شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)- هر سال در کشور ما صدها نشریه ادواری تخصصی و سازمانی در بخش دولتی منتشر می شود. با این حال وجود پاره ای کاستیها و رفتارهای غیر حرفه ای سبب شده این مطبوعات تاثیر گذاری لازم را فاقد باشند و در جلب مخاطب، حضور در فضای تخصصی مربوطه و براورده کردن اهداف سازمان و نهاد صاحب امتیاز آن جریده ناکام باقی بمانند و این در حالی است که نیروی انسانی و بودجه کشور در این حوزه صرف می شود و گروههای مختلف اجتماعی چشم انتظار و خواهان کسب اطلاعات از این مبادی هستند.
با عنایت به لزوم خلاصه نویسی، در اینجا به برخی از مهمترین دلایل ناتوانی نشریات پیشگفت در حضور قدرتمند و تاثیر گذار در محیط رسانه ای کشوراشاره می شود باشد که با عنایت بیشتر به این مقوله، تولیدات دستگاههای دولتی در حوزه نشریات ادواری تخصصی ارتقا یابد.
.
1- ضعف تخصص و تجربه در مسئولان نشریه
مدیر مسئول، سردبیر و دبیران تحریریه یک نشریه باید در دو بخش مهارتهای مطبوعاتی و دانش تخصصی سازمانی، صاحب تحصیلات و تجربه باشند. گماردن افراد کم سواد، بی انگیزه، نا آشنا به نگارش و اطلاع رسانی و امور فنی یک دستگاه در تحریریه و گروه اجرایی یک مطبوعه یا اختصاص دادن جایگاه مدیریت مسئول و سردبیری نشریات دولتی به مدیران عالی و ارشدِ بیگانه با نشریات تخصصی برای تولید جایگاه و افتخار علمی برای ایشان - چنان که افتد و دانی – خطای بزرگی است که نشریه را به مرداب بی محتوایی و حتی توقف انتشار می کشاند. کسانی که در نشریات کار کرده اند شاهد بوده اند که بعضا نام افرادی در شناسنامه نشریات درج می شود که حتی سالی یکبار هم گذر خودشان و یا آثارشان به دفتر نشریه نمی افتد!

2- نا آشنایی مدیران عالی و ارشد دولتی با نقش، فواید و کارکرد نشریات
متاسفانه گزینش مدیران غیر متخصص و نا آشنا به حوزه تحت سرپرستی که موارد آن کم هم نیست، معضل بزرگ کشور ما است. چنین مدیرانی اصولا حرفی برای گفتن ندارند و ترجیح می دهند در سکوت و آرامش دوره مدیریت خود را طی کنند، لذا نیازی به رسانه و نشریه نخواهند داشت. اگر شاخص آشنایی به مطبوعات و رسانه را هم اضافه کنیم، وضع به مراتب بدتر می شود چرا که علاوه بر مدیران غیر متخصص، بخشی از مدیران متخصص هم با کارکرد و نقش رسانه آشنایی لازم را ندارند. حال تصور کنید مسئول یک نشریه ادواری یک سازمان دولتی بخواهد برای آن نشریه از چنین مدیرانی، اعتبار مالی و نیروی انسانی و فضای فیزیکی و مجوز انتشار درخواست کند!

3- فقدان جایگاه برای نشریه در ساختار رسمی سازمانی
در تعدادی از مجموعه ها و نهادهای دولتی دفتر نشریه در ساختار رسمی سازمانی تعریف نشده است. بدین ترتیب سر فصل اعتباری و ردیف شغلی و مکان فیزیکی مشخصی برای آن در نظر گرفته نخواهد شد. کارکنان این بخش به دلیل نداشتن پست سازمانی ازهر گونه ارتقای شغلی محروم گشته و در آموزشهای حین اشتغال فراموش می شوند. دفتر نشریه هر چند ماه یکبار از قسمتی از دستگاه به قسمت دیگر حواله داده می شود و مدیر جدید آن با سلیقه خود بخشی از کارکنان، گردش کار و امور نشریه را تغییر داده رشته های پیشینیان را پنبه می کند. حتی در مواردی مدیر جدید به دلیل اولویتهای کاری یا عدم علاقه به کار علمی و فرهنگی، تولید نشریه را متوقف می سازد. ادارات برنامه ریزی و بودجه نیز نمی توانند اعتبار مشخصی را به چنین واحدی اختصاص دهند. وقتی که ثبات مدیریت، مکان مشخص، اعتبار مالی و نیروی انسانی موظف موجود نباشد، نتیجه چه خواهد شد؟

4- سهم خواهی و دخالت افراد غیر مرتبط در امور نشریه
بعضا دیده می شود که بعضی افراد، خارج از سلسله مراتب اداری، در امور نشریات ادواری بخش دولتی دخالت می کنند. این افراد که انگیزه های مختلفی از مطرح شدن نام و تصویرشان در نشریه گرفته تا چاپ آثارشان، ممانعت از مطرح شدن فرد یا افراد دیگر در نشریه، ناتوان نشان دادن مدیر و دست اندر کاران نشریه، سوق دادن مطالب نشریه به سمت یک نظر و سلیقه خاص سیاسی، اعتقادی یا فنی و ... را دنبال می کنند، فعالیت نشریه را دشوار و انتشار منظم آن را مختل می کنند.

5- فقدان هدف و برنامه مشخص برای فعالیت نشریه
گاهی اوقات یک دستگاه دولتی مجله تخصصی دارد اما این مجله فاقد هدف و سیاستگذاری تعیین شده است و به شکل عرفی و بدون برنامه تولید می گردد. در نتیجه نمی تواند ارتباطات، آموزش، فضا سازی و اطلاع رسانی هدفمند و موثری را برای آن دستگاه ایجاد نماید. نتیجه آنکه پس از چند سال انتشار چنین نشریاتی، مدیران دستگاه می پندارند وجود و عدم نشریه سازمانی شان تفاوتی ندارد و ادامه انتشارآن، اتلاف پول و وقت و توان مجموعه است. غافل از آنکه نداشتن هدف و برنامه موجب بی اثری مطبوعه شان شده و به این دلیل نتوانسته اند از قدرت رسانه مکتوب خود در پیشبرد اهداف سازمانی بهره مند شوند. جالب آنکه در شناسنامه این نشریات اسامی انواع و اقسام مقامات عالی رتبه و صاحب کرسی و نظر دیده می شود اما دریغ از برگزاری یک جلسه برای سیاستگذاری و تعیین اهداف!

6 – تعریف نکردن مخاطبان نشریه
تا زمانی که مخاطبان یک نشریه معین نشوند، نمی توان برای قطع و اندازه، شمارگان، نحوه توزیع صفحه آرایی ومهمتر از همه کیفیت مطالب و محتوای نشریه برنامه و پیشنهادی ارائه کرد. اینکه مخاطب اثر، عام باشد و یا خاص، کودک باشد و یا بزرگسال، مرد باشد و یا زن، درون سازمانی باشد و یا برون سازمانی، تحصیلات عالیه داشته باشد و یا خیر، در رشته فعالیت سازمان متخصص باشد و یا نه و .... همه درتعیین شکل و محتوای نشریه موثر خواهد بود. با این وصف کمتر شاهد آن هستیم که گروههای مخاطبان مطبوعات ادواری دولتی ما به صورت مکتوب تعریف و مشخص شده باشند.

7- عدم توجه به سلایق و نیازهای مخاطبان نشریه
نگاه آمرانه و از بالا به پایین که از ویژگیهای مدیران و بخش دولتی است شاید در برخی امور مفید باشد اما قطعا در حوزه فرهنگ، اندیشه و دانش کم اثر و پر مفسده خواهد بود. یک نشریه هنگامی می تواند اثر گذار باشد که در جذب مخاطب وایجاد پذیرش در اندیشه وی موفق گردد. اگر مطالب اثر منتشره به کار مخاطب نیاید و نظرش را جلب نکند، خوانده نشده و تاثیر نخواهد کرد. متکلم وحده بودن، یک طرفه به قاضی رفتن، تبدیل کردن مجله سازمانی به مکان تعریف و تمجدید از مدیران سازمان، پاسخ ندادن به انتظارات، انتقادات و درخواستهای مخاطبان، انتشار مطالب تکراری و کلیشه ای، نداشتن شجاعت چاپ دیدگاههای انتقادی نسبت به عملکرد دستگاه و امثال اینها رفتارهایی است که به از دست دادن مخاطبان و تاثیر گذاری نشریه می انجامد.

8- ضعف کار گروهی در هیات تحریریه و گروه اجرایی نشریه
ضعف کار گروهی خصیصه ملی ما است که ریشه در تاریخ و تربیت ما دارد. خود محوری، تمایل به داشتن قدرت و اختیار مطلق، سابقه چند هزار ساله حکومتهای فردی در ایران، نداشتن تجربه کار گروهی، رقابت ناسالم با همکاران در کسب موقعیتهای شغلی برتر، اشتیاق به بالا رفتن از هرم قدرت و ثروت به هر قیمت، حسادت، رعایت نکردن حق مالکیت معنوی افراد بر تولیدات فکری و هنری و خلاقیتهایشان، فقدان روحیه مهربانی و قدرشناسی، ضعف اخلاق به ویژه اخلاق حرفه ای و باور نداشتن به امکان به نتیجه رسیدن کار گروهی عواملی هستند که هر فعالیت گروهی از جمله انتشار مطبوعات سازمانی را به بن بست می کشانند.

9- عدم پرداخت حق تالیف، ترجمه و داوری به نویسندگان و داوران مطالب نشریه
علی رغم وجود قوانین و مجوزهای پرداخت مالی به نویسندگان، مترجمان و داوران مقالات، در برخی مجموعه های دولتی این امر اجرایی نشده و تنگ نظری ادارات امور مالی و حسابرسی، فقدان روش پرداخت مکتوب و مدون بر اساس قوانین کشوری یا مصوبات رسمی درون سازمانی و از همه مهمتر دست به قلم نبودن اغلب مدیران و در نتیجه بهره مند نشدن ایشان از این نوع پرداختهای مالی! سبب وقفه در اجرای این امر گردیده است. حاصل آنکه در این دستگاهها، کار علمی و فرهنگی در قالب انتشارات دولتی به یک خدمت عام المنفعه فاقد دستمزد تبدیل شده و به کاهش کمیت و کیفیت آثار نوشتاری انجامیده است.

10- پایین بودن شمارگان نشریه
شمارگان (تیراژ) نشریات ادواری تخصصی دولتی معمولا پایین است که این امر خود ناشی از دلایل مختلف است. در هر حال کمبود شمارگان در تناسب با جامعه هدف یک جریده به معنای دیده نشدن و کاهش اثر آن است. به عبارت دیگر از دل برود هر آنکه از دیده برفت.

11- ضعف محتوای نشریه
در بسیاری موارد محتوای نشریات تخصصی دولتی کشور ضعیف است. اگر چند جلد از این نشریات را ورق بزنید، مطالب تکراری و مشابه، نظرات و سخنان کلیشه ای، درج شعار و وعده و وعید به جای واقعیتها و دستاوردها، اختصاص حجم بزرگی از مطالب به تعریف و تمجید و بزرگداشت مدیران و تصاویر نیم رخ و تمام رخ ایشان، متون غیر تخصصی و غیر مرتبط، غلطهای املایی، انشایی و چاپی متعدد، ضعف شدید در ترجمه، مقالات بدون منبع و ماخذ، فقدان پی نوشت و توضیحات در مورد اصطلاحات فنی، جملات گنگ و نامفهوم، نمودارها و جداول فاقد عنوان و شرح، واژه های بیگانه بدون درج معادل فارسی، سرمقاله های غیر فنی و ضعیف، پر کردن صفحات با مطالب بی محتوا از خواص گل گاو زبان گرفته تا تصاویر فرزندان همکاران که شاگرد ممتاز شده اند، چاپ مطالب برگرفته از اینترنت بدون آنکه صحت آنها بررسی شده باشد، اشعار بدون وزن و قافیه، اخبار بدون منبع و .... را می بینید که ذوق و علاقه خواننده را کور و نشریه را برای پاک کردن پنجره ها آماده می کند!

12- ضعف جاذبه ظاهری نشریه
گویی برخی نشریات تخصصی ما در بخش دولتی با عدم جذابیت ظاهری عقد اخوت بسته اند. کاغذ نامرغوب، جلد نازکتر از کاغذ متن، صفحه آرایی کج و معوج، رنگهای مرده، پاراگراف بندی تعجب آور، تصاویر غیر مرتبط با موضوع، رعایت نشدن حاشیه ها، به کار بودن قلمهای غیر حرفه ای و ناخوانا، فقدان وحدت رویه در تنظیم صفحات و اندازه قلم، سایه زدن و پشت زدن نوشته ها، تصاویر بدون کیفیت، جابجایی صفحات، شلوغ کردن بیش از اندازه صفحه، عدم استفاده از رنگ دوم و سوم و ... ، عدم رعایت تقارن و هماهنگی و دهها مورد دیگر شاهکارهای بعضی ازاین مطبوعات در فراری دادن مخاطبان است.

13- تاخیر در چاپ و توزیع نشریه
در کشور ما یک اصل وجود دارد و آن اینکه : یک نشریه تخصصی دولتی همیشه دیر به دست خواننده می رسد مگر آنکه خلافش ثابت شود! البته چندان هم عجیب نیست چرا که علی رغم اسامی ریز و درشتی که در شناسنامه این نشریات دیده می شود، معمولا تمامی کاراحصاء اولویتهای سازمان در تهیه مطالب نشریه، طراحی جلد، تایپ، ویرایش متن، نمونه خوانی، تهیه اخبار، جمع آوری مقالات وگزارشها، طرح پرسشهای مصاحبه ها و انجام دادن آنها، پیاده سازی سخنرانیها و مصاحبه ها روی کاغذ، سر و کله زدن با امور مالی و تدارکات برای گرفتن مطالبات چاپخانه، داوری مقالات، تهیه تصاویر موضوعی، کنترل صحت آمار و ارقام مندرج در مطالب، اخذ تایید مطالب توسط مقامات مافوق، پاسخگویی به مکاتبات و مراجعات مرتبط، براورد هزینه چاپ و توزیع، هماهنگی با نویسندگان مقالات، تهیه پیش نویس قرار داد چاپ، نظارت بر صفحه آرایی و چاپ و صحافی، تنظیم، بارگذاری و مدیریت سایت الکترونیک نشریه، حمل و نقل نشریات از چاپخانه به اداره پست، تهیه فیشهای پستی، یافتن و اصلاح نشانیهای پستی گیرندگان، بسته بندی نشریات و درج نقش تمبر پست و .... توسط دو سه نفر کارمند از خود گذشته و دوستدار علم و فرهنگ صورت می پذیرد و تازه نوبت قصه پرغصه پست شدن مجلات است که بسته به کَرَم حوزه پستی مربوطه از یک هفته تا بیش از دو ماه زمان می برد. در هر حال نشریه ادواری که به صورت مستمر و به هنگام به دست خوانندگان نرسد، قادر به دستیابی به اهدافش نخواهد بود.

14- تامین نشدن اعتبارات مالی چاپ و توزیع نشریه
اگر شما سردبیر یک مجله تخصصی متعلق به بخش دولتی باشید یکی از قهرمانانه ترین کارها در زندگی شغلی تان پول درآوردن از سازمان تابعه برای چاپ نشریه تان است. چرا ؟ چون اولا انتشار نشریه سازمانی شما برای کسی مهم نیست. ثانیا سازمانهای دولتی اغلب با کمبود منابع مالی و ازدیاد مصارف خود مواجه هستند. حال تصور کنید قیمت کاغذ هم در یک سال اخیر دو برابر شده باشد. بدین ترتیب وقتی درخواست چاپ شماره جدید را روی میز مدیر اجرایی ما فوق می گذارید آثار اندوه و نگرانی را در چهره وی می بینید و وقتی درخواست امضا شده را تسلیم اداره تدارکات می کنید، مسئول آن چنان نگاهتان می کند گویی در حال اختلاس چند میلیاردی از بیت المال دستگیر شده اید! تازه این نیمه پر لیوان است. نیمه خالی آن وقتی است که نشریه تان چاپ شده اما سازمان به دلیل بروکراسی اداری و یا کمبود اعتبارات، پول چاپخانه را نمی پردازد و هر روز باید پاسخگوی تلفن چاپخانه و مراجعات حضوری نماینده آن باشید در حالی که مطالب شماره بعدی نشریه روی میزتان مانده و چاپخانه تا زمانی که هزینه شماره قبل را نگرفته شماره جدید را چاپ نمی کند. از من به شما نصیحت : اگر این عزم و اراده و آبرو و مقاومتی را که در راه اخذ اعتبارات چاپ نشریه سازمانی تان صرف می کنید، صرف ازدیاد درامد خود کنید، عایدات مالی به مراتب بیشتری خواهید داشت مگر آنکه شما هم گرفتاربیماری گسترش معارف و نشر دانش و فرهنگ باشید که آن البته داستان دیگری است و عایدات آن به گونه ای دیگر و در جایی دیگر محاسبه و پرداخت خواهد شد! انشا الله.