شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- سالهاست زنان در عربستان سعودی از محرومیت در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی و آموزشی رنج می برند. سیاست جداسازی جنسیتی در فضاهای مختلف به شدت رعایت شده است و عربستان تنها کشوری بوده که زنان در آن اجازه رانندگی نداشتهاند. تفکیک صد درصدی جنسیتی مانع اشتراک زنان به مفهوم واقعی کلمه در زندگی اجتماعی بوده و به همین دلیل منتقدان از مسئله زنان سعودی به عنوان "آپارتاید جنسیتی" نام می برند.

در عربستان سعودی بیشتر مفتی ها و علمای وهابی، زنان را "بی عقل" نام می برند. همین چند روز پیش با عمومی شدن بحث رانندگی زنان در عربستان، برخی از علمای وهابی به شدت اعتراض کردند و چنین چیزی را با شریعت اسلام و فرهنگ مرسوم در عربستان مغایر دانستند.

ممنوعیت رانندگی زنان تنها گوشهای از مشکلات و محدودیت هایی بوده که سیستم سیاسی، دستگاه وهابیت و فرهنگ متحجرانه مرسوم در جامعه سعودی آن را در حق زنان روا داشته است. این وضعیت ریشه در تاریخ و عقاید هزاران ساله مردم این کشور دارد ولی "وهابیت" در تدوام و ماندگاری آن نقش بسزایی داشته است.

سازمان دیده بان حقوق بشر سال 2008 در گزارشی گفت که با زنان در عربستان سعودی به مانند افراد صغیر رفتار می شود که این نقض کننده حقوق اساسی آنهاست.

یک زن سعودی اگر یکی از بستگان نزدیک خود را از دست بدهد، اجازه ندارد در مراسم تشییع جنازهاش شرکت بکند و بر همین مبنا حضور زنان در قبرستان هم ممنوع است. بنا به عقاید وهابیت و قوانین عربستان همچنین قواعد مرسوم اجتماعی در آن کشور، "مرد"جایگاه قیم و "ولی" را داشته و "زن" بدون اجازه مرد نمیتواند هیچ فعالیتی داشته باشد.

زن سعودی فارغ از موقعیت اجتماعی اش، نمی توانند بدون اجازه ولی و قیم از خانه بیرون برود مگر اینکه یکی از محارم مرد او را همراهی بکند. این حالت شامل تحصیل، ازدواج، سفر و حتی مراجعه به پزشک و شکایت هم می شود. همچنین زنان در عربستان از تصمیم گیری برای فرزندان شان حتی در موارد معمولی منع شده اند.

جدای از بعد شرعی، سعودیها حضور مرد محرم را کنار زن در راستای تامین امنیت او دانسته و برخی علمای وهابی معتقدند زنی که به تنهایی بیرون می رود "آن مقدار عقلی را هم که دارد از دست می دهد".

یکی از این علما سعد الحجری نام دارد، او می‌گوید "مغز زنان معمولا نصف مغز مردان است و وقتی زنان به خرید می‌روند مغزشان از این‌هم کوچکتر می‌شود و به یک چهارم مغز مردان می‌رسد." این روحانی سپس می‌گوید که بدین دلیل زنان نباید اجازه رانندگی داشته باشند.

چند سال پیش موقعی که زنی تنها در عربستان مورد تجاوز دستهجمعی چند مرد قرار گرفت، دادگاه شریعت در مقایسه با مردان خاطی، شلاق بیشتری را برایش در نظر گرفت و این بدان دلیل که او به تنهایی و بدون همراهی یک محرم از خانه بیرون رفته بود.

اگرچه زنان سعودی در یکی دو سال اخیر اجازه راه اندازی شغل و امکان شرکت در انتخابات محلی را یافتهاند و از این بابت خوشحالند ولی هنوز هم قوانین سختگیرانهای علیه آنان اعمال می شود.

راه اندازی شغل و کارکردن زنان منوط به اخذ مجوز از وزارت امور اسلامی ست و این سازمان قوانین محدودکننده زیادی را برای استخدام زنان گذاشته است. طبق محدودیت هایی که این وزارت اعمال کرده، زنان تنها در محیط زنانه و بدون حضور "مردان نامحرم" می توانند استخدام شوند و کار کنند. همچنین جدای از مجوز وزارت امور اسلامی، زنی که می خواهد کار کند نیاز به اجازه رسمی "ولی" دارد. آنهایی که ازدواج کردهاند باید شوهرشان موافقت بکند و آنانی که ازدواج نکردهاند، نیاز به موافقت پدر دارند.

تا قبل از تشکیل دولت جدید عربستان در سال ١٩٤٨ و تاسیس دبستان دخترانه، تنها پسران امکان تحصیل در مدرسهها را داشتند. از آن سال به بعد مدارس و مکانهای آموزشی و دانشگاه های دخترانه بسیاری در عربستان سعودی ساخته شدند و آموزش دختران در سطح کلان توسعه یافت و سازمان آموزش زنان از وزارت آموزش و پرورش جدا شد.

دولت عربستان در تمام سطوح آموزشی بر اساس جداسازی جنسیتی عمل کرده ولی نه به این معنا که آموزش دختران از امکانات کمتری برخوردار باشد. آمارها نشان از آن دارد که بیش از هفتاد در صد زنان این کشور تحصیلات دانشگاهی دارند ولی به دلیل محدودیت هایی که پیشتر به آنها اشاره شد، تنها پنج درصد آنان استخدام شدهاند و جزو نیروی کار محسوب می شوند.

همچنین به کار گرفتن زنان در بسیاری از حوزههای کاری، سمتهای اجرایی و وزارتخانهها ممنوع و تلاش زنان سعودی برای رفع این محدودیت ها همواره با مقاومت دستگاه وهابیت، وزارت کار، وزارت امور اسلامی و بسیاری از شهروندان مرد عربستان روبرو شده است. آنان بهترین کار را برای زنان "خانهداری و شوهرداری" دانسته و معتقدند کارکردن زن در بیرون از خانه موجب انحراف او از "وظایف اصلی" اش خواهد شد.

تا قبل از دایرشدن فروشگاه های مختص به لباس و لوازم زنانه در سال ٢٠١٢، زنان عربستانی در رابطه با خرید و تهیه لوازم مورد نیاز خود دچار مشکل بودند، چون فروشندگان همگی مرد و "نامحرم" بودند و زنان اجازه خرید از آنجاها را نداشتند، طبق قوانین هم زنان نمی توانستند در چنین جاهایی استخدام شوند. لذا خرید البسه و وسایل زنانه توسط مردان انجام می گرفت و این به معنی گرفتن حق انتخاب از زنان بود. ایجاد فروشگاه های زنانه این امکان را فراهم کرد تا زنان سعودی پس از سالیان زیاد، با خیال آسوده و حضور در مراکز فروش، لباس ها و لوازم مورد نیاز خود را انتخاب و خرید بکنند.

حکومت سعودی به دلیل نقص حقوق زنان مرتب مورد انتقاد جهانیان قرار گرفته و بارها توسط دولت ها و نهادهای حقوق بشری و طرفدار حقوق زن محکوم شده است.

در داخل عربستان هم با اعتراضاتی نه چندان قوی ولی مداوم توسط زنان روبرو بوده است.

فعالان حقوق زنان عربستان از مدت ها پیش از نظام حاکم کشور خود می خواهند که به زنان و دختران اجازه رانندگی بدهد اما نه اینکه به درخواست آنان جواب داده نشده بلکه زنان و دخترانی که در اعتراض به این ممنوعیت، اقدام به رانندگی در خیابان های این کشور کردهاند، درصورت شناسایی شدن با جریمه های سنگین مواجه شدهاند.

در قوانین عربستان سعودی هیچ بندی دال بر ممنوعیت رانندگی برای زنان وجود ندارد ولی سال ١٩٩٠ موقعی که ممنوعیت رانندگی زنان در این کشور موضوعیت پیدا کرده بود، هیئت علمای عربستان با صدور فتوایی رانندگی زنان را به دلیل مخالفت با "شرع مقدس" حرام اعلام کرد و از آن زمان تا سپتامبر ٢٠١٧، با وجود برخی تلاش‌های انجام شده برای لغو این ممنوعیت، به دلیل مخالفت مقامات روحانی این کشور، تلاش‌ها به نتیجه نرسیده بود.

علمای عربستان رانندگی زنان را موجبات فساد و آسیب رساندن به عفت زن می دانستند و سازمان رانندگی عربستان علت ممنوعیت رانندگی زنان را پوشیدن روبند اعلام می کرد و اینکه استفاده از روبند احتمال تصادفات را افزایش خواهد داد.

در ۲۴ اوت ۲۰۰۶میلادی طرح یکی از نمایندگان مجلس مشورتی عربستان سعودی در مورد دادن حق رانندگی به زنان این کشور رد شد. رئیس مجلس این کشور در این مورد گفت: "موضوع رانندگی زنان بر اساس فتوای مقامات مذهبی کشور ممنوع است و مجلس حق دخالت در این مورد را ندارد."

با وجود همه موانع، زنان عربستان همچنان به دنبال حقوق سلب شده خود بودند و حمایت های جهانی از آنان نیز ادامه داشت.

سپتامبر سال ٢٠١١ به دستورعبدالله بن عبدالعزیز پادشاه پیشین عربستان، قانون "حق رای زنان" تنظیم شد اما چند سالی طول کشید تا این قانون ابه اجرا درآمد.

اواخر سال ٢٠١٥ میلادی زنان سعودی برای اولین بار در انتخابات شوراهای محلی شرکت کردند، آنان هم علاوه بر رای دادن حق کاندید شدن هم داشتند. شوراهای محلی تنها ارگان عربستان سعودی هستند که اعضای آن با رای مردم برگزیده می شوند.

شرکت زنان در این انتخابات را باید یکی از تحولات تاریخی در عربستان سعودی دانست که رفع نه چندان سریع ممنوعیت های مختلف علیه زنان این کشور را در پی داشته است.

همزمان با برگزاری انتخابات شوراهای محلی در سال ٢٠١٥، شاهزاده محمد بن سلمان در مصاحبه با اکونومیست از پیشرفت حقوق و آزادی های زنان در کشورش خبر داد.

٢٣ سپتامبر ٢٠١٧ برای اولین بار صدها زن سعودی اجازه یافتند در مراسمی که به مناسبت سالروز استقلال کشورشان تدارک دیده شده بود، وارد ورزشگاه ملک فهد بشوند.

این بدعت بزرگی بود که دولت عربستان سعودی بنا گذاشت،به همین دلیل واکنش تند برخی علمای وهابی را به دنبال داشت. در حالیکه از یک طرف شور و شعف زنان پایان نیافته بود و از دیگر سو برخی از علما هنوز حضور زنان در ورزشگاه را باور نکرده بودند، اینبار ملک سلمان پادشاه عربستان طی فرمانی تابوی ممنوعیت رانندگی زنان را شکست و آرزوی دیرینه زنان را برآورده کرد.

به گفته خالد بن سلمان، پسر پادشاه و سفیر عربستان در آمریکا، زنان هرگز برای اخذ گواهی نامه رانندگی به اجازه سرپرست‌شان نیازی نخواهند داشت. این موضوع اهمیت فرمان ملک سلمان را دوچندان می کند و یکی از دلایل واکنش های مثبت جهانی نسبت به این اقدام هم محسوب می شود.

خالد بن سلمان حاضر نشد از این موضوع به عنوان یک تحول و تغییر اجتماعی نام ببرد بلکه آن را بخشی از اصلاحات اقتصادی کشورش دانست.

در تازهترین اقدام، مجلس شورای عربستان برای اولین بار صدور فتوا توسط زنان را آزاد اعلام کرد. قرار است مفتی های زن با حکم سلطنتی منصوب بشوند.

هیات علمای برجسته عربستان که سال ها بر ممنوعیت رانندگی زنان اصرار داشت و فتواهای زیادی را در این رابطه صادر کرده بود، بدون پرداختن به موضوع فوق، پادشاه عربستان را حافظ و مراقب منافع کشور و مردم، با توجه به شریعت اسلام دانسته و حفظ او را از خداوند خواستار شده است.

با توجه به اینکه رژیم سعودی دست موسسات مذهبی و دستگاه وهابیت را باز گذاشته بود تا آموزههای محافظهکارانه و ارتجاعی را در بخش نرم های اجتماعی مخصوصا در احکام مربوط به زنان نافذ بکند، اصلاحات چند روز گذشته را باید نشانهای از کم اهمیت شدن آموزههای نوادگان محمد بن عبدالوهاب دانست و اینکه بقای دودمان پادشاهی سعودی ممکن است بیشتر از این منوط به روحانیت وهابی نباشد.

قرار گفتن زنان سعودی در جایگاه مفتی آنهم با حکم سلطنتی، به مثابه یک مهر بطلان خواهد بود که بر فتاوی شیوخ وهابی زده خواهد شد که در سال های گذشته علیه زنان صادر کرده بودند. آنان که زنان را "کم عقل" وصف می کردند. از این به بعد باید به مفتی های زن احترام بگذارند و از فتواهای آنان تبعیت کنند.

در آخرین اقدام، سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان به وزیر کشور دستور داده اقدام به تدوین قانونی جهت مبارزه با تعرض جنسی به زنان کند. قرار است طی دو ماه آینده این قانون تدوین شود.

در این میان خبر بازداشت مردی که تهدید به آتش زدن زنان راننده کرده بود، نشان داد مقام های عربستان در اجرای دستورات تازه جدی هستند. دستوراتی که رویاهای میلیون ها زن را بهبود بخشیده است.