رمضان، پالایشگاه جسم و جان

تحقیق و تالیف: حسن خسروی – روزه به عنوان یکی از ارکان فروع دین، از جمله واجبات دین مبین اسلام است که نقش پر رنگی در پالایش شخصیت (جسمی و روحی) عمل کنندگان به آن داشته و در اهمیت و جایگاه والای روزه، همین بس که حضرات معصومین (ع ) آنرا بسیار بزرگ بر شمرده و در عمل به آن واستفاده از آثار و برکات آن تاکید فراوان نموده اند.

 شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)– روزه به عنوان یکی از ارکان فروع دین، از جمله واجبات دین مبین اسلام است که نقش پر رنگی در پالایش شخصیت (جسمی و روحی) عمل کنندگان به آن داشته و در اهمیت و جایگاه والای روزه، همین بس که حضرات معصومین (ع ) آنرا بسیار بزرگ بر شمرده و در عمل به آن واستفاده از آثار و برکات آن تاکید فراوان نموده اند. پیامبر گرامی اسلام حضرت محمد مصطفی (ص) می فرمایند: برای هر چیزی زکاتی است و زکات بدن، روزه است. (بحارالانوار جلد 96 صفحه 246).حضرت امام علی (ع) می فرمایند:خداوند بندگانش را با نماز و زکات و تلاش در روزه داری، حفظ کرده است تا اعضاء و جوارح شان آرام و دیدگانشان خاشع و جان و روان شان فروتن و دل های شان متواضع باشد.( نهج البلاغه، بخشی از خطبه 192 ). حضرت صدیقه طاهره، فاطمه زهرا (س) می فرمایند: خداوند، روزه را واجب کرد تا اخلاص را در انسانها تثبیت نماید ( علل الشرایع جلد 1 صفحه 246).

حضرت امام صادق (ع) میفرمایند: روزه، خواسته های نفسانی و طبیعت شهوانی را تضعیف می کند و موجب صفای قلب و پاکی اعضائ بدن می گردد ومایه آبادانی ظاهر و باطن می شود ونیز باعث شکر نعمت و احسان به فقرا وعامل کثرت تضرع و خشوع وناله به درگاه پروردگار است. روزه،همچنین سبب تمسک و روی آوردن به ریسمان محکم الهی و مایه شکسته شدن و تخفیف در حساب ومضاعف گشتن حسنات می شود (یکصد و پنجاه موضوع از قرآن – اکبر دهقان – صفحه 181 ). از پیامبر گرامی اسلام روایت شده که فرمودند: رجب، ماه خداست و شعبان ماه من است و رمضان، ماه امت من است. ( مفاتیح الجنان). رمضان، ماه نهم از سال هجری قمری است. رمضان، ماخوذ از رَمَضَ است به معنی سوختن.چون ماه روزه، گناهان را می سوزاند. یا به معنی سوخته شدن پای از گرمی زمین، چون ماه روزه، موجب سوختگی و تکلیف نفس است. (لغت نامه دهخدا صفحه 12238). ماه رمضان بر ماه های دیگر سال از چهار جهت برتری دارد:

 1- عظمت

 2- کرامت

 3- شرافت

 4- فضیلت (دعای یا علی یا عظیم).

هر سال، در ماه مبارک رمضان، دعا می کنیم که خدایا! به ما توفیق بده تا رمضان دیگری را درک کنیم و از خوان بیکران نعمات تو بهره مند شویم. ای دوست! اینک دعایمان مستجاب شده و رمضان دیگری را شاهد هستیم. پس بیایید قدر لحظات عمر خویش را بدانیم که ((این قافله عمر عجب می گذرد)). رمضان ماه قرآن است، ماه عبادت و خودسازی، ماه نزدیک شدن و تقرب به خداست. رمضان ماه نزول قرآن است و هنگامه تهجد و دوستی بیشتر با خدا. رمضان، مالامال از صفا و معنویت است. ماهی است که در آن روزه داران به ضیافت الله دعوت شده اند و خداوند حکیم و علیم، میزبان روزه داران و پرهیزکاران می باشد. بیایید در این ایام متبرکه و ممهور به مهر ((شهر الله)) به کارنامه اعمال خود نظری بیافکنیم و کاستی های خود را جبران نموده و قبل از آنکه به حساب مان رسیدگی نمایند، کردار و رفتار و امور خویش را حسابرسی کنیم. بیایید زنگار کینه و خودخواهی و اطاعت و پیروی از دنیا و شیطان را از دل بزداییم و در اقیانوس پاک و مصفای رمضان، خود را شستشوی دوباره ای بدهیم و خویشتن خویش را پالایش نماییم. بیایید در این ماه مقدس، از خوراک و خواب و لذات دنیا کم کنیم و بر عبادت و شب زنده داری و قرائت قرآن و اطاعت هر چه بیشتر از حضرت حق ،افزون نماییم.

بیایید فرزندان و خانواده و نزدیکان خود را گرد قرآن آورده و آنها را با تعالیم هستی بخش، سازنده و سعادتمند آن آشنا نموده و انس و الفت بیشتری با قرآن و عترت پیدا کنیم. براستی آیا می دانیم و مطمئن هستیم که رمضان سال دیگر را درک خواهیم کرد!؟!. بسیار نیکو و شایسته است که نظری به احکام روزه در رساله توضیح المسایل مراجع عظام تقلید داشته باشیم و تکالیف خود را در مورد واجبات، مکروهات، مبطلات و… روزه ،مرور نموده و از این جهت مشکلات و سوالات احتمالی را مرتفع نماییم. بسیار نیکو و پسندیده است که در ماه رمضان علاوه بر قرآن، با مطالب سازنده و پر مغز مندرج در مفاتیح الجنان،انس و الفت پیدا کرده و آنها را مونس شب ها و ساعات روزه داری خود قرار دهیم. بیایید در این ماه شریف در کنار دعا ها و عبادت ها،مداوم از خداوند بخواهیم که سفر معنوی و پر رمز و راز حج رانصیب مان کند (اللهم ارزقنی حج بیتک الحرام فی عامی هذا و فی کل عام ).

کلمه رمضان و ماه رمضان، تنها یک بار در قرآن آمده است (سوره بقره آیه 185 ) و آیات 183 تا 187 سوره بقره، آیات اصلی و عمده مربوط به روزه و رمضان است که در قرآن کریم بدان پرداخته شده و حاوی نکات بسیار آموزنده و انسان سازی می باشد. در این آیات،تقوا، علم وآگاهی، خیر و نیکی ،شکر و سپاس، رشد وتعالی و…مورد تا کید قرار گرفته اند.

 اى اهل ایمان! روزه بر شما مقرر شده، همان گونه که بر پیشینیان شما مقرر شد، تا پرهیزکار شوید.«183» در روزهایى چند روزه بگیرید؛ پس هر که از شما بیمار یا در سفر باشد به تعداد روزه ‏هاى قضا شده از روزهاى دیگر را روزه بگیرد و بر آنان که روزه گرفتن طاقت‏ فرساست، طعام دادن به یک نیازمند به جاى هر روز کفاره آن است و هر که به خواست خودش افزون بر کفاره واجب، بر طعام نیازمند بیفزاید، برایش بهتر است و روزه گرفتن هر چند دشوار باشد اگر فضیلت و ثوابش را بدانید براى شما بهتر است.«184» این است ماه رمضان که قرآن در آن نازل شده، قرآنى که سراسرش هدایتگر مردم است و داراى دلایلى روشن از هدایت مى ‏باشد، و مایه جدایى حق از باطل است. پس کسى که در این ماه در وطنش حاضر باشد باید آن را روزه بدارد، و آنکه بیمار یا در سفر است، تعدادى از روزهاى غیر ماه رمضان را به تعداد روزه ‏هاى قضا شده، روزه بدارد. خدا آسانى و راحت شما را مى‏ خواهد نه مشقت شما را و قضاى روزه براى این است که: شما روزه ‏هایى را که به خاطر عذر شرعى افطار کرده ‏اید کامل کنید، و خدا را بر اینکه شما را هدایت فرموده بزرگ شمارید، و نیز براى این که سپاس‏گزارى کنید .«185» هنگامى که بندگانم از تو درباره من بپرسند، بگو: یقیناً من نزدیکم، دعاى دعا کننده را زمانى که مرا بخواند اجابت مى‏ کنم؛ پس باید دعوتم را بپذیرند و به من ایمان آورند، تا به حق و حقیقت راه یابند و به مقصد اعلى برسند.«186». در شبِ روزهایى که روزه‏ دار هستید، آمیزش با زنان تان براى شما حلال شد. آنان براى شما پوشش[معنوى] و شما هم براى آنان پوشش [معنوى] هستید، خدا مى ‏دانست که شما پیش از حلال شدن این کاربه خود خیانت مى ‏کردید، پس توبه شما را پذیرفت و از شما در گذشت. اکنون آزاد هستید که با آنان آمیزش کنید و آنچه را خدا در این کار براى شما مقرر داشته از ثواب، پاکدامنى از آلودگى و فرزند شایسته از او بخواهید و بخورید و بیاشامید تا رشته سپید صبح از رشته سیاه شب براى شما آشکار شود؛ سپس روزه را تا شب به پایان برید و در حالى که در مساجد معتکف هستید با زنان آمیزش نکنید. اینها حدود خداست، به آنها نزدیک نشوید. خدا این گونه آیاتش را براى مردم بیان مى ‏کند تا از مخالفت اوامر و نواهى اوبپرهیزند.«187».

ماه رمضان، از دو جهت احترام خاص دارد:

 1- بخاطر جایگاه و برکت روزه و رمضان

 2- بخاطر شب قدر و اشاراتی که در قرآن به آن شده است.

 

آری شب قدر از جمله شب های نورانی و خاص ماه عزیز رمضان است. شبی که خداوند متعال در قرآن کریم فرموده: شب قدر برتر از هزار ماه است. یعنی به حساب ما، یک شب قدر، حدودا برتر از 83 سال است که حقیقتا بایستی، آنرا مغتنم شمرد. در این ماه، دو نوع حفظ و صیانت وجود دارد:

 

 1- حفظ انسان از وسوسه های شیطان

 2- حفظ انسان از گرفتاری به عذاب الهی.

امام علی (ع) می فرمایند: روزه قلب بهتر از روزه زبان و روزه زبان بهتر از روزه شکم است (غررالحکم و دررالکلم ).
 

در ماه رمضان دو نعمت مهم را می توان متصور شد:

 1- گشوده شدن درهای بهشت

 2- آرامش جان و روح انسان.

 

در ماه رمضان، دو هدیه به انسان ها داده می شود:

 1- خواب روزه دار عبادت شمرده می شود.

 2- سکوت و خاموشی او تسبیح قلمداد می گردد.

 

در ماه رمضان در دو زمان، فرح و شادمانی به روزه داران داده می شود:

 1- هنگام افطار

 2- هنگام عبادت و راز و نیاز باخدا.

 

بنابر قول بزرگان، روزه 3 شکل دارد و باید متوجه باشیم که ما جزو کدام دسته قرار داریم:
1- روزه عام: عبارت است از روزه ای که اکثر مردم می گیرند که شامل نخوردن و نیاشامیدن است، مطابق دستورات شرع مقدس تا هنگام افطار.
2- روزه خاص: که عبارت است از نخوردن و نیاشامیدن به اضافه گناه نکردن. که پر واضح است اینگونه روزه، آثار و برکات بسیاری در بر دارد.
3- روزه خاص الخاص: که به تعبیر ساده عبارت است از نخوردن و نیاشامیدن به اضافه گناه نکردن به اضافه خالی کردن دل از غیر خدا.
این حالت از روزه، مرد میدان می خواهد و توجه و مراقبتی خاص، که هر کسی به آسانی توان دستیابی بدان را ندارد. اما شدنی است.

بیایید در ماه رمضان، شب زنده دار بوده و وقت گذرانی های بیهوده و سرگرمی های روزمره و همیشگی را کنار بگذاریم و طرحی نو در اندازیم. چرا که در روز قیامت تقوا و عمل نیک است که نجات مان می دهند. پس فکری برای خویش کنیم تا در زمره غافلین محسوب نگردیم. بیایید در ماه رمضان توقعات و انتظارات و امر و نهی های خود را کنترل کنیم. اگر روزه می گیریم نباید بد اخلاق و ترشرو شویم، نباید فقط به فکر خود بوده و برای دیگران اهمیت قایل نباشیم.

عده ای از مردان، ساعاتی از روز را به هوای اینکه خواب روزه دار عبادت است در خانه می خوابند و زنان آنان، بندگان خدا، می شورند و می پزند و خانه داری می نمایند و زحمت می کشند که از این بابت ممکن است روزه به آنها خیلی سخت بگذرد، ولی وقتی که می گوییم خوب، ای آقای خانه! شما هم کاری و کمکی کن، می گوید که من روزه هستم و خواب روزه دار هم عبادت است. اگر بنده و شما روزه می گیریم آیا باید به زن و بچه و اطرافیان سخت بگیریم؟ روزه ای که با اذیت و آزار و منت باشد چه فایده ای دارد؟

بعضی ها می گویند در هنگام افطار و سحری زیاد بخوریم که گرسنه مان نشود. چه و چه بخوریم و بنوشیم که تشنه مان نشود. ای دوست! اگر قرار است که آنقدر بخوریم و بیاشامیم و بنوشیم که گرسنه و تشنه مان نگردد پس این چه روزه و چه عملی است که ما انجام می دهیم؟ آیا فلسفه روزه واقعاً این است؟ مگر یک بعد مهم روزه داری، درک حال مستمندان و محرومان جامعه نمی باشد؟ این همه غذاها و خوردنی های رنگارنگ در سر سفره افطار برای چیست؟ برای درک حال محرومان !؟!؟

پناه ببریم به خداوند که شیطان قوی است و قسم خورده. متاسفانه ریخت و پاش های مربوط به میهمانی های افطاری، دل هر مؤمن آزاده ی خداپرست را آزار می دهد. ببینید که بعضا چه سفره های الوان و رنگارنگ و پر هزینه ای در گوشه و کنار با پول بیت المال ترتیب داده می شود. آیا بهتر نیست بیشتر بدنبال رضای الهی باشیم تا رضایت دیگران. پس بیایید در خود نیک نظر کنیم و نواقص کار را تا سرحد امکان رفع نماییم چرا که فردا دیر است و فرصت از دست میرود. چرا که امروز وقت عمل است و حساب نیست و فردای قیامت وقت حساب است و از کسی عمل نمی خواهند. براستی برای فردای قیامت، توشه و ذخیره ما چیست؟ براستی ما کجاییم و کجا بایستی باشیم؟ نکند عمر خویش را خدای نکرده طوری سپری کنیم که در پیشگاه قرآن و عترت سرافکنده گردیم. باید کاری کنیم کارستان.

چه خوب می شود که اگر رمضان و روزه گرفتن را فرصتی برای رژیم گرفتن و لاغر شدن خود محسوب نکنیم. چه خوب می شود که اگر روزه گرفتن را فقط نخوردن و نیاشامیدن ندانیم بلکه روزه را توفیقی بدانیم برای تزکیه، برای رهایی از قید و بند و علائق دنیوی و عادات روزمره. در روزه گرفتن همه اعضا و جوارح ما شایسته است که روزه باشند. یعنی دست و پا تخلف نکند، زبان بیهوده نگوید، فکر، بیجا نیاندیشد، چشم گناه نکند و گوش سخن لغو نشود. هم چنین واقعا رمضان یک فرصت طلایی است برای ترک برخی عادات و رفتارهای زشت مثل سیگار کشیدن. بیایید فرصت سوزی نکنیم.

عجب ماه پر فضیلتی است رمضان، عجب صفا و محبتی دارد رمضان و حیف است که در چنین ماهی پر مرتبت، من روزه دار به فکر لحظه شماری برای رسیدن وقت افطار و تمام شدن روزه باشم. حیف است که از این سفره پر نعمت، سیر و سیراب نشده دست از غذا بکشیم؟!!

چه خوب می شود که اگر همچون امام سجاد (ع)، در فراق رمضان گریان و دلتنگ شویم و بدنبال حلاوت و شیرینی رمضان بگردیم. عبادت و تقرب جستن به ذات اقدس الهی چه شور و نشاطی دارد. گریه و زاری به آستانش آن هم در شب های قدر رمضان چه صفایی دارد. آنقدر بگویم که خوشا بحال میهمانی که از صاحب خانه و میزبان، مدال افتخار و هدیه و یادگاری بگیرد. خوشا بحال میهمان و روزه داری که از میزبان خویش، خداوند، لوح تقدیر و کارنامه قبولی بگیرد. ای رمضان! چقدر دیر به دیر به کوی ما سر می زنی و چقدر زود از ما جدا می شوی. ما را با خود جاودانه ساز و شراب ناب انسان شدن و خدایی شدن را به ما بچشان.

رمضان! تو ریسمان محکم هدایت و رشد و شکوفایی و تعالی ما هستی. دست ما را بگیر و بالا ببر. آیا می شود ما هم بواسطه کریم اهل بیت، مولود رمضان، امام حسن مجتبی (ع) صاحب مقام و منزلتی شویم که مقرب درگاه الهی گردیم. آیا می شود ما هم بواسطه رمضان و شب های قدر و بواسطه جایگاه رفیع اولین شهید محراب عشق و عبادت و بندگی و ایثار، حضرت علی علیه السلام به درجه ای برسیم که در صحنه محشر، دستمان را قرآن و عترت بگیرند و به بهشت جاودان رهنمون سازند. آری می شود.چرا که نه:

رسد آدمی به جایی که بجز خدا نبیند بنگر که تا چه حد است مکان آدمیت
خدایا روزه و عبادت ما را مقبول درگاهت قرار ده و روز قیامت، ما را در زمره روسفیدان و قبول شدگان آزمون زندگانی دنیا منظور فرمای.
ای که دستت میرسد کاری بکن زانکه فردا ناید از تو فرصت هیچ کار

می بایست که شب های قدر را قدر بدانیم و چنان کنیم که عاقبت کار، او خشنود باشد و ما رستگار. جای دارد رمضان را فرصتی دوباره برای سازندگی و بندگی بهتر بدانیم و خود را تجهیز کنیم برای یک زندگی شرافتمندانه و خداپسندانه. می بایست در رمضان، کلاس فکری، تربیتی و اعتقادی خود را بالا و بالاتر برده و انسانی شویم که خدا دوست دارد. بیایید در رمضان با یکدیگر در صلح و صفا و آرامش زندگی کنیم، به یکدیگر رحم کنیم، انصاف و مروت داشته و مشکلات و گرفتاری های هم را حل و فصل نموده، با همدلی و هم زبانی زیست نماییم و خدایی فکر کنیم و خدایی عمل نماییم تا خدا نیز رحمت و برکات خویش را بیش از پیش شامل حال مان نماید. انشاءا…

با تو گر خواهی سخن گوید خدا قرآن بخوان تا شود روح تو با حق آشنا قرآن بخوان
ای بشر یاد خدا آرامش دل می دهد تا بیابی معنی این نکته را قرآن بخوان
خدایا ! ما را با قرآن و عترت زنده بدار و با قرآن و عترت بمیران و با قرآن و عترت محشور فرما
تا چه قبول افتد و چه در نظر آید. والسلام. والعاقبه للمتقین
 

مدرس دانشگاه و کارشناس علوم قرآنی – مولف کتاب آشنایی با قرآن و عترت
Yahoo.com@100 Khosravi