بدترین کشورهای اروپا از لحاظ آزادی رسانه کدامند؟

بر اساس گزارش سالانه شورای اروپا که روز سه‌شنبه ۵ مارس (۱۵ اسفند) منتشر شد، در این سال اصحاب رسانه به ویژه در کشورهایی مانند بلاروس و روسیه، به طور غیرقانونی هدف عملیات جاسوسی و پیگردهای قضایی نابجا قرار گرفته و بازداشت شده‌اند، هرچند در غرب اروپا هم نظیر چنین رفتارهایی دیده شده است.

شورای اروپا یک سازمان حقوق بشری است و با نهاد وابسته به اتحادیه اروپا فرق دارد.

به رغم کاهش چشمگیر تعداد روزنامه‌نگاران کشته شده در اروپا در سال ۲۰۲۳ نسبت به سال قبل، موارد تهدید رسانه‌ها در ۴۶ کشور عضو شورای اروپا متنوع‌تر شده است، وضعیتی که کار را برای خبرنگاران دشوارتر کرده است.

این گزارش با عنوان «آزادی مطبوعات در اروپا: وقت آن است که ورق برگردد»، موارد عمده‌ای که آزادی مطبوعات در اروپا را تضعیف می‌کند، ارزیابی کرده است، از جمله تهدیداتی چون ارعاب، بازداشت، قوانین محدودکننده، شکایت‌های نابجا و حمله به رسانه‌های عمومی و غیره.

نویسندگان این گزارش دریافته‌اند که از مجموع ۲۸۵ هشدار در مورد تهدیدها و حملات جدی به آزادی رسانه‌ها در این قاره، نزدیک به ۱۵ درصد تنها از روسیه بوده است. در سال ۲۰۲۳ این کشور به آزار و اذیت خبرنگاران منتقد سیاست کرملین، حتی کسانی که به خارج از کشور گریخته‌اند، ادامه داده است.

به گفته نویسندگان گزارش، تهدید به خشونت از نوع مافیایی در حال حاضر «مثل ابری تاریک بالای سر روزنامه‌نگاران، به ویژه آنهایی که در مورد تجارت مواد مخدر تحقیق می‌کنند، ایستاده است.»

تهدیدات در اروپا: آمار و ارقام

تهدیدهایی که روزنامه‌نگاران در سراسر اروپا با آن‌ها مواجه می‌شوند از حملات فیزیکی گرفته تا مرگ، بازداشت، نظارت غیرقانونی، بی‌اعتبار کردن و آبروبری به دست سیاستمداران و محدودیت‌های تحمیلی از سوی دولت متغیر است.

یکی از بسترهای بزرگ تهدید برای امنیت فیزیکی خبرنگاران در سال ۲۰۲۳، تهاجم تمام عیار روسیه به اوکراین بود. سال گذشته، دو روزنامه نگار، بوخدان بیتیک و آرمان سولدین، هنگام گزارش جنگ در اوکراین کشته و تعدادی دیگر مجروح شدند. هر دو این خبرنگاران در جریان حملات روسیه کشته شدند.

یکی دیگر از کارکنان رسانه، پال کولا، در سال ۲۰۲۳ در حمله به ایستگاه تلویزیونی تاپ چنل در آلبانی کشته شد. کولا تنها مورد قتل یک کارمند رسانه در خارج از منطقه جنگی بود.

در سال ۲۰۲۳ در مجموع ۴۱ هشدار برای محکوم کردن حملات علیه امنیت فیزیکی و سلامت خبرنگاران داده شد که ۱۱ مورد آن مربوط به مناطق تحت اشغال روسیه در اوکراین بود، شامل چهار نفر از فرانسه؛ چهار نفر از ترکیه؛ سه نفر از ایتالیا و سه نفر از صربستان.

بازداشت همچنان یک مجازات رایج برای روزنامه‌نگاران منتقد رهبران کشورشان، به ویژه در روسیه و بلاروس است. تا پایان سال ۲۰۲۳ میلادی، ۵۹ روزنامه‌نگار در کشورهای سراسر اروپا، از جمله در سرزمین‌های اوکراینی تحت اشغال روسیه، زندانی شدند. ۶۵ نفر در روسیه و بلاروس بازداشت شدند.

حداقل ۱۸ روزنامه‌نگار سال گذشته در ترکیه بازداشت شدند، در حالی که لهستان و بریتانیا هر کدام یک روزنامه نگار (به ترتیب پابلو گونزالس و جولیان آسانژ) را بازداشت کردند.

کشورهایی که در سال ۲۰۲۳ در آنها هشدار تهدید روزنامه‌نگاران گزارش شده، عبارتند از: بلاروس (۴۲)، فدراسیون روسیه (۳۹)، ترکیه (۲۷)، اوکراین (۲۴)، فرانسه (۱۹)، ایتالیا (۱۶)، لهستان (۱۲)، صربستان (۱۱)، آذربایجان (۱۰)، یونان (۹)، آلبانی (۶)، اسپانیا (۶)، بریتانیا (۵)، جمهوری اسلواکی (۵)، گرجستان (۵)، بوسنی و هرزگوین (۵)، بلغارستان (۵)، ارمنستان (۴)، کرواسی (۴)، آلمان (۴)، هلند (۴)، جمهوری مولداوی (۴)، بلژیک (۳)، چک (۳)، فنلاند (۳)، اتریش (۲)، مجارستان (۲)، دانمارک (۱)، ایرلند (۱)، لتونی (۱)، مالت (۱)، پرتغال (۱)، رومانی (۱).

از ابتدای سال ۲۰۲۴ تاکنون نیز ۲۷ هشدار در مورد تهدید خبرنگاران در اروپا وجود داشته است که بیشترین آنها در اوکراین (۷)، ترکیه (۶)، فدراسیون روسیه (۴) و پرتغال (۳) بوده است.

مصونیت از مجازات قتل خبرنگاران

گزارش شورای اروپا همچنین تاکید می‌کند که تا پایان سال ۲۰۲۳ میلادی، ۳۰ مورد معافیت از مجازات برای قتل ۴۹ روزنامه‌نگار و کارمند رسانه ضبط شده است. این پرونده‌ها با وجود ترورهایی که مدت‌ها قبل اتفاق افتاده، تا به امروز باز مانده است.

بر اساس گزارش شورای اروپا، مصونیت از مجازات برای قتل روزنامه‌نگاران همچنان یک امر عادی است و بازرسان و دادستان‌ها مدعی‌اند که نمی‌توانند مجرمان را پیدا و آنها را محکوم کنند.

در نوامبر ۲۰۲۳، یک افسر پلیس سابق روسیه که به خاطر نقشش در قتل روزنامه‌نگار آنا پولیتکوفسکایا، منتقد ولادیمیر پوتین در سال ۲۰۰۶ محکوم به ۲۰ سال زندان بود، پس از اتمام یک قرارداد نظامی شش ماهه در نبرد در اوکراین، با فرمان رئیس‌جمهوری مورد عفو قرار گرفت.