تأثیر اینترنت و جامعه اطلاعاتی، بر اطلاع رسانی در مقایسه با سایر وسایل ارتباطی با تاکیدبرمطالعات آماری
 

هادی کمرئی[1]

 شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)

چکیده:

پیدایی و پیشرفت اینترنت درایجاد شرایط گذر از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتیجایگاه برجسته ای پیدا کرده است.ازطرفی می توان اذعان نمود که ترکیب و همگرایی فناوری های نوین ارتباطی و تجدید ساختار و نظام سرمایه داری در دهه های اخیر مرحله تازه ای در جوامع بشری ایجاد کرده است، مرحله ای که به جامعه اطلاعاتی توصیف و تبیین شده است . با چنین وضعیتی می توان این گونه بیان داشت که اینترنت و جامعه اطلاعاتی تاثیر روبه پیشرفتی بر اطلاع رسانی در جامعه مجازی و سایر حوزه های ارتباطی داشته است. مقاله حاضر درصدد آن است که به تاثیر اینترنت و جامعه اطلاعاتی بر وسایل ارتباط جمعی و اطلاع رسانی بپردازد به همین سبب با استفاده از تحقیقات میدانی و براساس آمار و ارائه آن در قالب جدول به میزان تاثیرگذاری آن اشاره می کند.

کلمات کلیدی: اینترنت، جامعه اطلاعاتی، وسایل ارتباطی ، اطلاع رسانی ،

کلیات تحقیق:

مقدمه:                                               
در سال های اخیر، حوزه ارتباطات و تکنولوژی‌های وابسته به آن، مانند بسیاری از حوزه‌های دیگر دستخوش تغییر و تحولات گسترده ای شده است. در این قرن بشر شاهد پیدایش نظام‌هایی از ارتباطات بود که توزیع و انتقال سریع و گسترده‌ی پیام‌ها را از یک نقطه به نقطه دیگر امکان پذیر ساخت. این نظام‌ها، ابتدا از طریق الکترونیکی کردن اطلاعات‌، یکدست شد و سپس با پیشرفت‌های روزافزون تکنولوژی‌ها از راه دیجیتالی کردن آنها توانست بر عواملی چون فضا، زمان و مکان غلبه کند. در این راستا، جهان با ظهور رسانه‌های جدید ارتباطی مانند فکس، تلویزیون‌های ماهواره‌ای و اینترنت وارد " عصر دوم رسانه‌ها" شده است که کاملا با "عصر اول رسانه‌ها" متفاوت است. عصر اول رسانه‌ها، با تکنولوژی‌های ارتباطی فیلم، رادیو و تلویزیون و ویدئو شناخته می‌شود و با توسعه‌ی جریان ارتباطی تلفن، همراه است.هر رسانه‌ای خود حامل پیام و فرهنگ خاصی است. از این رو رسانه‌های الکترونیکی جدید، حامل پیام‌ها و فرهنگ خاصی هستند که با گسترش آنها، آن پیامدها و فرهنگ‌ها نیز انتشار می‌یابد. از میان این رسانه‌های جدید  می‌توان به نقش رایانه و اینترنت در این رابطه اشاره کرد.

 "کارل لیدلمایر" از دانشگاه "اینبروک" در مقاله خود در باب نسبت فلسفه تکنولوژی و فلسفه رسانه می‌نویسد:" معمولاً کامپیوتر خود به عنوان تهدیدی از خارج تلقی نمی‌شود. این شراکت جدید بین کامپیوتر و انسان مشکلات جدیدی را به وجود می‌آورد. همانطور که "مایکل هیم" می‌گوید، خطر تکنولوژی در عوض شدن انسان‌ها نهفته است که در آن اعمال و آرزوهای انسان به کلی دگرگون می‌شود. با استفاده از تکنولوژی کامپیوتر به ویژه ساختار برتر اینترنت و رسانه‌های گروهی یک تغییر رادیکال روزانه‌ی ذهنی و کاری برای ما اتفاق می‌افتد."از طرف دیگر با شرایط جدید، جامعه جدیدی در حال شکل گیری و ظهور است. جامعه جدیدی که با تعبیر جامعه اطلاعاتی نیز تعریف می‌شود.بر خلاف دوران گذشته که اطلاعات تکنولوژیکی در اختیار متخصصان و صاحب‌نظران فن و صنایع قرار داشت و مشروعیت آن نیز به تایید و تصدیق آنها مرتبط بود، در جامعه‌ی جدید، اطلاعات تکنولوژیست‌ها و علمای اجتماعی و مردم معمولی نیز مرتبط با تکنولوژی اطلاعاتی قرار گرفته است و بخشی از زندگی روزمره آنان شده است؛ زیرا اطلاعات و اخبار در گروه نیازهای اساسی همه مردم قرار گرفته است و تولیدات آن استفاده همه جانبه دارد. در حالیکه در دوران گذشته استفاده از تکنولوژی مرتبط به اقشار خاصی بود و فراگیری زیادی نیز نداشت. از طرفی اطلاعات که به شکل کالا شده، به مدد تکنولوژی‌های جدید ارتباطی در دسترس هر کس که طالب آن است، قرار می‌گیرد(دلپسند،1385 : 2).

دکتر "محمد عطاران" در رابطه با تحولات فرهنگ یادگیری در اثر تحولات فن‌آوری‌های دیجیتال به نقل از "اسکات لش" از کتاب " جامعه شناسی پست مدرنیسم" او می‌نویسد: "فن‌آوری‌های دیجیتالی به‌خصوص  فن‌آوری‌های رایانه‌ای به تدریج فرهنگ ما را تبدیل به فرهنگ بصری کرده است. اگر در گذشته انسان به کمک واژه‌ها و کلمات می‌اندیشید و احساس می‌کرد، در دنیای پسامدرن امروزی به کمک تصاویر و اشکال ارتباط برقرار می‌کند و می‌اندیشد. او می‌گوید: فرهنگ پسامدرن نظام فیگورال را به نظام گفتاری ترجیح می‌دهد و معنادار بودن از طریق شکل‌ها بیش از آنکه به کلمات مربوط باشد، معناداری بر وجه شمایل است. از این‌رو چشم اهمیت فوق العاده‌ای در دنیای پسامدرن پیدا کرده است و همه‌ی ما به‌خصوص نوجوانان با صور و اشکال، بهتر ارتباط برقرار می‌کنند. در گذشته رسانه‌هایی که برای تولید کلمات بود مانند مطبوعات و صنعت نشر، اهمیت داشتند اما اکنون به نظر می‌رسد دنیای خط به پایان رسیده و دنیای تصویر شروع شده است و در این میان هیچ ابزار دیگری به اندازه‌ی رایانه قدرت و قابلیت بصری ندارد، اما با ظهور عصر دوم رسانه‌ها و ظهور جامعه جدید، وسایل ارتباطی جدید در آن جامعه همگی در راستای جهانی شدن فرهنگ عمل می‌کنند. در جامعه‌ی جدید که به نظر "مارشال مک لوهان" در عصر ارتباطات به دهکده‌ای کوچک تبدیل شده بود، به صورت یک دهکده الکترونیک درآمده است؛ زیرا در این جهان جدید همه می‌توانند به رادیو و تلویزیون و رسانه‌های الکترونیک جدید و آخرین اطلاعات منتشر شده دسترسی داشته باشند. همانطوری‌که می‌دانیم یکی از رسانه‌های جدید اینترنت است که در حال ایجاد تغییراتی در ما است. در واقع استفاده کنندگان اینترنت دیگر آن مردم قبل از بروز این انقلاب کامپیوتری نیستند. این مسئله واضح است که تجربه، انسان را تغییر می‌دهد، اما خیلی از مفسرین فرهنگ پسامدرن، یعنی فرهنگ جوامع پیشرفته صنعتی که از تکنولوژی اطلاعات مثل اینترنت تاثیر پذیرفته‌اند، تغییراتی در افراد را که حتی باعث ایجاد یک شخصیت متفاوت در آنها شده است، کشف کرده‌اند (منصوری،1385 : 2).

بیان مساله:

اینترنت و جامعة اطلاعاتی از پیامدهای مشخص جهانی شدن است. بر اساس جهانگرایی بسیاری از مناسبات، روابط و تعاملات در گسترۀ جامعة جهانی تغییر یافته است. در عصر ارتباطات نمی توان اینترنت را بدون روزنامه نگاری و یا روزنامه نگاری امروز را بدون اینترنت تصور کرد؛ بی شک، در دنیای رسانه یی امروز، این دو موضوع مانند روزنامه نگاری و صنعت چاپ، روزنامه نگاری و عکاسی، روزنامه نگاری و رادیو و تلویزیون با هم معنا می شوند. پیدایش روزنامه نگاری آنلاین یا دیجیتالی از دهه ی ۱۹۹۰، در آمریکا و سپس اروپا، حوزه ی روزنامه نگاری را به دلیل ارایه ی خدمات آنلاین، از ابعاد مختلف تحت الشعاع خود قرار داد، به گونه ای که امروز به مدد امکاناتی که خبرگزاری ها در اختیار مخاطبان قرار داده اند، آنها، حتی وقتی مشغول چت کردن با دوستان و یا چک کردن ایمیل شان هستند نیز می توانند همزمان، تازه ترین خبرها را دریافت و مشاهده کنند؛ بنابراین آنلاین بودن، علاوه بر فراهم کردن امکان تولید در هر لحظه، این امکان را هم در اختیار مخاطبان قرار می دهد که به طور اختصاصی، با تعریف علایق خود، به اطلاعات مورد نظرشان دست یابند. روزنامه نگاری آنلاین کشور، در حال حاضر مراحل مقدماتی خود را طی می کند که با آموزش مهارت های خاص و تربیت متخصصان می تواند به توسعه ی بیش تری نیز دست یابد.روزنامه نگاری الکترونیکی یا سایبر، مفهوم جدیدی است که در حوزه ی تکنولوژی های ارتباطی کاربرد بیش تری دارد، روزنامه نگاری آنلاین، شکل جدیدی از روزنامه نگاری است که سرعت، کیفیت و انتقال اخبار و اطلاع رسانی در آن با روزنامه های چاپی کاملاً متفاوت است. بستر اصلی این نوع از روزنامه نگاری، اینترنت و دسترسی به شبکه ی جهانی است. سرعت بالای انتشار اخبار و اطلاعات، از شباهت های مهم خبرگزاری ها و روزنامه های آنلاین است و خبرگزاری ها با تغییر ساختار، نحوه ی گزینش و دورازه بانی خبر و نیز طراحی برنامه های مختلف سعی کرده اند به سرعت و صحت انتقال اطلاعات درست مانند روزنامه های آنلاین توجه کنند. یافته ها و پیش فرض های دانش ژورنالیسم، پاسخگوی نیازهای امروز روزنامه نگاری آنلاین نیست و تعامل همزمان و پیوسته با مخاطب و ارزش گذاری بر او، اصلی ترین تفاوت این حوزه و روزنامه نگاری سنتی است که در آن، قدرت مخاطب به حداکثر رسیده و فاصله ی بین اتفاق واقعیت و روایت آن به کمترین حد خود می رسد. روزنامه نگاری سنتی برای رسیدن به روزنامه نگاری آنلاین، از پنج مرحله گذر کرده است: انتقال روزنامه نگاری فیزیکی به مجازی، انتقال روزنامه نگاری مرکزی به غیر مرکزی، انتقال روزنامه نگاری آنالوگ به دیجیتال، انتقال روزنامه نگاری متنی و تک رسانه یی به چند متنی و چندرسانه یی و هم چنین انتقال روزنامه نگاری پیوسته به روزنامه نگاری هایپرتکست، مراحل انتقال و گذار از روزنامه نگاری سنتی به روزنامه نگاری آنلاین به حساب می آیند.  روزنامه نگاری آنلاین و سنتی، در سه قلمرو ظرفیت تولید، تعامل با مخاطب و تفاوت عامل زمان و مکان در تولید مطلب، با هم قابل مقایسه هستند. ژورنالیسم آنلاین، منطق ارتباطی بازنمایی واقعیت و خود واقعیت را تغییر می دهد و جهان واقعی تری را در عرصه ی بازنمایی رسانه ای منعکس می کند.  روزنامه نگاری آنلاین یا سایبر، فرآیندی است که بر اساس آن  اخبار و اطلاعات از منابع اینترنتی جمع آوری شده، در یک فضای سایبر پردازش، سپس در محیط گرافیک آنلاین وارد و منتشر می شود. که این نوع از روزنامه نگاری در کشور ما، همچنان با نقطه ی مطلوب خود فاصله دارد.خبرگزاری های داخلی کشور نیز در حال حاضر، با توجه به استفاده از محیط وب در جمع آوری، پردازش و انتشار اطلاعات، عملکردی شبیه روزنامه نگاری سایبر پیدا کرده اند، ضمن این که وبلاگ ها نیز گونه ای از همین نوع روزنامه نگاری، یعنی روزنامه نگاری آنلاین و سایبر محسوب می شوند که البته ساختار رسمی و نهادی نداشته و شخصی هستند.

بنابراین در جامعه اطلاعاتی که خود از فرآیند جهانی شدن است، تغییرات بسیار زیادی را در عرصة حیات بشری به وجود آورده است و یکی از عوامل تحولات جوامع و روابط انسانی، اجتماعی، اقتصادی و غیره به شمار می‌آید. به دنبال فرایند جهانگرایی سیاست، امنیت، اقتصاد، تجارت، فرهنگ، هویت، ارتباطات، فناوری، اطلاع رسانی و تعریف اجتماعی شکل تازه‌ای یافته‌اند. وسایل ارتباط جمعی و تکنولوژی های نوین ارتباطاتی در فرآیند  جامعه اطلاعاتی و جهانی شدن، شتاب بیشتری گرفته است. بدون شناخت اهمیت نقش محوری رسانه ها به عنوان عامل تاثیر گذار، نمی توان آن را مورد بحث قرار داد، درحال حاضر مقوله و بحث  جهانی شدن و در پی آن جامعه اطلاعاتی نه یک پدیده  طبیعی و نه یک بحث مستقل  است، بلکه  از طریق یک سری از روابط متقابل  میان نهاد های فراملی، دولت ها و رسانه های ارتباطی مختلف تشکیل و ترویج  شده است(Pathak, 2007: 122-123).

مروری بر مطالعات انجام شده:

با توجه به نقش انکارناپذیر اینترنت در حوزه ارتباطات و اطلاع رسانی، در زمینه موضوع تحقیق، مقالات، مصاحبه با اساتید و صاحب نظران و پژوهش های مرتبط و مختلفی تاکنون صورت گرفته است، از جمله می توان به مقالات و پژوهش های علمی زیر اشاره نمود: "نقش رسانه ای اینترنت در ناهنجاری های اجتماعی در فضای سایبری در میدان جنگ نرم" (عباسیوهاشمی، 1389)، "رسانه های نوین در برابر رسانه های جمعی سنتی"  (چینی ساز، 1381)، "شیوه، رسانه و ژانر: مطالعه موردی تصمیمات در طراحی رسانه های جدید" (Graham & Whalen, 2008)،  "رسانه های ملی و رسانه های نوین" (محمدی،1389)، "مخاطب، ارتباطات رسانه‌ای و پایان ارتباطات جمعی " (خواجه نوری، 1389)، "شبکه های ارتباطی نوین و رسانه های همگانی" (فرقانی، 1381)، "دوره های آموزشی تازه برای رسانه های جدید" (هاروی،  1379)، "روش های سنتی ارتباطات و رسانه های گروهی مدرن" (روان، 1378)، "آینده روزنامه نگاری الکترونیک: دگرگونی رسانه یا رسانه کشی؟" (کالمن آلوس، 1380)، "رسانه سنتی، رسانه مدرن" همچنین از کتب مرتبط با موضوع تحقیق از جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

دکتر منوچهر محسنی مؤلف کتاب "جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی" به معرفی نظریه های اجتماعی و اقتصادی درباره جامعه اطلاعاتی پرداخته و چشم انداز جهانی و دیدگاه های مختلف که با تکیه بر نقش ارتباطی و اطلاعاتی اینترنت در گذار جامعه صنعتی به جامعه جدید است پرداخته و همچنین به نابرابری های جهانی در توسعه ارتباطات الکترونیکی را مورد بررسی قرار داده و به وضعیت اینترنت به عنوان عامل ایجاد و توسعه شکاف دیجیتالی اشاره کرده است و دیدگاه های انتقادی مربوط به جامعه اطلاعاتی را مورد بررسی قرار داده است(محسنی،1388).

 همچنین پرفسور کاظم معتمد نژاد در کتاب "ارتباطات بین الملل" علاوه بر اینکه در رابطه با وسایل انتقال و انتشار اطلاعات بین المللی پرداخته در آن به خبرگزاری ها و سرویس های مختلف خبری و شبکه های تلویزیونی تجارتی و نابرابری های ارتباطاتی و اطلاعاتی جهانی نیز پرداخته است(معتمدنژاد،1389).

در رسالة محمد سلطانی فر "جایگاه روزنامة بدون کاغذ در جریان اطلاعات و اخبار" در ابتدا به اهمیت دستیابی به تکنولوژی مدرن ارتباطی با ارائه دلایلی، از جمله تضعیف سلطه ارتباطی غرب، قرار گرفتن در بزرگراههای ارتباطی و ضرورت دستیابی به تکنولوژی ارتباطی پرداخته شده و سپس عوامل مؤثر در دسترسی به هدف فوق در چارچوب نظامهای اجتماعی و تشکیلات جهانی بررسی می‌شود، که خواننده را با سیر روزنامه‌نگاری در تحول وسایل ارتباطی آشنا می‌کند. در رساله کارکرد و نقش روزنامة کامپیوتری در ارتباط جمعی جنبة های تکنیکی و فنی سیستم روزنامة کامپیوتری با نگاهی به عملکرد و قابلیتهای این سیستم و نحوة  استفاده از آن توسط گروههای مختلف جامعه بررسی و تحلیل داشته است. محقق در رساله به ارتباط دوسویه با مخاطب، ارائه اطلاعات و اخبار در هر ساعت از شبانه‌روز، عدم مواجه بودن با محدودیت درج خبر، صرفه‌جویی در مصرف کاغذ و نیرو، سرعت انتشار اطلاعات متوجه شده، که در آن زمان تحقیق اهمیت بیشتری داشته است.

کیوان یزدانفر در کتاب "استفاده از اینترنت در تهیة مطالب روزنامه" دست یافتن به ارتباطات را به عنوان مهمترین هدف توسعه در کشور عنوان نموده  است. مؤلف به چنین نتیجه رسیده، که گرانی امکانات اتصال به اینترنت، محدودیت روزنامه‌نگاران برای استفاده از اینترنت در محل کار، عدم دسترسی روزنامه‌نگاران به کامپیوتر و نحوة استفاده از آن، محدودی آزادی عمل کارشناسان روزنامه در رابطه با اطلاعات موجود در شبکه باعث نابسامانی در دسترسی به اطلاعات می‌گردد. چنین به نظر می‌رسد، که حالا این قبیل کمبود و نارسائی ها چه در جمهوری اسلامی ایران و چه تاجیکستان پشت سر گذاشته شده و روزنامه‌نگاران از امکانات اینترنت بیشتر و بهتر استفاده می‌کنند و اینترنت نه تنها منبع اطلاعات، بلکه وسیلة اطلاع رسانی برای روزنامه‌نگاران گردیده است ودر ایران سایت های خبری ،خبرگزاری ها وروزنامه های انلاین متفاوتی از این بستر استفاده می کنند.

یلدا وثوقی در سال 2006 ،کتابی را تحت عنوان "نقش و جایگاه شبکة اطلاع رسانی اینترنت در روزنامه‌های سراسری کشور" به رشتة تحریر درآورد، که در آن استفاده از اینترنت و شبکة جامع و گستردة آن جهت تکمیل اخبار و اطلاعات روزنامه‌های سراسری کشور در همه موارد و حالات مورد تحلیل قرار گرفته است(شکرخواه،1388).

در کتاب یونس شکرخواه "به فرق بین روزنامه‌های سنتی و روزنامه‌های سایبر و نقش و تأثیر آن در آزادی بیان در جوامع مختلف" (2006) ، رابطة آزادی بیان در روزنامه‌های سایبر و سنتی و فرق این دو نوع روزنامه با هم و علت گرایش جامعه و مخاطبان روزنامه‌ها به هر کدام از این رسانه‌ها بررسی شده که مؤلف، نبودن آزادی بیان در جامعه و سانسور را در خیلی از موارد، نقص روزنامه‌های سنتی از نظر اطلاعات و اخبار، تمایل کلیة روزنامه‌ها به سایبر و هزینة سنگین حضور روزنامه ها برای فعالیت عرصه اینترنت عنوان نموده است (شکرخواه،1388).

سوال اصلی :

 تأثیر و مزیت اینترنت در حوزه اطلاع رسانی در جامعه و مقایسه نقش آن با سایر وسایل ارتباط جمعی چگونه است؟

فرضیه تحقیق:

با توجه به وضعیت مناسب روزنامه نگاری آنلاین در ایران  به نظر می رسد بین اثر اینترنت و حوزه اطلاع رسانی در جامعه رابطه وجود داشته و نقش اینترنت در مقایسه با سایر وسایل ارتباط جمعی پررنگ تر می باشد.

روش شناسی (مبانی و مفاهیم نظری تحقیق)

الف)معرفی نوع  تحقیق:

روش تحقیق چهارچوب عملیاتی یا اقدام جستجوگرانه برای تحقیق هدف پژوهش، آزمون فرضیه یا پاسخ دادن به پرسش های تحقیق را فراهم می آورد و یکی از مهم ترین فاکتورهایی است که به تحقیق و نتایج حاصله اثر می گذارد و غالباً به هدف پژوهش، ماهیت موضوع، امکانات اجرایی تحقیق و فرضیه های تدوین شده بستگی دارد. برای این تحقیق به علت اینکه به دنبال رابطه میان اثرات اینترنت بر اطلاع رسانی می باشد از نوع تبیینی و کاربردی است و جنبه کاربردی آن مرتبط به بررسی تأثیر اینترنت و جامعه اطلاعاتی، در اطلاع رسانی و مقایسه با سایر وسایل ارتباطی می باشد

ب) روش اجرای تحقیق :

در این تحقیق  برای تحریر ادبیات تحقیق از روش کتابخانه ای استفاده می شود. همچنین به دلیل استفاده از پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده برای جمع آوری داده ها از روش پیمایشی استفاده می گردد.

ج)ابزار جمع آوری داده ها واطلاعات:

برای جمع آوری داده ها و اطلاعات، از روش گردآوری کتابخانه ای، مصاحبه شفاهی و پرسشنامه ای مشتمل بر 19 پرسش بسته و 1 پرسش باز استفاده می شود. برای اندازه گیری اثر اینترنت بر وسایل ارتباط جمعی تعداد 7 پرسش طراحی و در نظر گرفته شده است که شاخص های سنجش اثر اینترنت عبارتند از : 1- اثر اینترنت بر روی رادیو، تلویزیون و مطبوعات، 2- آزادی بیشتر برای انتشار خبر، 3- تأثیر روانی، اجتماعی و سیاسی، 4- ایجاد شکاف دانایی یا دیجیتالی، 5- سرعت اطلاع رسانی در قیاس با سایر وسایل ارتباط جمعی، 6- نقش اینترنت در اطلاع رسانی و ارسال اخبار، 7- اثر اینترنت بر توسعه و رشد

روزنامه نگاری آنلاین.

برای سنجش اثر کلی اینترنت بر وسایل ارتباط جمعی از دیدگاه پاسخ دهندگان 1 پرسش مطرح گشته است که در نهایت با مجموع شاخص های اثر اینترنت در جامعه کنونی مقایسه می شود و نتیجه حاصله شکاف یا عدم شکاف بین اثر کلی اینترنت از دیدگاه پاسخ دهندگان و اثر اینترنت در جامعه رسانه ای در شرایط کنونی را آشکار می کند.

تعداد 3 پرسش برای آشکار شدن اثر متقابل اینترنت بر رادیو، تلویزیون و مطبوعات طراحی گشته است و تعداد 8 پرسش جهت شاخص های توصیفی تحقیق مطرح گشته است و تعداد 1 پرسش نیز به صورت باز می باشد تا پاسخ دهندگان نظرات و پیشنهادات خود را به طور تفسیری بیان کنند.

جدول 1: فرضیات بر مبنای پرسش ها

جمعیت آماری

جامعه آماری این تحقیق کلیه خبرنگاران درخبرگزاری ها، سایت های خبری، مطبوعات، رادیو و تلویزیون در شهر تهران می باشند، که در مجموع و با خطای نسبی حجم جامعه آماری مشتمل بر تعداد 3000 نفر خواهد شد.

الف) تعیین حجم نمونه :

برای دستیابی به واحدهای نمونه با توجه به حجم جامعه آماری و مقدار خطا 5 درصد، از فرمول کوکران استفاده می شود که به صورت زیر به دست می آید:

QUOTEQUOTE

روش نمونه گیری:

روش نمونه گیری در نظر گرفته شده در این تحقیق روش نمونه گیری خوشه ای دو مرحله ای می باشد. روش کار بدین ترتیب است که خبرگزاری ها، سایت های خبری، مطبوعات، رادیو و تلویزیون به عنوان خوشه در نظر گرفته می شوند از میان این خوشه ها به تصادف خوشه های دیگری انتخاب می شوند و در مرحله آخر از میان خوشه های انتخابی عناصر نمونه به روش تصادفی ساده به عنوان پاسخ دهنده انتخاب می شوند. جدول تعداد نمونه ها به صورت زیر بدست آمده است:

جدول 2: تعداد نمونه ها

بعد از مشخص شدن حجم نمونه خوشه ها، تعداد 400 پرسشنامه برای نمونه های انتخاب شده ارسال گشت. با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه برابر با 353 نفر بوده است که پژوهشگر در این تحقیق به منظور جلوگیری از خطای احتمالی و خروج پرسشنامه های مخدوش و بی اعتبار از چرخه تحقیق به تعداد 47 پرسشنامه بیشتر از حجم تعیین شده نمونه در نظر می گیرد، و در نهایت تعداد 355 پرسشنامه قابل استناد جمع آوری شد.

ب) روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها :

در این تحقیق برای توصیف داده ها از آمار توصیفی استفاده می شود. برای رد یا عدم رد فرضیات تحقیق از آمار استنباطی استفاده می شود. فرضیه های تحقیق با استفاده از آزمون مقایسه میانگین ها در نرم افزار spssمورد ارزیابی قرار می گیرد.

13. روایی و پایایی پرسشنامه :  تعیین پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه  

قابلیت اعتماد یا پایایی یکی از ویژگی های فنی ابزار اندازه گیری است. مفهوم یاد شده با این امر سرو کار دارد که ابزار اندازه گیری در شرایط یکسان تا چه حد نتایج یکسانی به دست می دهد. دامنه ضریب قابلیت اعتماد از صفر (عدم ارتباط) تا 1+ (ارتباط کامل) است. ضریب قابلیت اعتماد نشانگر آن است که تا چه اندازه ابزار اندازه گیری ویژگی های با ثبات آزمودنی و یا ویژگی های متغیر و موقتی وی را می سنجد . برای محاسبه ضریب قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری شیوه های مختلفی به کار برده می شود.  از جمله می توان به روش آلفای کرونباخ اشاره نمود.

ابزار مورد استفاده در این تحقیق پرسشنامه ای شامل 20 پرسش (19 پرسش گزینه ای و 1 پرسش باز) است و ابزاری جهت "بررسی تأثیر اینترنت و جامعه اطلاعاتی، در اطلاع رسانی و مقایسه با سایر وسایل ارتباطی" می باشد. برای سنجش پایایی پرسشنامه یک مرحله پیش آزمون انجام گرفت، بدین صورت که ابتدا 30 عدد پرسشنامه توزیع و جمع آوری گردید و سپس ضریب پایایی (آلفای کرونباخ) محاسبه گردید، با استفاده از نرم افزار spss آلفای کرونباخ مولفه های پرسشنامه برابر با 70% بدست آمد که حاکی از پایایی خوب و قابل قبول پرسشنامه می باشد.

 یافته های پژوهش:

الف) شاخص های توصیفی: بعد از استخراج پرسشنامه ها نتایج زیر حاصل گشت:

*        39.4 درصد از پاسخ دهندگان را زنان تشکیل داده اند و 60.6 درصد از پاسخ دهندگان را مردان تشکیل داده اند، در این تحقیق تعداد پاسخ دهندگان مرد بیشتر بوده است.

*        46.8 درصد از پاسخ دهندگان بین 20 تا 30 سال، 38.3 درصد بین 31 تا 40 سال،  10.1 درصد بین 41 تا 50 و 4.8 درصد بالاتر از 50 سال می باشند، در نتیجه اکثر پاسخ دهندگان در گروه سنی 20 تا 30 سال قرار دارند.

*        تحصیلات 16.3 درصد از پاسخ دهندگان دیپلم و فوق دیپلم، تحصیلات 59.4 درصد از پاسخ دهندگان لیسانس، 21.1 درصد از پاسخ دهندگان فوق لیسانس و 3.1  درصد از پاسخ دهندگان مدرک دکتری داشته اند که در این تحقیق بیشترین پاسخ دهندگان دارای مدرک تحصیلی لیسانس می باشند.

*        سابقه کار 31.8 درصد از پاسخ دهندگان بین 1 تا 5 سال، 35.2 درصد بین 6 تا 10 سال، 16.9 درصد بین 11 تا 15 سال، 9 درصد بین 16 تا 20 سال و 7 درصد بالاتر از 20 سال بوده اند، در نتیجه اکثر پاسخ دهندگان در گروه سابقه کاری 6 تا 10 قرار دارند.

*        اکثر پاسخ دهندگان "مهم ترین دلیل عدم رشد و توسعه منطقی روزنامه نگاری آنلاین در ایران" را (نقص در زیر ساخت های ارتباطی و کند بودن سرعت اینترنت، اعمال محدودیت توسط نهادهای کنترلی و نظارتی در اینترنت، کمبود نیروهای ماهر و متخصص در زمینه روزنامه نگاری آنلاین، پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت و تعدادکاربران در ایران، عدم اعتماد مردم به منبع خبر در اینترنت و رسانه های آنلاین) دانستند.

*        اکثر پاسخ دهندگان "مهم ترین دلیل استفاده از وسایل ارتباط جمعی سنتی نسبت به رسانه های آنلاین در ایران" را برخوردار نبودن از سـواد اینترنتی برای افراد جامعه و دسترسی نداشتن و محدودیت های استفاده از اینترنت دانستند.

*        اکثر پاسخ دهندگان "مهم ترین تفاوت روزنامه نگاری سنتی با روزنامه نگاری آنلاین در ایران" را از نظر "تعامل با مخاطب" متفاوت دانسته اند.

*        از نظر پاسخ دهندگان، "تلویزیون" رسانه ای است که جامعه فعلی کشور برای کسب اخبار و اطلاعات، بیشتر از آن استفاده می کند، این در حالی است که از نظر پاسخ دهندگان، رادیو رسانه ای است که جامعه فعلی کشور برای کسب اخبار و اطلاعات، کمتر از آن استفاده می کند، رسانه های سایبر (خبرگزاری ها، سایت های خبری و وبلاگ های خبری و ...) بعد از تلویزیون پر بیننده ترین رسانه می باشد و بعد از رسانه های سایبر، مطبوعات پربیننده ترین رسانه می باشد.

*        65.6% از پاسخ دهندگان معتقدند که "رادیو از اینترنت بیشتر تاثیر می پذیرد" همچنین 7.6% از پاسخ دهندگان به "تاثیرگذاری رادیو بر اینترنت" اعتقاد دارند و نیز 26.5% اظهار داشته اند "اینترنت و رادیو، بر هم اثر ندارند و هر یک مستقلاً عمل می کنند".

*        61.4% از پاسخ دهندگان معتقدند که "تلویزیون از اینترنت بیشتر تاثیر می پذیرد" همچنین 14.1% از پاسخ دهندگان به تاثیرگذاری تلویزیون  بر اینترنت اعتقاد دارند و نیز24.5 % اظهار داشته اند "اینترنت و تلویزیون، بر هم اثر ندارند و هر یک مستقلاً عمل می کنند".

*        75.8% از پاسخ دهندگان معتقدند که مطبوعات از اینترنت بیشتر تاثیر می پذیرد همچنین 11% از پاسخ دهندگان به تاثیرگذاری مطبوعات بر اینترنت اعتقاد دارند و نیز 13.2 % اظهار داشته اند "اینترنت و مطبوعات، بر هم اثر ندارند و هر یک مستقلاً عمل می کنند".

*        اکثر پاسخ دهندگان "آینده روزنامه های سنتی و رادیو و تلویزیون"  را اینگونه توصیف کرده اند: "هر کدام از رسانه های آنلاین و رسانه های سنتی مخاطب خاص خود را خواهند داشت"، اکثر پاسخ دهندگان مزیت اینترنت که منجر به گرایش و استفاده سایر وسایل ارتباط جمعی از آن می شود را "عدم محدودیت زمانی و مکانی و سرعت انتشار اطلاعات" دانسته اند.

ب) شاخص های تحلیلی:

*        25.6% از پاسخ دهندگان "وضعیت روزنامه نگاری آنلاین در ایران" را خوب و خیلی خوب، 47.3% وضعیت روزنامه نگاری آنلاین در ایران را متوسط و 27.1% از پاسخ دهندگان وضعیت روزنامه نگاری آنلاین در ایران را ضعیف و خیلی ضعیف ارزیابی کردند.

*        10.5% از پاسخ دهندگان "رشد و توسعه منطقی روزنامه نگاری آنلاین در ایران در مقایسه با سایر کشورها" را زیاد و خیلی زیاد، 44.5% رشد و توسعه منطقی روزنامه نگاری آنلاین در ایران در مقایسه با سایر کشورها را متوسط و 13% از پاسخ دهندگان رشد و توسعه منطقی روزنامه نگاری آنلاین در ایران در مقایسه با سایر کشورها را کم و خیلی کم ارزیابی کردند.

*        90.4% از پاسخ دهندگان "نقش اینترنت در اطلاع رسانی و ارسال اخبار" را خوب و خیلی خوب، 8.5% از پاسخ دهندگان نقش اینترنت در اطلاع رسانی و ارسال اخبار را متوسط و 1.1% از پاسخ دهندگان نقش اینترنت در اطلاع رسانی و ارسال اخبار را ضعیف و خیلی ضعیف ارزیابی کردند.

*        66.8% از پاسخ دهندگان" سرعت اطلاع رسانی از طریق اینترنت در قیاس با سایر وسایل ارتباط جمعی (رادیو، تلویزیون و مطبوعات)" را زیاد و خیلی زیاد، 21.1% از پاسخ دهندگان سرعت اطلاع رسانی از طریق اینترنت در قیاس با سایر وسایل ارتباط جمعی را متوسط و 12.1% از پاسخ دهندگان سرعت اطلاع رسانی از طریق اینترنت در قیاس با سایر وسایل ارتباط جمعی را کم و خیلی کم ارزیابی کردند.

*        57.2% از پاسخ دهندگان "میزان شکاف دانایی یا دیجیتالی اطلاع رسانی از طریق اینترنت در مقایسه با رادیو، تلویزیون و مطبوعات در ایران" را زیاد و خیلی زیاد، 29.3% از پاسخ دهندگان میزان شکاف دانایی یا دیجیتالی اطلاع رسانی از طریق اینترنت در مقایسه با رادیو، تلویزیون و مطبوعات در ایران رامتوسط و 13.5% از پاسخ دهندگان میزان شکاف دانایی یا دیجیتالی اطلاع رسانی از طریق اینترنت در مقایسه با رادیو، تلویزیون و مطبوعات در ایران را کم و خیلی کم ارزیابی کردند.

*        60% از پاسخ دهندگان "میزان تأثیرات روانی، اجتماعی و سیاسی از طریق اینترنت در مقایسه با سایر وسایل ارتباط جمعی در ارتباط گیری"، بر مردم را زیاد و خیلی زیاد، 31.3% از پاسخ دهندگان میزان تأثیرات روانی، اجتماعی و سیاسی از طریق اینترنت در مقایسه با سایر وسایل ارتباط جمعی در ارتباط گیری، بر مردم را متوسط و 8.8% از پاسخ دهندگان میزان تأثیرات روانی، اجتماعی و سیاسی از طریق اینترنت در مقایسه با سایر وسایل ارتباط جمعی در ارتباط گیری، بر مردم را کم و خیلی کم ارزیابی کردند.

*        77.4% از پاسخ دهندگان "تأثیر اینترنت بر آزادی بیشتر انتشار خبر در جامعه" را زیاد و خیلی زیاد، 16.6% از پاسخ دهندگان تأثیر اینترنت بر آزادی بیشتر انتشار خبر در جامعه را متوسط و 5.9% از پاسخ دهندگان تأثیر اینترنت بر آزادی بیشتر انتشار خبر در جامعه را کم و خیلی کم ارزیابی کردند.

*        75% از پاسخ دهندگان "تأثیر اینترنت بر رادیو، تلویزیون و مطبوعات در انتقال اطلاعات" را زیاد و خیلی زیاد، 18.3% از پاسخ دهندگان تأثیر اینترنت بر رادیو، تلویزیون و مطبوعات در انتقال اطلاعات را متوسط و 6.8% از پاسخ دهندگان تأثیر اینترنت بر رادیو، تلویزیون و مطبوعات در انتقال اطلاعات را کم و خیلی کم ارزیابی کردند.

*        76.3% از پاسخ دهندگان "نقش اینترنت و جامعه اطلاعاتی را در اطلاع رسانی، در قیاس با سایر وسایل ارتباط جمعی" را زیاد و خیلی زیاد، 18.9% از پاسخ دهندگان نقش اینترنت و جامعه اطلاعاتی را در اطلاع رسانی، در قیاس با سایر وسایل ارتباط جمعی را متوسط و 4.8% از پاسخ دهندگان نقش اینترنت و جامعه اطلاعاتی را در اطلاع رسانی، در قیاس با سایر وسایل ارتباط جمعی  را کم و خیلی کم ارزیابی کردند.

*        79.4% از پاسخ دهندگان "نقش مولتی مدیا (صدا، تصویر و متن) در انعکاس اخبار و انتقال صحیح و کامل پیام" را زیاد و خیلی زیاد، 16.1% از پاسخ دهندگان نقش مولتی مدیا (صدا، تصویر و متن) در انعکاس اخبار و انتقال صحیح و کامل پیام را متوسط و 14.5% از پاسخ دهندگان نقش مولتی مدیا (صدا، تصویر و متن) در انعکاس اخبار و انتقال صحیح و کامل پیام  را کم و خیلی کم ارزیابی کردند.

ج) جداول توافقی:

-         کدامیک از رسانه های  «اینترنت» و «رادیو» از دیگری تأثیر می گیرد؟ (به تفکیک تحصیلات پاسخ دهندگان):

                          جدول3: جدول توافقی میان تحصیلات و بررسی تأثیرگیری رادیو و اینترنت

همانگونه که از جدول توافقی فوق مشهود است به نظر اغلب پاسخ دهندگان با مدارک تحصیلی مختلف "دیپلم و فوق دیپلم"، "لیسانس"، "فوق لیسانس"، "دکتری" رادیو از اینترنت تأثیرگیری بیشتری دارد. این موضوع روشن می کند که اینترنت به عنوان یک رسانه جهانی و فراگیر بر روی رسانه با قدمت رادیو اثر گذار می باشد و این اثر به نظر پاسخ دهندگان بیشتر مربوط به جستجوی اخبار و مطالب و پادکست توسط رادیو از اینترنت می باشد.

-         کدامیک از رسانه های  « اینترنت» و «تلویزیون» از دیگری تأثیر می گیرد؟ (به تفکیک تحصیلات پاسخ دهندگان):

جدول4: جدول توافقی میان تحصیلات و بررسی تأثیرگیری تلویزیون و اینترنت

همانگونه که از جدول توافقی فوق مشهود است به نظر اغلب پاسخ دهندگان با مدارک تحصیلی مختلف "دیپلم و فوق دیپلم"، "لیسانس"، "فوق لیسانس"، "دکتری" تلویزیون از اینترنت تأثیرگیری بیشتری دارد. این موضوع روشن می کند که اینترنت به عنوان یک رسانه جهانی و فراگیر بر روی رسانه با قدمت تلویزیون اثر گذار می باشد و این اثر به نظر پاسخ دهندگان بیشتر مربوط به جستجوی اخبار و مطالب، تبلیغات اینترنتی، اطلاع رسانی سریع توسط تلویزیون از اینترنت می باشد.

-         کدامیک از رسانه های  « اینترنت» و «مطبوعات» از دیگری تأثیر می گیرد؟ (به تفکیک تحصیلات پاسخ دهندگان):

                  جدول 5: جدول توافقی میان تحصیلات و بررسی تأثیرگیری تلویزیون و اینترنت

همانگونه که از جدول توافقی فوق مشهود است به نظر اغلب پاسخ دهندگان با مدارک تحصیلی مختلف "دیپلم و فوق دیپلم"، "لیسانس"، "فوق لیسانس"، "دکتری" مطبوعات از اینترنت تأثیرگیری بیشتری دارد. این موضوع روشن می کند که اینترنت به عنوان یک رسانه جهانی و فراگیر بر روی رسانه با قدمت مطبوعات اثر گذار می باشد و این اثر به نظر پاسخ دهندگان بیشتر مربوط به جستجوی اخبار و مطالب، راه اندازی روزنامه نگاری آنلاین توسط مطبوعات از اینترنت می باشد.

د)آزمون فرض ها:

فرضیه 1: به نظر می رسد وضعیت روزنامه نگاری آنلاین در ایران در شرایط مناسبی است.

فرض فوق معادل است با آزمون: QUOTE

برای انجام آزمون فوق ابتدا باید نرمال بودن متغیر مربوطه یعنی "وضعیت روزنامه نگاری آنلاین در ایران"، مورد بررسی قرار گیرد برای بررسی نرمال بودن از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده می شود.

جدول 6: آزمون کولموگروف اسمیرنوف تک نمونه ای

با توجه به مقدار آماره آزمون کولموگروف اسمیرنوف که مقدار 4.623 می باشد و مقداری بزرگتر از 1.96 است و همچنین مقدار p-value که صفر به دست آمده است و مقداری کمتر از خطای 0.05 توسط محقق می باشد لذا فرض نرمال بودن داده ها رد می شود. لذا برای انجام فرضیه یک باید از آزمون ناپارامتری خی- دو استفاده می کنیم. نتایج آزمون خی دو به صورت زیر است:

جدول 7: آماره آزمون

از آنجایی که مقدار p- value صفر به دست آمده است در نتیجه فرض صفر رد می شود. و از آنجایی که آماره آزمون مقدار مثبتی می باشد این موضوع نشان دهنده این است که میانگین داده های به دست آمده از مقدار 3 بیشتر است لذا نتیجه گیری می کنیم که از نظر پاسخ دهندگان روزنامه نگاری آنلاین در ایران در شرایط مناسبی نمی باشد.

فرضیه 2:  به نظر می رسد بین اثر اینترنت و حوزه اطلاع رسانی در جامعه رابطه وجود دارد.

فرض فوق معادل است با آزمون:QUOTE

برای انجام آزمون فوق ابتدا باید نرمال بودن متغیر مربوطه یعنی "اثر اینترنت"، مورد بررسی قرار گیرد برای بررسی نرمال بودن از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده می شود.

جدول 8: آزمون کولموگروف اسمیرنوف تک نمونه ای

با توجه به مقدار آماره آزمون کولموگروف اسمیرنوف که مقدار 1.843 می باشد و مقداری کوچکتر از 1.96 است و همچنین مقدار p-value که 0.102 به دست آمده است فرض نرمال بودن داده ها رد نمی شود. لذا برای انجام فرضیه دو باید از آزمون میانگین تی- استودنت استفاده نمود. نتایج آزمون تی استودنت به صورت زیر است:

 جدول 9: آزمون تک نمونه ای

از آنجایی که سطح معناداری دوطرفه برابر با صفر شده است که مقداری کوچکتر از 05/0 در نظر گرفته شده توسط محقق می باشد فرض صفر رد می شود لذا میانگین مقداری مخالف با 3 می باشد برای بررسی اینکه میانگین از مقدار 3 کوچکتر است یا بزرگتر به مقدار آماره تی توجه می شود از آنجایی که آماره تی مقدار 225/26- به دست آمده است. پس میانگین داده های اثر اینترنت از 3 کوچکتر است که این نتیجه برابر با این است که از نظر پاسخ دهندگان اثر اینترنت در حوزه اطلاع رسانی در جامعه بسیار زیاد و زیاد است.

بررسی میانگین هر یک از مولفه های اثر اینترنت در حوزه اطلاع رسانی و میانگین کل:

جدول 10: اثر اینترنت در حوزه اطلاع رسانی

 با توجه به جدول فوق مقایسه اثرات اینترنت به صورت زیر اولویت بندی می شود:

1- اثر اینترنت در اطلاع رسانی و ارسال اخبار

2- اثر اینترنت بر آزادی بیشتر انتشار خبر

3- اثر اینترنت بر رسانه های سنتی (رادیو، تلویزیون، مطبوعات)

4- اثر اینترنت در سرعت اطلاع رسانی در قیاس با سایر وسایل ارتباط جمعی

5- اثر اینترنت بر جو روانی، اجتماعی و سیاسی در قیاس با سایر وسایل ارتباط جمعی

6- اثر اینترنت بر ایجاد شکاف دانایی

7- اثر اینترنت بر وضعیت روزنامه های آنلاین

فرضیه3: به نظر می رسد نقش اینترنت در مقایسه با سایر وسایل ارتباط جمعی پررنگ تر می باشد.

فرض فوق معادل است با آزمون:QUOTE

برای انجام آزمون فوق ابتدا باید نرمال بودن متغیر مربوطه یعنی "اثر اینترنت"، مورد بررسی قرار گیرد برای بررسی نرمال بودن از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده می شود.

جدول 11: آزمون کولموگروف اسمیرنوف تک نمونه ای

با توجه به مقدار آماره آزمون کولموگروف اسمیرنوف که مقدار 4.939 می باشد و مقداری بزرگتر از 1.96 است و همچنین مقدار p-value که صفر به دست آمده است و از مقدار خطای 0.05 کمتر است فرض نرمال بودن داده ها رد می شود. لذا برای انجام فرضیه سه باید از آزمون ناپارامتری دو جمله ای استفاده می کنیم. نتایج آزمون دو جمله ای به صورت زیر است:

در اینجا فرضیه تحقیق معادل با این است که آیا بیش از 60 درصد پاسخ دهندگان نقش اینترنت را در مقایسه با سایر وسایل ارتباط جمعی پررنگ تر دانسته اند؟QUOTE

جدول 12: آزمون دوجمله ای

از آنجایی که سطح معناداری آزمون 0.00 می باشد و این مقدار از 0.05 کمتر است لذا فرض صفر رد می شود یعنی فرض تحقیق  پذیرفته می شود یعنی بیش از 0.60 درصد پاسخ دهندگان نقش اینترنت را در مقایسه با سایر وسایل ارتباط جمعی پررنگ تر دانسته اند.

فرضیه 4: به نظر می رسد بین مولتی مدیا (صدا، تصویر و متن) و انعکاس اخبار، انتقال صحیح و کامل پیام رابطه وجود دارد.

فرض فوق معادل است با آزمون:QUOTE

برای انجام آزمون فوق ابتدا باید نرمال بودن متغیر مربوطه یعنی "اثر اینترنت"، مورد بررسی قرار گیرد برای بررسی نرمال بودن از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده می شود.

جدول 13: آزمون کولموگروف اسمیرنوف تک نمونه ای

با توجه به مقدار آماره آزمون کولموگروف اسمیرنوف که مقدار 4.776 می باشد و مقداری بزرگتر از 1.96 است و همچنین مقدار p-value که صفر به دست آمده است و از مقدار خطای 0.05 کمتر است فرض نرمال بودن داده ها رد می شود. لذا برای انجام فرضیه چهار باید از آزمون ناپارامتری دو جمله ای استفاده می کنیم. نتایج آزمون دو جمله ای به صورت زیر است: در اینجا فرضیه تحقیق معادل با این است که آیا بیش از 60 درصد پاسخ دهندگان بین مولتی مدیا (صدا، تصویر و متن) و انعکاس اخبار، انتقال صحیح و کامل پیام رابطه ای دانسته اند؟                                                              QUOTE

جدول 14: آزمون دوجمله ای

از آنجایی که سطح معناداری آزمون 0.00 می باشد و این مقدار از 0.05 کمتر است لذا فرض صفر رد می شود یعنی فرض تحقیق  پذیرفته می شود یعنی بیش از 0.60 درصد پاسخ دهندگان بین مولتی مدیا (صدا، تصویر و متن) و انعکاس اخبار، انتقال صحیح و کامل پیام رابطه دانسته اند.

اینترنت:

الف) اینترنت، جامعه اطلاعاتی در جهان و ایران

"پیدایی و پیشرفت " اینترنت" در ایجاد شرایط گذر از " جامعه صنعتی " به " جامعه اطلاعاتی" جایگاه برجسته ای پیدا کرده است. شبکه" اینترنت" که اکنون به قول برخی از محققان ارتباطی ، ستون فقرات ارتباطات و اطلاعاتی سراسری کره زمین و به عبارت دیگر ، " شبکه شبکه های اطلاع رسانی " جهان شناخته می شود، معرف ساختار تحول یافته یک شبکه اطلاعاتی نظامی است(معتمدنژاد،1384 : 43).اینترنت در ساده ترین تعریف عبارت از شبکه ای از رایانه هاست که در سراسر جهان به یکدیگر پیوسته اند. این شبکه اکنون مجموعه ای بزرگ ناشی از به هم پیوستن هزاران شبکه محلی است که اقصی نقاط گیتی را به هم پیوند داده است.از طریق این پیوند رایانه ها و کاربران آنها در سراسر دنیا می توانند از اطلاعات موجود در شبکه بهره برده یا در دنیای مجازی بصورت مستقیم با یکدیگر پیوند داشته باشند و بتوانند حرف بزنند و اطلاعات رد و بدل کنند اگر چه از نظر جغرافیایی هزاران و حتی میلیون ها کیلومتر از یکدیگر دور باشند. به همین دلیل امروزه اینترنت یک منبع اطلاعاتی بسیار گسترده است که جمع آوری اخبار و تفکرات مختلف را فراهم ساخته و به مکانی آزاد برای بیان اندیشه انسان ها تبدیل شده است(دریفوس،1383 : 11 ).

در واقع کامپیوتر بزرگراه اطلاعاتی  را به وجود آورد، که اینترنت یکی از نمودهای مهم و در حال توسعه است. فضای تازه‌ای از نظر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را ایجاد کرد، که با عناصر نو،  بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی و در نهایت تصویری از «انسان همه جا حاضر»  را به دست می‌دهد. تأثیر این بزرگراههای اط'لاعاتی مشابه با اختراع چاپ است. این بزرگراه ها بر ارتباطات، اطلاع رسانی و انتشار و اخبار اطلاعات آموزش، تفریح، رفاه و غیره مؤثرند و در حوزه‌های بسیار آگاهی ها، نگرش و رفتارهای بشری تحت تأثیر قرار خواهند داشت.در طول دهة اخیر در برخی از کشورها تعدادی از شبکه‌های اطلاع رسانی به وجود آمده است، که علاوه بر عرضة اطلاعات خود به طور مستقیم و به عنوان یک شبکة محلی امکان دسترسی و اتصال به اینترنت را هم فراهم آورده‌اند. این مؤسسه‌ها با بهره گیری از تکنولوژی چندرسانه‌ایو به شیوة برقراری ارتباط مستقیمبه افراد امکان می‌دهند، که از بسیاری از اطلاعات استفاده نمایند.

همانطورکه اشاره شد اینترنت شبکه شبکه هاست که به عنوان آخرین تکنولوژی قرن بیست و یکم مطرح و منشاء تاثیرات زیادی در سطح دنیا گردید و بستر ایجاد بزرگراه های اطلاعاتی را فراهم ساخت که بیشترین امکاناتی، که بزرگراههای اطلاعاتی می‌توانند با توجه به زمینة فعالیت خود در دسترس اقشار مختلف جامعه قرار دهند، نمونه ای از این اظلاعات را می توان به ارسال نامه‌های الکترونیکی برای اعضای شبکه، مشاهدة انواع فیلمهای سینمایی، نوارهای ویدیویی و یا برنامه‌های رادیو و تلویزیونی در شبکه اینترنت ، انجام پاره‌ای عملیات بانکی و اطلاع رسانی علمی و دستیابی به تازه‌های پژوهشی اشاره نمود.

گستردگی شبکه اینترنت و انتشار سریع اخبار و امکان انتقال لحظه به لحظه اخبار رویدادها  منجر به آن شد تا موضوعات مختلف با ایها (e) که مخفف الکترونیک است پا به عرصه فعالیت بگذارند مانند تجارت الکترونیک، پست الکترونیک، شهروند الکترونیک ، دولت الکترونیک ، روزنامه نگاری الکترونیک ، روابط عمومی الکترونیک و غیره که در این بین با توجه به موضوع بحث ما که روزنامه نگاری آنلاین است متولد شد. ساده ترین تعریف از روزنامه آنلاین، روزنامه ای است که تولید و انتشار آن از طریق اینترنت انجام می گیرد و این نوع روزنامه نگاری در بستر  اینترنت از مرحله نظامی به مرور عمومی شدن کاربرد آن در دهه 90 قرن بیستم ظاهر شد.

دسترسی و استفاده از اینترنت به عوامل متفاوتی از جملة زیرساختهای ملی مخابرات، توسعه یا عدم توسعة اقتصادی، اجتماعی،  سیاسی و فرهنگی کشورها بستگی دارد. این موضوع در کشورهای در حال توسعه به علت کمبود زیرساختهای مخابراتی، عدم رونق اقتصادی و اجتماعی با هزینة بسیار گرانتر از کشورهای توسعه یافته انجام می‌پذیرد. هزینة بالا باعث می‌شود، تا این گونه امکانات به طبقات اجتماعی بالا که دارای سطح اقتصادی مناسب هستند اختصاص یابد، از طرف دیگر پایین بودن سطح سواد و آگاهی افراد در جوامع توسعه نیافته خود از عواملی هستند که مانع رشد اینترنت در یک کشور به شمار می آیند. عامل دیگری، که به وضعیت اینترنت مرتبط است، مربوط به نفوذ کامپیوتر و تلفن می‌باشد. زیرا بدون تلفن، کامپیوتر و مودم ، سخن گفتن از اینترنت غیرممکن است که خوشبختانه در ایران با توجه به سیاستها و برنامه های دولت تا حدود زیادی مشکلات رفع شده و علاوه بر خطوط تلفن که امکان دستیابی به آن در تمام نقاط کشور برای تمام مردم امکانپذیر است شرکت های مخلتف اعم از شاتل ، آسیاتک ، داتک و غیره خدمات مربوط به اینترنت را فارغ از سرعت آن ارائه می دهند. جاذبه اینترنت به دلیل ساختار افقی آن در ارائه اطلاعات بر خلاف گذشته های دور در قبل از اختراع چاپ که آموزش در انحصار نخبگان و گروه های خاص بود و با اختراع صنعت چاپ این انحصار شکسته  و آموزش جنبه عمومی به خود گرفت. با پیدایش این پدیده نیز اطلاعات حالت عمومی و در سطح وسیعی گسترش یافته است و اینکه این رسانه از پایین شکل گرفته است اما در عین حال نوعی آنارشیسم هم بر آن حاکم است اگر قرار باشد بر اینترنت نظم حاکم شود باز هم جذاب و زنده خواهد بود (شکرخواه،1379 : 51). اینترنت ( اعم از درون شبکه و برون شبکه ) نمایانگر یک دگرگونی جانشینی در ارتباطات جمعی است و راه را به سوی ارتباطات کاملا دو جانبه می گشاید(کی رایت ،1383 : 6).

ب) موانع گسترش اینترنت در ایران

با اینکه سال ها از ورود اینترنت به ایران می گذرد اما ، با توجه به آماره ارائه شده در سایت متما که در صفحات قبل ارائه شد این شبکه هنوز آنچنان که باید و شاید جایگاه و کارکرد مناسب خود را نیافته است و از ظرفیت ها و قابلیت های آن در جامعه آنچنان که باید بهره گرفته شود استفاده نشده است. موانعی در جهت بهبود اینترنت در ایران وجود دارد که عبارتند از :

- انحصار دولتی مخابرات :  واگذاری اینترنت در ایران بطور انحصاری در اختیار شرکت مخابرات ایران و وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات است و این امر ، مانع ایجاد رقابت و بهبود چشمگیر وضعیت اینترنت است.

دولتی و انحصاری بودن اینترنت در ایران موجب شده است ازیک سو ، شرکت مخابرات به دلیل نداشتن رقیب ، برای بهبود سریع خدمات اینترنتی تلاش نکند و از سوی دیگر ، تحت تاثیر سیاست های دولتی و در اغلب موارد ، به دلایل سیاسی از سرعت دادن به اینترنت جلوگیری کند . این در حالی است که تجربه نشان داده است ، عموما انجام امور از سوی دولت ، به دلیل بروکراسی پیچیده و نبودن انگیزه لازم در مسوولان شرکت ها و ادارات ، نسبت به بخش خصوصی با کندی بیشتری مواجه است.

ایران در حال حاضر در زمینه پهنای باند اینترنتی در قالب فیبر نوری با محدودیت مواجه است. در کشور ما فیبر نوری در اختیار دولت قرار دارد و توزیع پهنای باند نیز خصوصی نیست ، اگر چه شرکت های واسطه ای در این زمینه تشکیل شده اند که میان دولت و مصرف کننده قرار دارند . به عبارت دیگر ، در ایران ، زیرساخت های مربوط به اینترنت و دنیای سایبر به طور کامل دولتی است.

- مشکلات زیرساختی :  اینترنت ایران از مشکلات ساختاری و زیربنایی رنج می برد به گونه ای که در حال حاضر ، بستر پایداری برای آن وجود ندارد . یکی از مهم ترین دلایل این وضعیت آن است که مسیــرهای اینترنت ایران ( فیبر نوری ) صرفاً از طریق ترکیه و امارات متحده عربی به جهان خارج وصل شده و این دو مسیر ، معمولا با قطع فیبر نوری بر اثر اصابت لنگر کشتی ها در خلیج فـــارس یا دریای عمان یا مسائل دیگر به راحتــی قطع می شود. قطع هر مسیر به معنای افزایش فشار تقاضا بر مسیر دیگر می شود و این مساله به کندی بیشتر خط اینترنت و بروز مشکلات جدی برای کاربران می انجامد.

- فیلترینگ: یکی دیگر از مشکلات جدی اینترنت در ایران، فیلترینگ است. در حال حاضر، هزارن وب سایت و پایگاه خبری فارسی و غیر فارسی وجود دارند که به دلایل امنیتی یا فرهنگی در ایران مسدود شده اند.فیلترینگ از طریق وارد کردن کلید واژه به سیستم اینترنتی ایران صورت می گیرد و همین مساله موجب شده است تا حتی سایت های علمی و مفید نیز که مشکل امنیتی ، فرهنـگی و سیاسی ندارند صرفا به دلیــل وجود واژه ای مشابه در مطالب آن ، از دسترس کاربران خارج شوند.هنگام گردش در اینترنت بارها با این پیغام فیلترینگ یا پیام های مشابه برخورد کرده ایم : " با استناد به قانون جرایم رایانه ای، دسترسی به تارنمای فراخوانده شده امکان پذیر نمی باشد". یا " مشترک گرامی ، دسترسی به این سایت امکان پذیر نمی باشد. در صورتی که این سایت به اشتباه فیلتر شده است با پست filter@dci.ir الکترونیکی با درج نام دامنه مورد نظر در موضوع نامه و ارائه توضیحات لازم مکاتبه فرمایید" .

- سرعت اینترنت:  یکی دیگر از مهمترین مشکلات اینترنت در ایران، کندی شدید سرعت آن است .  نبود سرعت دسترسی مناسب به اینترنت موجب می شود ، کاربران از ادامه تلاش برای استفاده از اینترنت صرف نظر کنند و در نتیجه، میزان تقاضای کاربران تحت تاثیر قرار گیرد . چنین اقدامی به خودی خود موجب پیامدهای دیگری مانند غنی نشدن فرهنگ اینترنت در میان مردم و بی رغبتی به گسترش آن ، از سوی کسانی می شود که در پی سود یا کسب توجه مردم از طریق تبلیغات و اطلاع رسانی اینترنتی هستند. از سوی دیگر نباید در نظر داشت که دولت نیز برنامه های بسیاری را برای ارائه خدمات مختلف اداری ، آموزشی و بانکی به مردم در قالب اجرای طرح هایی نظیر دولت الکترونیک و شهروند الکترونیک آغاز کرده است که توفیق آنها نیازمند بهبود وضعیت اینترنت در ایران است . بر اساس ماده 49 قانون برنامه پنجم توسعه، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف است ، نسبت به توسعه شبکه ملی اطلاعات امن و پایدار با پهنای باند مناسب اقدام و با استفاده از توان و ظرفیت بخش غیر دولتی ، امکان دسترسی گسترده و پرسرعت را برای کلیه کاربران این شبکه فراهم کند.

- مدیریت :  دیگر مشکل عمده اینترنت در ایران، مدیریت است. در حال حاضر، مدیریتی روی ثبت دامنه و محتوای مطلب سایت ها و وبلاگ ها وجود ندارد.

- بحث امنیت : یکی دیگر از موضوعات مهم درباره اینترنت ، مساله امنیت آن است . این موضوع فقط به ایران مربوط نمی شود و کشور های مختلف درگیر پیامدهای آن هستند. بالا بودن امنیت در برنامه های کاربردی تحت وب، باعث حفظ منافع کاربران می شود و می تواند به افزایش همگانی شدن استفاده از اینترنت کمک کند.توجه عمومی جامعه به اینترنت در صورتی میسر خواهد شد که اعتماد کافی نسبت به آن وجود داشته باشد. به همین دلیل، نبود امنیت موجب خواهد شد تا در صورت مواجه شدن مردم با هر گونه ضرر مادی یا معنوی، آنها تقاضای خود را همراه با علاقه در استفاده از این سرویس از دست بدهند و باید در نظر داشت که میزان سواد کاربر در این دیدگاه نقش بسزایی دارد.

- محدودیت کاربرد:  موضوع محدودیت کاربرد اینترنت در ایران از دیگر مشکلاتی است که در این زمینه مطرح است.  اگر چه امروزه اینترنت برای اطلاع رسانی، تبادل اطلاعات یا برخی امور بانکی در کشور مورد استفاده قرار می گیرد اما موارد استفاده از آن، بسیار بیش از آن چیزی است که در ایران شناخته شده است .یکی از کاربردها، امضای الکترونیکی برای انتقال اسناد گوناگون از طریق اینترنت است . ارائه مجوزهایی از سوی دولت به همراه فعالیت بانک ها باعث پیشرفت عملیات و نقل و انتقال در اینترنت و کاربردی کردن فرهنگ استفاده از آن خواهد شدو همزمان، ارائه سرویس های اینترنتی از سوی ارگان های کلیدی اعم از دولتی و خصوصی که با بیشتر مردم جامعه در ارتباطند ، نقش مهمی در رسیدن به هدف ایفا خواهد کرد. ثبت نام اینترنتی کنکور یکی از گام های اولیه و موفق در این عرصه است.

محدودیت کاربرد اینترنت موجب طرح این سوال می شود که با توجه به وضعیت کنونی که هنوز ضرورت استفاده و گسترش آن برای اقشار مختلف مردم و حتی مسولان به خوبی جا نیفتاده است ، آیا گسترش فیبر نوری و تلاش برای افزایش پهنای باند و سرعت اینترنت چندان گره گشا خواهد بود؟  پاسخ روشن است. بدون وجود زیربناها و قوانین مورد نیاز و فرهنگ سازی مناسب ، کاربردهای اینترنت در ایران رشد نخواهد کرد.

- هزینه بالا : یکی دیگر از موانع رشد اینترنت در ایران ، هزینه بالای آن به ویژه درباره اینترنت پر سرعت ADSL  است. اکنون بسیاری از اقشار جامعه اعم از استادان دانشگاه ها ، روزنامه نگاران و دانشجویان و محققان برای انجام تحقیقات و پژوهش های خود یا آگاهی و اطلاع رسانی در فضای سایبر هر روز چندین ساعت در خانه به اینترنت مراجعه می کنند اما این مراجعه اغلب با سیستم خط تلفن معمولی یا همان Dial up صورت می گیرد که بسیار کند است زیرا هزینه های ماهانه بهره گیری از خط اینترنت پرسرعت در کشور بسیار بالاست.

- فرهنگ اینترنت :  مانع دیگری که در راه گسترش اینترنت در ایران به چشم می خورد، نبود  فرهنگ استفاده مناسب و بی اعتمادی بسیار از خانواده ها به آن است . در مورد مساله فرهنگ اینترنت و پیامد های آن باید به خاطر داشت که کاربرد محدود اینترنت در ایران ، ویژگی های فرهنگی جامعه ما ، وجود مطالب و تصاویری در همه زمینه ها اعم از اخلاقی و غیر اخلاقی و استفاده نادرست از اینترنت چه از نظر نوع مطالب و چه به لحاظ میزان استفاده - که می تواند به اعتیاد اینترنتی بینجامد - باعث شده است  فرهنگ اینترنت در ایران به تشویق خانواده ها برای استفاده از آن منجر نشود. افزونی هزینه ها، کندی سرعت، آشنا نبودن با نرم افزارهای اینترنتی و نیز کاربردهای موثر و متنوع از اینترنت باعث شکل گیری چنین فضایی شده است.بهبود وضعیت اینترنت در ایران ، نیازمند توجه به تمام مسائل ذکر شده و رفع موانع است. هم اکنون مردم به عنوان کاربران اینترنت ، بسته به نوع کاربردی که از اینترنت می شناسند ، از آن استفاده می کنند و خود تعریفی از این فضا دارند اما به نظر می رسد این امر کافی نیست و جامعه، نیازمند طرح موضوع های مفید و بهینه در این حوزه است .

فضای اینترنت مانند یک شهر، شامل مباحثی چون ترافیک و نیازمند قوانینی برای حضور و تردد در این شهر است. نادیده گرفتن قوانین، با ایجاد ترافیک خسارت های مالی و معنوی زیادی را به دنبال خواهد داشت و در تمامی شرایط ، نیاز به دستگاه و ارگان ناظر که متولی امر باشد ، احساس می شود . در این راه ، تحقق شعار اینترنت ملی مبنی بر دسترسی به مجموعه اطلاعات سریع ، ارزان و همگانی در داخل کشور می تواند نقش موثری ایفاکند(نادری کگیسور،1391 : 85-96).

ج)ویژگی های اینترنت :

همانطور که اشاره شد اینترنت دارای دو جنبه مثبت و منفی و ویژگی های خالی است که عبارتند از: هدایت و کنترل اینترنت در دست کارتل های خصوصی است و اینترنت, تمام شاخصه های یک رسانه را دارد. اینترنت رسانه ای است که به طور هم زمان و لحظه ای اطلاعات را منتقل می کند و از افراد اطلاعات می گیرد. ( ارتباط یک , دو یا چند نفری با هم ). اینترنت ویژگی ها و کارکردهای رسانه را دارد، یعنی هم نوشتاری ( مثل کتاب و روزنامه ), هم شنیداری ( مثل رادیو ) و هم دیداری ( مثل تلویزیون ) است.همچنین دولت ها بر آن کنترلی ندارند ( بلخاری, ١٣٨١ ).

ازسوییترکیب و ساختار اینترنت به شکل پویا و مداوم در حال تغییر است. برنامه های جدید شبکه روی خط قرار می گیرند و مراکز موجود , بازسازی یا از شبکه خارج می شوند. و محتوای پویای شبکه بر اساس داده های استفاده کننده به وجود می آید.امکان باز خورد و میان افرادی که با فرهنگ های متفاوت و دور از هم زندگی می کنند, به وجود می آورد. اینترنت به سریع ترین , گسترده ترین, کاراترین و مناسب ترین وسیلة اطلاع رسانی تبدیل شده است.

د) ارتباط اینترنت با جامعه اطلاعاتی :

ترکیب و همگرایی فناوری های نوین ارتباطی و تجدید ساختار و نظام سرمایه داری در دهه های اخیر مرحله تازه ای در جوامع بشری ایجاد کرده است  مرحله ای که به جامعه اطلاعاتی توصیف و تبیین شده است . ورود به جامعه اطلاعاتی مانند گذر از جامعه کشاورزی به صنعتی، تمامی جنبه های حیات بشری را تحت تاثیر خود قرار داده و عرصه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و اطلاع رسانی و انتقال اخبار و اطلاعات از طریق رسانه ها را با بسیاری از فرصت ها و تهدید ها مواجه ساخته است . در جامعه اطلاعاتی چنانکه پیداست اطلاعات دارای ارزش بسیاری است تا جائیکه این عصررا به عصر اطلاعات و در نهایت جامعه اطلاعاتی نامگذاری کرده اند.  بی تردید پایه و اساس جامعه اطلاعاتی رشد و توسعه فناوری و تکنولوژی های نوین ارتباطی است که در راس آن اینترنت قرار دارد در واقع اینترنت و تکنولوژی های نوین ارتباطی فاصله زمانی و مکانی را تا حد بسیار زیادی برداشته اند بدین معنی که امروزه از طریق اینترنت امکان تعامل و ارتباط دو سویه برآورده شده و تمام افراد می تواند در طول شبانه روز و هر وقت که اراده نمایند به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابند. در این عصر دیگر مخاطبان در مقابل پیام های رسانه ها منفعل نیستند و می توانند ضمن برقراری ارتباط دو سویه، خود عامل تولید کننده اطلاعات برای دیگران باشند از سوی دیگر اینترنت باعث تمرکز زدایی در ارائه اطلاعات شده است. یکی از نکات بارز در اینتر نت سرعت بالا و حجم اطلاعاتی است که در اختیار مخاطبان و کاربران قرار می گیرد و استفاده کنندگان با توجه به طبقه بندی اطلاعات به روشنی و وضوح می دانند که اطلاعات مورد نیاز خود را در کجا می توانند به آسانی بیابند . هر چند دو دیدگاه  متفاوت در این زمینه وجود دارد یکی اینکه این مفهوم سازنده جامعه ای واقعاً تخصصی شده، خبر از پیدایش جامعه ای اندیشمند و فرهیخته را می دهد که به منابع دانش دسترسی فوری دارد و دیدگاه دیگر اینکه جامعه اطلاعاتی تشدید کننده نظارت بر شهروندان و سیلاب تبلیغات سطحی جنجالی و انحرافی است(جعفرخانی، 1391 : 2).

ﻫ)سازه های جامعه اطلاعاتی:

-  شبکه اطلاع رسانی :

ساختاری که مناطق مختلف دارای اطلاعات را توسط ابزارهای دوربرد ارتباطی به یکدیگر مرتبط می سازد و باعث پردازش ، جابجایی و ذخیره اطلاعاتی می شود.

-  نظام اطلاع رسانی :

که در واقع مجموعه ای اسازمان یافته از مجوعه های دیگر است و قابلیت های اجتماعی دارد و این قابلیت از نظر بازدهی اجتماعی کاملا قابل اندازه گیری است.

- تکنولوژی اطلاعات :

این نوع تکنولوژی ها که در اصل آمیزه ای از سخت افزار ها و نرم افزار های رسانه ای و شبکه ای هستند اصلی ترین حاملان تولید ، گردآوری ، مخابره ، نمایش و انباشت اطلاعات هستند.

- تکنولوژی عصر اطلاعات :

مفهوم رایج دیگری است که به طیف وسیعی از تکنولوژی های مستقلی اطلاق می شود که وقتی در ارتباط با یکدیگر قرار می گیرند یک شبکه اطلاعاتی ایجاد می کنند.

- زیرساخت اطلاعاتی :

 از مفاهیم بزرگ و مطرح در مباحث مربوط به جامعه اطلاعاتی است(ذکایی،139 : 52) . جامعه‌ای را، که در آن کیفیت زندگی، گسترش دگرگونی اجتماعی و توسعة اقتصادی و اجتماعی، فرهنگی به گونة روزافزون احساس می‌شود و مقام و جایگاه اطلاعات قوی می‌گردد، جامعة اطلاعاتی (Information Society) می‌گویند. در این جامعه، معیارهای زندگی، نظام آموزشی، ارتباطات و اطلاع رسانی و فعالیتهای اقتصاد بازارگانی از پیشرفت اطلاعات تأثیر می‌گیرد. جامعة اطلاعاتی جامعة وابسته به خدمات اطلاع رسانی همگانیست و به آهنگی سریعتر از دیگر جوامع و با سلطه بیشتر براندوخته‌های علمی و تجربی پیش می‌رود. در چنین جامعه عامل واقعی انتقال برای ایجاد تحول در افراد به منظور دستیابی به اطلاعات است و ارزشهای اطلاعاتی عامل تعیین کننده در توسعة جامعه محسوب می‌شود، که اینترنت به عنوان ابزار اصلی در خدمت جامعة اطلاعاتی می‌تواند نقش به سزایی در فرایند اطلاع رسانی و انتقال اطلاعات داشته باشد. از این رو، ویژگیهای جامعة اطلاعاتی، یعنی:

1-  ویژگی فنی؛ 2- ویژگی اقتصادی؛ 3- ویژگی حرفه‌ای؛ 4- ویژگی مکانی؛ 5- ویژگی فرهنگی و همچنین افزایش کاربران اینترنت در ایران به شکل‌گیری جریان آزاد تولید و توزیع اطلاعات می‌تواند تأثیر زیادی داشته باشد. با توجه به اینکه اینترنت به عنوان مهمترین ابزارهای اطلاع رسانی چندبعدی می‌تواند اخبار و اطلاعات را در کوتاهترین زمان ممکن در چندین زبان مختلف به صورت مکتوب،  تصویری و صوتی در حجم بالا و در سطح جهان منتشر کند، نمی‌توان به سادگی اهمیت و نقش آن را انکار و حذف کرد. با وجود برخی از پیامدها و آثار منفی جامعة اطلاعاتی و برخی آثار مثبت آن همزیستی ایران با جامعة اطلاعاتی ادامه‌ می‌یابد و شکل کاملتری پیدا می‌کند. اگر جهان امروز را جهان اطلاعات بنامیم، جهان فردا به نام "جهان دانایی" یا "عصر دانایی" شناخته می‌شود. عصری که گفته می‌شود از سال 2012 ،میلادی آغاز خواهد شد و تا 2035، شکل می‌گیرد. در عصر دانایی بهره‌برداری از اطلاعات به اوج خود می‌رسد و هم اکنون که در عصر اطلاعات هستیم، همة تلاش ها بر خدمات ناشی از اطلاعات است. بنابراین، تفاوت عصر اطلاعاتی با عصر دانایی در میزان بهره‌برداری از اطلاعات است. دومین تفاوت در این است، که در عصر اطلاعاتی شهروندان با اطلاعات تعریف نمی‌شوند، بلکه اطلاعات در خدمت شهروندان است، اما در عصر دانایی شهروندان با اطلاعات تعریف می‌شوند و از آنها به «شبکه بند» به جایی "شهروند" یاد خواهد شد.

با این تفاوتها در می یابیم، که کشورهای در حال توسعه (دولتهای رو به پیشرفت) به دلیل عقب ماندگی های اقتصادی، فرهنگی، صنعتی  و کامپیوتری موسوم به نرم‌افزاری، دچار یک عقب ماندگی اطلاعاتی می‌شوند، که از آن به "شکاف دانایی" و "شکاف دیجیتالی" نام برده می‌شوند منظور از شکاف دیجیتالی اشاره به نابرابری ها در زمینه دسترسی به تکنولوژی های نوین ارتباطی در سطح ملی و فراملی دارد. این نابرابری ها و عدم تعادل در جنبه های مختلف زندگی افراد اعم از شبکه های انتقال پیام، زیر ساخت های مخابراتی ، میزان مشارکت افراد در تولید و توزیع اخبار و اطلاعات، شبکه های ذخیره اطلاعات، کیفیت رسانه ها تأثیر گذار است که این امر با شاخص هایی همچون میزان برخورداری از فناوری های دیجیتالی، میزان سواد، میزان زبان محلی رایج در اینترنت، ضریب نفوذ در اینترنت و غیره اندازه گیری می شود. کشورهای رو به پیشرفت برای جبران این عقب ماندگی باید قدرت بهره‌برداری از اطلاعات را برای خود بالا ببرند(سرکارآنی ، 1384 : 28).این شکاف دیجیتالی مشکلاتی را می تواند در سطح جوامع غیر توسعه یافته بوجود آورد و در نهایت منجر به شکاف دانایی، یعنی در دسترس نبودن اطلاعات، دانش و آگاهی در جوامع فقیر تر خواهد بود. همین دل نگرانی ها برای دو طبقه ای و دو طیف شدن جامعه اطلاعاتی منجر به آن شد تا رفع شکاف دیجیتال در دستور کار مختلف بین المللی و سازمانی منطقه قرار گیرد و گروه ضربتی ICT سازمان ملل به دنبال راه حل سریع و خلاقانه بود . برنامه توسعه سازمان ملل ( یوان دی پی ) ^[2]  پروژه هایی برای گسترش ارتباط اینترنتی و دسترسی بعضی از کشورهای فقیر درجهان به اینترنت دارد و بخش آی سی تی ^[3] بانک جهانی در کشورهای در حال توسعه به دنبال گسترش سرمایه گذاری ، کاهش فقر ، ارتقاء سطح زندگی از طریق کمک های بلاعوض است(والانا ، 1385 : 40).

در جامعة اطلاعاتی تولید ثروت و بکارگیری قدرت به توانایی تکنیکی جوامع وابستگی دارد و به شدت از الگوی بهره‌برداری اطلاعات تأثیر می‌پذیرد. به ‌اندیشة منوال کستلیس- یکی از چهره‌های سرشناس ارتباطات و رسانه‌ها- واقعیت برتری در جامعة اطلاعاتی خود اطلاعات نیست، بلکه بهره‌برداری از اطلاعات است. از این جاست، که کشورهایی مانند مالزی با ساختن شهر اطلاعاتی با نام "پترجیه" و بهره‌برداری آن سال 2012، آغاز و تا سال 2020 ،کامل می‌شود، می‌کوشند تا دچار شکاف دانایی نشوند. در جامعة اطلاعاتی آزادی ها بیشتر است و مالکیت رسانه ای از حالت انفرادی به رسانه های چندصدایی تبدیل می‌شودکه دارای ویژگی های زیر است:دوطرفه بودن فرایند ارتباط، گرایش به ارتباطات فرد، تأکید نکردن بر پیام خاص، افزایش ظرفیت کانالهای ارتباط،  ارتباط دائمی با پیامها و انعطاف‌پذیری (حق انتخاب‌پذیری).

در جامعه اطلاعاتی رسانه‌های اینترنتی دارای قابلیتی، که جامعة ایران نیز ناچار به همزیستی به آن دارد و  رسانه‌های دیگر، از جمله مطبوعات مجبور به استفاده از امکانات رسانه‌های اینترنتی می‌باشد. فرهنگ بالای جامعة ایرانی بیشتر از این سبب خواهد شد، که رسانه‌های اینترنتی جایگاه واقعی خود را پیدا کنند و به خدمت علم و پیشرفت درآیند، اما دسترسی آسان و ارزان و غیر قابل کنترل به رسانه‌های اینترنتی اطلاعات بیشتری را در اختیار شهروندان می‌گذارد. از این سبب همة قسمت های حکومت تلاش می‌کنند، که از ازاخبار اطلاعاتی عقب نمانند و این اتفاق مثبتی است، که در آیندة ایران پیش‌بینی می‌شود. برای شناخت تأثیر رسانه‌های اینترنتی در ایران باید به وضعیت رسانه‌های امروزة ایران و به مسیر 30 سالة آنها بعد انقلاب اسلامی توجه کرد.فناوری های جدید اطلاعاتی به ثروت و سرمایه قدرت می‌دهد تا طیف ضعیفتر جامعه استثمار ‌شود. خطر رسانه‌های اینترنتی در کشورهای رو به پیشرفت مانند ایران را تهدید می کند که دچار این وضعیت بشوند، اما نیاز به اطلاعات و دانش یک واقعیت و ضرورت انکارناپذیر است، که باید برنامه ریزی و محقق شود و جنبه‌های مثبت جامعة اطلاعاتی را به جنبه‌های منفی آن ارجحیت داد. دکتر باقر ساروخانی به نقل از ایمیل دورکیم می‌نویسد:  "در یک جامعة ارتباطی بین فرد و دیگر افراد جامعه نباید خللی ایجاد شود، زیرا این مسئله ارتباطات درست و صحیح انسانی را تا مرز خودکُشی از بین می‌برد" گرچه ارسطو درباره ارتباط اولین مدل ارتباطی را ارائه می‌کند، که هدف نهایی از ارتباط ترغیب بود مبنی بر اینکه هر ارتباطی سه جزء وجود دارد: گوینده   گفتار  مخاطب امروزه میان گوینده منبع و مخاطب و گیرنده  رسانه ها، مجراها و کانال هایی قرار گرفته‌اند، که بالاتر از آن پیام ها و گفتاری، که به تعبیر ارسطو ارائه می‌شود، در جامعة اطلاعاتی دستکاری و یا کنترل می‌گردد. بنابراین، جامعة اطلاعاتی در ایران و دیگر کشورهای رو به پیشرفت، امکان جریان آزاد اطلاعات از حاکمیت یک نظام ارتباطی سالم و درست را ندارند، بلکه جامعة اطلاعاتی جامعة سنتی قبلی را دگرگون کرده  و در این دگرگونی جامعة جدید روشنگر، آگاه و مطلع متولد شده است. از این رو جامعة ایران باید از دانش اطلاعاتی به گونه ای استفاده نماید ، که در عین حفظ ارزش های اسلامی، فرهنگی و ایرانی، خود از دگرگونی و پیشرفت های جوامع توسعه یافته عقب نماند و با جامعة اطلاعاتی  هماهنگ به پیش رود تا ضمن مقابله با تفکرات استکباری بتواند :

1-  قدرت استفاده  از اطلاعات و دانش و آگاهی کاربران و مردم در ایران افزایش یابد و در این زمینه ایران در رسانه‌های اینترنتی آنلاین حضور قوی تر و فعال تری داشته باشد.

2- سواد رسانه‌ای اینترنتی برای مردم در رشته‌های تخصصی افزایش یابد، تا استفاده از رسانه‌های اینترنتی به شکل صحیح و منطقی انجام شود.

3- اطلاعات خدمات محور در تمام سطوح رشد نماید و رسانه‌ها با مخاطبان خود چند ارتباط رسانه‌ای داشته باشد (ایجاد رسانه‌های چند منظوره ) و هدف اصلی رسانه‌ها ترغیب باشد، نه فقط ارتباط.

4- در ایران زمینة استفادة آموزشی و علمی در رابطه بارسانه‌های اینترنتی و سایبر باید بیشتر شود، تا پیوند بین نهادهای آموزشی، دانشگاه ها و بازار تخصصی کار ایجاد شود.

نتایج گزارش فرصت دیجیتال در ایران نشانگر فاصلة زیاد با وضعیت مطلوب است. هرچند میزان رشد و توسعة استفاده از این تکنولوژی ها قابل توجه است، اما رتبة ایران گواه عقب ماندن آن از قافلة جامعة اطلاعات است.ایران در دورة حساس تاریخ سیاسی و اقتصادی به سر می‌برد،  که حضور ما در جامعة اطلاعاتی تعیین کننده است. پس برای  بهره برداری مناسب از جامعة اطلاعاتی، ابتدا باید شناخت کافی از آن داشت. به عبارت دیگر جامعة اطلاعاتی، جامعه‌ای است، که در آن اطلاعات تبدیل به عناصر حیاتی شده است. ژاپنی ها از سه دهه پیش در جهت ترسیم این جامعة اطلاعاتی کوشیده‌اند. امروزه کشورهای توسعه یافته تولید و درآمد خود را از راه اطلاعات کسب می‌کنند، که از آن میان می‌توان به کشورهای سوئد، امریکا و کانادا اشاره‌ کرد.

جامعة اطلاعاتی را می‌توان نقطة عطفی در تاریخ نامید. به طوری که در تاریخ بشریت تحولات تاریخی زیادی اتفاق افتاده است،  مارشال مک لوهان- نظریه‌پرداز معروف-  ارتباطات تحول تاریخی را ناشی از تاریخ دانسته است. وی به همین منظور نظریة کهکشان را معرفی می‌کند و در آن تمدن های مختلف، از جمله تمدن های ابتدایی (شفاهی) را مورد بررسی قرار می‌دهد.  بعدها در سال 1920، رادیو اختراع شد و پیشرفت های دیگری نیز در زمینة گسترش ارتباطات آغاز شد، که رسانه‌های جدیددیگری پدید آمدند. امروز ما در ادامه‌ عصر اطلاعات و در ادامه‌ نظریة کهکشان مک لوهان قرار داریم. بنابراین عصر اطلاعات بر تمام حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی تأثیر می‌گذارد. همة کشورها به نوعی نیازمند تکنولوژی هستند و نظریه‌پردازانی مانند فرانک وبستر جامعة اطلاعاتی به موارد متعددی در رابطه با این مسئله اشاره‌ کرده‌اند. لذا ورود به جامعه‌های اطلاعاتی زمینه‌های خاصی را می‌‌طلبد، اما بدون زیرساختارهای سخت افزاری اطلاعاتی نمی‌توان وارد جامعة اطلاعاتی شد. امروزه شیشه‌ای شدن دیوارهای جغرافیایی کشورها نیز از عوامل تأثیر‌گذار جامعه‌های اطلاعاتی است، بدین معنی که در اینگونه از جوامع هیچگونه اطلاعات و اخبار از نگاه تیز بین مخاطبان و اصحاب رسانه پنهان نمی ماند به طوری که دیوارها و مرزهای جغرافیا مانند شیشه شکننده شده‌اند و همه از اتفاقات یکدیگر با خبرند و می توان به آسانی در آن نفوذ کرد.

در دنیای معاصر اطلاعات سرعت بسیار بالایی دارند. اگر زمانی در خبرگزاری ها جنگ اطلاعاتی بر حسب ثانیه بود، اما اکنون جنگ اطلاعاتی صدم ثانیه است. به طور مثال وقتی خبر دستگیری صدام توسط یکی از خبرنگاران ایرنا برای اولین بار پخش شد، بعد از آن خبرگزاری رویتر تعداد زیاد خبر را کسب کرد، که نیم ساعت بعد سایت خبری ایران نداشت. ورود به جامعة اطلاعاتی حق انتخاب بیشتر افراد و همگان فرستنده و گیرندة پیام می‌باشد.

مدیر امور مطالعات و انتشارات مؤسسة "همشهری" در زمینة مشکلات بهره‌برداری از اینترنت در ایران نوشته: "طولانی شدن زمان دریافت اطلاعات گاهی و نیز قطع ارتباط به دلیل مشکلات فنی خطوط ارتباطی از جملة موانع استفاد‌کنندگان از اینترنت است، زیرا پهنای خطوط ارتباطی کمتر از دیگر کشورهاست. در ایران بعد از فراخوان یک سیاست توسط مشترک مدتی زمان می‌برد، تا اطلاعات به تدریج از خطوط باریک ارتباطی به کاربر برسد. در نتیجه سرعت دریافت اطلاعات کاهش می‌یابد".دکتر شهیندخت خوارزمی در این زمینه می‌گوید: "جامعة ایران اخیراً در معرض تحولات گسترده و عمیقی قرار گرفته و مسائل مهمی را پیش رو دارد. این واقعیت را باید بپذیریم، که مهمترین الزام در این شرایط تولید ثروت برای تأمین نیازهای اولیة جامعه است. این ثروت باید از بخش های کشاورزی، خدمات و صنعت به دست آید. برای تأمین نیازها بخشهای اشاره‌شده باید علوم، تکنولوژیها و تجربه‌های پیشرفته را به سوی خود جذب کند. برای تحقق این امر دو راه اساسی وجود دارد: توانایی تولید داشته باشیم و یا از کشورهای دیگر به دست آوریم. هر دو راه نیز نیازمند زیرساختهای پیشرفتة علمی، اطلاعاتی و ارتباطی است".امروزه بیشتر دل مشغولی ها از دست دادن کنترل بر جریان اطلاعات است. دیگر مرزی برای انتقال اطلاعات و مرزی میان دورن و بیرون نیست . شرکت ها در خانه های شیشه ای زندگی می کنند(ویلیام جی ،1391 : 36).

نتیجه گیری

عصرحاضر را باید تلفیقی ازارتباطات و اطلاعات دانست. عصری که بشر در آن بیش از گذشته خود را نیازمند به داشتن اطلاعات و برقراری ارتباط برای کسب اطلاعات مورد نیاز می باشد.امروزه با در اختیارداشتن فناوری اطلاعاتی و ارتباطی مختلف و پیشرفته، امکان برقراری سریع ارتباط و تبادل سریع اطلاعات بیش از پیش میسر گردیده است. افراد در هر کجا که باشند می توانند آخرین اطلاعات مورد نیاز خود را در هر زمینه ای دریافت کنند. تردیدی دراین واقعیت نمی توان داشت که جهان درحالت خیز تازه یی به سمت یک تحول دوران ساز است. جانمایه این تحول در حوزه اطلاع رسانی و دانایی استقرار یافته است.تأثیر اینترنت بر جوامع بشری هر روزه بیشتر و بیشتر می گردد به گونه ای که اینترنت در میان جوانان و نوجوانان به عنوان یکی از ابزارهای اصلی دست یابی به اطلاعات روز دنیا گشته است. 

شبکه اینترنت که اکنون به قول برخی از محققان ارتباطی ، ستون فقرات ارتباطات و اطلاعاتی سراسری کره زمین و به عبارت دیگر ، شبکه شبکه های اطلاع رسانی جهان شناخته می شود، معرف ساختار تحول یافته یک شبکه اطلاعاتی نظامی است.

منابع:

-         دریفوس . هیوبرت (1383) (درباره اینترنت )ترجمه: علی فارسی نژاد ، تهران : انتشارات ساقی.

-         روان ،شیرمحمد (1378)« روشهای سنتی ارتباط رسانههای گروهی مدرن » ،ترجمه :ماریا ناصر.

-         خواجه نوری ، نسترن (1389)«مخاطب،ارتباطاترسانه‌ایوپایانارتباطاتجمعی: مطالعهرابطهبینمیزانتعلقاتفرهنگیایرانیانمقیمتورنتووچگونگیاستفادهآنانازرسانه‌هایتصویری»،مجله جهانی رسانه ،شماره 9.

-         جعفرخانی، الهه (1391) « جامعهاطلاعاتیابزارجهانیشدنوتوسعه» ، برگرفته ازسایت www.sis-eg.com

-         چینی ساز ، ژیلا (1381) « رسانههاینویندربرابررسانههایجمعیسنتی »، فصلنامهرسانه ، شماره 4 .

-         دلپسند، کامل(1385) « تأثیراتمتقابلرسانهوانسان » ، برگرفته ازسایت www.kameldelpasand.blogfa.com

-         ذکایی ، سهیلا(1390)(اصول تکنولوژیهای نوین ارتباطی) ، تهران : انتشارات تایماز .

-         زارعی زاروکی ,( ١٣٧٩ ) «جزوه رسانه های الکترونیک 1».

-         سرکارآنی ، محمدرضا (1384) « یادگیری راهی به سوی شکاف دیجیتالی »، تهران : انتشارات موسسه فرهنگی منادی تربیت .

-         سعیدی،رحمان (1387) « جامعه اطلاعاتی : چالش ها و فرصت ها» جامعه اطلاعاتی .

-         شکرخواه ، یونس(1388)« روزنامه نگاری سایبر ، جامعه اطلاعاتی و آزادی بیان» ، تهران : انتشارات ثانیه.

-         شکر خواه ، یونس (1379) ،( تکنولوژیهای ارتباطی و اطلاعاتی) ، تهران :  انتشارات انوشه.

-         عباسی ، مهدی و هاشمی ، تورج (1389) «نقش رسانه ای اینترنت در ناهنجاری های اجتماعی در فضای سایبری در میدان جنگ نرم» ماهنامه: مهندسی فرهنگی » بهمن و اسفند - شماره 49 و 50 .

-         کالمن آلوس ، روزنتال (1380) « آینده روزنامه نگاری الکترونیک؛ دگرگونی رسانه یا رسانه کشی؟ » ، ترجمه: لیدا کاووسی، نشریه: اطلاع رسانی و کتابداری ، شماره 46.

-         کی رایت، رونالد(1383) « سیاست ارتباط جمعی در مورد اینترنت » ترجمه : زهرا بابازادگان ، تهران :  انتشارات کارگزار روابط عمومی .

-         فرقانی، محمد مهدی (1381) « مطبوعات و تحولات اجتماعی در ایران» .

-         فرقانی، محمد مهدی (1381) (درآمدی برارتباطات سنتی در ایران) ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.

-         محسنی ، منوچهر(1380) « جامعه اطلاعاتی » ، تهران : انتشارات دیدار .

-         معتمدنژاد ، کاظم (1384) ،(جامعه اطلاعاتی و اندیشه های بنیادی ، دیدگاههای انتقادی و چشم اندازهای جهانی) انتشارات: مرکز پژوهش های ارتباطات .

-         معتمد نژاد ، کاظم  (1389) «  ارتباطات بین الملل » ، تهران : انتشارات دفتر مطالعات و توسعه رسانه ها .

-         منصوری، طوبی (1385) « رسانهجدید،فرهنگمتاثر» ، برگرفته ازسایت www.hamshahritraining.ir

-         نادری کگیسور، محمدرضا (1391) « اصول روزنامه نگاری آن لاین »، تهران : موسسه جام جم .

-         والانا، امانوئل سی (1385) ، (عصر اطلاعات)،ترجمه : مسعود شفیعی ، تهران : انتشارات گلگشت.

-         وبستر، فرانک (1382) (نظریه های جامعه اطلاعاتی ) ، ترجمه مهدی داودی ، تهران :  مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه .

-         وردی نژاد،فریدون(1387)«جهانی شدن، جامعه اطلاعاتی و شکاف دیجیتالی» ،

برگرفته ازسایت:www.verdinejad.com

-         ویلیام جی ،هولستین . (1391)« راهنمای روابط عمومی و مهارت های ارتباطی برای روسای سازمانها و مدیران عامل شرکتها »، اقتباس و ترجمه : هادی کمرئی ، تهران : انتشارات کارگزار روابط عمومی . چاپ اول.

-         هاروی ، کریس (1379) « دوره های آموزشی تازه برای رسانه های جدید » ، ترجمه: حسن نورانی بیدخت.

-          PathakAjit(2007), PRERIT,Journal of communication Studies

-          Graham S. Scott and Whalen Brandon "(2008) New-Media DesignMode, Medium, and Genre: A Case Study of Decisions "  Journal of Business and Technical Communication

منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)