شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- انقلاب فناوری ارتباطات و اطلاعات به ظهور اینترنت منجر شد و اکنون ترکیب اینترنت و مخابرات به تلفن های همراه هوشمند ختم شده است. در چنین فضایی، رسانه هایی که مخاطب توده ای دارند منحصر به رسانه های جریان اصلی نیستند. در آخرین سال قرن گذشته رسانه های جایگزین در قالب وب سایت های خبری خارج از جریان اصلی رسانه ای جهان متولد شدند و به تدریج شبکه های اجتماعی و ابزار پیام رسان موبایلی نیز به خیل رسانه های جایگزین پیوستند. این روزها رسانه های جایگزین به رقبای قدرتمندی برای رسانه های جریان اصلی مثل روزنامه ها، تلویزیون ها، رادیوها و خبرگزاری ها تبدیل شده اند و بر روند کاری حرفه ای آنها نیز تاثیر گذاشته اند. آنسگارد هاینریش، نویسنده کتاب «روزنامه نگاری شبکه ای» که آن را در سال ٢٠١١ در انتشارات راتلج منتشر کرده، به خوبی اثراتی را که رسانه های جایگزین بر رسانه های جریان اصلی داشته اند، برشمرده است. او در کتاب خود اشاره کرده که برخلاف قرن بیستم که تولید و انتشار اخبار به وسیله بازیگران محدودی شامل روزنامه نگاران، مقامات رسمی و روابط عمومی ها با جریان یک طرفه بالابه پایین در یک سیستم بسته انجام می شد، در قرن بیست ویکم اوضاع تفاوت کرده و خبرنگاران آزاد، مخاطبان و دیگر افراد با استفاده از فناوری های نوین و اتصال به یکدیگر، انحصار نهادهای سنتی خبررسانی را شکسته اند و در برخی موارد جریان اخبار را نیز در دست گرفته اند.

     ظهور رسانه های نوین باعث سه تغییر در فضای رسانه ای جهان شده است؛ تعداد کسانی که خبر منتشر می کنند بسیار زیاد شده است و دریافت خبر محدود به خروجی رسانه های رسمی نیست. از سوی دیگر، تکثر اطلاعات آنلاین منابع خبری بیشتری را در اختیار روزنامه نگاران قرار داده و نیز محیط آنلاین اجازه داده که روزنامه نگاران در آنِ واحد بدون اتلاف وقت بازخورد بگیرند و از همکاری فعال کاربران بهره مند شوند. این تغییرات که از رسانه های نوین ناشی شده باعث به وجودآمدن نوعی روزنامه نگاری شده است که هاینریش با الهام از مفهوم «جامعه شبکه ای» مانوئل کاستلز به آن «روزنامه نگاری شبکه ای» می گوید.

     رسانه های نوین باعث شده اند که سطح تعامل با رسانه های جریان اصلی بالابرود، انواع اَبَرمتن ها بتوانند در رسانه های رسمی حضور داشته باشند و چند رسانه ای ها جای خود را در رسانه های جریان اصلی باز کنند. این تغییرات ساختاری در سازمان های خبری که از فناوری دیجیتال نشات می گیرد، روش های جمع آوری اخبار را توسعه داده، روندهای تولید خبر را تغییر داده و بر شیوه های انتشار اخبار نیز تاثیر گذاشته است. این تغییرات ساختاری نه فقط برای رسانه های رسمی آنلاین مثل خبرگزاری ها بلکه برای همه رسانه هایی که در جامعه فعالیت می کنند رخ داده است.

     روزنامه نگاری شبکه ای را می توان با دو خصوصیت اصلی بازشناخت؛ این نوع روزنامه نگاری مرکززدایی شده و غیرخطی است. منظور از مرکززدایی شدن این است که امروزه روزنامه نگاران دیگر تنها از منابع معتبر، محدود و رسمی اطلاعات را نمی گیرند تا به مخاطبان برسانند بلکه از مسیرهای متفاوتی اطلاعات خام و فراوری شده را به خروجی های روزنامه نگارانه منتقل می کنند و کاربران فعال بر این خروجی ها تاثیرگذارند. از سوی دیگر، جریان غیرخطی انتشار اخبار باعث می شود که فضا و گستره خبری در روزنامه نگاری شبکه ای نفوذپذیر و دارای خاصیت تراوایی باشد؛ به این معنی که اخبار در جهت های مختلفی منتشر می شوند و بازخوردها و اخبار مرتبط با آن می تواند دوباره به فضای خبری بازگردد. بنابراین در روزنامه نگاری شبکه ای امروزی، اطلاعات به صورت مرکززدایی شده دریافت و به صورت غیرخطی توزیع می شود و انواع بازخوردها نیز بر آن تاثیر می گذارد.

     حال این سوال پیش می آید که آیا روزنامه نگاری جریان اصلی در روزنامه نگاری شبکه ای تضعیف خواهد شد و جای خود را به روزنامه نگاری جایگزین خواهد داد؟ در جامعه ای که نظام رسانه ای اش درگیر روزنامه نگاری شبکه ای شده، وقتی که دولت ها نمی خواهند یک خبر منتشر شود، مثل دوران گذشته، رسانه های حرفه ای را از انتشار خبر باز می دارند. در این مواقع یک شکاف اطلاعاتی به وجود می آید که رسانه های جایگزین به جای رسانه های جریان اصلی آن را پر می کنند. در عمل، هرچه دولت ها دروازه های خبری را محکم بگیرند باز هم اخبار به بیرون درز می کنند. اما مسئله ای که باقی می ماند اعتبار اخباری است که رسانه های جایگزین منتشر می کنند. در عصر اطلاعات و روزنامه نگاری شبکه ای، رسانه های جریان اصلی و جایگزین در قالب گره های مختلف یک شبکه به هم متصل هستند و هر اتفاقی که در یک گره رخ دهد، بر گره های دیگر نیز تاثیر می گذارد. اما درعین حال، در جریان غیرخطی و تمرکززدایی شده روزنامه نگاری شبکه ای، کار گره هایی که در قالب رسانه های حرفه ای عمل می کنند این است که منابع معتبر را شناسایی کنند و محتوای باارزش از غیرمفید را تشخیص دهند. دراین میان، اگر یک گره که یک رسانه جایگزین است اطلاعاتی را منتشر کند، می تواند بر محتوای گره های دیگر که رسانه های جریان اصلی می توانند باشند تاثیر بگذارد اما گره های دیگر نیز باید خود به راستی آزمایی و دروازه بانی اطلاعات دیگر گره ها دست بزنند. بنابراین رسانه های جایگزین انواع اطلاعات را منتشر می کنند اما رسانه های جریان اصلی برخی از این اطلاعات را که به صحتش اعتماد دارند تقویت می کنند و دوباره نشر می دهند؛ نه همه آن اطلاعات را.   

 روزنامه شرق ، شماره 2489 به تاریخ 17/10/94، صفحه 9 (رسانه)