مهمترین دلایل مردم برای رجوع به شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان

1- برنامه های متنوع، جذاب و سرگرم کننده
2- اخبار و تحلیل های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی همراه با آمار و مستندات و واقعیت ها
3- پخش فیلم و سریال بدون سانسور
4- آشنایی با ملل و فرهنگ های دیگر
5- آگاهی از اخبار و تحلیل رویدادها
6- جریانات اپوزیسیون و قوم گرایانه
7- آگاهی از آن سوی خطوط قرمز
8- طرح برخی مسائل مهم که در فضای عرف جامعه نمی گنجد
9- طرح و بحث درباره مضامین خاص دینی
10- پخش برنامه های مبتذل به ویژه با موضوعات جنسی

شبکه برنامه های ماهواره ای، حقیقت انکارناشدنی جامعه ما و دیگر جوامعی است که می خواهند آزادانه بیندیشند و رفتار کنند. در فرآیند جنگ نرم رسانه ای برنامه های ماهواره ای به جهت گروه گسترده مخاطب و امکانات گسترده در انتقال پیام از جایگاه مهمی برخوردارند، اما نباید این حقیقت را صرفا به عنوان یک تهدید مورد توجه قرار دهیم.

سیستم شبکه ماهواره ای می تواند برای جامعه ما به عنوان یک فرصت استثنایی در انتقال مفاهیم بلند اسلامی و ایرانی و نیز روشنگری و گسترش اندیشه ناب انقلاب اسلامی در سطح منطقه و جهان محسوب شود. لازمه این امر، شناخت دقیق ماهیت این پدیده و استفاده آگاهانه و دقیق از فرصت پیش رو، همراه با برنامه ریزی دراز مدت است. (رضا سیف پور، کارشناس رسانه، 1390).

رسالت رادیو و تلویزیون
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل یکصد و هفتاد و پنجم درباره صدا و سیما آمده است که صدا و سیمای‏ جمهوری‏ اسلامی‏ ایران‏، باید آزادی‏ بیان و نشر افکار با رعایت‏ موازین‏ اسلامی‏ و مصالح‏ کشور را تامین نماید.

برخی از اصول برنامه های سازمان صدا و سیما که مرتبط با نحوه مدیریت صداوسیما هستند در ادامه می آیند:
ماده ۵ – صدا و سیما باید به مثابه یک دانشگاه عمومی به گسترش آگاهی و رشد جامعه در زمینه‌های گوناگون مکتبی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، ‌اقتصادی و نظامی کمک نماید.

ماده ۷ – صدا و سیمای جمهوری اسلامی متعلق به تمامی ملت است و باید منعکس‌کننده زندگی و احوال تمامی اقوام و اقشار مختلف کشور باشد.
 

با اندک درنگی در دو ماده ی فوق الذکر، نخستین سوالی که به ذهن می رسد این است که رسانه ی ملی تا چه اندازه در تحقق رسالت خود موفق بوده است؟

آمارها و گزارشات منتشره حاکی است که تقریباً عملکرد سیمای ملی به لحاظ سخت افزاری مثبت بوده است. رشد کمی شبکه های داخلی و خارجی به موازات راه اندازی شبکه های تخصصی، مطلوب است. اما شواهد موجود نشان می دهند که به طور کلی صدا و سیما به لحاظ تولید محتوا، جذب و اقناع مخاطب و جذب حداکثری مخاطبان خود به همراه رضایت با مشکلات جدی دست و پنجه نرم می کند و در دستیابی به اهداف عالی مورد نظر نظام تا حدودی زیادی ناکام مانده است و از این رو، مردم به دیدن شبکه های ماهواره ای روی آورده اند و اقبالی به رسانه ملی ندارند.

‌ماده ۱۶ – صدا و سیما با حضور دائمی خود در جامعه باید همواره منعکس‌کننده صدیق وقایع و رویدادهای مهم اجتماعی باشد و واقعیتها را به‌اطلاع مردم برساند.

ماده ۱۸ – صدا و سیما موظف است آخرین اخبار و اطلاعات صحیح و مهم کشور و جهان را که مفید و مورد نظر اکثریت مردم باشد، به صورتی‌کوتاه و گویا منتشر نماید.

این دوماده نیز مبین آن است که اساسنامه این سازمان، مدیران رسانه ملی را توصیه به بحث و گفت وگوی آزاد، داشتن نگاه جامع، دلسوزانه و سازنده امر نموده است. اما آنچه از اهمیت مضاعف برخوردار است این است که این نگاه تا چه اندازه بر رسانه ملی حاکم است؟(آفتاب‌‌نیوز23 آذر 1393) .

دلایل کاهش مخاطبان رادیو و تلویزیون
پژوهش هایی که در این باره انجام شده است، نشان دهنده ضعف تلویزیون به لحاظ جذب مخاطب است و جای تردید نیست که عملکرد رسانه ملی در ادوار گذشته باعث شده تا جامعه به سمت شبکه های فارسی زبان برون مرزی سوق داده شود.

برخی از این آمار و پژوهش ها:
1. نظرسنجی ها در خصوص عملکرد صدا و سیما نشان می دهد که مخاطبان ماهواره در تهران، افزایش معناداری پیدا کرده اند. در مورد اقبال جوانان به رسانه های داخلی یا ماهواره، نتایج تحقیقی که توسط سازمان ملی جوانان انجام شده است، نشان داد که در مجموع جوانان برنامه ها و عملکردهای صدا و سیما را قابل قبول نمی دانند. نیمی از جوانان معتقدند که افزایش شبکه های تلویزیونی در برآورده کردن انتظارات جوانان موثر بوده است (هیئت نظارت و ارزیابی فرهنگی و علمی شورای عالی انقلاب فرهنگی).

2. پژوهش دیگری که با جامعه آماری ۴۰۰ نفر از شهروندان ۱۵ سال به بالای ساکن در مناطق مختلف تهران که مخاطب تلویزیون های ماهواره ای فارسی زبان بوده اند، به عمل آمده است نشان می دهد که نارضایتی از رسانه ملی و کسب اطلاعات سیاسی( بالاتر از عواملی چون انگیزه های آموزشی، فرار از واقعیات زندگی روزمره و الگو گرفتن برای سبک زندگی) از دلایل اقبال به سمت ماهواره و شبکه های فارسی زبان برون مرزی بوده است.

معیار نارضایتی از تلویزیون
شامل عدم جذابیت برنامه های صدا و سیما، عدم انطباق برنامه ها با نیازهای روحی و اقتضائات سنی، تکراری و غمگین بودن برنامه ها و عدم بهره گیری از چهره های محبوب مردم… می شد در حالی که کسب اطلاعات سیاسی مشتمل بر اطلاع از اخبار بدون سانسور، آگاهی از نظرات کشورهای دیگر راجع به اتفاقات جامعه ایران، مطلع شدن از آخرین اخبار سیاسی و … بوده است.

چالش های سازمان های رادیو و تلویزیون
کارشناسان بر این باورند که دلایل مختلفی برای پیدایش این رویه در عملکرد صدا و سیما وجود دارد؛ رویه یی که باعث نارضایتی گسترده مخاطبان برنامه های مختلف تلویزیونی و رادیویی در سال های گذشته و جذب این مخاطبان به شبکه های مختلف ماهواره یی شده است. ضعف عملکرد در سطوح مدیریتی، هدر رفتن بودجه، اجرای سیاست های بسته و مشخص و وجود خط قرمزهای فراوان در مسیر فعالیت و برنامه سازی ها در سازمان در صدا وسیما، از جمله دلایلی است که به ارایه عملکردی قابل نقد از طرف سازمان صدا و سیما منجر شده است.

صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران حالا نه تنها بزرگترین سازمان رسانه‌ای ایران است، بلکه در سطح جهانی هم به لحاظ نیروی انسانی یکی از بزرگترین سازمان‌های رسانه‌ای است.

رشد حیرت‌انگیز نیروهای انسانی سازمان صدا و سیما که در دوره عزت‌الله ضرغامی (چهارمین رییس سازمان پس از پیروزی انقلاب) رقم خورد باعث شده تا امروز تعداد کارمندان رسمی، فراردادی و پیمانی صدا و سیما به ۴۸ تا ۵۰ هزار تن برسد، رقمی که در مقایسه با تعداد نیروهای انسانی تلویزیون‌های مختلف در گوشه و کنار جهان چشمگیر و قابل توجه است.

پیش از دوره‌ ضرغامی امورات صدا و سیمای ایران را حدود ۲۲ هزار نیروی انسانی رتق و فتق می‌کردند. این تعداد نیروی انسانی در کنار پست‌های مدیریتی که در این سازمان وجود داشت باعث می‌شود که حدد ۸۰ الی ۸۵ درصد بودجه صدا و سیما (در این برهه از زمان بودجه صدا وسیما بیش از ۲ هزار میلیارد تومان بود) صرف حقوق و دستمزد نیروهای انسانی‌اش شود و تنها ۱۵ الی ۲۰ درصد بودجه برای تولیدات تلویزیونی در حوزه‌های مختلف باقی بماند. (محمدرضا رستمی -فرزاد مظفری).

پیامد ضعف صدا و سیما
ضعف عملکرد صدا و سیما، از دلایل اصلی جذب مردم به سمت کانال‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای است. نتیجه این روند سبب می‌شود که سبک زندگی و افکار نسل جوان بر اساس ارزش‌های منتشر شده از ماهواره شکل بگیرد و این امر ضربه بزرگی را به نحوه جامعه پذیری افراد وارد می‌کند و موجب دوری آنها از هویت واقعی‌شان می‌شود.

 پرسشی که در این میان مطرح می‌شود اینکه ضعف صدا و سیما از کجا نشات می‌گیرد؟ آیا رسانه ملی می‌تواند با ترفندهایی برای افزایش مخاطبان خود باعث بی رونق کردن کانال‌ها و شبکه‌های ماهواره‌ای شود؟ به نظر می‌رسد مشکل اصلی به مدیریت سیما برمی‌گردد. مدیریتی که انگار گرفتار نوعی سکون و بی تحرکی شده است که عاجز از پاسخگویی مناسب به وقایع و اتفاقات روزمره است. از دلایل دیگر، عدم بهره‌گیری از صاحبنظران و کارشناسان حوزه رسانه و ارتباطات است.

در جامعه ما نخبگان علمی و فرهنگی کم نیستند اما مهم این است که تا چه حدی از این نیروها استفاده می‌شود. نکته دیگر این است که برنامه‌های سازمان صداوسیما به ابلاغ و ترویج پیام‌های آموزشی، تربیتی و اعتقادی به صورت ظریف و نامحسوس کمتر توجه نشان داده‌اند. در این بین نگاهی به عملکرد بی بی سی فارسی می‌تواند برای ما راهگشا باشد که البته این نکته به معنای تقلید و کپی‌برداری صرف یا تایید این شبکه نیست.

این رسانه با برخورداری از شناخت کافی نسبت به حساسیت‌ها و مشخصات اقلیم جغرافیایی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جامعه ایرانی تجدید نظری اساسی در محتوا و سبک برنامه‌های خود کرده‌است و همین مسئله موجب شده است تا تاثیرات تبلیغی آن در مقایسه با رسانه‌های مشابه دیگر پیچیده تر، خزنده تر، عمیق تر و طولانی تر باشد.

 هرچند حضور و وجود برنامه‌هایی موفق مانند پارک ملت و ماه عسل که با استقبال گسترده‌ای از سوی مخاطبان روبه رو شده‌است نشان دهنده این است که رسانه ملی قابلیت دارد که باعث جذب قشرهای مختلف مردم به رسانه ملی شود، به شرط آن که مدیران این رسانه از رویکرد محافظه کارانه و تنگ نظرانه دوری کنند، از سلائق و نظرات مختلف استفاده کنند، دغدغه جدی نقد وضع موجود برای نیل به وضع مطلوب را داشته باشند و به تقویت تولیدات رسانه‌ای خود باور داشته باشند. صدا و سیمای جمهوری اسلامی رسالت سنگینی را عهده دار است.

 اما عملکرد آن به‌خصوص در سال‌های اخیر طوری است که موجب افزایش انگیزه‌های مردم به شبکه‌های ماهواره‌ای، بوده است. تداوم رشد استفاده از کانال‌های ماهواره‌ای توسط مردم، واقعیتی گریز ناپذیر است که به مثابه تهدیدی برای فرهنگ کشور محسوب می‌شود.آنچه مهم است اینکه صدا و سیما باید قدرت نرم افزاری خود را تقویت کند تا بتواند ضمن اقناع مخاطب و انتقال ارزش‌های دینی، به مرجع مورد اطمینان مردم در زمینه کسب خبر و افزایش آگاهی تبدیل شود. (روزنامه ابتکار).

رادیو و تلویزیون‌ها در سایر کشورها:
آیا در سایر کشورها، رادیو و تلویزیون‌ها، شبکه‌های خبری و حتی خبرگزاری‌های مهم و تاثیرگذار بین‌المللی هم از چنین بدنه‌ فربه‌ای برخوردارند؟ پاسخ بین پرسش با نگاهی به تعداد نیروهای تلویزیون‌ها و خبرگزاری‌های مهم جهان مشخص می‌شود، خبرگزاری‌هایی که نبض اخبار جهان را در دست دارند.

ساختار حاکم بر فضای رسانه‌ای ایران البته چندان قابل قیاس با کشورهای دیگر نیست، ایران یکی از معدود کشورهایی است که رسانه‌های دیداری و شنیداری آن تحت حاکمیت سازمان صدا و سیماست و بخش خصوصی امکان ورود به این حوزه را ندارد.

نزدیک‌ترین تلویزیون به تلویزیون ایران شاید تلویزیون CCTV چین باشد که این تلویزیون هم با تمام گستردگی و تولید برنامه‌هایش تنها ۱۰ هزار کارمند در بخش‌های مختلف دارد.

این وضعیت در مقایسه با سایر تلویزیون‌ها هم حکم‌فرماست. BBC به عنوان یکی از بزرگترین بنگاه‌های خبری جهان که شبکه‌های تلویزیونی و رادیویی مختلفی دارد و به زبان‌های گوناگون برنامه تولید می‌کند، ۲۰ هزار و ۹۵۱ کارمند دارد.

تلویزیون بی بی سی جدا از تولید برنامه‌های خبری و دیداری و شنیداری، به سریال‌سازی، تولید مستند، فیلم و … هم دست می‌زند.

تلویزیون NHK ژاپن هم به عنوان یکی از تلویزیون‌های مهم آسیا و سطح جهان تنها ۱۰ هزار و ۲۴۲ کارمند دارد. SKY که از آن به عنوان یکی از بزرگترین تلویزیون‌های سطح جهان نام برده می‌شود، کانال‌های زیر مجموعه‌اش تقریبا همه‌ی حوزه‌ها را با زبان‌های گوناگون پوشش می‌دهد و ۳۰ هزار نیرو دارد.

این اتفاق در حالی رخ داده و صدا و سیما به فربه‌ترین سازمان رسانه‌ای تبدیل شده که میزان تاثیرگذاری این رسانه در سطح منطقه و در سطح جهان قابل مقایسه با تلویزیون‌ها و خبرگزاری‌ها و شبکه‌های خبری مثل BBC, فاکس نیوز، رویترز، خبرگزاری فرانسه، آسوشیتدپرس، الجزیره و ... نیست.

بحران نیروی انسانی و فربه شدن بدنه‌ سازمان که به یکی از باتلاق‌های فراروی مدیر پیشین و بعدی این رسانه بوده و همچنان یکی از چالش‌های پیش روی مدیریت جدید این سازمان است.

سواد رسانه‌ای چالش جدید رادیو و تلویزیون
نتایج تحقیق پژوهشگران دانشگاه صدا و سیما نشان داد که سواد رسانه‌ای مخاطبان به طور پیوسته در حال افزایش است و همین امر سازمان صدا و سیما را با چالش‌های جدی مواجه می‌کند.

تهدیدات و چالش‌هایی که برای صدا و سیما به عنوان ابر رسانه و تریبون نظام جمهوری اسلامی پدید می‌آید، تنها تهدید و چالشی برای خود این سازمان نیست بلکه تهدید و چالشی برای نظام جمهوری اسلامی ایران تلقی می‌شود. بدیهی است هرگونه بی‌تفاوتی، نادیده گرفتن، بی‌اهمیت شمردن یا کم‌اهمیت شمردن چالش‌های پدید آمده برای این سازمان خسارات جبران‌ناپذیری را به اعتقاد مردم به اسلام و اعتماد مردم به نظام جمهوری اسلامی پدید خواهد آورد.

در پژوهش انجام شده در دانشگاه صدا و سیما مشخص شد: «کاهش مخاطبان، کم تحمل شدن و افزایش انتظار مخاطبان، افزایش امکان مخالفت مخاطبان با پیام‌های دریافتی، کاهش باورپذیری رسانه برای مخاطبان، لزوم افزایش کیفیت فنی تولیدات، تنزل وجهه، کاهش اثرگذاری، کاهش درآمدهای تبلیغاتی، بی‌اعتمادی به رسانه، عدم تاثیرگذاری در شرایط حساس، کاهش کنترل بر افکار عمومی، افزایش هزینه‌های تولید، ضرورت وجود نیروهای متخصص، لزوم ارتقاء و بهبود روش‌های تبلیغی، دشواری معناسازی برای رسانه، از دست دادن توان هنجارسازی و اجبار به تعدیل خط قرمزها، افزایش تصور ناکارایی نظام و زیان به اقتصاد داخلی» بخشی از مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که مخاطبان با سواد رسانه‌ای بالا، برای سازمان صدا و سیما ایجاد می‌کنند.

سواد رسانه‌ای افزایش دسترسی، استفاده، فهم انتقادی (شامل رمزگشایی، تحلیل و ارزیابی) و تولید پیام‌های رسانه‌ای است. افزایش سواد رسانه‌ای تنها نتیجه‌ آموزش آن نیست. افزایش سواد رسانه‌ای یک روند مستمر است که با توسعه‌ی زیرساخت‌های فناوری، تحولات تجهیزات فناوری، تکامل توانایی‌های انسان در استفاده از فناوری و بسیاری دیگر از عوامل رابطه دارد.

«غفلت از شناسایی چالش‌های افزایش سواد رسانه‌ای مخاطبان برای سازمان صدا و سیما موجب خواهد شد تا سازمان صدا و سیما در گذر زمان به طور فزاینده با چالش‌هایی حیاتی روبرو شود که آن را از ادامه‌ی کسب اهداف و انجام مأموریت‌های خود بازمی‌دارد و این امر برابر با تهدید حیات یک رسانه است.»

«سازمان صدا و سیما به منظور ادامه‌ی حیات و استمرار کسب اهداف و انجام ماموریت‌های خود، بایستی در ابتدا به شناسایی چالش‌های پدید آمده در نتیجه‌ی افزایش سواد رسانه‌ای مخاطبان پرداخته و سپس با توجه به چالش‌های پدید آمده به شناسایی راهبردهایی برای تحول سازمان صدا و سیما بپردازد.»

نتایج این پژوهش در آخرین شماره‌ نشریه‌ی علمی-پژوهشی «مطالعات جامعه‌شناختی» دانشگاه تهران منتشر شده است( ایسنا 13/5/97 سیاوش صلواتیان؛ دکترای مدیریت رسانه و همکارانش در دانشگاه صدا و سیما).

قوت ها
ضعف ها
افزایش سطح سواد رسانه ای
دخالت مستقیم دولت
استقبال عمومی و مستمر مردم از رسانها
ضعف قانون مالکیت
پیشینه عظیم تمدن ایرانی- اسلامی
ضعف اخلاق رسانه ای

فرصتها
تهدیدها
افزایش سریع شبکه های اجتماعی
عدم حضور جدی رسانه ای ایران در سطوح بین المللی
توسعه رسانه های الکترونیکی
مقبولیت نه چندان شبکه های برون مرزی صدا و سیما
گسترش زیرساخت های اطلاعاتی و ارتباطی
ضعف تسلط بر زبان های بین المللی در عرصه رسانه ای کشور

چالش های سازمان های رادیو و تلویزیون از دیدگاه صاحب نظران
این پژوهش از طریق نظر خواهی از 20 نفر از صاحب نظران و متخصصان حوزه ارتباطات و رسانه ها که به منظور یافتن راه حل هایی برای رفع مشکلات و چالش هایی که سازمان های رادیو و تلویزیون با آنها مواجهند، به همراه راهکارهایی برای رفع این چالش ها انجام شده و در اصل یک کار کلاسی یا اقدام پژوهی است.

12 مورد از چالش های سازمان رادیو و تلویزیون (صدا وسیما) در ایران و 14 مورد در باره چالش های سازمان های رادیو تلویزیون بین المللی می باشد که با استفاده از فرم نظر خواهی از صاحب نظران حوزه ارتباطات و رسانه جمع آوری شده است و سعی شده است سئوالاتی که بیشترین پاسخ (صداوسیمای ایران 7 مورد بیشترین پاسخ و چالش سازمان های رادیو و تلویزیون های بین المللی 8 مورد) توجه صاحب نظران را به خود جلب کرده اند، در این مقال آورده شود.

چالش های صداوسیما (رادیو و تلویزیون) در ایران
1) بهره گیری از بودجه دولتی و عدم اطمینان به بخش خصوصی درتهیه وتولید برنامه ها
2) پخش حجم بالا و بی سابقه آگهی های بازرگانی
3) حاکم بودن نگاه سیاسی و ایدیولوژیک خاص بر برنامه ها
4) عدم توجه به اقتصاد رسانه ای
5) ناتوانی در بهره گیری از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی
6) عدم توجه به سطح سواد رسانه ای مخاطبان
7) توسعه و تبلیغ فرهنگ مصرفی در جامعه
8) عدم توجه به رویکردهای فرهنگی و تربیتی در تهیه و تولید برنامه ها
9) رکود و نبود تنوع، گیرایی و تکراری بودن برنامه ها
10) کمبود نیروی انسانی متخصص و حرفه ای
11) توسعه کمی و بی کیفیت شبکه ها
12) ناکارآمدی روش های تهیه و تولید محتوای برنامه ها

چالش رادیو و تلویزیون های بین المللی
1) تکثر رسانه ها (اینترنت،فضای مجازی، ماهواره و...).
2) سرعت تغییرات تکنولوژی های نوین ارتباطی
3) افزایش مطالبات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جوامع
4) نیروی متخصص و حرفه ای
5) کاهش نفوذ رسانه های ملی و داخلی
6) نگاه ایدئولوژیکی نسبت به حضور خبرنگاران در کشورهای مختلف
7) کاهش الگوی تماشای «خانواده در کنار تلویزیون» و شخصی سازی دریافت محتوای رسانه ها
8) روش های بازاریابی و کسب درآمد (اقتصاد رسانه)
9) حفظ و توسعه مخاطبان (راه های جذب مخاطبان)
10) محدودیت جغرافیایی
11) تضعیف باورهای مذهبی
12) اعتبار منبع
13) توسعه فردگرایی
14) انبوه اطلاعات

راهکارهای چالش های صداوسیما در ایران از دیدگاه صاحب نظران ( 7 مورد از مهم ترین این موارد)
چالش های صداوسیما در ایران

1- بهره گیری از بودجه دولتی و عدم اطمینان به بخش خصوصی درتهیه و تولید برنامه های صدا وسیما

راهکار:
شکل گیری شبکه های خصوصی رادیویی و تلویزیونی در داخل کشور به یقین می تواند گامی موثر در مسیر صیانت از فرهنگ اسلامی- ایرانی ما باشد و به ویژه نسل جوان تر را از خطر انحراف فرهنگی و اخلاقی برهاند.

در عصری که شبکه های مختلف ارتباطی تلویزیونی و ماهواره ای با سرعت بالا و به صورت رقابتی و قارچ گونه در سراسر دنیا، برای تاثیرگذاری بر مخاطبان و یافتن مخاطبان جهانی در حال گسترش هستند، نمی توان رادیو و تلویزیون یک کشور را در چند شبکه دولتی خلاصه کرد و این روال انحصاری را بدون هیچ گونه بازنگری در آن ادامه داد؛ حتی اگر این بازنگری نیازمند زمان، تلاش های کارشناسی و تعریف قوانین و آیین نامه هایی باشد که طبق ضوابط و مقررات، فعالیت بخش خصوصی در عرصه تولید و پخش برنامه های تلویزیونی را به رسمیت بشناسند.

پیشنهادی که به نظر من برای حل مشکل می توان ارائه داد این است که تولید برنامه ها را به دست بخش خصوصی بسپاریم، البته در این راه باید نظارت مستمر و قوی بر چگونگی تهیه و تولید برنامه توسط بخش خصوصی اعمال شود. همانطور که اکنون در بخش آگهی های بازرگانی، نیز این چنین است که این تولیدات باید طبق مقررات قانونی و ضابطه ای صورت می گیرد تا آگهی ها بتوانند در صدا و سیما قابل پخش باشند. برای برنامه های تولیدی هم می توان قانون، مقررات، آیین نامه و دستور العمل های مشخصی را تدوین نموده و بعد تولید برنامه ها را به بخش خصوصی واگذار کرد.

بنابراین برون سپاری و تعیین خط مشی و نظارت مستمر و مطمئن، اعتماد به بخش خصوصی و واگذاری تهیه و تولید برنامه ها به این بخش باعث ایجاد رقابت و کیفیت بخشی به برنامه های صدا وسیما می شود.

2- پخش حجم بالا و بی سابقه آگهی های بازرگانی

راهکار:

آگهی های بارزگانی که متاسفانه بدون توجه به نیازهای فردی و حتی اجتماعی مخاطبان تهیه و پخش می شود، باید بر اساس شرایط و مقتضیات و نیازهای جامعه تهیه و پخش شود، مانند: کنکور اکنون بلای جان نظام آموزشی ما شده است و هر چه هم آموزش و پرورش اعتراض می کند، متاسفانه صدا و سیما کار خودش را می کند و به اهداف و رویکردهای نظام آموزشی بی تفاوت است.

- ایجاد شبکه خاص برای تجارت یا فعال کردن برنامه بازار(مانند شبکه ایران کالا و...)
- پیشگیری از سودگرایی
- تامین به موقع بودجه مورد نیاز صداوسیما

3- حاکم بودن نگاه سیاسی و ایدیولوژیک خاص بر برنامه های صدا و سیما

راهکار:
بایــد بتوانــد در جهــت تأمین منافع کشور حرکت کند یا کاری نکند که منافع کشــور لطمه بخــورد.

همچنیــن در برگیرنده حقــوق همــه اجــزای ملــت اعــم از اقــوام و خرده فرهنگها و گونه های متکثر اجتماعی، سیاســی و فرهنگی باشد. وقتی تعبیر رسانه ملــی را بــه کار می بریم یعنی رســانه به طور مســاوی به همه این گروهها اختصاص دارد و باید صدای آنها را پوشــش دهــد. اما اگر به نحوی خبررســانی کند که با حقوق بخشی از این مردم در تقابل باشد یعنی در سطح ملی عمل نمی کند. رســانه ملی بایــد هنجارها و اخلاق و ارزش های ملی را نمایندگی و از آنها حفاظت کند. در واقــع باید حتــی زبان ملــی و دیگر عناصر فرهنگی ملی را در جامعه گســترش و اشــاعه دهــد.

کســانی که این تعبیر را در قانون اساسی به کار بردند همین تعبیر عام را مد نظر داشتند یعنی رسانه نباید خاص گرایانــه و در جهت حفظ منافع گروه خاصــی رفتار کند و باید حقوق همــه آحاد ملت و منافع کشور را حفظ کند. البته منافع ملی فقط امور اقتصادی و سیاست خارجی نیست بخشــی هم به انسجام ملی برمی گــردد و اگر رســانه به نحــوی عمل کند کــه به این انســجام لطمه بزنــد در واقع ضد منافع ملــی عمل کرده اســت. ایجاد شــور و نشــاط و امید در مردم نیز بخشــی از وظایف آن می تواند باشد. همچنین کمک به تحقق ارزش هــای والای انســانی و مدنی در جهت زیست ســعادتمندانه تر و رشــد ارزش های مدنی و اجتماعی می تواند بخشی از وظایف رسانه ملی تلقی شــود.

- رعایت بی طرفی در ارائه برنامه ها و دیدگاه های کارشناسی
- استفاده از افراد متخصص و بی طرف و بدون گرایش سیاسی و نگاه قومیتی در مدیریت و تولید برنامه ها
- توجه به شرایط و مقتضیات کشور در تهیه و تولید برنامه ها
- تاکید بر حفظ وحدت و انسجام ملی و اجتماعی اقوام ایرانی
- پرهیز از ایجاد تنش و آشوب در جامعه

4- ناتوانی در بهره گیری از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی

راهکار:
ارتباطات جمعی کانونی ‏ترین بخش ارتباطات انسانی در جهان معاصر است که به یمن ظهور فناوری‏های نوین ارتباطی به منصه ظهور رسیده است. رسانه‏ های جمعی به ویژه رسانه‏ های الکترونیک با قدرت فزآینده نقش محوری و منحصر به فردی در فرهن گ‏سازی، اطلاع ‏رسانی، آموزش، سرگرمی و گذران اوقات فراغت، انتقال میراث فرهنگی از نسلی به نسلی دیگر، تبلیغات و... ایفا می ‏کنند و تقریبا همه عناصر محیط زیست انسان را به گونه ‏های مختلف تحت تأثیر قرار می دهند.

رادیو، تلویزیون، سینما، کتاب، مطبوعات، ماهواره، اینترنت و شبکه های اجتماعی برجسته‏ترین مصادیق رسانه‏ های جمعی مورد استفاده عموم هستند که همه جوامع معاصر هرچند با نسبت‏های متفاوت از آن برخوردارند. امروزه سطح و میزان بهره مندی کمی و کیفی از این رسانه ‏ها در بخش‏های سخت ‏افزاری و نرم ‏افزاری یکی از شاخص‏های عمده توسعه شمرده می ‏شود.

یکی از مهمترین دغدغه‌ های سازمان صدا و سیما، ایجاد بستری مناسب جهت رشد و تعالی صنعت رسانه مخصوصاً در فناوری های نوین و تربیت نیروی انسانی و افراد توانمند برای استفاده از این فناوری هاست. برای آنکه سرویس های جدید سازمانی قادر باشند بطور مؤثر در ابعاد مختلف صنعت رسانه مشارکت داشته باشند، باید یادگیری پیوسته، خلاقیت، نوآوری و نیز مشارکت فعال و سازنده‌‌ را بیاموزند.

 تحقق این امر مستلزم تعریف مجدد و نوینی از نقش و کارکرد هوشمند سازی در فرآیندهای رسانه و فناوری های نوین می‌باشد. فرآیندهای رسانه ای به بستر فناوری های نوینی نیاز دارد که با بهره‌گیری از فناوری‌ اطلاعات و ارتباطات‌، امکان یادگیری پیوسته را فراهم نموده و فرصت‌های جدیدی را در اختیار افراد برای تجربه‌ سازمانی در صنعت رسانه قرار ‌دهد، به گونه‌ای که این فناوری‌ نه تنها به عنوان ابزار، بلکه در قالب زیرساخت هوشمندساز و توانمند‌ساز برای ارتقای سطح خدمات رسانی حرفه‌ای رسانه به مخاطبان عمل نماید.

5- عدم توجه به سطح سواد رسانه ای مخاطبان

راهکار:
سواد رسانه ای، یعنی یک نوع درک متکی بر مهارت که براساس آن می توان انواع رسانه ها و انواع تولیدات آنها را شناخت و از یکدیگر تفکیک و شناسایی کرد.

سواد رسانه ای می تواند به مخاطبان رسانه ها بیاموزد که از حالت انفعالی و مصرفی خارج شده و به معادله متقابل و فعالانه ای وارد شوند که در نهایت به نفع خود آنان باشد. به دیگر سخن، سواد رسانه ای کمک می کند تا مخاطب از سفره رسانه ها به گونه ای هوشمندانه و مفید بهره مند شود.

یکی از اهداف اصلی سواد رسانه ای این است که استفاده مبتنی بر آگاهی و با فایده از سپهر اطلاعات را تامین نموده و جایگاه علم و علم آموزی در جامعه ارتقای دهد.

6- توسعه و تبلیغ فرهنگ مصرفی در جامعه بوسیله صدا وسیما

راهکار:
۱- تدوین معیارهایی برای نمایش سبک زندگی متناسب با فرهنگ ایرانی و ضابطه‌مند ساختن سناریوها در راستای اهداف فرهنگی جامعه
۲- نظارت بر برنامه ها و تبلیغات ساخته شده پیش از پخش و جلو گیری از تخریب فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی.
3- توجه به تغییر ماهیت شکل اگهی های بارزگانی برای فرهنگ آفرینی و اصلاح فرهنگ و رفتارهای ناصحیح
4- کاهش تبلیغات غیر ضروری و مواد مصرفی تا حد امکان
5- تعیین استاندارد ها و شاخص های علمی و فرهنگی در تهیه و تولید آگهی ها و نظارت خردمندانه بر آنها
6- نداشتن نگاه سوداگرایانه در تهیه و تولید برنامه ها
7- تعامل بیشتر با نهادهای فرهنگی و استفاده از ظرفیت های آنها

7- کمبود نیروی انسانی متخصص و حرفه ای

راهکار:
1- جوان گرایی و جانشین پروری با استفاده از خیل عظیم نیروهای جوان، مستعد، دانش آموخته و تراز اول کشور .
2- برنامه ریزی سیستماتیک در گزینش نیروی انسانی و ایجاد مکانیزم های ارتقاء، تحول و ایجاد انگیزه فراهم شود.
3- ارتقاء سطح رسانه ملی تا سطح سازمان های یادگیرنده جهانی به گونه ای که کارکنان سازمان همواره پاسخگوی نیازهای حرفه ای و تخصصی مشاغل خود باشند .
4- رفع کمبود های سیستم آموزش مدیران سازمان با هدف آشنایی عمیق آنها با تحولات حوزه های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، فناوری و فضای مجازی به منظور مواجه سنجیده و فکورانه با چالش های پیش روی رسانه .

5- ایجاد مرکز آموزش با توجه به نقش حیاتی و حساسی که در روزآمد ساختن کارکنان به عنوان سرمایه های انسانی سازمان در زمینه های اعتقادی و تخصصی بر عهده دارد.
- توجه به نیروی های متخصص، کارآمد، توانمند و تاثیرگذار
- توجه به تخصص و رشته تحصیلی نیروهایی که به کار گرفته می شود.
 

راهکارهای پیشنهادی برای چالش سازمان های رادیو تلویزیون بین المللی از دیدگاه صاحب نظران(8 مورد از مهم ترین آنها)
 

در این قسمت صاحب نظران به 8 سئوال از 14 سئوالی که در اختیار آنها قرار داده شده بود، بیشترین پاسخ را داده اند که عبارتند از:

چالش رادیو و تلویزیون های بین المللی
1- تکثر رسانه ها (اینترنت،فضای مجازی، ماهواره و...)

راهکار:
در دنیای کنونی ارتباطات گفتگو محور بوده به طوری که با انتشار پیام باید با مخاطبان متعدد و متکثر تعامل مناسبی برقرار کرد تا خواسته ها و توقعات آنها از رسانه مورد نظر برآورده شود.

با حرکت به سمت بهره گیری از رسانه های چند کاره می توان گام های موثری را برای تحقق این مهم برداشت و با توجه به اینکه هر روز به تنوع و تکثر مخاطبان افزوده می شود باید به تکثر محتوایی آنها توجه ویژه ای داشت تا اهداف سازمانی مورد نظر در سریع ترین زمان ممکن به نحو مطلوب محقق شود.

در عصر امروز سایبرنتیک، مخاطبان در انفجار اطلاعات قرار دارند و این در حالی است که این مخاطبان منفعل نیستند. در عصر سایبرنتیک تعامل با مخاطب هدف اصلی رسانه هاست.
- تغییر دیدگاه مسئولان و بکارگیری افرادی که ایمان به تکثر رسانه ها دارند.
- استفاده از فناوری ها و تکنولوژی های نوین ارتباطی و اطلاعاتی

2- افزایش مطالبات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی جوامع

راهکار:
مطالبه گری اجتماعی به این معناست که افراد جامعه با تعامل سازنده بتوانند مطالبات واقعی خود را به یک خواست عمومی تبدیل کرده و بدین ترتیب نهادهای مسئول را وادار به واکنش منطقی کنند در واقع مطالبه گری اجتماعی فرآیندی است که معلول اراده شهروندان بوده به گونه‌ای که خیر عمومی انعکاس منطقی کنشگری اجتماعی باشد.

یکی از آفت‌های اجتماعی که به ایجاد نظام‌های سلطه منجر می‌شود فقدان گفت‌و‌گو در جامعه و نداشتن تفکر انتقادی در رابطه با موضوعات مختلف اجتماعی است. رشد و پرورش تفکرات انتقادی افراد جامعه را از حالت انزوا و انفعال بیرون آورده و به آنها توانایی مضاعفی در حل مسائل اجتماعی می‌بخشد زیرا پذیرش الگوهای از پیش تعیین شده ناکارآمد، ناخواسته کمک به حفظ وضعیت نابسامان خواهد کرد.

مطالبه گری اجتماعی به معنای رفتارهای خشونت‌آمیز یا برعکس، سکوت در برابر نابسامانی‌های اجتماعی نیست بلکه ما باید کنشگری هوشمند، منطقی و دموکراتیک باشیم تا بتوانیم در سایه نظام اجتماعی، در اصلاح و حل مسائل اجتماعی سهم برجسته‌ای داشته باشیم در واقع مسئولیت‌پذیری و مطالبه گری اجتماعی دو مؤلفه مهم و زیربنایی برای توسعه همه جانبه و رفاه اجتماعی است.

دولت ها باید با کاربست منشور حقوق شهروندی، توجه کلان به تنوع و تکثر مطالبات اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی، افزایش خرد جمعی جامعه و توجه به تنوع فرهنگی و خرده فرهنگ ها در تهیه برنامه ها افراد جامعه را نسبت به حقوق اساسی‌شان آگاه و حساس کنند، زیرا کمرنگ شدن روحیه پرسشگری در یک جامعه، انعکاس جمود، واپس‌گرایی و نبود ساز و کار تغییر و اصلاح است که پیامدی جز افسردگی، افزایش آسیب‌های اجتماعی و نافرمانی‌های مدنی نخواهد داشت.

3- نگاه ایدئولوژیکی نسبت به حضور خبرنگاران در کشورهای مختلف

راهکار:
خبرنگار و رسانه، دیگر در قالب جزءبندی جامعه امروزی قرار نمی گیرد، بلکه کل محیط اطراف ما به محیط اطلاعاتی، خبر و رسانه تبدیل شده است؛ اینکه مردم باید چه واکنشی در این جهان اطلاعاتی داشته باشند در گرو نحوه عملکرد و اقدام خبرنگاران است.

1- آزادی حضور خبرنگاران در کشورهای مختلف برای تهیه و تولید خبر
2- رعایت قوانین و مقررات کشور مقصد
3- توجه به آداب و رسوم اجتماعی کشور مقصد
4- رعایت اصل امانت داری، صداقت و راستگویی در تهیه، تولید و انتشار اخبار و گزارش های خبری و....
5- رعایت قوانین و مقررات بین المللی در انتخاب خبرنگاران برای حضور در کشورهای دیگر
6- صداقت و بی طرفی اصلی است که در همه مقاطع باید مود توجه قرار گیرد.
7- تدوین قوانین بین المللی برای حضور خبرنگاران در کشورهای مختلف بدون توجه به ملیت و نژاد آنها

4- کاهش نفوذ رسانه های ملی و داخلی

راهکار:
صنعتی شدن، تحول سریع اجتماعی، سکولاریزه شدن تفکر و زندگی و خصوصاً رسانه ها نه تنها موجب فروپاشی باورهای سنتی و اخلاق شده است، بلکه بنیان جامعه سیاسی نظیر دولت ملی و محلی را نیز تضعیف کرده و مکانیسم های متعارف انسجام و قدرت در جامعه را نیز فلج کرده است.

تصاویر ضد و نقیضی که از هویت های ملی، قومی، نژادی و فرقه ای در رسانه ها ترسیم شده نه تنها عمده ترین موانع شکل گیری هویت منسجم اجتماعی‌در هر دو سطح ملی و بین المللی بوده، بلکه تأثیر مخربی بر بسیج و همگونی مردم در روند توسعه داشته است.

بنابراین توجه به هویت ملی، قومی، نژادی و حفظ انسجام اجتماعی و توجه به نقش گروه های اجتماعی در توسعه جامعه و افزایش جذابیت و صداقت را می توان از عوامل گسترش نفوذ رسانه های ملی و محلی باشد.

5- کاهش الگوی تماشای «خانواده در کنار تلویزیون» و شخصی سازی دریافت محتوای رسانه ها

راهکار:
در دنیای پرشتاب فناوری امروز، رسانه ‌های جمعی افراد را به صورت انفرادی به خود مشغول کرده، آنها را از تعامل با دیگران باز می ‌دارند. البته این موضوع نافی منافع ابزارهای تکنولوژیکی نیست اما نوع بهره برداری غیر فرهنگی از ابزارهای فنی موجب شده است که کارکرد آنها عمدتاً در جهت تقویت فردگرایی سوق پیدا کند.

 به عبارتی، اگر جریان فرهنگی شدن ابزارهای رسانه‌ای تحقق بیابد، مضرات آنها به شدت کاهش می‌ یابد و کارکرد اصلی خود را پیدا می ‌کنند. گرچه برخی نظریه ‌ها بیانگر این مطلب هستند که ذات ابزارهای الکترونیکی به دلیل استفاده از عنصر تغییر، نمی ‌تواند موجد آرامش باشند، بلکه مخل آن می ‌باشند.

 برخی دیگر این نظریه را افراطی و یک سویه می‌ دانند. کارکردهای رسانه ‌های جمعی به ‌ویژه رسانه‌ های شنیداری و غیر متعامل به دلیل کارکرد متنوع خود و ایجاد تغییرات پیوسته، به تدریج جای ارتباط بین فردی از نوع چهره به چهره را گرفته و موجب شده‌اند فضای انفرادی، به ‌جای فضای جمعی و عاطفی در خانواده حاکم شود، به طوری که گسترش تکنیکی رسانه‌ های شنیداری و رایانه ‌ای، ارتباط مستقیمی با فرد گرایی و دوری از فضای روانی و عاطفی خانواده را نشان می ‌دهد.

به عبارت دیگر، این ابزارها، به تدریج فضای روانی و محیطی گفت و گو را در یک ارتباط بین فردی، خدشه دار می ‌کنند و اعضای گروه را به جای هم‌ گرایی، به وا گرایی سوق می‌ دهند؛ تا جایی که همه اعضای خانواده صرفاً در یک فضای فیزیکی مشترک زندگی کرده، اما هیچ تعاملی با هم نخواهند داشت.

 نتیجه این می‌ شود که افراد خانواده به جای گفت و گوی صمیمی با یکدیگر که می ‌تواند به تقویت پیوند های عاطفی و انسجام اعضای خانواده منجر شود، با ابزارهای الکترونیکی ارتباط برقرار می ‌کنند؛ ارتباطی که فاقد بار عاطفی، احساسی و هیجانی است. به تعبیر "فوکویاما" به دلیل محدودیت اخلاق و کیفیت زندگی امروزی به تدریج شاهد یک فروپاشی بزرگ خواهیم بود. این فروپاشی در زمینه ‌های اخلاقی و در نهاد‌ها، بیشتر در زمینه خانواده اتفاق خواهد افتاد.

بنابراین تهیه برنامه های با کیفیت برتر با توجه به اصل مخاطب شناسی، جامعیت، جذابیت، شرایط مذهبی، شرایط عاطفی، زیستی، ذهنی و روانی مخاطبان، تقویت و نهادینه سازی مشارکت اثربخش و در نتیجه توجه به رویکردهای فرهنگی و تربیتی جامعه و نقش کارکردی خانواده در انسجام اجتماعی که توسط سامانه های تخصصی تولید و ارائه می شوند، می تواند تا حدودی الگوی تماشای «خانواده در کنار تلویزیون» را احیا نماید.

6- تضعیف باورهای مذهبی

راهکار:
1. ارائه الگوهای مناسب
2. تقویت بینش دینی جوانان و شناساندن فرهنگ غرب به آنان
3. زدودن فقر اقتصادی و اشتغال سازنده و مفید
4. پیشگیری و آگاه سازی مخاطبان از نفوذ عوامل فرهنگی و مخرب
5. استفاده از امکانات ورزشی و تربیت بدنی

7- اعتبار منبع

راهکار:
منبع ارتباط (انتقال دهنده پیام)، ویژگی های مخاطبان (پیام گیران) و ماهیت پیام (چگونگی انتقال آن) در افزایش تأثیر ارتباط مؤثر هستند. پخش درست اخبار و موارد اطلاعاتی، همچون اثر بومرنگ، به فرستنده یا منتقل کننده پیام باز می گردد و در نهایت هویت رسانه را عوض می کند. با افزایش قابلیت اعتماد به ارتباطات، می توان به گسترش آن و در نتیجه توسعه جامعه در ابعاد مختلف کمک کرد.

1- استفاده از منابع معتبر و مورد اعتماد
2- برخورداری از راستی آزمایی کافی
3- اعتبار منبع یکی از راه های ایجاد اعتماد و اطمینان در مخاطبان است.
4- جلب اعتماد مخاطبان از طریق تاکید بر صداقت، دقت و سرعت در انتقال اطلاعات
5- صدای مردم بودن
6- استفاده از نظریه عقل سلیم در انتقال اخبار و اطلاعات
7- پرهیز از یک جانبه گرایی
8- تعامل دو سویه با مخاطبان

8- انبوه اطلاعات

راهکار:
1. آموزش مهارت های لازم برای جستجو و یافتن اطلاعات و ساماندهی اطلاعات
2. آموزش روش های تفکر و تحلیل اطلاعات و الگوهای حل مساله
3. عدم استفاده از مغز به عنوان انبار اطلاعات
4. تمرکز بر آموزش روشها و اطلاعات پایه که برای ادراک و تحلیل آنها لازم است.
5. آنالیز اطلاعات

پیشنهادها و نتیجه گیری
تحولات سیاسی و اجتماعی سال‌های اخیر در نقاط مختلف جهان، حاکی از ظهور و تشدید جنگ رسانه‌ای بر سر تسخیر افکار عمومی و ایجاد تغییرهای دلخواه در فرهنگ و سبک زندگی مخاطبان هدف و به طور خاص ملت‌های خاورمیانه است.

حضور موثر و فعالانه سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران در میدان این نبرد رسانه‌ای، مستلزم برنامه‌ریزی و مدیریت هوشمندانه‌ای است که عبور از موانع، بهره‌گیری مطلوب از فرصت‌ها و نیل به اهداف سازمانی را تسهیل کند.

دو رسانه رادیو و تلویزیون به لحاظ جاذبه‌های خاص خود وحضور گسترده‌ای که در زندگی مخاطبان دارند، به تناسب محتوا و پیام هایی که منتشر می‌کنند، می‌توانند ساختار شخصیتی، عقیدتی، رفتاری ودر آخر بافت فرهنگی و اجتماعی جامعه را تحت تأثیر قرار دهند.

تلویزیون و رادیو همچنان پرمخاطب ترین و محبوبترین پلتفرم برای اطلاع رسانی به شمار می روند. اگرچه به علت سرعت گرفتن روند پیشرفت تکنولوژی و افزایش علاقه نسل جدید به فضای مجازی در آینده ای نه چندان دور شاهد کمتر شدن تاثیر اینگونه رسانه ها خواهیم بود اما در حال حاضر قدرت این دو رسانه از سایر رسانه ها بیشتر است.

مطالعه درباره تحولات فضای مجازی و بین‌المللی، برنامه ریزی جامع در خصوص حضور موثر در "فضای مجازی ملی" و طراحی برای آرایش جامع رسانه‌ای صدا و سیما در عرصه اینترنت جهانی، ایجاد ساختارهای مناسب در مراکز استان‌ها، بهره‌گیری از منابع آرشیوی قوی، راه‌اندازی تلویزیون تعاملی، راه‌اندازی شبکه اجتماعی فراگیر، تولید محتوای کیفی و جذاب متناسب با فضای مجازی و نیز بسته‌بندی مناسب تولیدات متنوع شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی، همکاری با تولیدکنندگان محتوا در بخش‌های عمومی و مردمی جامعه به‌منظور تامین محتوای مورد نیاز برای رسانه‌های نوین، رصد تحولات و ارائه خدمات لازم به ‌منظور ساماندهی افکار عمومی بر بسترهای مربوط در فضای مجازی، تلاش برای افزایش سواد سایبری و اطلاع رسانی و آگاهی بخشی آحاد مردم، خانواده‌ها و جوانان برای استفاده مطلوب از فضای مجازی و کاهش آسیب‌های اجتماعی، اخذ بازخورد دقیق و مستمر از کاربران درباره کارایی و اثربخشی خدمات صداوسیما و گسترش این خدمات به کاربران منطقه‌ای و بین‌المللی، می تواند از جمله مواردی باشد که صداوسیما برای بهبود کیفیت و کار خود به آنها بپردازد.

در عصری که شبکه های مختلف ارتباطی تلویزیونی و ماهواره یی با سرعت بالا و به صورت رقابتی و قارچ گونه در سراسر دنیا، برای تاثیرگذاری بر مخاطبان و یافتن مخاطبان جهانی در حال گسترش هستند، نمی توان رادیو و تلویزیون یک کشور را در چند شبکه دولتی خلاصه کرد و این روال انحصاری را بدون هیچ گونه بازنگری در آن ادامه داد؛ حتی اگر این بازنگری نیازمند زمان، تلاش های کارشناسی و تعریف قوانین و آیین نامه هایی باشد که طبق ضوابط و مقررات، فعالیت بخش خصوصی در عرصه تولید و پخش برنامه های تلویزیونی را به رسمیت بشناسند.

شکل گیری شبکه های خصوصی تلویزیونی و رادیویی در داخل کشور به یقین می تواند گامی موثر در مسیر صیانت از فرهنگ اسلامی- ایرانی ما باشد و به ویژه نسل های جوان تر را از خطر انحراف فرهنگی و اخلاقی برهاند.

منابع
1- آفتاب‌‌نیوز، دلیل ناکامی صدا و سیما چیست؟ 23 آذر 1393.
2- خجسته،حسن (1380 ). درآمدی بر جامعه شناسی رادیو و مطالعات جامعه شناختی درباره رادیو 1385).
3- مختاری اصفهانی،رضا(1388). تاریخ تحولات اجتماعی رادیو در ایران.
4- آذردشتی،امیرهوشنگ(1389). مدیریت دررسانه رادیو.
5- نوری، علیرضا(1389). مجموعه مقالات اولین اجلاس بین المللی رادیو.
6- کلانتری، عبدالحسین (1389). مجموعه مقالات دومین اجلاس بین المللی رادیو.
7- اداره کل طرح،برنامه و نظارت معاونت صدا. مجموعه مقالات سومین اجلاس بین المللی رادیو (1390).
8- امامی ،اکرم(1390). نکته هایی درباب مدیریت رسانه.
9-کازنو، ژان (1365)."جامعه شناسی وسایل ارتباط جمعی، ترجمه باقر ساروخانی و منوچهر محسنی، اطلاعات .
10- خجسته،حسن(1392)، مجموعه مقالات رادیوچیست؟
11- لیستر، برایان و همکاران . مدیریت رادیو، ترجمه حمیدرضا نجفی (1391).
12- علی عسگری و... (1390). مدیریت استراتژیک رسانه و ارائه مدل مفهومی جدید(ملاحظاتی برکاربست مدل‌های مرسوم در سازمان‌های رسانه‌ای). پژوهش‌های ارتباطی. 18 (1) (پیاپی 65)، 41-71.
12- فرهنگی، علی اکبر( 1384)، چشم انداز، رسانه و ساخت اجتماعی واقعیت،فصلنامه کمال مدیریت، شماره 8 و 9 .
13- شانکلمن، لوسی (1386 ). مدیریت در سازمان‌های رسانه‌‌ای بی بی سی و سی ان ان. ‌ترجمه ناصر بلیغ. ‌انتشارات دفتر پژوهش های رادیو.
14- فرهنگی، علی اکبر و روشندل اربطانی(1383)، نگرشی بر بنیان های نظری سازمان‌های رسانه‌‌ای، فصلنامه دانش مدیریت، شماره 66، صص 85-114 .
15- حقوق مطبوعات، کاظم معتمدنژاد، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها
16- صالحی امیری، سیدرضا و محمد سلطانیفر و... ،شناســایی نقــاط قــوت و ضــعف و فرصــت هــا و تهدیــدهای سیاستگذاری فرهنگی رسانه ها در ایران ( فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی سا ششم ­ شماره بیستوچهارم ­ پاییز 96 ­ صص 76 -57)
17- خبرگزاری ایسنا(13/5/97 و28/8/97)
18- روزنامه جام جم تاریخ 22/9/97.
19- مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی.
20- سیف پور، رضا. علل تمایل برخی مخاطبان به شبکه های ماهواره ای، سایت تابناک 13 مرداد 1390.
21- و....

منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)