مشارکت سیاسی فرآیندی است که در طی آن قدرت سیاسی میان افراد و گروه‌های جامعه توزیع می‌شود. به گونه‌ای که تمامی شهروندان و گروه‌های فعال و خواهان مشارکت سیاسی از حق انتخاب شدن، تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری، ارزیابی، انتقاد، اعتراض، اظهارنظر و انتخاب کردن و رای دادن بهره‌مند باشند.پاره‌ای از صاحب‌نظران نیز مشارکت سیاسی را درگیر شدن در سطوح مختلف فعالیت در نظام سیاسی از عدم درگیری تا داشتن مقام رسمی سیاسی می‌دانند (راش، 1383: 123).اما در این میان مقوله انتخابات به عنوان یکی از نماد مشارکت سیاسی، شامل حق انتخاب کردن و انتخاب شدن، از اهمیت بسزایی برخوردار است.
برای هر نظام سیاسی،حضور در انتخابات و مشارکت سیاسی، عمل رای دادن و حضور حداکثری و گسترده مردم از اهمیت بسیاری برخوردار است.زیرا حضور حداکثری پشتوانه مردمی و اعتماد اجتماعی مردم را به نظام سیاسی نشان می دهد و در عرصه های بین المللی تاثیر بسزایی بر نحوه تعامل آن کشور با دیگر کشورها خواهد گذاشت.
رویداد «انتخابات» و عمل «رای دادن» یکی از جلوه های مشارکت سیاسی است که رسانه ها نقشی موثر در تغییر نگرشها و رفتار افکار عمومی در افزایش و یا کاهش مشارکت سیاسی برعهده دارند.در واقع می توان گفت که رسانه های ارتباط جمعی یعنی مطبوعات، رادیو، تلویزیون و خبرگزاری ها و رسانه های نوین مبتنی بر فناوری های نوین ارتباطات و اطلاعات(اینترنت و رسانه های اجتماعی مانند وبسایت های خبری و فیس بوک و...) در جامعه اطلاعاتی کنونی از مهمترین ابزارهای ارتباطات سیاسی ،آگاهی بخشی سیاسی و تبلیغ یا ضد تبلیغ درمشارکت سیاسی در تمام جوامع هستند. تاجایی که می توان گفت، در عصر کنونی،رسانه ها کانونی‌ترین کانال‌های انتقال و دریافت پیام‌های سیاسی هستند و ملاک ارزیابی و قضاوت افکار عمومی در مورد پیام‌های سیاسی همان درکی است که از رسانه‌ها پیدا کرده‌اند.صاحب نظران این پدیده را «رسانه‌ای شدن سیاست» می دانند.
در ایران در دوران کنونی علاوه بر ابزارهای تبلیغاتی سنتی مانند منبر، تجمع، سخنرانی، چاپ پوستر، روزنامه و نیز صداوسیما، رسانه هایی نوینی مانند رادیوو تلویزیون های ماهواره ای فراملی وابسته گروه های مخالف نظام سیاسی مستقر ودولت های غربی، اینترنت، وبلاگ، سایت، تلفن همراه، پیامک، ایمیل، فیس بوک، شبکه های اجتماعی، دی وی دی و سی دی فیلم های تبلیغاتی ظهور و اهمیت فراوانی یافته که حتی در انتخابات ریاست جمهوری 88 و انتخابات مجلس نهم در اسفند ماه 90 نقش مهمی ایفا کردند هر یک از این امکانات و فناوری‌های نوین ارتباطی از این قدرت برخوردار است تا طیف بیشتری از افراد را به شرکت در انتخابات ترغیب کند یا شهروندان را قانع سازد که انتخابات را تحریم کنند.
در فضای سیاسی و جغرافیایی ایران با سه گونه رسانه سروکار داریم: 1 رسانه های موافق، 2-منتقد و 3-مخالف.
معیار و مبنای این گونه شناسی، جهت گیری اخبار، تحلیل ها و تفسیرهای این رسانه ها و نگرش و گرایش ایدئولوژیک و سیاسی گردانندگان و دست اندرکارن آنها بوده است. برخی مصادیق جزیی و عینی این سه دسته رسانه، به شرح زیر است.
رسانه های موافق: رسانه هایی هستند که مدافع وضع موجود سیاسی اجتماعی و اقتصادی و... هستند وبرای حفظ نظم مستقر، ارزش ها و سیاست های جای نظام حاکم تلاش می کنند.مانند: سازمان صدا و سیما، ایرنا، ایسنا، فارس، ایلنا، رجانیوز، تابناک، خانه ملت، سایت الف، خبرآنلاین، شفاف، فرارو، فردا، روزنامه های کیهان و رسالت و جام جم، و...
رسانه های منتقد: رسانه هایی هستند که طرفدار برون رفت از وضع موجود سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بوده و خواهان اصلاح وتغییر رویکردها وسیاستگذاری ها نظام حاکم در تمامی عرصه هاست.این رسانه ها عمدتاً به جریان اصلاح طلبان یا اصولگرایان اصلاح طلب تعلق دارند. مانند:سایت مجمع روحانیون مبارز، روزنامه های شرق،اعتماد، پارلمان نیوز (اقلیت مجلس)، مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه ، حدیث سرو، کلمه، روزآنلاین، جرس، عصر نو، آینده ، همشهری و...
رسانه های مخالف: رسانه هایی هستند که خواهان دگرگونی بنیادی و تغییر نظام سیاسی موجود و گذار به نظام سیاسی جایگزین هستند.گردانندگان و دست اندرکاران آن حضور فیزیکی در جامعه ایران ندارند اما از ورای مرزهای ملی ایران به انتشار و پخش پیام های رسانه ای خود برای مردم می پردازند.این رسانه ها یا وابسته به نظام های سیاسی مخالف و رقیب ایران درعرصه های جهانی، یا مورد حمایت کشورهای مخالف ایران و یا وابسته به گروه ها و احزاب مخالف نظام سیاسی مستقر در ایران هستند. مانند: بی بی سی فارسی، صدای آمریکا، رادیو اسراییل، گویا نیوز، پیک نت،هرانا، تیشک تی وی،روژهلات تی وی،پارس تی وی،اندیشه تی وی، من و تو یک و ...
هرکدام از این رسانه های داخلی و خارجی می توانند چالش ها و فرصت هایی را برای انتخابات و مشارکت سیاسی فراهم کنند:
یکی از چالش هایی که رسانه ها می توانند برای انتخابات در ایران فراهم کنند، به دوش کشیدن بار سنگین مسئولیت احزاب در ایران است. کارکرد حزبی رسانه ها پیامدهای نامطلوبی را برای نظام سیاسی و کشور در عرصه انتخابات داشته و منجر به بلندشدن صدای منازعات سیاسی شده وخواهد شد. به دلیل ماهیت و کارکرد حزبی و دولتی بودن رسانه‌ها هیچ کدام به دنبال انطباق با اولویت های افکار عمومی وایجاد فضای رقابتی در انتخابات نیستند.
چالش دیگر این است که همه رقابت کنندگان و نامزدهای انتخابات چه موافق و چه منتقد به بازار رسانه ای یکسان و برابری دسترسی ندارند که این امر به شکل گیری یک رقابت نابرابر می انجامد.
در ایران به دلیل وجود سیاست فیلترینگ، رسانه های موافق ومنتقد فرصت بهره برداری مناسب و بهینه از فضای رسانه های اجتماعی نوین برای اطلاع رسانی، تبلیغات و رقابت مناسب را ندارند. لذا این عرصه به رسانه های منتقد رادیکال و مخالفان نظام سیاسی واگذار شده است. از طرف دیگر توقیف و محدودکردن رسانه های منتقد موجب گرایش بخشی از مردم به سمت رسانه های اجتماعی نوین(وبلاگ ها، وب سایت ها و شبکه های اجتماعی مجازی) و از سوی دیگر گرایش به استفاده از رسانه های فراملی ماهواره ای ( رسانه های مخالف) شده که رویکرد اصلی تحریم انتخابات بوده و درصدد کاهش اعتماد عمومی بر می آیند. آنها برای تضعیف حمایت مردمی از نظام سیاسی، استراتژی تمرکز بر بازگویی اشتباه ها، ناکارآمدی ها، تصمیمات و عملکردهای اشتباه و سیاه نمایی در مورد نظام سیاسی سعی در کاهش اعتماد عمومی و در نهایت کاهش مشارکت و پشتوانه مردمی نظام سیاسی حرکت می کنند.
علاوه بریان چالش های می توان از یک خلاء اساسی نام برد. خلائی که می تواند بالقوه یک چالش به حساب آید. به طور کلی و به ویژه در هنگامه انتخابات میثاق یا کدنامه اخلاق رسانه ای تعیین کنندۀ چهارچوب عمل مجاز خبری و تبلیغاتی رسانه ها وجود ندارد یکی از چالش های اساسی رسانه ها در حوزه ورود به انتخابات، مشخص نبودن خطوط قرمز، منافع ومصالح ملی است و در مورد موضوعات انتخاباتی مرتبط با مصالح و منافع ملی در رسانه های موافق و منتقد و برداشت های متفاوتی وجود دارد.همین خلاء موجب محدودیت برای عملکرد رسانه ها شده است. از طرف دیگر «شناور بودن» خطوط قرمز در دوره های مختلف موجب سردرگمی رسانه ها شده است و آنها نمی دانند در مورد آنچیزی که دیروز می نوشتند امروز نیز می توانند بنویسند..
رسانه های داخلی(چه منتقد و چ موافق) می توانند فرصت هایی مهمی را برای انتخابات و مشارکت سیاسی فراهم کنند. برای نمونه صداوسیما به دلیل فراگیری وحضور درمیان تمام مخاطبان ایرانی درسراسرگستره ملی از ظرفیت تبدیل شدن به تریبونی برای بیان و بازنمایی تمام اندیشه ها و صدای همه جریان های سیاسی حاضر در ایران(موافق و منتقد) و به تبع آن تقویت احساس مسئولیت همگانی و مشارکت عمومی در انتخابات برخورداراست.
در عرصه داخلی حضور رسانه های منتقد به رقابتی شدن فضای انتخابات و دوقطبی شدن آن می انجامد.زیرا در یک فضای تک قطبی مشارکت سیاسی کاهش پیدا می کند. وجود فضای مناظره ای و گفتگویی در رسانه ها از تبدیل گفتگو به تهدیدحکومت جلوگیری می کند.
ساخت بسیار متنوع و متکثرمخاطبانِ رسانه های موافق و منتقد (توده مردم، قومیت ها، مذاهب، گروه های مرجع، رهبران افکار، زنان و..، برای تهیه و تولید پیام های انتخاباتی و سیاسی براساس گرایش های سیاسی و اجتماعی آنها و جلب مشارکت و اعتماد عمومی) عرصه و فرصتی مناسب برای نقش آفرینی رسانه های موافق و منتقد درپاسخگویی به نیازها و مطالبات سیاسی و اقتصادی واجتماعی مخاطبان متکثر است.
برای تبدیل کردن تهدیدها به فرصت ها و بهره گیری از ظرفیت ها و فرصت باید راهبردهای زیر را مد نظر قرار داد: نگاه تهدید آمیز نسبت به رسانه های منتقد داخلی برداشته شود و از ظرفیت انها برای افزایش رقابت استفاده شود. صداوسیما به عنوان رسانه فراگیر و تاثیرگذار در سطح ملی باید با شناخت گرایش های متنوع موجود در متن جامعه ایران، به بازتاب عدلانه و برابر تمام صداهای موجود در جامعه و جلب اعتماد و مشارکت حداکثری مردم بپردازد. رسانه های چاپی، دیداری و شنیداری و سایبر باید قواعد حرفه ای و اخلاقی رسانه ای را در مورد واقعگرایی خبری و انتشار اخبار درست و جلوگیری از انتشار اخبار نادرست و شایعات رعایت کنند تا افکار عمومی در فضایی آرام و بدون تشویش ذهنی به انتخاب افراد مورد نظر خود برای نمایندگی در مجلس بپردازند. رسانه های داخلی(موافق و منتقد) باید با رویکردی منصفانه و غیر مخرب، به تحلیل، تفسیر و نقد تصمیمات، عملکردها، و برنامه های اجرایی و تقنینی پرداخته و راهکارهای برون رفت از وضع موجود را ترسیم کنند.
کنارگذاشتن سیاست قهر و انکارو فیلترینگ در مورد رسانه های سایبری و اجتماعی نوین و فراهم کردن زمینه و آزاد گذاشتن مباحث انتخاباتی آن رسانه ها به جلب اعتمادعمومی افراد فعال و منتقد وضع موجود بپردازد و فضای گفتمانی رسانه های اجتماعی را به سوی مشارکت حداکثری با حضور همه گروه ها و طیف های سیاسی سوق دهد. برداشتن محدودیت ها و کاهش فشار و دادن آزادی عمل به رسانه های منتقد(اصول گرا و اصلاح طلب) برای به رقابتی شدن فضای انتخابات و دوقطبی شدن راهکاری منطقی به نظر می رسد. زیرا در یک فضای تک قطبی مشارکت سیاسی کاهش پیدا می کند.
رسانه ها باید از وارد شدن به دعواها و منازعات سیاسی خودداری کنند. زیرا با وارد شدن رسانه ها به این عرصه و فاصله گرفتن از نقش های حرفه ای خود در حوزه اطلاع رسانی واقع نگر و بی طرفانه، کارکرد حزبی پیدا می کنند. تمرکز رسانه ها به ویژه رسانه های شفاهی(دیداری و شنیداری) بر اقناع و متقاعد سازی مخاطبانی که به عنوان اکثریت خاموش یا بی طرف در انتخابات مطرح هستند. گروهی که بخش اعظم مردم ایران را شامل می شود. اکثریت خاموش نقش تعیین کننده و تأثیرگذاری در زمان انتخابات و یا بحران های سیاسی ایفا می کنند. شناخت این گروه و میزان تأثیرپذیری آن از مسائل حساس در جامعه، بسیار مفید است . برندگان انتخابات گروه هایی هستند که بتوانند این اکثریت خاموش را به صحنه بکشانند.