شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- اساساً آگاهی از فرایندهای شناختی فراگیران، از ضروری ترین وظایف معلمان و استادان است؛ چرا که فرایند رشد فراگیر، علایق، میزان انگیزش، بلوغ عاطفی، سوابق اجتماعی و تجارب گذشته او از عواملی هستند که همواره بر روش کار استاد اثر می گذارند. لذا هرگاه استادی تصور کند بدون آگاهی از فرایند رشد ذهنی، عاطفی و اجتماعی فراگیران می تواند در انجام وظایف آموزشی خویش موفق باشد دچار اشتباه شده است.[1] یکی از شاخه های مهم علم روان شناسی، روان شناسی تربیتی است که رسالت اصلی آن به کار بستن قواعد و یافته های مختلف روان شناختی در فرایند تعلیم و تربیت بوده و از محورهای اساسی آن بحث از «ویژگی های یادگیرنده» یا تربیت شونده است. این محور که ما از آن به «مخاطب شناخت» یا مخاطب شناسی» یاد می کنیم، ارتباط مؤثر با فراگیر و یادگیرنده را سهل و آسان می سازد و از دشواری های آموزش و یادگیری می کاهد.

این مقاله در پی تأکید بر شناخت مخاطبان از ابعاد مختلف قبل از تدریس و آموزش است به این امید که استادان محترم بر اساس ظرفیت و ظرافت آنان آموزش و تدریس را پی ریزی نمایند.

1- ضرورت و فواید شناخت مخاطب
شناخت مخاطب به ما کمک می کند تا بر اساس نیازها، علایق و خواست های فراگیران به تدریس و آموزش همت گمارد. این شناخت، ضرورت و اهمیت دارد؛ زیرا:

1. شناخت مخاطب، باعث می شود که انتقال مفاهیم از معلم به فراگیر، آسانتر شود.

2. مخاطبان، متنوع و متفاوت اند؛ سلیقه های متفاوت، گرایش های مختلف، تفاوت های فردی، ذهنیت ها و ظرفیت های ویژه، هر کدام معلم را ناگزیر می سازد تا در اولین، گام، به شناخت مخاطب دست یا زد و با آگاهی از مخاطب، مطالب را آماده نماید.

3. مخاطب، رکن فراموش نشدنی و پایه استوار تدریس و آموزش است. بهبود و تحکیم این پایه، در صورتی میسر است که معلمان، نسبت به توانایی، میزان دانایی، خصوصیات اخلاقیو عاطفی و خصلت های اجتماعی مخاطبان آگاه باشند.

4.فواید بسیار بر شناخت مخاطب استوار است که برای دستیابی به نتایج درخشان مخاطب شناسی، باید آن را جدی گرفت که به برخی از فواید اشاره می شود.

الف) ایجاد نگرش های مثبت و پویا در فراگیران؛
ب) تقویت انگیزة تلاش و تحصیل در فراگیران؛
ج) کاهش دغدغه، اضطراب، تردید و زدودن نگرانی های درسی مخاطبان
د) برقراری ارتباط مؤثر با مخاطبان؛
ه) انطباق درس با نیازها و توانایی های فراگیران.

2- قلمروهای مخاطب شناسی
شناخت مخاطب، در حوزه ها و قلمروهای متفاوت انجام می پذیرد. باید از جنبه های مختلف نسبت به شناسایی مخاطب همت نمود و بر اساس نتایج شناخت و متناسب با حوزه ها و قلمروهای آن در رفع کاستی ها کوشید، برخی از مهمترین حوزه های آن را مورد بررسی قرار می دهیم.

1ـ2ـ ویژگی های زیستن، ذهنی، عاطفی و روانی فراگیران
فراگیران در سنین متفاوت، ویژگی های زیستی، ذهنی و عاطفی متفاوتی دارند از این رو مواجهة درست با آنان، بدون آگاهی از این ویژگی ها، دشوار است. برای نمونه کودکان ابتدایی دارای روحی لطیف و از نظر عاطفی، ظریف و شکننده هستند؛ بنابراین نوع برخورد با آنان، باید حساب شده و دقیق باشد.

گفتن سخنان مسخره آمیز، تنبیه های بدنی، تکالیف دشوارف برنامة فشرده درسی و اموری از این قبیل، نه تنها آنان را به مدرسه و درس ترغیب نمی کند بلکه به ناامیدی و حتی ناکامی آنان می انجامد. با مثلاً، ذهن دانش آموزان دورة راهنمایی در مقایسه با دانش آموزان دبیرستان و دانشجویان ظرفیت کمتری دارد: از این رو نمی توان واژه های سنگین، ادبیات دشوار و فرمول های پیچیده را برای ایشان تدریس کرد. از نظر روانی، کودکان دورة ابتدایی انزوا طلب، پریشان حال، خیالباف و گاهی بداخلاق و پرخاشگرند. یا جوانان و دانشجویان، دارای حالت تردید نگرانی نسبت به آینده، ثابت نبودن عواطف، استقلال طلبی، فشار غریزه و پندناپذیری هستند و در همان حال، صاحتب وجدان اخلاقی زنده و بیدار و نیازمند همراهی و صمیمت و از سویی از دیگر خودخواه و مغرورند. مسلماً این دو گروه سنی متفاوت برخوردهای جداگانه می طلبند. اگر زبان پند و نصیحت برای کودکانف کارساز باشد، برای جوانان و دانشجویان چنین نیست و نمی توان با حالتی آمرانه با آنان سخن گفت. می توان کودکان را به کاری امر کرد؛ اما به کارگیری زبان امری، برای دانشجویان نتایج نامطلوبی به دنبال دارد. با توجه به ویژگی های عاطفی، روحی و روانی دانشجویان، چند نکته عملی به استادان توصیه می شود:

الف) با دانشجویان به زبان امری و تحکم آمیز صحبت نکنید.
ب) آنان را با ذکر موفقیت های بزرگان، به آینده امیدوار سازید.
ج) با استفاده از داستان های قابل استناد، فطرت و وجدان اخلاقی شان را بیدار نمایید.
د) به گونه رفتار کنید که به دوستی و صمیمیت شما ایمان آورند.
ه) اگر دانشجو به سئوال استاد پاسخ نگفت او را در حضور جمع توبیخ نکنید.
و) آنان را به تلاش، غنی سازی اوقات فراقت با برنامه های سازنده، شرکت در نشست های دانشجویی و علمی و رعایت اخلاق و پرهیزکاری توصیه نمایید تا از فشار غریزه کاسته شود.
ز) در برابر غرور آنان، مغرورانه سخن نگویید، تواضع و فروتنی بجا، راحت تر آنان را به اشتباه آگاه می سازد.
ح) در برابر دانشجویان، از خود انعطاف نشان دهید. قاطعیت بی مورد و بی جا آنان را پرخاشگر و گستاخ می کند.
ط) خودستایی نکنید. دانشجویان به انسان های از خود راضی، بدبین و بدگمان هستند و در آن صورت، درس و توصیه های اخلاقی شما تأثیرگذار نخواهد بود.
ی) با توجه به ویژگی های ذهنی دانشجویان هر کلاس، به ارایه درس معارف اسلامی بپردازید؛ اگر چه، استدلال و اقامه برهان لازم است؛ اما استفاده خشک از فسلفه، برای تبیین درس، نوعی دل زدگی ایجاد می کند.

2ـ2ـ مسایل و مشکلات اجتماعی فراگیران:
فراگیران از نظر اجتماعی، در دوره های مختلف، ویژگی های متفاوت دارند. گوناگونی این ویژگی ها، باعث می شود که معلمان و استادان، با آنان به تناسب آن ویژگی ها، رفتار متفاوت داشته باشند؛ حتی ممکن است از نظر اجتماعی، در یک دورة مشترک، برخی از فراگیران با برخی دیگر متفاوت باشند. بعضی سازگار و برخی ناسازگارند، عده ای پای بند به ارزش های عرفی و هنجارگرا و برخی دیگر، بی اعتنا به هنجارها و ارزش های اجتماعی هستند. ریشه بسیاری از مشکلات اجتماعی نیز، در خانه و محیط زندگی قابل جستجو است. استادان باید با ریشه یابی خانه و محیط زندگی قابل جستجو است. استادان باید با ریشه یابی مشکلات اجتماعی فراگیران، به حل آن کمک نمایند. مثال های زیر، نمایی از مشکلات اجتماعی و ریشه های آن را نشان می دهد.

· افراد ناآرام، پرخاشگر، دروغ گو و...، غالباً محصول خانواده هایی هستند که نزاع و درگیری بر آن حاکم است؛ از این رو در برخورد با فراگیرانی که از این مشکلات رنج می برند. باید ریشه آن را جستجو و در حل آن کمک نمود.
· در محله های فاسد، زمینه برای گستاخی و بی قیدی نسبت به هنجارهای اجتماعی بیشتر وجود دارد. فراگیرانی که از نظر خلق اجتماعی ناسازگار نشان می دهند ممکن است به دلیل مشکلات اجتماعی و محیط زندگی چنین شده باشند.
· فقر مادی و فرهنگی خانواده، یکی از ریشه های اساسی مشکل اجتماعی فراگیران است.
· موقعیت اجتماعی و شغلی پدر و مادر، در بروز مشکلات اجتماعی شاگردان، مؤثر است.

· خانواده هایی که با تک فرزندی یا فرزندسالاری مواجه اند، فرزندان و شاگردانی متفاوت با خانواده هایی دارند که فرزندان در آن مدام تحقیر، سرزنش و تنبیه می شوند ممکن است فراگیری با گوشزد هشدار و حتی سرزنش های مکرر، هیچ تغییر حالتی احساس نکند و فراگیری دیگر با کمترین توبیخ، رنجیده خاطر شود «زود رنجی می تواند مشکل اجتماعی فراگیران تلقی شود. (این مسأله در دختران به روشنی دیده می شود) عدم تأثیر هشدارها و سرزنش ها از مشکلات اجتماعی فراگیران حکایت می کند، چنین مشکلاتی، گاه ریشه در تربیت خانوادگی دارد، که باید برای حل آن چاره اندیشید. راه کسب این آگاهی، مشاوره با شاگرد، مسئولان آموزش دانشگاه و در صورت لزوم، کسب اطلاعات از اولیای آنان است. از دلایلی که توصیه می شود استادان، ساعاتی به مشاوره با دانشجو اختصاص دهند کشف و حل مشکلات اجتماعی آنان است.

3ـ2ـ وضعیت دینی و مذهبی
ممکن است فراگیران از نظر مذهبی متفاوت باشند. استادان باید گرایش مذهبی شاگردان را بدانند و با اطلاع از این موضوع به تدریس بپردازند. در کلاسی که دانشجویانف همگی مذهبی مشترک دارند سخن گفتن (البته سخن مستدل و منطقی) راحت تر به نظر می رسد در صورتی که سخن گفتن برای فراگیران با گرایش های متفاوت مذهبی، دشوارتر می نماید. آشنایی با حساسیت های دینی و مذهبی ناگریز باشد که پاره ای از مسایل اختلافی، اما با اهمیت را مطرح کند، باید بدون هر گونه تعصب کورکورانه و با استدلال قوی و شواهد تاریخی خدشه ناپذیر، این کار را انجام دهد و اگر بتواند به کتاب ها و متون اهل سنت یا مسیحیت ارجاع دهد، بهتر است.

4ـ 2ـ فرهنگ، آداب و رسوم اجتماعی
اگر استادان و فراگیران همگی از یک منطقه باشند، تدریس راحت تر است؛ اما اگر استادان، غیربومی یا فراگیران از نواحی مختلف و با آداب، فرهنگ و رسوم اجتماعی متفاوتی باشند، تدریس دشوارتر خواهد بود، می دانیم که تفاوت های فرهنگی و آداب و رسوم مختلف در مناطق کشور، کاملاً چشم گیر است. گاه رفتاری در بعضی مناطق ناپسند و همان اعمال در مناطق دیگر بی اشکال است. به عنوان مثال تنها زندگی کردن معلم، تدریس معلم زن، حضور روحانی بدون لباس کامل روحانیت، پوشش ساده و بی آلایش و ...، در برخی مناطق ناپسند و در مناطق دیگر متعارف است، استادان باید آداب، رسوم و فرهنگ مخاطبان خویش را بشناساند تا ناخواسته دچار تعارض با دانشجو نگردند، در استفاده از قصه ها و ضرب المثل ها، نهایت دقت را به کار گیرند تا به یک رسم و عرف اجتماعی، یا نژادی خاصی و ... توهین نشود، اگر استاد می خواهد با خرافات و رسوم نادرست اجتماعی منطقه ای مبارزه کند، بهتر است این کار، با مهارت تمام و گام به گام صورت پذیرد تا به مشکلات جبران ناپذیر نینجامد.

5 ـ 2ـ سطح معلومان و میزان فهم فراگیران
پیامبر اسلام(ص) ـ در حدیث شریفی می فرماید: «کلموا الناس علی قدر عقولهم با مردم به اندازة دانایی و عقلشان سخن بگویید.» در جای می فرماید: «ما پیامبران توصیه شده ایم که به اندازه خود مردم با آنان سخن بگویید»[2] و شاعر فارسی زبان می گوید: «هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد» و لزوماً یکی از ارکان سخن، سخن گفتن به قدر منزلت و به میزان آگاهی و دانایی مخاطب است. برخی از استادان بدون آگاهی از سطح فهم و معلومات قبلی شاگردان به تدریس می پردازند؛ یعنی بدون شناسایی مخاطب به آموزش اقدام می نمایند. این سهل انگاری، باعث بروز یکی از دو مشکل زیر می شود:

1ـ تدریس فراتر از سطح درک، معلومات و توانایی های فراگیران انجام می پذیرد.
2ـ تدریس فروتر از میزان بینش، سطح نگرش و اندیشه شاگردان صورت می گیرد.

در هر صورت این تدریس و تعلیم و تربیت ، ناکامیاب است؛ زیرا سطح درک مخاطب را نادیده انگاشته است. برای آگاهی از سطح درک مخاطبان و میزان معلومات آنان، می توان یکی از دو شیوة زیر را به کار گرفت.

الف) استاد می تواند سابقه درسی دانشجویان، نمرات و ارزشیابی های به عمل آمده را از مسئولان آموزش گرفته تا از چگونگی پیشرفت درسی آنان مطلع شود.

ب) استادان می توانند با طرح چند پرسش در آغاز هر دوره، به میزان درک و فهم دانشجویان پی برند. یا با طرح پرسشنامه های مشترک، از سطح آگاهی آنان مطلع شوند. طرح این گونه پرسش ها که «ارزشیابی تعیینی» یا «رفتار ورودی» نام دارد، مورد توصیه روان شناساند تربیتی است.

البته تنها در مسایل درسی و علمی نیست که آگاهی از میزان معلومات مخاطب ضرورت دارد. گاهی استاد بدون توجه به عمق آگاهی دانشجویان، درباره مسایل ای سخن می گوید اما به دلیل ارائه سطحی آن با اعتراض دانشجویان مواجه می شود. در هر صورت مسایل باید با میزان معلومات و سطح نگرش فراگیران متناسب و همراه باشد.

6 ـ 2ـ تفاوت های فردی
فراگیران در خانواده ها، شرایط و محیط متفاوت پرورش می یابند، تغذیه امکانات رفاهی متفاوتی دارند و از نظر بهرة هوشی یکسان نیستند، همة این امور تفاوت های فردی را دامن می زند. متأسفانه بسیاری از معلمان در تعلیم و تربیت به تفاوت های فردی توجهی نشان نمی دهند و دوست دارند همگان یکسان بیاموزند و یک گونه، پاسخ دهند. اگر این امر امکان پذیر بود. همگان باید مشاغل مشابه می داشتند. اساساً راز پویایی جامعه انسانی در تفاوت های ذهنی، شغلی، سلیقه ای و در یک کلمه، در تفاوت های فردی نهفته است. تفاوت های فردی یعنی این که:

· بعضی از شاگردان از نظر هوشی متوسط و برخی قوی هستند.

· برخی از روحیه ای آرام و مطیع دارند و بعضی ناسازگارند.

· بعضی اجتماعی و برخی گوشه گیر و منزوی هستند.

· بعضی با نوشتن و برخی با خوان درس را بهتر یاد می گیرند.

· بعضی از تکرار درس خسته می شوند و بعضی نیاز به تکرار دارند، از این رو لازم است استادان:

1. با دقت در رفتار شاگردانف مشاوره با آنان و بهره گیری از اطلاعات آموزش، حداقل به برخی از تفاوت های فردی فراگیران دست یابند.
2. با توجه به بهرة هوشیف استعدادها و قابلیت های فراگیران به آنان تحقیق و تکلیف دهند.
3. با عنایت به سطح متعارف دانشجویان به ارایه درس بپردازند.
4. بر اساس تفاوت های فردی به تشویق و تنبیه بپردازند.
5. آزمون پایانی را در سطح متوسط کلاس طرح نمایند.
6. در کلاس های مختلط، درس را کارشناسانه ارایه نمایند.

3ـ روش های مخاطب شناسی
برای شناخت مخاطب، راه های متفاوتی وجود دارد که با آن می توان با روحیات و خلقیات مخاطب آشنا شد. برخی از این راه ها عبارتند از:

1ـ 3ـ روش مشاهدة طبیعی
در این روش، استاد با مشاهدة رفتار و پاسخ های فراگیر، دورنمایی از شخصیت مخاطب را کشف می کند؛ البته تفسیر دیده ها و مشاهدات نباید با دخالت سلیقه های شخصی صورت بپذیرد با این روش می توان برخی از قلمروهای مخاطب شناسی را کشف کرد، مانند؛ قلمرو مسایل زیستی، عاطفی، روانی قلمرو تفاوت های فردی، وقتی استاد مسأله ای را در کلاس طرح می کند، از راه مشاهدة طبیعی، نحوة مواجهه فراگیران را در برابر سئوال در می یابد، مثلاً: یکی از طرح سئوال مضطرب و پریشان و دیگری خرسند و خشنود می گردد، از این راه می توان پی برد که دانشجویان چه تفاوت هایی با یکدیگر دارند.

در انجام روش مشاهدة طبیعی، رعایت چند نکته لازم است:
الف) در روش مشاهدة طبیعی، ابعاد مهم و رفتار فرد مورد شناسایی و دقت قرار گیرد نه مسایل جزیی.[3]
ب) نکته های لازم ثبت و یادداشت شود.
ج) مشاهده گر باید از تعبیر و تفسیر شخصی مشاهدات بپرهیزد.
د) بهتر است در شرایط و موقعیت های مختلف اجتماعی از این روش استفاده کرد.[4]
هـ) اگر فراگیر، مقصود مشاهده گر را ندارند، مشاهده طبیعی تر به پیش می رود؛ زیرا در آن صورت، رفتار تصنعی از خود بروز نمی دهد.

2ـ3ـ روش نظر سنجی گروهی
در این روش، برای ارزیابی ابعاد مختلف شخصیتی فراگیر، از دوستان، هم کلاسی ها، معلمان، هم کاران و ... خواسته می شود بر اساس مشاهداتی که از رفتار شخص مورد نظر دارند، به سئوالاتی پاسخ دهند یا در مورد ویژگی هایی مانند اجتماعی بودن، اعتماد به نفس، سازگاری اجتماعی، ثبات شخصیتی، شکیبایی و ... قضاوت نمایند. قضاوت های حاصل از ارزیابی گروهی می تواند تا حد زیادی قابل اعتماد باشد.[5]

در روش نظر سنجی گروهی، باید به این نکته ها توجه کرد:
الف) گروه باید از نزدیک با شخص مورد نظر و روحیات وی آشنا باشد.
ب) هم کلاسی ها یا دوستانی که به دلایلی، نسبت به شخص مورد نظر کینه یا خاطر تلخی دارند، نباید در این گروه شرکت نمایند.
ج) قبل از هر چیز، باید، صلاحیت، درست رفتاری، بی غرضی و صداقت گروه مورد تأیید باشد.

3 ـ 3 ـ روش مصاحبه
مصاحبة جامع، و گفت و شنود رسمی و غیر رسمی (طرح سئوالات از پیش تعیین شده، یا مطرح ساختن سئوال های آزاد) می تواند در معرفی بخشی از جنبه های شخصیت اجتماعی فرد مؤثر واقع شود. در زمان مصاحبه ها می توان با تمایلات شخصی و چگونگی بعضی از رفتارهای اجتماعی فرد آشنا شد. [6]

در روش مصاحبه، نکته های زیر قابل توجه است.
الف) مصاحبه باید هدفمند و هدف مصاحبه را نیز باید برای فرد بیان نمود.
ب) باید اعتماد مصاحبه شونده را جلب کرد و به او فهماند که مطالب مورد بحث در اختیار دیگران نهاده نمی شود.
ج) سئوالات باید به طور واضح بیان شود و جواب ها یادداشت گردد.[7]
د) مصاحبه گر باید از توان علمی و حرفه ای و مهارت برقراری ارتباط مؤثر برخوردار باشد.
هـ) مصاحبه گر باید بر تعبیر و تفسیر صحیح پاسخ های دریافتی توانا باشد[8] (در صورتی که مصاحبه گر شخصاً به تفسیر داده ها می پردازد).

3ـ 3ـ روش پرسشنامه
برخی از جنبه های مختلف شخصیت فراگیران با تکمیل پرسش نامه، قابل مطالعه ارزیابی و سنجش است. جنبه هایی مانند درون گرایی و برون گرایی، قدرت هوش و استدلال، اجتماعی بودن، کم رویی و گوشه گیری، استیلاگری و تسلیم پذیری، ... ، را می توان با تکمیل پرسش نامه و دریافت پاسخ آن شناخت.

پرسش نامه ها می تواند شخصاً به دست فراگیر برسد تا او دربارة خود قضاوت نماید و اطلاعاتی را در اختیار قرار دهد. در این صورت، سئوالات نباید به گونه ای طرح شود که برای پاسخ گویی، فرد را دچار اضطراب و نگرانی سازد. برخی از مسایل که باید در پرسش نامه رعایت شود عبارتند از:

الف) سئوالات پرسش نامه باید روشن و قابل درک باشد.
ب) سئوالات باید بر اساس روال منطقی و در بردارندة نکته های با اهمیت باشد.[9]
ج) سئوالات باید به گونه ای طرح شود که تهیه جواب آن در وقت کم میسر باشد.
هـ) سئولات باید به قدر امکان کوتاه باشد. [10]

این روش ها، برخی از راه های عمده مخاطب شناسی بود؛ البته ممکن است یا به کارگیری برخی از این روش ها، بعضی از قلمروهای مخاطب شناسی قابل درک و دریافت نباشد، برای نمونه، با روش مشاهدة طبیعی، نمی توان به آسانی وضعیت دینی و مذهبی فراگیران و یا آداب و رسوم اجتماعی آنان را درک کرد؛ از این رو، استادان و معلمان باید برای کشف برخی از این قلمروها با توجه به تجربه ها و به ابتکار خویش روش هایی پاسخگو را برگزینند. مثلاً : معلم غیر بومی که در منطقه ای تدریس می کند، با معاشرت و آمد و شد با اهالی آن منطقه می تواند وضعیت فرهنگ، رسوم و آداب اجتماعی آنجا را کشف نماید. یا با برگزاری امتحان در آغاز هر دوره ـ که از آن به عنوان رفتار ورودی نیز نام برده می شود ـ می توان میزان معلومات و سطح درک فراگیران را جستجو نموده یا به کمک بخش آموزش و کارنامه تحصیلی فراگیر، می توان برخی از جنبه های شخصیتی او را درک نمود و به شناخت بهتری از او نائل آمد، سرانجام باید گفت شناخت مخاطب برای تحقق بخشیدن به اهداف آموزش، ضرورتی انکار ناپذیر دارد و قلمروهای مخاطب شناسی، با روش های متفاوت قابل کشف است. ابتکار، سلیقه و استفاده از تجارب دیگران در شناخت بهتر فراگیران، می تواند کمک کار معلمان باشد.

پی نوشت ها:
[1] . مهارت های آموزشی و پرورشی، حسن شعبانی، ص145.
[2] . بحارالانوار، ج1، ص 85، ح7.
[3] . روان شناسی تربیتی، دکتر علی شریعتمداری، ص 27.
[4] . چکیده ای از: روان شناسی تربیتی، کاربردی، دکتر غلامعلی افروز، ص 211 ـ 210.
[5] . همان، ص 211.
[6] . همان، ص 213.
[7] . روان شناسی تربیتی، دکتر علی شریعتمداری، ص 29.
[8] . چکیده ای از: روان شناسی تربیتی کاربردی، دکتر غلام علی افروز، ص 213.
[9] . چکیده ای از: روان شناسی تربیتی، دکتر غلامعلی افروز، ص 215.
[10] . روان شناسی تربیتی، دکتر علی شریعتمداری، ص 28.

منبع: https://hawzah.net