رسانه های دیجیتال، روابط عمومی و تعلق جهانی فضاهای اجتماعی
دکتر باقر ساروخانی استاد ممتاز دانشگاه تهران
خلاصه مقاله برای یازدهمین کنفرانس بین المللی روابط عمومی ایران

کلمات کلیدی: روابط عمومی، رسانه های دیجیتال، فضاهای اجتماعی

چکیده مقاله:
جغرافیا همواره یکی از عناصر مهم حیات انسانی بوده است. هر قرار، هر تعهد یا هر اقدام تابعی از جغرافیا و شرایط آن بوده است. به نوعی می توان گفت، بشر اسیر جغرافیا بوده است. هر جابجایی در بستر جغرافیا، زمانی خاص می طلبید (در مواردی چند سال، انتقال هر پیام نیر بهمان سیاق، از یک محل به محل دیگر نیازمند زمان، هزینه و شرایط بسیار بوده است. دیدار انسان ها نیز در قلمرو مکانی محدود میسر بوده؛ در بسیاری از موارد، به حسب شرایط خاص جغرافیایی شاهد پیدایی ایزولا (محدوده های جغرافیایی) بوده ایم، مردمی محاط توسط کوه ها یا کویرها یا هر مانع جغرافیایی دیگر، ناچار بودند، از نظر اقتصادی به خودکفایی یا حتی خودبسندگی دست بزنند، از نظر سیاسی و اجتماعی منزوی به حساب می آمدند حتی از نظر زناشویی، با دایره همسرگزینی محدود مواجه می شوند، به طوری که میدان گزینش بسیار محدود بوده و گزیدنی ها اندک بودند.

دوران، دوران حاکمیت جغرافیایی بود و جغرافیاگرایان را عقیده بر این بود که هر تمدن در بستر جغرافیایی خاصی شکل می گیرد؛ آنان تا آن جا پیش می رفتند که معتقد بودند، حتی اخلاق آدمیان و منش آنان تابع جغرافیاست؛ از نظر پزشکی نیز اعتقاد بر این بود که بیماری ها نیز جغرافیایی هستند؛ نظریه پردازان توسعه را نیز اعتقاد بر این بود که توسعه در بستر جغرافیای خاص تحقق پذیر است. به نظر آنان در جغرافیای استوایی، تعادل حیاتی انسان ها دچار آسیب می شد و آنان را امکان تعمق و بصیرت در فضای کیفی آن میسر نیست.

حال چنین نیست، تولد رسانه های جمعی و اوج آنان با پیدایی فضاهای مجازی، حاکمیت جغرافیا را مورد تردید قرار داد؛ همانطور که پیدایی فنون جدید در کل و علی الخصوص وسایل حمل و نقل، جهان دیگری فراهم آمد، با ویژگی هایی بسیار نظیر:

- فشردگی حجمی
کوچک شدن جهان و به اصطلاح مک لوهانی پیدایی دهکده جهانی ، از جمله آثار ملموس این تحول تاریخی به حساب می آید.

- همسایگی فراجغرافیایی
از این پس، کشورهای دوردست، همسایگانی در به در یکدیگر به حساب می آیند؛ تقریبا پدیده همسایگی دچار فرامکانی یا به تعبیر ما فرافضایی گردید.

ریزش مرزهای جغرافیایی
از این پس، جابجایی اندیشه، انتقال صوت و صدا تابع جغرافیا نیست، هر صدا، در اقصا نقاط عالم در عمق جهان طنین افکن است.

- فرازمانی شدن
هزینه زمانی جابجایی اندیشه ها به حدی نزدیک به صفر رسید؛ آن طور که در یک آن صدا، تصویر و هر پیام موجود در آن، به عمق فضاهای جهانی راه یافت.

- پیدایی انسان جهانی
از این پس، انسان های دیگری فراهم آمدند که بعد محلی آن، در برابر ابعاد جهانی آنان بسیار اندک شد؛ و به نوعی می توان گفت، انسان جهانی برای اولین بار در تاریخ حیات بشر شکل گرفت.

فرامکانی شدن نهادها
در پرتو این تحولات دیجیتالی، شاهد پیدایی نهادهایی شدیم که بعد جهانی آن نه تنها ملموس است،بلکه بسیار قوی است. نهاد ازدواج از جمله این نهادهاست. دیگر خواستگاری های سنتی توسط سالخوردگان جای خود را به ازدواج اینترنتی سپرد. از همه مهم تر، از این پس، رسوم و آداب و هنجارهای زناشویی و حتی روابط پسر و دختر، تحت تاثیر عوامل فراجغرافیایی قرار گرفت، آنطور که نوعی قرابت و حتی همسانی، در هنجار اجتماعی در پهنه جهان فراهم آمد.

تجارت جهانی
از این پس در پرتو این تحولات تاریخی در حیات بشر، اقتصادی جهانی تولید شد، شرکت های چند ملیتی و به تعبیر ما، فرامرز پدید آمدند؛ پیوندهای فراجغرافیایی بین کارگزاران اقتصادی تولید شد. تولیدات اقتصادی نیز فراملی گردید، یعنی برای ذائقه مردمی فراهم شد که در یک محل خاص جغرافیایی نیستند.

حاکمیت سیاسی فراجغرافیایی
پیدایی غول های جهانی در سیاست، از همین روند منبعث گردید. از جمله پیدایی پیوند سیاسی بین 25 کشور اروپایی را نام می بریم.

با آن چه آمد، ملاحظه می شود، حاکمیت انسان بر جغرافیا دورانی نو در عرصه حیات تاریخی بشر رقم زد.

فضاهای گسسته جغرافیایی جای خود را به فضای پیوسته سپردند، فقر و غنا از جغرافیای خاص خارج شد و روبرو یا سینه به سینه هم قرار گرفتند. هیچ گاه در تاریخ حیات بشر، این چنین فقرا، اغنیاء جهان را از نزدیک ندیده بودند. با این تحولات شگرف، از این پس، سه لایگی حیات انسانی تحقق پذیر شد، انسان ها از یک سو به محل، از سوی دیگر به قوم یا ملیت و از سوی سوم به جهان تعلق یافتند. بنابراین و در پرتو این تحولات پدیده، حضور جهانی یا همه جایی بودن انسان ها تولد یافت. انسان امروزی در یک آن با جهان در ارتباط است، همانطور که جغرافیا نیز از تنگناهای گذشته خارج شده و فضاهای اجتماعی جهانی پدید آمده اند.

دانش روابط عمومی باید به مدیریت فضاهای اجتماعی بپردازد؛ گونه شناسی جغرافیا، بر حسب فرهنگ، آداب و رسوم و ذائقه های خاص، باید مورد توجه قرار گیرد.

این مقاله را هدف اصلی نحوه مدیریت روابط عمومی در عرصه های جدید جهانی است. این توجه برای بقای روابط عمومی لازم است، همان طور که موجبات ارتقاء کارایی روابط عمومی را فراهم می آورد.
 

شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)