چکیده
پیامک خبری پدیدهای نوظهور در عرصة اطلاعرسانی بهشمار میرود. این پدیده که در طیفی وسیع در سازمانهای رسانهای و عمومی در کشور بهکار گرفته شده، دارای مسائل عمدهای است که وجهی از آن، مربوط به فرآیندهای انتشار اطلاعات و بخشی دیگر به پیامدهای آن در سطح جامعه مربوط می شود. این مقالة حاضر میکوشد با مروری بر تاریخچة این فناوری در جهان و ایران و شناسایی فهرستی از مسائل عمده، راهکار و سیاستهایی کاربردی بر رفع آنها را پیشنهاد کند. بخش عمدة این مباحث، مرتبط با سازوکارهای ارسال پیامک از سوی یک واحد رسانهای است.
کلیدواژهها: پیامک، پیام کوتاه، تلفنهمراه، رسانه، خبر، مسئلهشناسی.
مقدمه
تلفنهمراه به آدمی نزدیکشدهترین پدیدة تجدد است؛ وسیلهای که نام آن، نشانة همراهی دائمی است و حداقل سه حس دیدن و شنیدن و لمسکردن را همواره درگیر خود میکند. این ابزار که بودن ما، بدون وجود آن، رفتهرفته کمرنگ میشود، از مجموعهای امکانات و ابزارهای جانبی ـ علاوه بر توان انتقال صوت یا تصویر ـ تشکیل شده که آنها نیز رفتهرفته جایگاه ویژة خود را یافتهاند. پیامک، بهعنوان ابزار، یکی از این مکملهای تلفنهای همراه (و ثابت)، آنچنان سریع و همهجانبه جای خود را در ارتباطات میانفردی و گروهی باز کرده است که سرعت فراگیری آن بسیار بیشتر از سرعت انتقال یک پیامک از یک گوشی به گوشی دیگر بهنظر میرسد. این توسعة خیرهکننده1، ناشی از متغیرها و تسهیلکنندههایی است که ناگزیر هزینهها و آسیبهایی را نیز ایجاد کرده و البته توجه ناچیزی را نیز در میان نظریهپردازان ارتباطات یا جامعهشناسان برانگیخته است. مطابق تحقیقاتی که در ایران انجام شده، استفاده از پیامک ـ پس از کاربریهایی نظیر اطلاع از زمان یا بهکارگیری زنگ ساعت ـ مهمترین کاربری استفاده از تلفنهمراه در میان طبقات مختلف اجتماعی است2.
کاربردهای پیامکها را در اشکال مختلفی میتوان تقسیمبندی کرد. در یک روش، دو چارچوب فردی و عمومی میتوان برای آنها درنظر گرفت: پیامکهای فردی نوعاً شامل محتواهای شخصی، عاطفی، تفریحی، تبریک و تسلیت، قرار ملاقات، طنزآمیز3 و... میشوند و هرچند ممکن است میان آنها با سطح عمومی نیز رابطهای برقرار باشد، از آنجا که رابطهای یک به یک و بدل از چهره به چهره بر آنها حکمفرماست، نوعاً محتوایی خصوصی و غیرفراگیر دارند. اما پیامکهای عمومی ـ که آنها نیز بعضاً محتوایی طنزآلود یا طعنهآمیز دارند و بیشتر ذیل کارکردهای سیاسی این رسانه جای میگیرد ـ به دو گروه تقسیم میشوند:
1. پیامکهای تبلیغاتی ـ بازرگانی که هدف از ارسال آن، فروش کالا یا خدمات است و نوعی اسپم4 شمرده میشود. معمولاً خدماتدهندگان مخابراتی راهکارهایی برای مقابله با این دسته از پیامکها پیشنهاد میکنند5 تا حریم خصوصی افراد در کانون تعرض قرار نگیرد.6
2. پیامکهای اطلاعرسان که هدف کلی از آنها انتقال پیام با محتوایی سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و... است. این نوع از پیامکها معمولاً در پیِ اثرگذاری بر مخاطب بهمنظور انجام دادنکاری یا اتخاذ رفتارند.
پیامکهای اطلاعرسان را بر حسب ارائهدهندگانشان7 یا مخاطبانشان میتوان دستهبندی کرد. از آنجا که موضوع مقالة حاضر، پیامکهای خبری است، ارائة نوعی تفکیک میان ارائهدهندگان میتواند کارسازتر باشد. در یک نمای کلی، ارائهدهندگان پیامکهای اطلاعرسان را براساس نوع سازمانشان در دو گروه میتوان بررسی کرد:
1. سازمانهای رسانهای که از پیامک در مقام یک رسانه مکمل یا مستقل بهره میبرند. در این سازمانها اصل بر گسترش نفوذ و اعتبار در فضای مجازی است و پیامکها و تواناییهای ترکیبی حاصل از آنها ـ نظیر توئیتر ـ یکی از مهمترین ابزارهای ارتباطی شناخته میشود. این ابزار سبب توان تعاملیسازی، خاصیتی منحصربهفرد دارد و سریعاً میتواند از رسانهای یکسویه به دوسویه و مشارکتی تغییر جهت دهد.
2. سازمانهای عمومی. در این سازمانها، از پیامک معمولاً به دو صورت بهرهبرداری میشود: روش اول بهکارگیری پیامک به مثابة ابزاری برای هماهنگی و اطلاعرسانی درونسازمانی است، نظیر اعلام برنامهها و سمینارها و تغییرات ساعت کاری و اطلاعیهها و... یا در برخی موارد تعیین زمان جلسات و وقتگیری8 یا افزایش و جلب مشارکت عمومی9. روش دوم اطلاعرسانی از عملکرد سازمان به خبرنگاران و منابع خبری، کارشناسان و مدیران مرتبط و... یا منتشر کردن اخبار در حوزة وظایف برای افراد مورد نظر است.10
در هر دو نوع سازمان مذکور، پیامکهای اطلاعرسان در شکل پیامکهای خبری بهکار گرفته میشود و معمولاً واحدی مستقل برای راهاندازی، اجرا و توسعة این شبکه به کار گرفته میشود. در واقع پیامک خبری اینجا در ساحت یک رسانة ارتباط جمعی ظهور مییابد که قابلیت جانشینی یا همنشینی با رسانههای دیگر را دارد و میتواند دیدگاههای عمومی را شکل دهد.11
در این مقاله با مفروض قرار دادن وجود رسانة مستقلی بهنام پیامک (پیامهای کوتاه در حال حاضر، هم با استفاده از زیرساخت تلفنهمراه و هم اینترنت قابل بهرهگیری و کاربرد است) و وجود دامنة اثر دربارة آن، کوشیده میشود پس از مروری بر تاریخچة اجمالی بهکارگیری پیامک در ایران، ویژگیهای مهم و مسائل شناختهشدة آن، الگویی شود برای ایجاد یک گروه پیامک خبری و سیاستهایی در مورد مهمترین مسائل مرتبط با آن ارائه گردد.
بیان مسئله
گسترش میزان استفاده، افزایش شمار کاربران و کارپردازان و از همه مهمتر حضور و تأثیر پیامک در حریم خصوصی، لزوم سیاستگذاری در حوزة پیامکهای خبری را ضروری میکند؛ چرا که این پدیده به تأثیراتی گسترده در نظامهای سیاست، جامعه و فرهنگ کشور انجامیده است. هماکنون سهم هر ایرانی از پیامک، بین 2 تا 3/2 پیامک در روز برآورد میشود و چنین رسانة فراگیری حتماً نیازمند برنامهریزی و سیاستگذاری مدون است. از آنجا که بسیاری از واحدهای رسانهای در کشور، درگیر فرایندهای مرتبط با تولید محتوا و انتشار پیامکهای خبریاند، این حوزه باید بهطور ویژه در کانون بررسی و ارزیابی قرار گیرد.
فقدان سیاستهای کاربردی در بهکارگیری پیامکهای خبری سبب درهمریختگی فضای رسانهای کشور شده است؛ زیرا تقریباً تمام رسانههای دیداری-شنیداری، مکتوب و دیجیتالی به یکی از اشکال در حال بهرهگیری از قابلیتهای اطلاعرسانی پیامکها هستند و هنگامی که این قابلیت بهعنوان یک رسانة مستقل یا مکمل بهکار گرفته میشود، پیامدهای گستردهتری دارد.
اهمیت و جایگاه نحوة استفاده از پیامکها در حوزة اطلاعرسانی تا بدان پایه بود که در گرماگرم حوادث بعد از انتخابات 88، در بازه زمانی نزدیک به دو ماه، امکان استفاده از این رسانه، دستخوش محدودیتهایی شد و همچنان نیز در مواقع حساس، چنین رویکردی نسبت به این رسانه جدید مورد توجه قرار میگیرد.
مسئله اصلی تحقیق را میتوان در دو سطح بررسی کرد: سطح اول مسئلهای بنیادی است و ناظر به نبود سیاستهای کلاننگرانه دربارة نحوة بهکارگیری و پیگیری تبعات آن و سطح دوم جنبههای عملیاتیکردن فرایند ارسال پیامک در رسانهها.
در صورت دستیابی به مجموعهای از تدابیر برای شناسایی و تعیین سیاستهای متناسب برای حل این مسائل، احتمالاً میتوان رسانة پیامک را به نحوی شایسته ساماندهی کرد.
تاریخچه پیامک
پیام کوتاه یا همان اس. ام. اس12 یک پروتکل استاندارشده بر مبادلة پیامهای غیرمستقیم میان تلفنهای همراه یا ثابت است که کار تحقیقات روی آن در اواخر دهة 80 میلادی در آمریکا آغاز شد و سپس شرکتهای آلمانی و فرانسوی روی این پروژه متمرکز شدند تا سرانجام در 1992 نخستین مورد رسمی بهکارگیری آن ثبت شد13. این فناوری نیز بهمانند بسیاری دیگر از فناوریهای نوی در ابتدا کاربردی نظامی-امنیتی داشت و در دهة 1920 میلادی اشکال ابتدایی آن در پلیس آمریکا بهکار گرفته شد. این سامانه بر اساس ارسال هر پیامک 140 بایتی (160 کاراکتر در حروف انگلیسی) طراحی شده است و از آن به دو شکلِ یک به یک یا یک به چند نیز میتوان استفاده کرد14. این حجم بهکارگیری کاراکترها در پیامکهای فارسی به حدود نصف (70 کاراکتر) کاهش مییابد.
در ایران و در مرداد 1373 (1994میلادی)، یک دهه پس از آنکه نخستین مکالمه با تلفنهمراه در انگلستان انجام شد، اولین مرحلة راهاندازی شبکه تلفنهمراه بهوسیلة شرکت ملی مخابرات صورت گرفت؛ در این مرحله 176 فرستنده و گیرنده و 24 ایستگاه رادیویی به 9 هزار و 28 مشترک، آن هم فقط در تهران، خدمات ارائه میدادند. اما پیام کوتاه با تأخیری نسبتاً طولانی در سال 81 (اویل 2003 میلادی) راهاندازی شد؛ در این سال شمار مشترکان تلفنهمراه به 268 هزار نفر رسیده بود و علاوه بر همراهاول، نخستین و قدیمیترین خدماتدهنده تلفنهمراه در ایران، باید به شرکتهای تالیا، ایرانسل و رایتل نیز اشاره کرد که هریک سهمی در بازار مخابرات بیسیم در ایران را از آن خود کردهاند.
شمار مشترکین تلفن همراه از سال 1384 الی 1389[15]
از سال 83 شرکت ارتباطات سیار در راستای سیاست واگذاری خدمات به شرکتهای خصوصی، خدمات ارزش افزودة تلفنهمراه16 را تعریف کرد و این خدمات از سال 84 به سه اپراتور به نامهای: رهیاب، آتیهدادهپرداز و مگفا به ترتیب با سرشمارههای 1000، 2000 و 3000 واگذار شد.
مطابق آخرین آمار موجود (اردیبهشت 1391)، پیشبینی میشود تا زمستان 91، ضریب خدمات تلفنهمراه نیز در ایران به 100 درصد و افزون بر 80 میلیون خط تلفنهمراه برسد. تا پایان سال 2010 میلادی شمار مشترکین تلفن همراه در ایران به 5/67 میلیون نفر و ضریب نفوذ خدمات مخابراتی نیز تا پایان سال 2010 به 91 درصد رسیده بود. این آمار رشدی 8 درصدی را در مقایسه با سال قبل نشان میدهد17.
وضعیت شبکه تلفن همراه تا خرداد 1389
ویژگیهای پیامک
زمان ـ مکان دو بُعد اصلی در شناسایی هر موقعیتی هستند و فضای مجازی از آنرو با جهان واقعی متفاوت شده که این دو بعد را دگرگون ساخته است. تلفنهای همراه و بهناگزیر پیامکها این فاصلة مکان ـ زمان را بهشکلی بارز کاهش و برخی طبقهبندیهای اجتماعی ناشی از دسترسی را تغییر دادهاند. البته اینکه چرا یک رسانه انتخاب نمیشود و رسانهای دیگر انتخاب میشود، به شرایط متفاوتی بستگی دارد؛ چراکه افراد اولویتهای خود را دارند و بهنظر میرسد اساس این انتخاب به عواملی غیر از خصوصیات عینی رسانه و بیشتر به ارزیابی شخص از رسانه مربوط میشود.18 این مهم بهویژه در مورد استفاده از پیامهای کوتاه مهم است؛ زیرا ممکن است ارتباط برقرارشده در این رسانه، برای بسیاری بافتها مطلوبتر از دیگر رسانهها باشد.
سرعت انتقال، ناهمزمانی ارتباط گوینده و مخاطب، ارتباط کوتاه و فشرده، قابلیت ارسال برای چندین نفر، امکان ذخیرهسازی، تنوع محتوایی، ارزانی خدمت و قابلیت ذخیرهسازی از جمله مهمترین ویژگیهای پیامک بهشمار میرود19. این ویژگیها که برگرفته از فناوری تلفنهای همراه است و برخی مشکلات آنرا نیز ـ نظیر گرانی یا ارتباطات محدود ـ در خود مرتفع کرده، پیامک را به یک ابزار ارتباطی همزیست با زندگی در عصر پیشرفتة کنونی بدل کرده است؛ تجدد ترازهای خود را برای خوب و بد زندگی دارد و حتماً یکی از مهمترین مختصات آن، سرعتگرایی است و پیامک اولاً در راه این سیر سریع، ابزاری همراه و هموار است و توأمان با بسیاری فعالیتهای دیگر میتوان آنرا بهکار گرفت و خللی هم در امور پیش نیاورد (مکالمة تلفنی در هنگام رانندگی، حضور در جلسات و کلاس درس، دیدن فیلم و... بسیار دشوار و مخاطرهآمیز است، اما در همه این موارد پیامک میتوان حضور داشته باشد) و ثانیاً خود امکان ارتباطی تضمین و تسریعشده را فراهم میآورد که با نمونههای دیگر نظیر تماس تلفنی قابل قیاس نیست.20 یک پیامک همچون نوشتن لید21 درخبرهاست و حاوی چکیدة مهمترین و اصلیترین پیام مورد نظر که میتواند توجه مخاطب را بهسوی خود جلب کند و او را به کنش یا واکنش وادارد. شاید این شیوة اثرگذاری را بتوان در قدرت زیرپوستی نهفته در پیامک جستوجو کرد؛ جایی که فرستنده یا گیرنده میتواند نوعی از قدرتنمایی (استنکاف، اجبار، تحمیل و...) را به نمایش بگذارد که در ارتباطات حضوری یا حتی مستقیم، برایش ممکن نیست.22 به عبارت دیگر، پیامک به گیرنده فرصت میدهد تا پاسخی دقیقتر را آماده سازد و پاسخها به جای اینکه واکنش لحظهای و غیرقابل پیشبینی به سخنان طرف دیگر مکالمه باشد، بیانگر ایستارهای ثابت و قابل اعتمادتر خواهد بود.23
ادبیات پیامکهای خبری نیز ویژگیهای خاصی دارد. برخی بر این باورند که پیام کوتاه چون به زبان محاوره و غیررسمی نزدیک میشود و میتواند همچون یک گفتوگوی شفاهی، تناقضبار و شیطنتآمیز شمرده شود، در میان جوانان با اقبال وسیعی مواجه شده است. پیامکها معمولاً به سه زبان انگلیسی، فارسی و فینگلیشی (جملات فارسی با حروف انگلیسی) نوشته میشوند؛ روش سوم بهدلیل ناآشنایی بیشتر کاربران ایرانی تلفنهمراه با زبان انگلیسی تا چند سال پیش از محبوبیت بالایی در میان کاربران برخوردار بود، اما بعد از برطرفشدن موانع مرتبط با بهکارگیری فونت فارسی در تلفنهای همراه اکنون بهنظر میرود پیامکهای متن فارسی بیشتر استفاده میشوند.24 البته باید در این میان به زبانهای غیرمتنی در پیامکهای MMS یا صوتی نیز اشاره کرد که هنوز به علل فنی، فراگیر نیستند. برخی ویژگیهای زبان پیامک عبارتاند از: اختصار و ایجاز، نزدیکی به زبان محاوره و کنایهآمیز بودن. درباره زبان پیامک گفته شده است که زبانی است فاقد قواعد نشانهگذاری متعارف، حذف یا ایجاد فاصله میان کلمات بر اساس زبان گفتاری و نه نوشتاری، بهکارگیری اختصارات و شکلکها و کوتاهسازی عبارات.25 البته روشن است که معمولاً این زبان در مورد پیامکهای غیرخبری که زبانی رسمی دارند و نوعاً منطبق بر زبان معیارند صادق است.
«جمعزدایی» از دیگر ویژگیهای مهم رسانههای جدید است که در تلفنهمراه و بهطریق اولی در پیامک متجلی شده است. اگر تا پیش از این پیامها بهصورت کلی و برای همة مخاطبان قابل استفاده بود، روند تخصصگرایی تا بدانجا پیشرفته که حالا یک پیام در یک رسانه و فقط برای یک مخاطب تولید میشود.26 در واقع اینجا میتوان نمود تجددگرایی را که فرد در آن مقابل جمع هویت و قدرت یافت، آشکار درک کرد، بهگونهای که از جمعسازی فاصله گرفتهشده و افراد محل توجه و تأثیرند. البته «تمرکززدایی» هم جلوة دیگر بهکارگیری پیامکهاست؛ چراکه حالا یک مرکز برای انتقال پیام وجود ندارد.
کارکردهای پیامک
اگر جامعه را سامانهای در نظر بگیریم که گروههای مختلف درون آن، بهشیوة سازمانیافته در حال همکاری براساس مجموعهای قوانین و ارزشها هستند و جامعه نظامی باثبات و متمایل به تعادل درنظر گرفته شود، هر گروه یا نهاد در چنین شرایطی کارکرد خاص خود را دارد و بهنحوی در حال کمک به بقای خود و نظام مورد نظر است. در واقع اگر این بخشها بهشکلی سلامت و توانمند عمل کنند، جامعه میتواند بهدرستی ادامة حیات دهد و اگر دچار کژکارکرد باشند، جامعه را نیز از خود متأثر میسازند؛ پس کارکردها دو حالت پیدا میکنند: کارکردهای مثبت و منفی. کارکردهای مثبت عملهایی هستند که در جهت انسجامبخشی به جامعه سودمندند و کارکردهای منفی یا کژکارکردها جامعه را به سمت بیثباتی و ناپایداری به پیش میرانند.27 هارولد لاسول28 نظریهپرداز آمریکایی ارتباطات براساس منطق کارکردگرایی، سه کارویژه یا وظیفة اصلی برای رسانهها پیشنهاد داد که عبارت بودند از: نظارت بر محیط؛ ایجاد همبستگی اجتماعی در واکنش به محیط و انتقال میراث فرهنگی؛ و سرگرمی و پرکردن اوقات فراغت. این سه کارکرد را میتوان نظر به ویژگیهای پیامکها در زیر بسط داد:
بدین ترتیب میتوان گفت پیامکها در همة حوزهها کاربرد دارند، اما ویژگیهای منحصربهفردشان باعث شده تا از آنها برای انتقال اطلاعات زماندار و لحظهای نظیر اخبار و رویدادها، آب و هوا، تغییرات بورس و ارز و... بهشکلی گستردهتر استفاده شود. در واقع پیامک بهعنوان یک رسانة مجازی، دسترسیها را تسهیل میکند و درست مانند اینترنت میتوان حتی دستاندرکار ایجاد شبکههای اجتماعی مجازی شود. شبکههای اجتماعی بافتهایی در جامعهاند که بهوسیلة تارهای نامرئی فضای مجازی ساخته میشوند و پیامک میتواند هم ایجادکنندة شبکهای اجتماعی باشد و هم تقویتکنندة دیگر شبکهها. در مورد اول، بسته به موضوع یا حوزة جغرافیایی شبکههای همگرا از دریافتکنندگان پیامک شکل میگیرند و میتوانند کارویژههای متعددی را ایفا کنند، دامنة اثرگذاری این شبکهها تا بدانجاست که در برخی موارد حساس و برای جلوگیری از سازماندهی رفتارهای برهمزنندة امنیت ملی از رهگذر پیامکها، خدمات پیام کوتاه را در کشور یا برخی شهرها یا مناطق شهری، متوقف کردند. در مورد دوم نیز، آنچه در شبکههای اجتماعی مجازی یا وبلاگها و چترومها میگذرد، دارای قابلیت اتصال و همزیستی کامل با پیامک نیز هست.
یک کارکرد خاص یا ممتاز پیامکها نیز در عرصة سیاست است؛ عمل سیاسی هم بهعنوان تابعی از مقتضیات اجتماعی-فرهنگی و هم کنشی مستقل در فرایندهای تصمیمسازی و تصمیمگیری میتواند مورد توجه قرار گیرد29. در حوزة اول، احتمالاً میتوان بازخوردهای یک فرهنگ پنهان و زیرزمینیشده را مشاهده کرد و در حوزة دیگر، رویدادهایی مانند برگزاری انتخابات و تأثیرات پیامک بر آنرا. در انتخابات مجلس هفتم و در زمستان سال 82، موجی از پیامکهای تحریم انتخابات در کشور به راه افتاد. در نمونة بعدی و در انتخابات ریاستجمهوری بهار 84، هم برای تبلیغ و هم تخریب، پیامکها بهمیزان قابل توجهی به کار رفت و این روش در تمام انتخابات بعدی رایج شد. تا جایی که صبح 22 خرداد 88، رهبر انقلاب اسلامی در سخنان خود هنگام رأیگیری به مسئلة انتشار وسیع پیامکها اشاره کردند و خواستار توجهنکردن مردم به موضوعات حاشیهای و انحرافی شدند و این خود نشاندهندة توجه کانونی بدین موضوع بود.30
مسائل پیامکی
پیامکها بهشکلی غیرقابل پیشبینی بههمه جا نفوذ میکنند و حاوی محتواهایی مرتبط با همة موضوعات خرد و کلان در کشورند. این مسئله را شاید بتوان شاهبیت اصلی مسائل محتوایی ناشی از بهکارگیری پیامکها در کشور دانست؛ بهویژه از آنرو که عرف و هنجارهای رسمی مانع از ظهور و بروز عادی برخی رفتارها و گفتارها میشود، زمینة خصوصی پیامک، امکانی متمایز برای بروز چنین کنشهایی است. از سوی دیگر، پیامکها میتواند بیانگر فرهنگ سیاسی و نشاندهندة وجود رگههای پنهان در جامعه برای بیان خواستههای سیاسی ـ اجتماعی یا دگرگونیهای مورد انتظار شمرده شود.
بحران فردی
تلفنهمراه ضمن ایجاد خلوت مستقل فردی، رابطة اجتماعی فرد را در بستری را شبکهها معنادار کرده است؛ بنابراین، فرد ضمن درونگرایی در شرایطی کاملاً اجتماعی نیز قرار میگیرد که او را دچار نوعی بحران هویت و دوگانگی شخصی میسازد.31 البته در اینجا فرایندی دوسویه را میتوان مشاهده کرد: اولاً پیامک و تلفنهمراه محل تجلی هویت فردی است؛ ثانیاً تلفنهمراه فردگرایی را تقویت میکند و به نوعی از هویتگریزی دامن میزند.32 عاملی معتقد است که لایههای فردیشدن متأثر از تلفنهمراه عبارتاند از پنج لایة: توسعة فردی، توسعة نظام ارتباطات بینفردی، توسعة انتخابها و تغییر در نظام ارزشی و ترجیحی فرد، تغییر در پیوندها، دلبستگیهای فردی و حوزة خصوصی زندگی و دسترسی فوری یا فرهنگ فوری.33
تلفنهای همراه با ضربه زدن به سلسله مراتب قدیمی، باعث بسط فضای فردیت شدهاند و بدین سبب افراد میتوانند از چندین تلفنهمراه خصوصی استفاده کنند. ظهور تلفنهای همراه باعث تسریع تحولات رفتاری و سبک مصرف نیز شدهاند تا جایی که نمیتوان بهدقت تشخیص داد که آیا آنچه از فراگرد این ارتباطات بهدست میآید، صدای افراد است یا جامعه34. تلفنهمراه بازتولیدی از برخی شرایط خاص زندگی هر فرد است آنچنانکه برخلاف بسیاری دیگر از ابزارآلات زندگی مدرن، تلفنهمراه را میتوان در همآهنگی کامل با خود (از نظر رنگ و نوع و اندازه و...) انتخاب کرد. این خصوصیت در کنار امکانات فردگرایانة نهفتهشده درون این ابزار، رابطة عمیقی میان کاربر با وسیله شکل میدهد. در این مرحله تلفنهمراه از حریم خصوصی فرد و حق لذت بردن او دفاع میکند و در واقع حریم امنی را ایجاد میکند که فرد در چارچوب آن میتواند با دیگران ارتباط مطمئن بگیرد.35 این حریم امن ناشی از تعلق و شخصسازی استفاده از تلفنهمراه است؛ وسیلهای با کاربرد عمومی یا فراگیر. فرد در خانواده میتواند آنرا اختیار کند. این اختیار، نوعی رابطة نظارتناشده را امکانپذیر میسازد و در فرایندی تدریجی، درونگرایی را.
مصرفزدگی
تجدد در تطور تاریخی خود، سیری سریع از تولید به مصرف یافته و اکنون در گوی و میدان زندگی، مصرف است که نقش محوری ایفا میکند. با این توصیف فاوا (فناوری اطلاعات و ارتباطات) به فرهنگ نیاز دارد و این همانا فرهنگ مصرف چیزهای فنی است36 و این فرهنگ همراه با جوهر و عرضیات خاص خود، توسعه و تعمیق مییابد. در فرهنگ، بازار در کانون توجه است و بازار، هرچه شلوغتر و آشوبناکتر، جذابیتهای آن برای مصرفکنندگان بیشتر. تبلیغات بازرگانی و فضاهای تجاری مرتبط با تلفنهمراه در ایران رشدی فزاینده داشته است و دارد و همین تصویر نشانهای بر تأیید رشد مصرف تلفنهمراه و فناوریهای مرتبط با آن در کشور است.
اعتیاد مجازی
یکی از جدیترین مسائل مرتبط با فضای مجازی، شکلگیری نوعی اعتیاد دائم به کاربری این فضاست. حتماً شما هم افراد بسیاری را دیدهاید که مرتباً به صفحة تلفنهای همراهشان نگاه میکنند، به مجرد رسیدن یک پیامک، به تکاپو و تقلا میافتند و اگر آنرا گم کنند، ساعتی نمیتوانند آسوده بمانند. در یک نظرسنجی از جوانان ایرلندی پرسیده شد که اگر در جزیرهای تنها بمانند، از بین تلویزیون و تلفنهمراه کدام را انتخاب میکنند؟ 52 درصد خواهان استفاده از تلفنهمراه بودند و 18درصد تلویزیون37. کسانی که نمیتوانند میزان استفادة خود را از تلفنهمراه کنترل کنند، برای آن متحمل صرف هزینههای فراوان میشوند، فرصت و وقت بسیاری را صرف استفاده از آن صرف میکنند، در هنگام استفادهنکردن از آن دچار نوعی از افسردگی میشوند و... در ردیف معتادان مجازی قرار میگیرند.38 کاهش کلی فعالیتهای بدنی و بیتوجهی به سلامت فردی، اجتناب از فعالیتهای مهم زندگی به منظور گذراندن زمان بیشتری در شبکه، تغییر الگوهای خواب، کاهش معاشرت، غفلت از خانواده و دوستان، تمایلنداشتن به گذراندن مدت زمان طولانی بدون تلفنهمراه از جملة مهمترین نشانههای این نوع از اعتیاد است.
جنسیت
زن و مرد بودن در بهکارگیری فناوریهای ارتباطی عاملی مؤثر بهشمار میرود. تحقیقات نشان میدهد که میان کاربری زنان و مردان از فضای مجازی (اینرنت، پست الکترونیک، بازیهای ویدئویی و...) تفاوتهای معناداری وجود دارد.39 این تفاوتها بهناگزیر در حوزة بهکارگیری تلفنهمراه و پیامک نیز درخور مطالعه و بررسی است. مثلاً نشانداده شده است که دختران بیشتر مایل به استفاده از تلفنهمراه در جهت تعمیق روابط ارتباطی و استفاده برای تشخیص زمان دقیقاند و پسران به استفادة نرمافزاری ـ آموزشی، ارتباطی پیشرفته و تفریحی از تلفنهمراه. در تحقیقی دیگر دربارة پیامکهای تبلیغاتی40 نشانداده شد مردان در مقایسه با زنان، تبلیغات موبایلی را اطلاعاتیتر و معتبرتر ارزیابی کردهاند و قصد بیشتری برای خرید، بعد از دریافت تبلیغات موبایلی دارند.41 همراه داشتن تلفنهمراه البته برای زنان واجد امتیازاتی نیز هست؛ چراکه آنان ممکن است بهسبب تنها بودن در مجامع عمومی، در فشار و حتی مورد مزاحمت مردان بیگانه قرار بگیرند، تلفنهمراه این امکان را برای زنان فراهم میآورد تا سپری روانی در برابر محیط پیرامون خود ایجاد کنند.42 در پژوهشی در انگلستان این مسئله مورد توجه قرار گرفته است که زنان در نوشتن پیامهای کوتاه از واژههای بیشتری با میانگینی در حدود 95/6 واژه در هر متن استفاده میکنند که در مقایسه با مردان 54/5 واژه در هر متن بیشتر است. زنان همچنین به لحاظ دستوری بیش از مردان از جملات مرکب استفاده میکنند. همچنین بررسیها نشان دادهاند که حدود 75 درصد از جملات مردان در پیامهای فرستاده شده جملات ساده بوده، حال آنکه در زنان این میزان 60 درصد بوده است. زنان از اختصار و نشانههای عاطفی و سلام و خداحافظ و آیین نگارش و علائم سجاوندی بیش از مردان استفاده میکنند.43
اخلاق عمومی
پیامکها میتوانند در عملی کاملاً مستقیم، حریمهای اخلاقی را زیر پا بگذارند. شوخیهای قداستشکن، انتشار زشتیها و ناپاکیها، شایعهسازی، بهتان، استهزا و تمسخر و ایجاد مزاحمت و... از جمله مهمترین خصائل ناپسندیاند که پیامکها مجال مناسبی برای عرضة آنهایند.44
جهانیسازی
نمود عینی جهانیسازی، تلفنهمراه است. وسیلهای که جغرافیا و زمان را در هم آمیخته و بشر از جاکنده شده45 را در بیبُعدی صاحب هویت کرده است. یک جلوة دقیق و قابل فهم این جهانیگرایی، شرکتهای ارائهدهندة خدمات تلفنهای همراهاند؛ چه آنانی که گوشی میسازند و چه آنهایی که شبکهها را. موتورولا، اینتل، نوکیا، سونی اریکسون، سامسونگ، ودافون، میکروسافت، بویگ و بسیاری دیگر از شرکتها در مقیاس جهانی، ابزار و خدمات مربوط به تلفنهمراه را روانة همة بخشهای بازار میکنند. این شرکتها غرب و شرق عالم را به هم دوختهاند و گذار آدمی کمتر جایی ـ و بهراستی کجا ـ میتواند بیفتد که آنها را نبیند. ذیل این همگرایی، شرکتهای کوچک بلعیده میشوند و اساساً فناوری بزرگ تلفنهمراه، اجازة کوچکگرایی یا خردساختن ارائة خدمات را ـ با این استدلال که اقتصادی نیستند ـ به کسی نمیدهد.46 در واقع فقط پیشرفتهترین دستگاهها میتوانند با خدماتی همراهی کنند که شرکتها با تلاش بسیار به مشتریان خود میفروشند و شرکتهایی که فرآوردههای نو را نادیده بگیرند، هزینة سنگینی خواهند پرداخت.47 یک اتفاق مهم دیگر در این حوزه تأکید بر خصوصیسازی امواج است. این پیشنهاد نخستین بار در 2001 در ایالات متحده مطرح شد که امواج از حیطة کنترل دولتها خارج شوند48 و اگر چنین اتفاقی رخ دهد، فاصلهگذاری میان شمال ـ جنوب حتماً بهنحوی قابل توجه افزایش خواهد یافت.
وضعیت پیامک خبری
ارسال نخستین پیامک خبری در کشور، در مؤسسة همشهری و در سال 1385 به ثبت رسیده است. همشهری در این سال با تأسیس واحد مستقلی برای ارسال پیامکهای خبری اقدام به مشترکگیری و ارسال پیامک بهصورت روزانه کرد و تقریباً همزمان از این ابزار در رسانههای دیگر نیز بهره گرفته شد. هماکنون علاوه بر خبرگزاریهای رسمی، تعدادی از وبسایتهای خبری، روزنامهها، مجلات و... دارای سامانة ارسال پیامکاند که باید به این مجموعه، نهادهای فعال در این زمینه را نیز افزود. جدول زیر تعداد رسانههای فعال در این زمینه را نشان میدهد:49
حوزة رسانه
|
نوع فعالیت پیامک
|
توضیحات
|
خبرگزاریها
|
سه خبرگزاری فعال
|
خبرگزاریهای مهر و فارس بهصورت دائم مشغول ارسال پیامکاند؛ خبرگزاری رسا نیز در زمینه به تناوب در این عرصه فعال است.
|
خبرگزاری ایرنا نیز در مقطعی سامانة پیامکی ایجاد کرد که مدتی بعد متوقف شد.
|
یک خبرگزاری پیامکی
|
خبرگزاری نسیم نخستین خبرگزاری پیامکی در کشور است که از سال 89 فعالیت خود را آغاز کرده است.
|
سایتهای خبری
|
شش سایت فعال
|
شش پایگاه خبری که دو مورد از آنها پیشوند خبرگزاری نیز دارند در زمینة ارسال پیامک فعالاند.
|
تعداد پرشماری از پایگاههای خبری اینترنتی دارای سامانة ارسال پیامکاند که این سامانهها معمولاً بهصورت نوبهای(تحت تأثیر دو عامل تأمین اعتبار یا شرایط سیاسی) فعالیت میکنند.
|
روزنامهها
|
نامشخص
|
بعد از متوقف شدن پیامک خبری روزنامة همشهری، روزنامهها معمولاً سامانههای پیامکی خود را بنا به مورد به کار گرفتهاند. برخی روزنامهها نظیر جامجم، خبر، قدس، جوان، وطنامروز، همشهری، فرهنگ آشتی و خراسان برای انتشار محتوای روزنامه از سامانة مذکور در برخی فواصل زمانی استفاده کردهاند یا میکنند.
|
هفتهنامهها و مجلات
|
دو هفتهنامه
|
دو هفتهنامه بهصورت پیامک خبری مستقل ـ اما نهچندان منظم ـ از نیمة دوم سال 90 از سامانة پیامک استفاده میکنند.
|
چندین ماهنامه و هفتهنامه برای اطلاعرسانی عناوین اصلی خود بهطور منظم از سامانة پیامک استفاده میکنند.
|
سازمانهای فرهنگی-سیاسی50
|
نامشخص
|
این سازمانها دارای پیامک برای اطلاعرسانی داخلیاند و معمولاً در چند سطح عمومی (جهت اطلاع رسانهها) و ویژه (مدیران) پیامک خبری منتشر میکنند.
|
در بررسی حجم ارسال پیامکهای خبری میتوان جدول زیر را در کانون توجه قرار داد:51
دریافت روزانه پیامک خبری (متوسط)
|
170 پیامک
|
از 14 تا 16 منبع ارسالکننده
|
بالاترین ساعات ارسال
|
12-13 با 18 پیامک
|
11-12 با 15 پیامک
|
بیشترین میزان در سال 9052
|
678 پیامک
|
از 15 منبع خبری
|
در نوروز 91
|
60 پیامک بهطور روزانه
|
از 4 منبع
|
سیاستها و راهبردهای موجود
بهکارگیری لفظ سیاست53 یا راهبرد54 در این متن، هم میتواند کاربرد داشته و صحیح باشد و هم نباشد؛ چرا که اگر سیاست و سیاستگذاری را امری حاکمیتی درنظر بگیریم که به حدود، نحوه و بحث مداخلة دولت در امور عمومی55 میپردازد56، روشن است که تلفنهای همراه و خدمات جانبی آن (پیام کوتاه)، حتماً در ردیف مسائل حاکمیتی قرار میگیرند، چه اینکه سازمان تنظیم مقررات رادیویی، مصوب هیئت دولت، چنین وظایفی را برعهده دارد57 و دادسرایی نظیر دادسرای جرایم فناوری اطلاعات58 یا پلیس فتا یا کمیتة تعیین مصادیق محتوای مجرمانة فضای سایبر نیز در همین زمینه فعالیت میکنند و بدین اعتبار سیاستگذاری در مسائل بنیادین مرتبط با پیامک میتواند مورد توجه قرار گیرد. از سوی دیگر اگر راهبرد را برنامهای برای رسیدن به اهداف در سازمان یا شرکت مورد نظر تعریف کنیم59، مباحث مربوط به راهاندازی یک سامانة پیامکی، نظیر آنچه در بسیاری از سازمانهای عمومی و رسانهای در ایران وجود دارد، محل توجه خواهد بود و میتوان راهبردهایی را در این زمینه پیشنهاد داد. بدین ترتیب، در آخرین فصل از مباحث مرتبط با پیامک خبری، ضمن مرور سیاستهای موجود، فرایندهای جاری در این حوزه بررسی و با در نظر گرفتن ملاحظات اجرایی، سیاستها و راهبردهایی در این زمینه ارائه میشود.
سامانههای پیامکی موجود از مجموعهای قواعد کلی ـ و معمولاض نانوشته ـ در اطلاعرسانی خود پیروی میکنند. این قواعد یا بهصورت آییننامههای موردی نوشته شده یا در چرخة داخلی هر رسانه، بهعنوان تجارب حرفهای در ذهن فعالان این عرصه ثبت و ضبط گردیده است.
دو قانون اصلی موجود (قانون مطبوعات و خبرگزاریها، و قانون جرائم رایانهای) شاید اصلیترین اسناد بالادستی موجود در کشور باشند که سامانههای پیامکی مختلف خود را موظف به در نظر گرفتن آنها میدانند. در عمل نیز مطابق همین قوانین با ارسالکنندگان پیامکهای خارج از ضابطه برخورد میشود و اعتراضها شکلی حقوقی و قضایی پیدا میکند. در این قوانین از پیامک ذکری به میان نیامده است، اما از آنجا که معمولاً سامانهها تحت نظارت یک واحد رسانهای فعالیت میکنند و از حیثی دیگر، چون در قانون جرایم رایانهای، تعبیرِ «هر نوع ابزار الکترونیکی» به کار رفته، میتوان شمولیت آنها را درباب پیامک مورد توجه قرار داد. مواردی نظیر مواجهة دولت با دو خبرگزاری مهر و فارس، به دلیل انتشار پیامکهایی مرتبط با گرانی سکه و ارز در بهار سال 1391 مصادیقی از این نوع برخوردها به شمار میرود.
در سطح اجرایی نیز، پارهای مسائل در واحدهای رسانهای فعال در زمینة ارسال پیامک وجود دارد که بسته به مورد درباب آنها سیاستگذاریهای لازم صورت گرفته یا باید درمورد آنها چارهاندیشی گردد. برای نمونه، دانشگاه دنور آمریکا، در اطلاعیهای دربارة سامانة پیامکی خود که با عنوان SMS policy منتشر شده، برخی نکات مرتبط با فرایند ارسال پیامک را توضیح داده است. در این برگة راهنما گفته شده که پیامکهای ارسالی از سوی دانشگاه مذکور برای اطلاعرسانی، اعلام خبر تعطیلی دانشگاه، مشاورة تحصیلی، ثبتنام، کمکهای مالی و رویدادهای دانشگاهاند که اولاً افراد باید برای دریافت آنها فرمهای مربوط را پُر کنند؛ ثانیاً این پیامکها به مانند اطلاعیههای مکتوب دانشگاه، دارای رسمیت و اعتبارند؛ ثالثاً در موارد اعلامشده، پیامکها یگانه مرجع رسمی اطلاعرسانیاند، رابعاً اگر پیامها از 160 کاراکتر بیشتر باشد، باید برای دریافت اطلاعات تکمیلی به واحد مربوط رجوع کرد و... .60 در این بخش با برگزاری برخی مصاحبهها و بررسی متون مرتبط ـ در روزنامة همشهری، خبرگزاری مهر، دبیرخانة شورای عالی انقلاب فرهنگی، دبیرخانة شورای اطلاعرسانی دولت، وزارت نفت و خبرگزاری خانة ملت ـ برخی از مسائل یا سیاستهای مرتبط با ارسال پیامک به دست آمده است:
1. تدوین اصول محتوایی
در نخستین بخش معمولاً باید سیاستهای محتوایی در ارسال پیامک روشن شود؛ این سیاستها ناظر به اسناد بالادستی است یا از میانِ برنامههای توسعهای مدیران ارشد استخراج میشود و در آنها به پرسشهایی نظیر: دامنة موضوعی انتشار پیامکها، زبان و لحن آنها، نحوة تمرکز بر ارزشهای خبری، تنشزایی یا جلوگیری از آن، ابهامآفرینی یا مقابله با آن و... پاسخ داده میشود. این اصول محتوایی در پارهای موارد سلیقهایاند و با تغییر مدیر واحد مربوط، دگرگون میشوند.
یک اصل محتوایی مهم دیگر، مقابله با تکرارگرایی در پیامکهاست. این مسئله معمولاً در دو سطح بروز میکند: اول آنجا که اخبار مهم، توسط همة سامانههای ارسال پیامک انتشار داده میشوند و بدین طریق یک خبر، برای یک کاربر از مجاری مختلف فرستاده میشود؛ دوم آن هنگام که سامانهها، اخبار مهم یکدیگر را بهصورت ویژه برای مخاطبان ارسال میکنند. صرفنظر از بازنشرهای فاقد منبع که معمولاً دردسرساز هم میشود، این موضوعی قابل بحث و بررسی است و حداقل میتوان درباب آن گفت که موجبات ناخرسندی کاربر-مخاطب را فراهم میآورد.
2. روشهای ارسال
این موضوع در ردیف برنامههای اجرایی ارسال پیامک قرار نمیگیرد؛ چراکه باید در آن نوعی انتخاب یا تمییز مهم رخ دهد. سؤال اصلی این است که «سامانة پیامک بنا دارد براساس کدام یک از سه اصلِ رایجِ رسانهای: سرعت، صحت و دقت عمل کند.» این اصول هریک در مواردی نافی یکدیگرند، به ویژه آنکه محدودیت تعداد کاراکتر در ارسال پیامک، موجب اثرگذاری بر اصل دقت میشود. اصل سرعت نیز، صحت پیامکها را مخدوش میکند. برخی سامانههای پیامکی کنونی ترجیح میدهند به جای سرعت، دقیق و صحیح باشند و لاجرم در هر بار ارسال، افزون بر محتوای سه پیامک را ارسال میکند که این خود عاملی تخریبگر و محدودکنندة فعالیت بهشمار میرود. از سوی دیگر تأکید برخی سامانهها بر ارسال اخبار دست اول موجب صرف هزینههای سنگین سیاسی و مالی میشود، بهگونهای که پس از ارسال سریع پیامک نادرست و بازنشر آن از سوی دیگر رسانهها، رسانة مذکور مجبور به ارسال اصلاحیة مجدد میشود که معمولاً اثرگذار نیز نیست و پیامدهای فراوانی دارد.
3. شاخصهای کیفی
خبررسانی، جوهرة ایجاد واحدهای پیامکی در رسانهها یا سازمانهایی است که از این فناوری بهره میبرند. از این منظر، تبیین دقیق مزیت نسبی ارائة پیامک، در فهرست اولیه مسائل باید تعیین تکلیف گردد. دشواری ماجرا آنجاست که در پارهای از موارد واحد ارسالکننده براساس سیاستهای درنظر گرفته ترجیح میدهد به جای خبر، روی تحلیل یا اظهارنظرهای تحلیلی تمرکز کند. این رفتار اگرچه ممکن است از منظر آگاهیبخشی مفید به نظر برسد، رفتهرفته کاربران را دچار نوعی دلزدگی و خستگی میکند و اعتراضات آنها سامانه را وامیدارد تا مرتباً راهنمای روش قطع ارسال پیامکها را به مخاطبان ارسال کند. این موضوع از جمله آسیبهایی است که تا رفع نشدن آن، دیگر حدود فعالیت سامانه نیز مخدوش باقی میماند.
فرایندهای اجرا و ارسال
در هر سامانة پیامکی معمولاً روالهایی برای اجراییسازی امور درنظر گرفته میشوند. در این فرایندها که الزاماً شیوهای استانداردشده نیز ندارند، میتوان وجوهی از عوامل درونسازمانی یا برونسازمانیِ موثر در انتشار اخبار، نظیر سیاستهای خبری سازمان ارسالکننده، فرهنگِ سازمانیِ غالب، مضایق فیزیکی و اداری، اعمال نظر منابع خبری، حامیان مالی، و گروههای فشار را مشاهده کرد.61 در اینجا پارهای از این روشهای ارسال بررسی شده است.
1. تعداد و زمان ارسال پیامکها
معمولاً در برنامة اجرایی در پیشگرفتهشده، تعداد پیامکهای ارسالی در هر روز تعیین میگردد. در این بحث، محدودة زمانی ارسال پیامکهای نیز روشن میشود.62 تعداد و زمان ارسال پیامکها همچنین متناسب با روزهای کاری یا تعطیل در هر هفته یا رویدادهای مهم باید تغییر کند. البته مسائل مالی و تأمین هزینههای ارسال نیز بر این فرایند بسیار مؤثر است، بهگونهای که تغییر شیوة ارسال رایگان پیامک، به افزودن هزینة مربوطه به فیش پرداخت هزینه تلفنهمراه ایرانسل یا همراهاول، باعث تغییر علایق مخاطب شده است.
2. ادبیات و قالب پیامکها
معمولاً برای ارسال پیامکها، از یک شیوهنامة مشخص در ارسال محتوا استفاده میشود که در آن، چگونگی ذکر نام منبع اصلی یا نشانی وبسایت منبع، نحوة ذکر منابع دیگر (غیر از ارسالکننده در خبرها)، ذکر پیشوندهایی نظیر فوری، ویژه یا محرمانه63 در خبر، زمان ارسال خبر و... روشن شده است64. این شیوهنامه بسته به تحولات خبری میتواند با افزودهشدن گزینههایی برای اخبار تازه، بازبینی شود.
3. گروهبندی محتوا و کاربران
لازم است پیامکها بهنحوی مقتضی دستهبندی شوند. این دستهبندی میتواند بسته به نوع مخاطبان، موضوعی (سیاسی، فرهنگی، ورزشی، اقتصادی و... ) یا اهمیتی (خبر فوری، ویژه، محرمانه و... ) باشد و در هر صورتی باید این دستهبندیها کاملاً تعریفشوند تا کارگزاران و کاربران سامانه دربارة آنها درکی دقیق و درست داشته باشند.
علاوه بر محتوا، باید متناسب با شرح وظایف سازمان تولیدکنندة محتوا، کاربران65 و مخاطبان پیامک نیز گروهبندی شوند. این دستهبندی، نحوة ارسال محتوا را روشن، سامانمند و آسان میسازد و از تداخلهای احتمالی آتی جلوگیری میکند.
4. فرایند ارسال
اخبار ارسالشده باید مشابه رویههای دیگر رسانه تأیید شوند و انتشار یابند، اما در اینجا معمولاً در مورد خبرهای عمومی و غیرخاص، یکنفر تصمیمگیر و ارسالکننده وجود دارد یا نهایتاً این فرایند در چارچوب یک اپراتور (خبرنگار) و تأییدکننده (دبیر) تعریف میشود. البته بهطور طبیعی گروه ارسال اخبار نیز باید از سوی منابع اصلی تصمیمگیری مشخص شده باشد. اما در مورد خبرهای مهم و خاص، باید مسئول ارشد (دبیر تحریریه یا سردبیر) یا بالاتر (مدیر مسئول یا مدیرعامل) رسانه نیز از محتوا مطلع گردند و لزوم فرستادن یا نفرستادن آنرا تایید کنند.
ملاحظات مربوط به تصمیمگیری
در گسترة امور رسانهای، اتکا به یک منطق یا مشرب برای تصمیمگیری در مقابل مسائل موجود حتماً نتایج مطلوبی بهبار نخواهد آورد؛ چراکه محیطی ناپایدار و بسیار متغیر در پیش روست که هم به جهت منابع حیاتی مورد نیاز و هم حوزههای رقابتی، در حال جابهجاییهای مداوم و گسترده است. با این وصف مناسب است ترکیبی از دو نظریة عقلایی66 و هنجاری67 برای وضع سیاست در حوزة پیامک در دستور کار قرار گیرد. این تصمیم از یک صورتبندی شناختهشده پیروی میکند که عبارت است از: شناخت مسئله؛ ارزیابی بدیلها و تعییندستور کار؛ انتخاب راهحل؛ مشروعیتبخشی و اجرای خطمشی؛ ابلاغ و اجرا و بازخوردگیری و اصلاح خطمشی68. در تصمیم عقلایی، فرایند عملیات مورد نظر از میان بدیلهای مختلف و در پی سنجشگری و در طی مراحلی چندگانه صورت میگیرد و میتوان با احصای بخش عمدهای از گزینهها ـ چراکه امکان برشمردن تمام آنها وجود ندارد ـ و در نظر گرفتن اقتضائات هریک، برای برگزیدنشان اقدام کرد69. شرط ضروری برای تصمیمگیری شناخت مسئله است و در این شناخت انبوهی از عوامل از قبیل ارزشها، شخصیت، خطرپذیری و انطباقپذیری دخالت دارند.
از سوی دیگر، نظریات هنجاری مورد نظر در این بحث، در یک سطح کلان، ناظر به کل فرآیندهای مدیریتی و تصمیمگیریهاست، بهگونهای که نشان میدهد نمیتوان سیاستی را بدون توجه به چشماندازهای ارزشی و اخلاقی وضع کرد و در این سطح، تعهداتی گسترده بر تصمیمسازیها مؤثرند.70 همچنین در گسترهای خردتر، به تبیین بایدها و نبایدهای حاکم بر وسایل ارتباط جمعی در شرایط مختلف میپردازد که این بایدها و نبایدها، ماهیتی تعهدآور و الزامآور دارند؛ این نظریهها به ترسیم رابطة دولت، رسانه و جامعه میپردازند و انتظارات از رسانهها، ضوابط و شرایط حاکم بر آنها و توقعات مربوط به نقش اجتماعی رسانهها را در جوامع مختلف بررسی میکنند.71 تئوری هنجاری مورد توجه در اینجا، تئوری مسئولیت اجتماعی است.72 این نظریه، محور است و بر اساس آن، راهکارهایی پیشنهاد میشود که با استفاده از منطق حاکم بر تئوری عقلایی آنها ارزیابی و انتخاب میشوند. تئوری مسئولیت اجتماعی در تلاش برای انطباق سه اصلِ نسبتا واگراست: فرد آزاد است و قدرت انتخاب دارد؛ رسانهها نیز آزادند؛ و رسانهها در برابر جامعه مسئولاند. این تئوری به دو نوع راه حل اساسی توجه کرده است:73
1. توسعة مؤسسات عمومی اما مستقل برای مدیریت رسانهها؛
2. رویکرد به تخصصهای حرفهای به منظور دستیابی به استانداردهای بالایی از کارایی و خودگردانی رسانهها.
سیاستهای پیشنهادی
مسائل بررسیشده ـ متکی بر همان فرایند پیشگفته در مورد مراحل سیاستگذاری ـ به دو سطح بنیادین و کاربردی تقسیم و در سطح بنیادین سیاست ـ راهحل و در سطح کاربردی راهبرد ـ راهحلهای مورد نظر ارائه شدهاند.
روشن است که این مسائل گرچه از کلیت موضوعات مرتبط با فضای مجازی و تلفنهای همراه مجزا نیستند، به اقتضای نحوة عمل پیامک خبری و مباحث عرضهشده در این کتاب، تفکیک و تحدید شدهاند. جداول 7 و 8 مهمترین مسائل، راهبردها یا راهحلهای مرتبط با آنها، نظام تصمیمگیری، الگوی اجرایی و ارزیابی راه حلها را ارائه کردهاند.
مسئله
|
سیاست/ راهحل
|
نهاد رسمی مرتبط
|
بخش مرتبط در رسانه
|
الگوی اجرایی
|
روش ارزیابی
|
ابهام در مستقل بودن پیامک بهعنوان یک رسانه
|
ایجاد عرصة عمومی گفتوگو و تعامل میان نهادهای واسط و کارفرمایان و مجریان
اصلاح دستورالعملها و رویههای سازمانی
|
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
|
مدیریت ارشد رسانه
|
گفتمانسازی فرهنگی
رهیافت نهادی
|
نقد و ارزیابی حرفهای نخبگان
|
تأثیرات پیامکهای خبری بر نحوة استفاده کاربران از رسانههای ارتباط جمعی
|
ایجاد بستری برای انتخاب آزادانة مخاطب، رفع نگرانی از ذینفعان، گسترش سواد رسانهای
|
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی
|
مدیریت ارشد رسانه
|
رهیافت نهادی،
رهیافت فرایندی
|
بحث با ذینفعان
رویههای تنظیم استاندارسازی
|
پیامک خبری میتواند بحرانهای اجتماعی ـ سیاسیِ محدود یا گسترده ایجاد کند.
|
شناسایی عوامل زمینهای بروز بحران، استفاده از ابزارهای کنترلی
|
وزارت اطلاعات و دیگر نهادهای امنیتی مسئول، شرکت مخابرات
|
مدیریت ارشد رسانه، مدیر اجرایی مربوطه
|
رهیافت نهادی،
رهیافت بازی
|
موردپژوهی
مدلسازی مقایسهای
|
نامشخص بودن اولویت راهاندازی پیامک خبری برای رسانهها
|
تأمین برنامه-بودجهای مناسب
تأسیس واحد مربوط
ارزیابی تجارب پیشینی
|
---
|
مدیریت ارشد رسانه
|
رهیافت انتخاب عقلایی
|
نیازسنجی
خودارزیابی
|
نامشخص بودن اولویت حوزة موضوعی عمل پیامک خبری
|
تدوین سیاستهای بالادستی در هر رسانه و تعیین تکلیف حوزة عملکردی
|
---
|
مدیریت ارشد رسانه
واحد مربوط
|
مدیریت پروژه
رهیافت انتخاب عقلایی
|
نقد و ارزیابی خبرگان
|
داشتن تصاویر واژگونه از اثربخشی یا اعتبار پیامک
|
بالابردن سواد رسانهای،
اطلاعرسانی دربارة مصادیق صدق و کذب،
مجازات تخلفات
|
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و تقریباً تمام نهادهای حاکمیتی
|
مدیریت ارشد رسانه
|
رهیافت فرایندی،
رهیافت تدریجی
|
پیمایش
|
فقدان آییننامههای اجرایی انتشار پیامک در رسانه و بروز نوعی هرج و مرج
|
تنظیم اسناد مورد نیاز
برگزاری دورههای آموزشی
|
---
|
مدیریت ارشد رسانه
واحد مربوط
|
مدیریت پروژه،
رهیافت گروه
|
نقد و ارزیابی نخبگان
|
اشکالات شرعی بهکارگیری پیامک خبری
|
دریافت استفتائات شرعی مورد نیاز
|
مراجع تقلید
حوزههای علمیه،
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
|
مدیریت ارشد رسانه
واحد مربوط، خبرنگاران
|
رهیافت نخبگان، رهیافت فرایندی
|
نقد و ارزیابی نخبگان
|
نبود قوانین حقوقی بهروز و مناسب
|
تنظیم اسناد حقوقی مورد نیاز و اصلاح قانون مطبوعات
|
مجلس شورای اسلامی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
|
مدیریت ارشد رسانه
واحد مربوط، خبرنگاران
|
رهیافت نهادی
|
نقد و ارزیابی نخبگان
|
تعدد منابع تصمیمگیری در حوزة پیامک
|
اعتمادسازی بالادستی، تأسیس شورای هماهنگی فضای مجازی
|
مجلس شورای اسلامی، دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
قوة قضاییه
|
مدیریت ارشد رسانه
|
رهیافت نهادی، رهیافت انتخاب عقلایی
|
ارزیابی ذینفعان
|
جدول مسائل بنیادی
مسئله
|
راهبرد/ راهحل
|
نهاد رسمی مرتبط
|
بخش مرتبط در رسانه
|
الگوی اجرایی
|
روش ارزیابی
|
هزینة بهکارگیری پیامک باید از سوی منبع یا کاربر تأمین شود
|
کاهش هزینههای دریافت پیامک در امور اطلاعرسانی
|
مخابرات، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شرکتهای خدماتدهنده
|
مدیریت مالی رسانه
|
بودجهریزی عملیاتی
انعقاد تفاهمنامه
|
تحلیل هزینه
|
بروز فاصلة ارتباطی در فهم متن پیامک به سبب محدودیت کلمات
|
افزایش سواد رسانهای
|
صدا و سیمای جمهوری اسلامی
|
واحد مربوط
|
رهیافت انتخاب عقلایی
|
ارزیابی نخبگان
|
زبان پیامک خبری
|
تنظیم آییننامههای نگارش مجازی
|
فرهنگستان زبان و ادب فارسی
|
واحد مربوط
خبرنگار
|
رهیافت گروه، رهیافت تدریجی
|
ارزیابی نخبگان
|
فقدان تجربه مضبوط و اتخاذ شیوههای نادرست در رسانههای مختلف
|
تدوین شیوهنامههای مرتبط
|
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
|
واحد مربوط
|
رهیافت گروه، رهیافت تدریجی
|
ارزیابی نخبگان
|
فقدان نظام تحلیل محتوا و ارزشیابی پیامکها
|
ایجاد نرمافزارهای تحلیل محتوا
|
وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شرکت مخابرات
|
خبرنگار
|
رهیافت تدریجی
|
مطالعات مقایسهای
|
آشفتگی روانی برای کاربر دریافتکنندة پیامک
|
امکان پذیرش یا رد دریافت پیامک
|
---
|
واحد مربوط
|
رهیافت بازی
|
نیازسنجی
|
مسائل کاربردی
ملاحظات مربوط به اجرا
پیامکها ویژگیهای دارند که نوع ارتباطات میانفردی را گسترش داده و رسانة پیامک خبری را در چشمانداز یک رسانة ارتباط جمعی قرار داده است. با این حال، برخی از این ویژگیها، ذاتی چنین ارتباطی بهشمار میروند و بر هر مجموعه راهکاری اثرگذارند. مهمترین یا اولویتدارترین مسئله در اینجا، هزینههای مبادله است. در فرایندهای ارتباطی بین فردی، هر پیامک ارسالشده توقع یک پیامک دریافتشده را در ضمن خود دارد و این برخلاف روش تماس تلفنی است که یک نفر تنها برای برقراری ارتباط هزینه میپردازد. مبادلة هزینهها، نوعی توازنگرایی را در برقراری رابطه پدید میآورد و شاید آنرا بتوان یک زمینة روانشناختی مهم در گسترش کاربرد پیامک در ایران و جهان دانست، اما پیامکهای خبری معمولاً از این قاعده پیروی نمیکنند74 و همین عامل سرمایهگذارانه موجب سستی یا کندی حل مسائل بنیادی و بهویژه کاربردی در این حوزه شده است. چرا؟ چون سازمانهای متولی با وجودِ داشتن اندیشهها و طرحهای بلندپروازانه در توسعة شبکه پیامکی خود، در عمل از تأمین هزینهها ناتواناند و نمیتوانند بر این مشکل فائق آیند.
دومین نکتة مهم همانگونه که در فهرست مسائل نیز بدانها اشاره شد ـ وضعیت حقوقی ـ قانونی ارسال پیامکهای خبری است. قانون مطبوعات و خبرگزاریها در اینباره ساکت است و بهدلیل تعدد مراکز تصمیمگیری به نظر نمیرسد در آیندهای نزدیک نیز این مسئله رفع شود؛ بهویژه آنکه حساسیت مقامات سیاسی نیز به این مقوله جلب شده و در پارهای موارد (نظیر بحران افزایش قیمت سکه و ارز و در بهمن 90) رسماً یک وزیر، پیامکهای خبری یک خبرگزاری را مسئول افزایش قیمتها معرفی میکند.
از آنجا که هویت کاربر در شبکة ارسال محتوا، در نسبت با یک شمارة تلفن تعریف میشود و تغییر تلفن مذکور میتواند تغییر هویت به شمار آید، سومین مشکل اجرایی در حوزة مخاطبان جلوهگر میشود. مخاطبان تلفنهای همراه خود را به هر دلیل تغییر میدهند یا مایل به استفاده از خدمات پیامکی نیستند، اما سازوکار مشخصی برای چنین بازبینیهایی در شبکههای ارسالکننده طراحی نشده است و در اینجا لااقل دو مشکل حاد پدید میآید: اولاً پیامکی خاص برای مخاطبانی خاص ارسال میشود و با تغییر مخاطب پیامک در حالی که وی همسو با محتوا نیست برای وی ارسال میگردد و بیم افشای برخی محتواها ایجاد میشود؛ ثانیاً مخاطب به هر علتی (مثل ارسال بیموقع پیامک در نیمه شب ـ مایل به خروج از شبکه است، اما روشی برای این اقدام نمیشناسد.
جمعبندی
شکلگیری نسل انگشت شست (به معنای کاربرانی که در همه جا، همواره دستشان روی صفحه کلید تلفنهمراهشان است و در حال ارسال یا دریافت پیام جدیدی هستند) دشواریهای فناوریهای مرتبط با تلفنهمراه را چند برابر کرده است.75 پیامک پرکاربردترین استفاده از تلفنهمراه است و پیامکهای خبری نقطة تعامل میان کاربران و سازمانها. این نقطة برخورد از منظر سازمانهای ارائهدهندة پیامک خبری چندان شناختهشده نیست و نه تنها در ایران، بلکه در جهان نیز تمرکز خاصی بر این حوزه صورت نگرفته است. سیر شتابناک تحولات این عرصه شاید یکی از مهمترین علل چنین بیتوجهی عمیقی بهشمار رود. به هر روی، با توجه به همین سرعت شگفتانگیز ضروری است تا نهادهای مسئول در کشور هرچه سریعتر برای بهینهسازی فضای ارسال پیامکهای خبری اقدام کنند برسانند که در آن، ضمن حفظ حدود معقول، آزادی بیان رسانهها نیز مخدوش نشود.
منابع
احمدی، ثریا و دیگران، «تأثیر استفاده از تلفن همراه بر شکلگیری هویت شخصی مدرن در نوجوانان و جوانان شهر تهران»، فصلنامه پژوهشهای ارتباطی، ش 4، زمستان 1388، ص 125-150.
اکرامی، محمود، مردمشناسی ارتباطات خودمانی، مشهد، ایوار، 1386.
داوری اردکانی، رضا، «رابطه فرهنگ و فنآوری»، در مجموعه مقالات: فرهنگ، فناوری اطلاعات و ارتباطات، تهران، موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، 1386.
ذکایی، محمدسعید و ولیزاده، وحید، «تأملی در دلایل، کارکردها و معانی فردی و اجتماعی کاربرد تلفنهمراه»، فصلنامه رشد آموزش علوم اجتماعی، ش 36، پاییز 1386، ص 24-29.
زارعی، عبدالرسول و صلاحی احمد، «ارائه روشی هوشمند جهت کاهش حجم سیگنالینگ در سیستمهای موبایل و شبیهسازی آن»، فصلنامه دانشکده فنی، جلد 39، ش 4، آبان 84، ص 459-468.
سعیدی، علیاصغر، «اثرات ارتباط پایدار بر رفتار مصرفکننده»، فصلنامه جهانی رسانه، ش 1، بهار 1385.
شریفی، لیلا، «پیامک، اسپرانتویی نوین»، فصلنامه زبان و ادبیات فارسی، ش 16، بهار 1389، ص 155-176.
شیلر، دان، «دنیای سحرآمیز تلفنهمراه»، ماهنامه سیاحت غرب، ش 22، اردیبهشت 1384، ص 46-54.
عابدین، بهار و سیاوشی، ملیحه، «بررسی نگرش و عکسالعمل افراد نسبت به دریافت پیامکهای تبلیغاتی در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات»، فصلنامه مدیریت فناوری اطلاعات، دوره یک، ش 3، پاییز و زمستان 1388، ص 53-68.
عاملی، سیدسعیدرضا، «فردگرائی جدید و تلفنهمراه: تکنولوژی فردگرائی و هویت»، فصلنامه جهانی رسانه، ش 1، خرداد 1385.
کرجی، علی، «پیامک، بایدها و نبایدها» نشریه فرهنگ کوثر، ش 80، زمستان 1388، ص 149-160.
کلانتری، عبدالحسین و حسنی، حسین، «رسانههای نوین و زندگی روزمره»، فصلنامه رسانه، سال 19، ش 4، زمستان 1387، ص 119-135.
کوثری، مسعود و خیرخواه، طاهره، «تحلیل محتوای پیامهای کوتاه دانشجویان دانشگاههای تهران»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، ش 2، تابستان 1387، ص 57-78.
کوثری، مسعود و دیگران، «کاربرد تلفنهمراه برای کاربران ایرانی»، فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، ش 2، زمستان 1385، ص 205-226
کیا، علیاصغر، «تلفنهمراه، یک رسانه»، کتابماه علوم اجتماعی، ش 30، شهریور 1389، ص 4-17.
محمودی بختیاری، بهروز و آدیبیک، آرزو، «تلفنهمراه به عنوان رسانه مکتوب: مطالعهای گفتمانی از متون طنز پیام کوتاه فارسی»، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 15، زمستان 1388، ص 175-198
مزرعی جوشری، سحر، «بررسی جامعهشناختی تقابل بین فرهنگ و فناوری نوین ارتباط (تلفنهمراه و اینترنت)»، کتاب ماه علوم اجتماعی، ش 24، اسفنده 1388، ص 100-105.
معیدفر، سعید و گنجی، احمد، «کاربرد تکنولوژیهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی در بین دانشآموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهر تهران»، فصلنامه جهانی رسانه، ش 8، پاییز 1388.
مقصودی، مجتبی و عرب، منیره، «SMS و کارکردهای سیاسی و اجتماعی آن»، ماهنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی، ش 246-245، بهمن و اسفند 1386، ص 202-221.
مککوئیل، دنیس، درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی، ترجمه پرویز اجلالی، چاپ سوم، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها، 1388.
منطقی، مرتضی، «بررسی چگونگی کاربری دختران و پسران دانشجو از امکانات جانبی تلفنهمراه»، فصلنامه فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، سال اول، ش دوم، زمستان 1389، ص 95-128.
الوانی، سیدمهدی و شریفزاده، فتاح، فرآیند خط مشیگذاری عمومی، چاپ دوم، تهران، سمت، 1386.
Cole, Jeffrey and others, Surveying the Digital Future, http://ccp. ucla. edu/UCLA-Internet-Report. Pdf.
Rifikin, jermy, Global Media Giants Are Lobbying For The Privatization Of Information, http://www. foet. org/JeremyRifkin. htm.
Sherman, Richard, The Mind’s Eye in Cyberspace: Online Perceptions of Self and Others, www.vepsy.com/communication/book2/2SECTIO _04. PDF.
Suler, John, Computer and Cyber space Addiction. http: //www. rider. edu/users/suler/psycyber/suler. Html.
University of Denver SMS Policy: http: //www. du. edu/registrar/general/SMSPolicy. Pdf.
پینوشتها
1. بررسی رشد و گسترش تلفنهمراه، حاکی از آن است که تاکنون هیچ فناوری در طول تاریخ بشر به شدت تلفنهمراه فراگیر نشده و در یک مقطع ده ساله (تا سال 2008) افزایش تلفنهمراه، سه برابر سریعتر از سیستمهای مخابراتی دیگر مانند تلفن ثابت و اینترنت بوده است (منطقی، 1389: 95).
2. تحقیقات فرهنگی، شماره 2، صص 57-78. تحلیل محتوای پیامهای کوتاه دانشجویان دانشگاههای تهران. مسعود کوثری و طاهره خیرخواه؛ مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 2، صص 205-226؛ کاربرد تلفنهمراه برای کاربران ایرانی، مسعود کوثری؛ فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، شماره دوم، صص 95-128.
3. آمار موجود نشان میدهد که حدود 40درصد از پیامکهای مبادلهشده در ایران حاوی محتوای فکاهی و طنزآمیز است.
4 Spam یا هرزنامه به سوءاستفاده از شبکهها یا فناوریهای انتقال پیام اطلاق میشود و شناختهشدهترین وجه آن، هرزنامههای رایانهای است که بهصورت رایانامه (e-mail) برای مخاطبان ارسال میشود.
5. مثلاً شرکت «همراه اول» اعلام کرده است که مشترکان میتوانند برای حذف پیامک تبلیغاتی خود با شماره تلفنی خاص تماس بگیرند.
6. اما نکتة درخور توجه آن است که برای نمونه در سال 86 از میان نزدیک به شش میلیون دریافتکنندة پیامکهای تبلیغاتی تنها3561 نفر خواستار قطع این خدمات شدند.
7. Provider.
8. این شیوه در مجلس شورای اسلامی اجراییشده و با استفاده از آن، نمایندگان مجلس میتوانند برای نطق پیش از دستور، درخواست خود را ارسال کنند.
9. در بسیاری برنامههای تلویزیونی یا رادیویی با هدف افزایش شمارببنندگان و شنودگان و همچنین اثرگذاری عمومی از ابزار پیامک استفاده میشود. همچنین در پارهای موارد برای اخذ کمکهای مردمی از سوی سازمانهای خیریه ملی ـ نظیر بهزیستی ـ ابزار پیامک به کار گرفته شده است.
10. کارویژة دوم در بسیاری از نهادها نظیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزارت نفت و مجلس شورای اسلامی از حدود پنجسال قبل ایجاد شده است.
11. البته ایدههایی دال بر تولید کامل رسانههای قبلی روی تلفنهای همراه نیز وجود داشته و دارد، نظیر تجاربی در مورد تلویزیونهای همراه. در موردی دیگر شرکت Verve Wireless که در کالیفرنیای آمریکا فعالیت میکند، دست به کار انتشار روزنامههای محلی کمشمارگان با استفاده از پیام کوتاه شده است. این شرکت علاوه بر متنهای مهم روزنامهها، آگهیها را نیز بهشکلی توامان در اینترنت و تلفنهمراه به معرض نمایش میگذارد و اکنون مشتری مهمی نظیر آسوشیتدپرس (AP) نیز دارد.
12. SMS مخفف Short Message System.
13. برای اطلاعات تفصیلی در این مورد ر. ک: http: //en. wikipedia. org/wiki/SMS
14. در ابتدا، کاربری پیامک از سوی ناشنوایان بسیار گسترده بود؛ چراکه آنها میتوانستند خلأ ارتباطی خود با دیگر افراد را از این طریق بهسرعت پُر کنند (منطقی، 1389: 99).
15. جداول مربوط به وضعیت شرکت «همراه اول» و به نقل از: http: //www. tsstock. com
16. Value added services که به اختصار به آن VAS گفته میشود، درآمدزایی و رقابتیکردن عرصة ارائة خدمات تلفنهایهمراه را در کانون توجه قرار میدهد. خدمات بانکی، تفریحات و سرگرمی، شبکههای خبری و اجتماعی بر روی تلفنهمراه و... از جمله موضوعات مورد بحث در VAS بهشمار میرود. تاکنون دو همایش با موضوع خدمات ارزشافزوده تلفنهمراه در ایران برگزار شده است.
17. ضریب نفوذ خدمات مخابراتی در ایران به ۱۰۰درصد رسید:
http: //www. farsnews. com/newstext. php?nn=13910124000356
18. Sherman, 2003: p. 6.
19. اطلاعات سیاسی - اقتصادی، ش 245-246، صص 202-221، SMS و کارکردهای سیاسی و اجتماعی آن، مجتبی مقصودی و منیره عرب
20. امکان اطلاع از دریافتشدن یک پیامک از سوی مخاطب، اطمینان به برقراری ارتباط را بسیار افزایش میدهد.
21. Lead در خبرها و بهویژه سبک هرم وارونه برای تسریع در انتقال اخبار از خبرنگاران به دفاتر روزنامه و پس از آن، از رسانهها به خوانندگان ابداع شد.
22. در یک بررسی که در سطح 1530 دانشآموز 18 ساله نیوزلندی انجام شده، نشان داده شد که قلدرمآبی و زورگیری از طریق تلفنهمراه، پدیدهای رو به رشد است (منطقی، 1389: 103).
23. رسانه، ش 1، ص 11، اثرات ارتباط پایدار بر رفتار مصرفکننده، علیاصغر سعیدی
24. اطلاعات سیاسی-اقتصادی، ش 245-246، صص 211، مجتبی مقصودی و منیره عرب
25. زبان و ادبیات فارسی، ش 16، صص 159، پیامک، اسپرانتویی نوین، لیل شریفی
26. کتاب ماه علوم اجتماعی، ش 24، ص 103، بررسی جامعهشناختی تقابل بین فرهنگ و فناوری نوین ارتباط، سحر مزرعیجوشری
27. اطلاعات سیاسی-اقتصادی، ش 245-246، صص 202، مجتبی مقصودی و منیره عرب
28. لاسول (Harold Lasswell) از اعضای مکتب شیکاگو و بنیانگذاران علم ارتباطات است.
29. البته برخی بر این باورند که علاوه بر پیامکهای حاوی پیامهای مشخصا سیاسی، پیامکهای طنزواره نیز در این چارچوب قابل تحلیل و بررسیاند.
30. پخش شایعه بهجهت تخریب رقبا از جمله شایعترین کژکارکردهای پیامهای کوتاه شناخته میشود (منطقی، 1389: 104).
31. رسانه، ش 4، ص 130، رسانههای نوین و زندگی روزمره، عبدالحسین کلانتری و حسین حسنی
32. برخی تحقیقات دربارة زنگ تلفنهای همراه، نشاندهندة سنخیت نوع زنگ، زمان تغییر دادن آن، حجم و بلندی آن و.. . با شخصیت و خلقیات کاربر بوده است (عاملی، 1385).
33. رسانه، خرداد 85، فردگرائی جدید و تلفنهمراه: تکنولوژی فردگرائی و هویت، سید سعیدرضا عاملی
34. رسانه، ش 1، ص 11، علیاصغر سعیدی
35. رشد آموزش علوم اجتماعی، ش 36، ص 29، تأملی در دلایل، کارکردها و معانی فردی و اجتماعی کاربرد تلفنهمراه، محمدسعید ذکایی و وحید ولیزاده.
36. مجموعه مقالات فرهنگ، فناوری اطلاعات و ارتباطات. رضا داوریاردکانی. رابطة فرهنگ و فناوری، ص 162.
37. رسانه، ش 1، ص 1، علیاصغر سعیدی
38. Suler, John. p 5. Computer and Cyber space Addiction. http: //www. rider. edu/users/suler/psycyber/suler. html
39. فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، شماره دوم، صص 106-109، بررسی چگونگی کاربری دختران و پسران دانشجو از امکانات جانبی تلفنهمراه، مرتضی منطقی.
40. موضوع نحوة قطع پیامکهای تبلیغاتی همواره مورد توجه کاربران شبکة تلفنهای همراه بوده و برای نمونه در 20 تیر 1391، روابطعمومی شرکت مخابرات ایران با صدور اطلاعیهای نحوة قطع پیامکهای تبلیغاتی را اعلام کرد.
(http: //tci. ir/post/detail. aspx?mc=4&sc=2&pc=1&ctg=1&c=1610&lang=Fa)
41. فصلنامه مدیریت فناوری اطلاعات، ش 3، صص 58، بهار عابدین و ملیحه سیاوشی.
42. رشد آموزش علوم اجتماعی، ش 36، ص 28، محمدسعید ذکایی و وحید ولیزاده
43. پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 15، ص 180، تلفنهمراه به عنوان رسانة مکتوب: مطالعهای گفتمانی از متون طنز پیام کوتاه فارسی، بهروز محمودیبختیاری و آرزو آدیبیک.
44. فرهنگ کوثر، ش 80، صص 155-160، پیامک، بایدها و نبایدها، علی کرجی
45. تعبیر آنتونی گیدنز (Anthony Giddens) برای بیان وضعیت آدمی در دورة اخیر تجدد. از جاکندگی، کندهشدن روابط اجتماعی از محیطهای محلی همکنش و تجدید ساختار این محیطها در راستای پهنههای نامحدود زمانی- مکانی است.
46. سیاحت غرب، ش 22، ص 47، دنیای سحرآمیز تلفنهمراه، دان شیلر.
47. نمونه بارز این فرایند، کنارهگرفتن شرکتهای ایرانی از ساخت و تولید تجهیزات مرتبط با تلفنهای همراه است.
48 .Rifikin, jermy, Global Media Giants Are Lobbying For The Privatization Of Information. http: //www. foet. org/JeremyRifkin. htm
49. اطلاعات مربوط به این جدول در یک ماه انتهایی سال 90 و 2 ماه ابتدایی سال 91 جمعآوری شده است.
50. بسیاری از وزارتخانهها، دانشگاهها، مراکز دولتی و خصوصی، احزاب و جمعیتها و.. . برای اطلاعرسانیهای داخلی-کاری خود از سامانة پیامک استفاده میکنند که ممکن است به لحاظ اطلاعداده شدن برخی برنامههای عمومی، برخی پیامکهای آنها را بتوان در ردیف پیامک خبری جای داد.
51. این اعداد در بررسی روند اسفند 90 و فروردین 91 به دست آمده است.
52. شنبه بعد از انتخابات مجلس شورای که اطلاعات مربوط به برگزیدگان انتخابات اعلام شد. البته در رخدادی دیگر مربوط به مذاکرات ایران و 1+5 در بغداد (سه خرداد 91)، این میزان به بیش از 700 پیامک در یک روز رسید.
53. Policy.
54. Strategy.
55. Public.
56. ر.ک: الوانی، سیدمهدی و فتاح شریفزاده (1385). فرایند خط مشیگذاری عمومی. تهران: سمت. ص 17.
57. اساسنامه این سازمان در 26 خرداد 87، با هدف ایفای وظایف و اختیارات حاکمیتی، نظارتی و اجرایی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در بخش تنظیم مقررات ارتباطی و ارتباطات رادیویی به تصویب رسیده است.
58. دادسرای ناحیة 31 تهران از چندی پیش بدین عنوان تغییر نام داده و بهطور خاص بر حوزه فناوری اطلاعات متمرکز است.
59. ر. ک. مینتزبرگ، هنری و دیگران (1388). جنگل استراتژی. ترجمه: محمود احمدپور داریانی. تهران: جاجرمی. ص 7-27.
60. http: //www. du. edu/registrar/general/SMSPolicy.pdf.
61 شکرخواه، 1380: 54
62. پیامکها معمولاً در فاصلة زمانی 8 صبح تا 21 ارسال میشوند و برای روزهای پنج شنبه، جمعه و ایام تعطیل، این محدودة زمانی کاهش مییابد.
63. برخی رسانهها برای ارسال اخبار محرمانة پیامکی از امکان فلش اس. ام. اس استفاده میکنند، بدین نحو که با استفاده از این روش، اولاً پیامک بهصورت اتوماتیک روی دستگاه تلفن همراه گیرنده باز میشود و ثانیاً با وجود امکان ذخیرهسازی آن، نام فرستنده روی گوشیها باقی نمیماند.
64. البته در ادبیات غیررسمی و اطلاعرسان، پیامکهای موقعیتی مرزی دارند و در لبة ادبیات شفاهی و کتبی حرکت میکنند. در این نوع از مکالمه اولاً فرد در موقعیت مواجهه و پاسخگویی قرار دارد و ثانیاً نوعی آزادیعمل در بیان موضوعات در ذهن و متن شکل گرفته است که پیامکهای غیررسمی را واجد خصوصیاتی متمایز میکند (عالمی، 1386: 69).
65. در یک تقسیمبندی جالب توجه، کاربران تلفنهای همراه، براساس نوع حرکتشان مشخص شدهاند (زارعی و صلاحی، 1384: 460):
66. Rational
67 .Normative
68. سیدمهدی الوانی و فتاح شریفزاده. فرآیند خط مشیگذاری عمومی. ص 35.
69. ر. ک. حمیدیزاد، محمدرضا (1376). بررسی و تحلیل روش تصمیمگیری عقلایی-سازمانی. فصلنامه مدیرساز. سال سوم، شماره 1 و 2، صص 71-93.
70. الوانی، سیدمهدی و حسن داناییفرد. گفتارهایی در فلسفه تئوریهای سازمان دولتی. ص 95
71. ر. ک. باهنر، ناصر و علیاصغر ترکاشوند (1388). نظریة هنجاری رسانهها از دیدگاه رهبران انقلاب اسلامی؛ از انقلاب اسلامی تا سیامین سال انقلاب. فصلنامه پژوهشهای ارتباطی. سال شانزدهم، شماره 2، تابستان 1388، ص 9-37.
72. مککوئیل در ابتدا شش نظریه را بهعنوان نظریات هنجاری در رسانهها معرفی میکند که عبارتاند از تئوریهای استبدادی، رسانههای آزاد، مسئولیت اجتماعی، رسانههای شوروی، رسانههای توسعهبخش و مشارکت دموکراتیک. وی در وایرایش جدیدتر کتاب خود این تقسیمبندی را بدین شکل اصلاح کرده است: الگوی بازاری، الگوی مسئولیت اجتماعی، الگوی حرفهای و الگوی رسانههای جایگزین.
73. مککوئیل، دنیس. درآمدی بر نظریه ارتباطات جمعی. ترجمه: پرویز اجلالی. ص 24
74. روزنامه جامجم و خبرگزاریهای مهر و فارس، از کاربران شبکههای «همراه اول» و ایرانسل که خواهان دریافت پیامک باشند، هزینههای مختصری را دریافت میکنند که روی فیش تلفنهمراه مشترکان موردنظر قرار میگیرد و براساس اطلاعات غیررسمی موجود این روند رو به بهبود است. برخی سامانههای خصوصی ارسال پیامک نیز در فضای وب مشغول فعالیتاند که کاملا مبنایی اقتصادی دارند، اما روشن نیست چه میزان کاربر یا درآمدزایی داشتهاند.
75. رسانه، ش 1، ص 1، علیاصغر سعیدی
|