توهم اجماع در محیطهای دیجیتال، شبکههای اجتماعی و فضاهای گفتوگوی آنلاین به یکی از پرنفوذترین نیروهای شکلدهنده رفتار جمعی تبدیل شده است.
آزمایش Asch 1951 نشان داد که 75 درصد افراد حداقل یکبار نظر روشن خود را کنار میگذارند و با اکثریت همراه میشوند، حتی زمانی که اکثریت آشکارا اشتباه است.
این پدیده در عصر اینترنت شدیدتر شده است، زیرا اکثریت ادراکشده میتواند صرفاً یک توهم باشد که توسط صداهای بلندتر، الگوریتمها، اتاقهای پژواک و فشارهای سیاسی و اخلاقی ایجاد میشود.
John Stuart Mill این وضعیت را «استبداد نظر غالب» مینامد و هشدار میدهد که بدون مقاومت در برابر همرنگی، تفکر مستقل تضعیف میشود. در ارتباطات، روابط عمومی، مدیریت بحران و حوزههای مرتبط با هوش مصنوعی، شناخت تفاوت میان اجماع واقعی و اجماع توهمی اهمیت استراتژیک دارد.
سوگیریهایی مانند false consensus و pluralistic ignorance نشان میدهند که تصور ما از اکثریت همیشه دقیق نیست. در چنین محیطی، حتی سکوت نیز میتواند بهعنوان عدم همرنگی تفسیر شود. تقویت مهارت تفکر مستقل، مواجهه با دیدگاه مخالف و کاهش فشار جمعی، ابزارهای کلیدی برای تصمیمگیری آگاهانه در عصر اطلاعات هستند.
شبکه اطلاعرسانی روابطعمومی ایران (شارا) || در بهار ۱۹۵۱، همزمان با اوجگیری جنگ کره و جنجال محکومیت جاسوسی جولیوس و اثل روزنبرگ، گروهی از دانشجویان کالج اسوارثمور در پنسیلوانیا برای شرکت در آنچه تصور میکردند یک «آزمون بینایی» است گرد هم آمدند. آنها باید سه خط با طولهای متفاوت را با یک خط هدف مقایسه میکردند. در ظاهر، کار بسیار ساده بود: یکی از خطوط کاملاً مطابق خط هدف بود و دو خط دیگر نبودند.
اما شرکتکنندگان نمیدانستند که این یک آزمایش روانشناسی طراحیشده توسط سولومون اَش است و دیگر افراد حاضر در گروه در واقع عوامل پژوهشگر هستند که عمداً پاسخ اشتباه میدهند.
نتیجه تکاندهنده بود: ۷۵ درصد شرکتکنندگان حداقل یکبار با پاسخ نادرست جمع همراه شدند. آنها دیدگاه خود را کنار گذاشتند و تحت تأثیر قطعیت دیگران، به اجماعی آشکارا غلط تن دادند.
این پدیده در سال ۱۹۵۱ نیز پیچیده بود، اما امروز، با وجود شبکههای اجتماعی، بسیار پیچیدهتر شده است. «اکثریت» در عصر اینترنت دیگر یک جمع محدود نیست، بلکه نیرویی فرهنگی است که فشار آن دائماً بر ما وارد میشود. جریانهای ایدئولوژیک و موجهای اجتماعی با سرعتی بسیار بیشتر از توان درک عمیق ما تغییر میکنند و همزمان انگیزههای آشکاری ما را به تبعیت از نظر غالب ترغیب میکند. در بسیاری مواقع، «اکثریت» صرفاً توهمی است ناشی از پررنگ بودن صداهای بلندتر.
اَش نشان داد که بیشتر انسانها ترجیح میدهند اشتباه کنند تا اینکه خلاف جمع بایستند. این آزمایش هیچ بار اخلاقی یا سیاسی نداشت. اما وقتی پای مباحث اخلاقی، سیاسی یا اجتماعی به میان میآید، فشار برای پذیرش دیدگاه غالب بسیار شدیدتر میشود. گاهی ترس از پیامدهای داشتن «دیدگاه غلط»، یا حتی سکوت کردن در برابر «دیدگاه درست»، افراد را وادار میکند تا همرنگ شوند.
فیلسوف انگلیسی جان استوارت میل یک قرن پیش از اَش، این فشار را «استبداد نظر غالب» نامید. نگرانی او قانون نبود، بلکه هنجارهای اجتماعی بود؛ همان نیروهای ساکت و نامرئی که ما را از ابراز تفاوت بازمیدارند.
میل تأکید میکند که بخش زیادی از باورهای اخلاقی و فکری ما حاصل محیط اجتماعی است. ما معمولاً بدون آنکه بدانیم، روایت غالب را درونی میکنیم و آنقدر با عرفهای رایج همراه میشویم که دیگر تشخیص نمیدهیم آیا باورهایمان حاصل انتخاب آزاد است یا نتیجه تقلید.
پس از آزمایش اَش، روانشناسان سوگیریهای مرتبطی را شناسایی کردند:
-
اثر اجماع کاذب (False Consensus): ما تصور میکنیم «همه» شبیه ما فکر میکنند، فقط چون اطرافیانمان چنین میگویند.
-
نادانستگی جمعی (Pluralistic Ignorance): گروهی که ظاهراً همنظر است، در واقع در سکوت با خود اختلاف دارد اما هر فرد میپندارد که تنها اقلیت است.
میل میگوید نشانه استقلال فکری، زیستن در همین منطقه ناراحتکننده است؛ جایی که تردید خود را میپذیریم و آن را بیان میکنیم، حتی اگر فضا سرد شود یا گفتوگو در گروه متوقف شود. این اصطکاک نشانه حقانیت نیست، اما نشانه آزمایش شدن فکر است.
در عصر رسانههای اجتماعی، حتی «بیطرفی» نیز نوعی نافرمانی محسوب میشود. خودداری از اعلام موضع درباره موضوعاتی که ناگهان به مسئله اخلاقی روز تبدیل میشوند — از جنگها تا ترندهای شبکههای اجتماعی — اغلب بهعنوان همدستی یا عدم تعهد تفسیر میشود. سکوت، همانند مخالفت، میتواند هزینهدار باشد.
احتمالاً برخی شرکتکنندگان پس از پایان آزمایش اَش خندیدند و برخی دیگر از اینکه چقدر آسان همراه جمع شدند احساس ناراحتی کردند. میل میگوید این ناراحتی ارزشمند است؛ زیرا بذر تفکر مستقل در همین نقطه کاشته میشود.
با کلیک روی لینک زیر به کانال تلگرام ما بپیوندید:
برای اطلاعات بیشتر درباره روابط عمومی و اخبار سازمانهای مختلف، میتوانید به وبسایت شارا مراجعه کنید.
انتهای پیام/