نابینایان و هوش مصنوعی

هوش مصنوعی در نمایشگاه جهانی سایت سیتی که از ۱۵ تا ۱۷ مه ۲۰۲۴ در فرانکفورت برگزار شد، حضور پررنگی داشت. ۱۳۰ غرفه از ۲۰ کشور، تازه های خود را در زمینه های جهت‌یابی، کار و آموزش، نیازهای روزمره در خانه و آگاهی از فضای پیرامون، به نمایش گذاشته بودند که بیشتر آنها بهینه‌سازی دستگاه هایی بود که پارسال هم در نمایشگاه عرضه شده بودند.

شرکت گواندونگ Guan Dong از شانگهای چین، دروبین گویایی به اندازه یک انگشت ساخته که به عینک عادی، نصب میشود و کاربر را راهنمایی می‌کند که نوشته را صاف جلو چشم دوربین بگیرد تا برایش بخواند. این دستگاه شبیه عینک اورکم Orcam از اسرائیل است که پیشتر هم عرضه شده بود و امسال در نمایشگاه ه هوش مصنوعی مجهز شده است. وقتی کاربر نوشته‌ای را می‌خواند، می‌تواند از عینک بپرسد که آیا مطالب دیگری درباره نوشته می‌داند؟ عینک با تکیه بر داده‌های “چت جی پی تی” و “جِمینای” گوگِل، پاسخ مفصل‌تری درباره نوشته به کاربر می‌دهد. مثلا میگوید: «از قرار، این نوشته بخشی از مجله اشپیگِل این هفته منتشر در آلمان است».

چینی‌ها دوربین رومیزی بزرگتری هم همپای عینک‌شان ارائه کرده بودند که متن خوانده را به چندین زبان دلخواه ترجمه می‌کرد.

شرکت “اِنویژِن” Envision از هلند، عینکی به همین نام ساخته که افزون بر متن‌خوانی، فضای پیرامون را برای کاربر نابینا تشریح می‌کند، بارکدهای کالاها را می‌خواند و کالا را تشخیص می‌دهد. عینک همچنین رنگ‌یاب است و ارزش اسکناس چندین کشور را به نابینا می‌گوید.

شرکت نیرا از اسپانیا عینکی ساخته که موانع و جایگاه آنها را به کاربر نشان می‌دهد و افزون بر این از فضای پیرامون می‌گوید. این دستگاه نیاز به یک قطعه نسبتا سنگین دارد که نابینا باید همیشه در دست داشته باشد. این که بشود با چنین عینک و دستگاهی در خیابان‌های شلوغ خوب و ایمن راه رفت، سخن دیگری است.

شرکت هِلپتِک از جنوب آلمان به جای عینک، یک دوربین به دست کاربر نابینا می‌داد که با تکیه بر هوش مصنوعی، نقش رنگیاب، نوریاب، توصیف‌گرِ تصاویر و متن‌خوان را ایفا می‌کند. “فوکسیویژِن” Voxivision افزون بر این ضبط صوت هم هست و متن‌های صوتی را به نوشتار تبدیل و اگر کاربر بخواهد ترجمه می‌‌کند.

آقای سوتیراکیس در پاسخ این پرسش که چرا کاربر برای این کارها چنین دستگاه‌های گرانی بخرد و از گوشی استفاده نکند، گفت: «برای بسیاری از نابینایان، کار با گوشی‌های هوشمند آسان نیست. تازه دستگاه هایی از این دست، بدون اینترنت هم کار می‌کنند در صورتی که گوشی‌های هوشمند برای کارهای یادشده حتما باید به اصطلاح، آنلاین باشند.»

کمک ابزارهای سخنگو در خانه

شرکت انگلیسی کوبولت cobolt “آشپز بی‌روغن” را عرضه کرده بود که البته یک دستگاه چینی است ولی این شرکت “یک افزونه گویا” به آن اضافه کرده است. تسهیلات دیگر خانه مانند ترازو، دماسنج، اجاق و جز این ها هم توسط این شرکت گویا شده‌اند.

شرکت سوئدی “انوایِرد تینگز” unwired things” به جای گویا کردن کمک ابزارها کنترل از راهِ دوری ساخته که با دستگاه های ساخت این شرکت ارتباط می‌گیرد و پیام‌های دستگاه و کلیدها و نتیجه کار با آنها را می‌خواند.

ناگفته نماند که بسیاری از کمک ابزارهای خانگی به تازگی با گوشی‌های هوشمند ارتباط می‌گیرند و کافی است کاربر نابینا بتواند با اپلیکیشِن‌های ویژه این کمک ابزارها کار کند.

افزونه‌های کمکی

از آنجا که نوشتن روی صفحه گوشی‌های هوشمند برای بسیاری از نابینایان چالش بزرگی به شمار می‌آید، چند شرکت آلمانی، فرانسوی و هلندی، صفحه کلیدهای کوچکی ساخته‌اند که به گوشی‌ها می‌چسبند و نوشتن را برای کاربر آسان می‌کنند.

مارسِل روش Roesch از سوئیس، صفحه کلیدی به نام شرکتش “تایپ تو تِکست” Type-#b-text طراحی کرده که مغناطیسی به پشت گوشی هوشمند می‌چسبد. آقای روش که نابینا است، “با سرعت بالایی با این صفحه کلید کار می‌کرد و در پاسخ این پرسش که چرا کاربر باید این صفحه کلید را تهیه کند گفت: «برای اینکه بی‌صدا بتوانید پیام‌های عاشقانه‌تان را بنویسید و کسی متوجه نشود».

شرکت فرانسوی “گو سِنس” Go Sense عصای نابینایان را به یک قطعه لِیزِری مجهز کرده که با آن می‌شود موانع پیش رو را تشخیص داد. اگر زمانی برسد که افزون بر این کاربر بتواند فرورفتگی‌ها را حس کند، تغییر بنیادینی در ایمنی نابینا به هنگام حرکت و جهت‌یابی پدید آمده است.

برجسته‌نگارهای آینده

امسال هم تلاش چند شرکت آلمانی، هلندی و کانادایی دیدنی بود که برجسته نگارها یا چاپگرهای تصویرخوان و تصویرگر ساخته‌اند. تا کنون برجسته نگارها مانیتورها را خط به خط به کاربر نابینا نشان می‌دهند اما سالها است که طراحان این دستگاه ها در پی تبدیل تصویرها و نوشته های دیجیتال بر یک صفحه کامل نشانگر هستند. به این ترتیب کاربر مجبور نیست نوشته های یک مطلب را خطی زیر انگشتان خود بیاورد بلکه در یک آن یک صفحه کامل را زیر دست دارد. افزون بر این طرح‌ها و شکل‌هایی که کاربران روی مانیتور می‌بینند به همان صورت به طور برجسته زیر انگشتان نابینایان نشان داده می‌شوند.

شرکت آلمانی “تاکتونوم Taktonom امسال با دستگاه تازه تری از این گونه به نمایشگاه آمده بود و شرکت هلندی “vیو پلاس” View Plus این کار را با چاپگر انجام میداد.

سخن پایانی

امسال در بیست و یکمین نمایشگاه سایت سیتی شاهد یک پدیده نوین بنیادین نبودیم اما تلاش طراحان آسان‌سازها نشان از توجه به پدیده های نوین زمانه مانند بهره گیری از هوش مصنوعی برای نابینایان داشت. محمدرضا نباتی از دیدارکنندگان نمایشگاه به بخش فارسی دویچه وله گفت: «دستگاه های جالبی هستند ولی اگر خریدشان ممکن باشد. در کشورهایی مانند کشور خودمان ایران کسی چنین پولی ندارد که یک برجسته نگار یا چاپگر به بهای ۱۰ هزار یورو بخرد».