مفهوم افکار عمومی

شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)-|| افکار عمومی و عقیده عبارت است از طرز تلقی و قضاوت های ذهنی و داوری هایی که ذهن پیرامون عوامل بیرونی انجام می دهد. عقیده یکی از عناصر تشکیل دهنده باور و طرز تلقی و تفکر قالبی کاراکتر و شخصیت انسان را می سازد. عقیده یک نوع قضاوت ذهنی نسبت به یک عامل بیرونی است که می تواند در مورد هر چیز باشد.

جماعت یا عموم, لایه های اجتماعی و ویژگی های مشترک دارند. افرادی که در لایه های اجتماعی ویژگی های مشترکی داشته باشند جماعت را تشکیل می دهند. در خود لایه های اجتماعی, جماعتی هستند که ویژگی های مشترک دارند و عموم را تشکیل می دهند و در کل جامعه نیز عده ای هستند که جماعت را تشکیل می دهند. از قرن 18 به بعد اصطلاح افکار عمومی را به کار می برند و در مورد ماهیت آن اختلاف نظر دارند. از نظر تاریخی شورش هایی که در تاریخ روی داده نشان داده افکار عمومی همیشه بوده است. به همین دلیل در قدیم می گفتند افکار عمومی بادپایی دونده است. هرودت می کفت در پنج قرن قبل از میلاد مسیح به قول یک ایرانی, این افکار فضیلتی دارد.

تعاریف افکار عمومی

یکی از تعاریف می گوید: افکار عمومی پدیده ای است اجتماعی, متشکل, سازمان یافته و دارای اثرات متقابل. به عبارت دیگر در او کنش متقابل وجود دارد. افکار عمومی محصول جدل ها و گفت و شنودهای عقیدتی میان جامعه است. نیرویی نهان و آشکار است, برخورد می کند با یکدیگر و از میان آنها ذهنیتی بر جامعه حاکم می شود. محصول تعامل است, منسجم است, بحث ها و درگیری های ذهنی است.

در جوامع بیسواد افکار عمومی پنهان است. زیرا افراد از قدرت تعامل یکدیگر بی خبر هستند. افکار عمومی در جوامع در حال توسعه در همه افراد یکسان نیست. زیرا این جوامع یکدست نیستند.

افکار عمومی در جوامع توسعه یافته آشکار است. در افکار عمومی بحث و گفتگو می شود. نیاز به گروه های مخالف و مختلف با یکدیگر دارد. پس باید تعارض وجود داشته باسد. برای همین افکار عمومی با مفاهیمی مانند وفاق عمومی متفاوت است.

هر گاه اکثریت قریب به اتفاق مردم جامعه ای بر روی یک مسئله همگانی فکر مشترک داشته باشند افکار عمومی حاصل می شود. پس 4 عامل باید وجود داشته باشد:
1- باید تعارض وجود داشته باشد.
2- باید گروه های رقیب وجود داشته باشند.
3- با هم تعامل داشته باشند.
4- این ذهنیت ها با هم ترکیب شوند.

عوامل تشابه و اختلاف عبارتند از:
1- آداب و رسوم
2- احساسات
3- وفاق عمومی

افکار عمومی با آداب و رسوم فرق دارد. چون آداب و رسوم چون وچرا ندارد, تغییر آن بطئی است, باید آن را پذیرفت و گردن نهاد. برعکس افکار عمومی قابل تغییر است, جدل دارد, تغییر می پذیرد, جای چون وچرا دارد و می توان آن را هدایت و رهبری کرد.
احساسات, عواطف سازمان یافته ای است که انسان نسبت به یک مسئله دارد. عده ای معتقدند افکار عمومی عقلایی فکر می کند, منطقی است و به دور از احساسات است, احساسات را خاص آداب و رسوم می دانند. در مقابل شماری از دانشمندان معتقدند اساس افکار عمومی بر هیجانات, احساسات, عواطف و تفکر قالبی است.

تفکر قالبی قضاوت های نادرستی است که انسان نسبت به یک مسئله دارد. آن برچسبی است که آدم ها بر انسان های خارج از گروه خود می زنند و تفکر قالبی ذهن انسان ها را کور می کند و محصول تنبلی کردن در اندیشیدن است. نظر دیگری می گوید افکار عمومی نمی تواند به دور از احساسات باشد, احساسات هست منتهی منطقی است و مهار شده.

وفاق عمومی جنبه اخلاقی دارد, وفاق عمومی مسائلی را زشت و مسائلی را خوب می داند. در وفاق عمومی هیچ کس جای بحث در مسائلی اخلاقی نمی تواند ایجاد کند. اظهار نظر و توافق افراد بر سر مسائل اخلاقی است. یک توافق در بطن افکار عمومی وجود دارد. آنچه وفاق عمومی را به افکار عمومی نزدیک می کند توافق جماعت است. پس فصل مشترک وفاق عمومی, احساسات و آداب ورسوم در افکار عمومی توافق عموم است. در افکار عمومی, گروه مخالف تسلیم می شود اما از بین نمی رود. افکار عمومی را گروهی رهبری کرده و به درون جامعه می برند.

1- عامه یا جماعت, گروهی از افراد هستند که دارای تمایلات مشترک و هدف مشترک هستند در عامه یا جماعت این ویژگی ها وجود دارد:
الف – ارتباط در میان جماعت الزاماً رودرو و چهره به چهره نیست.
ب – عضو یک جماعت بودن مانع عضویت در جماعت های دیگر نیست.
ج – عامه یا جماعت دارای راز و رموزی است. به عبارت دیگر عامه زبانی خاص دارد, از مفاهیمی استفاده می کند که آن مفاهیم برای جماعات دیگر ممکن است مفهوم نباشد.
د – تجارب عاطفی در میان عامه همیشه قابل انتقال نیست.
ه – در عامه جای گفت و شنود و بحث و جدل است.
و – تساهل در بحث دارد ( عامه بعد از جدل و گفتگوی عقیده ای, فکری در اکثریت قرار می گیرد. عامه آن را جدا می کند اما در عمل با شکست مواجه می شود. در چنین مواقعی عامه با هم بحث و گفتگو می کنند )

2- نکته های قابل بحث پیرامون عامه و گروه های دیگر

عامه بر دو نوع است, مکانی یا لامکانی. عامه مکانی مانند جماعت نماز جمعه. عامه لامکانی عبارت از بینندگان مشترک یک مراسم و یا یک برنامه تلویزیونی است. پراکنده و در شهرهای مختلف. ای.
3- تمایز میان عامه یا گروه های غیر افکار عمومی

در اینجا ما فقط عامه مکانی را با دو گروه غیر افکار عمومی مقایسه می کنیم:
1- انبوه خلق
2- مخاطبین

اولین تشابهات عامه مکانی با انبوه خلق عبارتند از:
1. هر دو در یک محلی انجمن می کنند, جمع هستند.
2. در آن محل با هم ارتباط چهره به جهره دارند.
3. به هنگام بحران عامه دچار انبوه خلق می شود. هیجان او را در بر می گیرد.

تمایزات

1. رهبر انبوه خلق, خلق الساعه است. در عامه مکانی انبوه خلق, رهبر نهادینه شده و مشروعیتش تایید شده است.

2. در انبوه خلق, افراد تابع هم هستند و افراد همه باید با هم همسو باشند. اما در جماعت و عامه مکانی, افراد قابل کنترل هستند و تحت تاثیر احساسات صرف قرار نمی گیرند.

تشابهات و تمایزات عامه مکانی با مخاطبین

مخاطبین پنج ویژگی دارند:
1. ابتذال گرا
2. منفعل
3. برگزیده
4. همنوا
5. سازماندهی

اما در عامه مکانی فقط همنوایی وجود دارد و اندک سازماندهی.

در جوامع توده وار روشنفکران دو دسته هستند: عده ای معتقد به بردن فرهنگ نخبگان به میان مخاطبین هستند. گالری ها, تئاترها, موزه ها و سالن های بزرگ موسیقی را شنوا باشند. آنها به عملکرد رادیو و تلویزیون برای بزرگ کردن هنرپیشگان انتقاد می کنند. اساس مخاطبین بر رضایت مفرح استوار است.

در مقابل گروه نخبگان عده ای می گویند فرهنگ نخبه نمی تواند در جامعه مطرح باشد بلکه فرهنگ عالیه است که تعیین کننده است.

زبان و افکار عمومی
 

1 – مفهوم زبان

زبان، ذخیره نمادین اندیشه ها, عواطف, احساسات و تفکرهای قالبی است که باعث شکل گیری افکار عمومی می گردد. زبان وسیله تفکر است. از طریق زبان است که ما اشیا، مفاهیم, اشخاص را نامگذاری می کنیم . به وسیله زبان است که اطلاعات در جامعه به گردش در می آید. در پرتو گردش اطلاعات است که جامعه به تجارب و مهارت هایی می رسد. به خاطرگردش تجارب و مهارت ها است که انسان و جامعه انسانی رشد و تعالی پیدا می کند.

2 – نمادگرایی یا سمبولیسم

نمادگرایی، انتقال مفاهیم و اطلاعات است که از طریق سمبل ها صورت می گیرد. تبلیغات گران و اغواگران در شکل دادن افکار عمومی از سمبل ها یا نهادها استفاده می کنند. آنچنان نمادها و سمبل ها با افکار عمومی وابسته است که برخی از افراد براساس سنت آنها را یکی می پندارند.

3 – نهادهای معنی دار

نمادهای معنی دار از نمادهای کم معنی یا بی معنی در شکل دادن افکار عمومی مهمتر است. جرج هربرت مید می گوید: نمادهای زبانی معنی دار به طور تلویحی در فرد همان پاسخی را ایجاد می کند که زبان به طور صریح به وجود می آورد. در بسیاری از گفت و شنودها در فرآیند اجتماعی فرد از ایما و اشاره بهره فراوان می گیرد, چه در رابطه با خودش, چه در رابطه با دیگران. در جوامعی که زبان شفاهی یکدست نیست شکل دادن به افکار عمومی با دشواری روبه روست. برای مثال در چین زبان نوشتاری مردم یکسان است اما زبان گفتاری متفاوت است. از این رو در جامعه کم سواد شکل دادن افکار عمومی دارای مشکلات فراوانی است.

4 – نمادها و معانی

نمادها، بیانگر شیئی مادی و غیر مادی هستند به اضافه چگونگی استنباطی که افراد از این نمادها به عمل می آورند. نمادها یا سمبل ها دو دسته هستند: یکی سمبل ها و یا نمادهایی که مثال های آنها در عالم واقع وجود دارد و قابل لمس است. برای مثال هنگامی که ما می گوییم سگ, این یک نماد است در عالم واقع حیوانی را می بینیم با یک ویژگی هایی. ما گاهی در این سمبل برای ارتباط با دیگران استفاده می کنیم و گاه ویژگی های آن را به دیگری نسبت می دهیم. دسته دوم نمود عینی ندارند, انتزاعی و مجردندمثل خوب, بد و آزادی, عدالت, دکرامت و یا دمکراسی, اینها کلمات مجردند, قابل لمس نیستند.

5 – تعدد معانی در نهادها

چون نمادهای انتزاعی ملموس نیستند در اذهان افراد معانی گوناگونی به وجود می أورند و هر کس به تعبیر خود از آن برداشت می کند. از همین روست که اغواگران از این مفاهیم در شکل دادن عامه و اثر گذاردن بر آن استفاده می برند برای مثال: استوارت جیس در آمریکا یک تحقیق میدانی انجام می دهد راجع به کلمه فاشیسم. مردم صد تعریف گوناگون از کلمه فاشیسم ارائه دادند. در به کار بردن این نمادها به ویژه از طریق ایما و اشاره, اگر زمینه های فرهنگی شناخته نشود سو تعبیرات گوناگون را فراهم می أورد. برای مثال در یک جامعه أفریقای جنوبی مردم هنگام احترام گذاردن به یکدیگر به هم پشت کرده و تعظیم می کنند. اگر زمینه های فرهنگی این نماد شناخته نشود، تعبیرات مختلف از أن به عمل می أید. این امر در نوشتار هم به چشم می أید. زمانی که اصلاحاتی یا نمادهایی به کار می رود اگر مترجم معانی أن اصلاحات و یا نمادها را نداند معنی درستی را منتقل نکرده است.

6- معناشناسی

معناشناسی علمی است که نشان می دهد چگونه کلمات به کار برود تا صور واقعی أن کلمه را نشان داده و معنای دقیق أن را منتقل نماید. تبلیغات گران در سخنان خود پیوسته کوشش می کنند کلمات و اصطلاحاتی را به کار ببرند بدون أنکه معنای آن را در سخنرانی خود بیان کنند.

7- انسداد در معناشناسی

ایجاد مشکلات در معنا از طریق عدم اجرای روش معناشناسی باعث ایجاد مشکلات زیر می شود:

1. استفاده از نماد به طرق ایما و اشاره خصلت جذب پیام در افکار عمومی می شود اما با معانی گوناگون.

2. اغواگر کلمات را به گونه ای ادا می کند که گویا معنی انحصاری دارد.

3. تبلیغات گر در انتقال معانی درجات مختلف یک پدیده را نمی گوید. از میان فراوانی ها فقط در یک نمودار دو سر آن نمودار را در نظر می گیرد. درجات دیگر را تعمدا در بوته فراموشی می گذارد.

4. تبلیغات گر, عوامل گوناگون در پیدایی یک پدیده دخالت می دهد. برای مثال: در یک رفتار نابهنجار مثل دزدی یا بزهکاری یک سری عوامل باعث ایجاد این امر می شود مانند: فقر , بیسوادی و ... اما تبلیغات چی فقط یک عامل را چماق می کند و عوامل دیگر را نادیده می گرد. روانکاوان در اینجا می گویند تبلیغات چی مانند بعضی از بیماران روانی است که به یک نفر گیر می دهند و متمرکز آن یک عامل می شوند.

5. در فلسفه, میان فلاسفه دو دسته فیلسوف وجود دارد:
الف – عده ای معتقدند ،آنچه که علم هستی را می سازد پیوسته در حال تغییر است, در حال شدن است, زایش و تولید است و بازتولید.
ب – دسته دوم اعتقاد دارند که همه چیز عالم ثابت و لایتغیر است.

6. تبلیغات چی به بعضی از کلمات و مفاهیم قدرت جادویی می بخشد, به این معنا که از شنیدن أن کلمات افراد احساس ترس و وحشت می کنند. برای مثال در نظام های کمونیستی می کوشند کلمه نظام سرمایه داری را وقتی به کار ببرند که آن را مترادف با قتل, أدم ربایی, فقر و تجاوزات نشان دهند. در مقابل در نظام های سرمایه داری کلمه کمونیسم را به گونه ای مطرح می کنند که معنای شکنجه, مغز شویی, تبعید و محروم کردن مردم از آزادی های فردی, سیاسی و اجتماعی است.

صور خاص بیان های مختلف در زبان

ابتدا به طور فشرده نقش و کارکرد ایما و اشاره را در جامعه بیان می کنیم.
- باعث می شود اغواگر به کمک ایما اشاره پیام هایش را آسانتر در ذهن عام نفوذ دهد.

- از طریق ایما و اشاره به سخنرانی باعث جلب توجه شنوندگان می شود.

- گاهی معانی ای جدا و مستقل از سخن منتقل می کند, با حرکات, نگاه ها و یا با سکوت.

منبع: شارا (شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران)