سعید واحدی فرد؛ کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی- تبلیغات در فضای مجازی و از طریق تلفن همراه، هر ساله بیشتر از 9 تا 18 درصد رشد داشته است. در مقایسه با سایر رسانه‌‌ها نیز فضای مجازی و موبایل، درصد بالایی از کل حجم تبلیغات را به خود اختصاص می‌‌دهند. آنچه بسیار حائز اهمیت است این است که بحث تبلیغات هدفمند در فضای مجازی بیشتر می‌‌تواند کاربردی شود.
گروه فرهنگی-اجتماعی برهان/ سعید واحدی‌فرد؛ تبلیغات شکلی از ارتباطات است که برای بازاریابی مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. تبلیغات در واقع بیشتر در نظریات مربوط به اقناع جای می‌‌گیرد که طی تبلیغات، یک فرد را که شنونده، بیننده، خواننده و مخاطب ماست، به عمل خاصی ترغیب می‌‌نماییم. شکل‌‌های پذیرفته‌شده‌ی تبلیغات بیشتر در زمینه‌ی تجاری است، اما ما هر روزه شاهد تبلیغات سیاسی و ایدئولوژیک نیز هستیم. تبلیغات در زمینه‌ی مذهبی نیز گاهی ممکن است به عرصه‌ی ظهور برسد.
تخمین زده میشود در سال 2010، بیش از 467 میلیارد دلار در سرتاسر جهان هزینه‌ی تبلیغات شده است. ریشه‌‌های تبلیغات در جهان را میتوان در مصر باستان دید. مصریان باستان برای اشاعهی دیدگاه‌‌های خود، از پاپیروس استفاده می‌‌کردند. همچنین تراشیدن صخره‌‌های بزرگ در سر راه‌‌های پررفت‌و‌آمد، از دیگر نمونههای استفاده از تبلیغات در زمان باستان بوده است که به نوعی نقش بیلبوردهای امروزی را بازی می‌‌کرده‌‌اند و نمونه‌‌هایی از این شکل را میتوان در ایران، یونان و رم باستان دید. اولین نمونه‌‌ی تبلیغات امروزی را یک کارخانه‌ی صابون‌سازی در لندن، در قرن 19 انجام داد. این کارخانه برای محصول خود، آرم و شعار تهیه کرد. کم‌کم تبلیغات در همه‌ی زمینه‌‌ها، به دلیل اهمیت آن، به جزئی از الگوهای کاری رادیو‌ها و تلویزیون‌‌های رسمی در کشورهای مختلف تبدیل شد.
تلفن موبایل از 1998 به یک رسانه‌ی فراگیر تبدیل شده است. اولین مورد از تبلیغات از طریق تلفن همراه در فنلاند رخ داد (Dan Butcher، 2000) و تبلیغ‌کنندگان متوجه شدند که به راحتی و از طریق متن، می‌‌توانند به مخاطبان زیادی دست یابند. باید پذیرفت که موبایل از جمله رسانه‌‌هایی است که گسترش آن در سطح جهان بیشتر از هر رسانه‌‌ای است و این امر، تلفن همراه و قابلیت‌‌های همراه با آن را به عنوان مکان مناسبی برای تبلیغات تبدیل کرده است.
با گسترش تکنولوژی، تبلیغات فرم‌‌های جدیدی به خود گرفت. تبلیغات در محیط اینترنت از 1990 شکل گرفت. اینترنت این قابلیت را ایجاد کرد که یک فضای رایگان را برای تبلیغات فراهم آورد؛ به شکلی که برای تبلیغ کردن در محیط اینترنت، به هزینه‌ی زیادی نیاز نیست. این امکان بزرگ، اینترنت را به محیطی ایدهآل برای مبلغان تبدیل کرد. اولین نمونههای تبلیغاتی در فضای مجازی را به سختی میتوان تشخیص داد، اما بیشتر محققان در این زمینه اشتراک نظر دارند که استفاده از ایمیل، اولین نمونههای تبلیغاتی در فضای مجازی است.
همچنین فضای مجازی، به دلیل قابلیت تعاملی که دارد، می‌‌تواند این قابلیت را به امکانات جانبی خود نیز سرایت دهد. به عنوان مثال، تبلیغات در فضای مجازی این امکان را می‌‌دهد که تبلیغات حالت تعاملی به خود بگیرند؛ یعنی طی آن‌ها، مخاطب به نوعی به جزئی از پیام تبلیغی تبدیل میشود.
تبلیغات در فضای مجازی و از طریق تلفن همراه، هر ساله بیشتر از 9 تا 18 درصد رشد داشته است. در مقایسه با سایر رسانه‌‌ها نیز فضای مجازی و موبایل، درصد بالایی از کل حجم تبلیغات را به خود اختصاص می‌‌دهند. این درصد برای تلویزیون 10 درصد، برای رادیو 17 درصد، برای مجلات 19 درصد، برای روزنامه‌‌ها 19 درصد و برای اینترنت و موبایل 19.1 درصد است.
مهم‌ترین مدل نظری برای تبلیغات، مدل تأثیر است. طبق مدل تأثیر، شش مرحله‌ی اصلی وجود دارد (رجب‌زاده، 1382) که فرد دست به عمل مناسب با هدف ما بزند:
1. آشنایی.
2. آگاهی (اشاعه).
3. ارتباط برقرار کردن: سومین مرحله در تبلیغات ارتباط برقرار کردن با مشتری و ذی‌نفع است. معمولاً باید راه‌‌هایی ساده و سهل برای ارتباط مشتری با خدمات که مبلغ ارائه می‌‌دهد وجود داشته باشد تا مشتری این چرخه‌ی تبلیغی را به دلیل سختی قطع نکند. در فضای مجازی، این امر به هر نحوی، در قالب‌‌های مدرن صورت می‌‌پذیرد.
4. برتری: خدمات ارائه‌شده که مبلغ قصد تبلیغ آن‌ها را دارد باید دارای نوعی برتری نسبی باشند. گاهی تبلیغ در فضای مجازی، در مقایسه با تبلیغات با روشهای سنتی، نوعی مزیت به آن کالا یا خدمات می‌‌دهد.
5. یقین: پنجمین مرحله در چرخه‌ی تبلیغی این است که مخاطب به یقین برای دست یافتن به کالا و خدمات مبلغ یا پذیرش عقیده‌ی او دست یابد.
6. خرید: آخرین مرحله از چرخه‌ی تبلیغی زمانی است که مبلغ به هدف نهایی خود، یعنی فروش کالا و خدمات و پذیرش عقایدش توسط دیگران، دست یابد.
در این مقاله، ما در دو بخش سعی می‌‌کنیم با توجه به نظریه‌ی اشاعهی تبلیغات، که در بالا ذکر آن رفت، به تبیین تبلیغات در فضای مجازی بپردازیم. از آنجا که معمولاً در بحث تبلیغات فرآیندهای 1 و 2 دارای اهمیت هستند و سایر فرآیندها در بحث مربوط به بازاریابی مطرح میشوند، ما این دو فرآیند را در زمینه‌ی تأثیر کارکرد فضای مجازی مورد بررسی قرار می‌‌دهیم. در واقع در تک‌تک مراحل اشاعهی فرآیند تبلیغی، به کارکردهایی که ممکن است این نظریه در فضای مجازی به خود بگیرد اشاره خواهیم کرد. در قسمت اول مقاله، بخش‌‌های مهم‌تر نظریه را، یعنی بخش آشنایی و بخش اشاعه و آگاهی را بررسی خواهیم کرد و در بخش دوم، سایر قسمت‌‌ها را بررسی می‌‌کنیم.
الف) آشنایی
آشنایی یعنی اینکه فرد و مخاطب ما از اعتقادات، کالا و خدمات ما آگاهی یابد. این امکان در محیط اینترنت نسبت به قبل، گسترش بیشتری یافته است؛ به نحوی که اینترنت با مخاطبان زیادی که دارد، به راحتی می‌‌تواند آگاهی از امکانات و محصولات ما را گسترش دهد. تعداد کاربران اینترنت به مرز میلیاردها نفر می‌‌رسد. از طرفی فضای مجازی محدودیت‌‌های مکانی و زمانی را ندارد و میتوان یک فکر و عقیده را به راحتی در بین مردمان سایر کشورها نیز گسترش داد؛ در حالی که این امر توسط رسانه‌‌های سنتی امکانپذیر نیست.
یک مورد خیلی مهم و اساسی در زمینه‌ی آشنایی تبلیغاتی در فضای مجازی، وجود وب‌سایت‌‌های تبلیغاتی است. معمولاً هر یک از برندها و شرکتهای معتبر، دارای یک سایت اختصاصی برای معرفی محصولات و خدماتشان هستند. این امر به خوبی در دنیای امروزه جا افتاده است و بسیاری از شرکتها از این امکان جدید استفاده میکنند. این نحوه‌ی تبلیغاتی بهترین نحوه، به خصوص برای معرفی و تبلیغات در زمینه‌ی ناشناخته‌‌هاست. در دنیای امروز، با توجه به تأثیر فضای مجازی، هر فرد اگر بخواهد اطلاعات جامعی در زمینه‌ی کالا و خدمات خاصی به دست بیاورد، اولین مورد برای کسب اطلاعات، رجوع به سایت شرکتها و واحدهای تولیدی و خدماتی است. وجود یک سایت به شرکتها اعتبار خاصی می‌‌بخشد و همچنین بهترین معرف برای آن‌هاست؛ معرفی که محدودیت‌‌ها و مرزهای زمانی و مکانی را زیر پا بگذارد. این نیز یکی از مواردی است که تبلیغات در فضای مجازی و از طریق تلفن همراه را به تبلیغاتی هدفمند تبدیل میسازد.
همان گونه که در شکل فوق نیز مشاهده می‌‌کنیم، تبلیغات از طریق وب‌سایت‌‌ها یا تبلیغ خود وب‌سایت‌‌ها درصد بالایی از کل تبلیغات در زمینه‌‌های مختلف در سطح جهان را نشان می‌‌دهد. تبلیغات وب، بعد از تبلیغات مالی، در رتبه‌ی دوم در سطح جهان قرار دارد که مبلغی نزدیک به پنج‌ونیم میلیارد دلار در سال را در بر می‌‌گیرد که این امر اهمیت تبلیغات از طریق وب را در سطح جهان نشان می‌‌دهد.
یکی دیگر از مهم‌ترین قابلیت‌‌ها در تبلیغات فضای مجازی، در گام اول (آشنایی)، قابلیت جست‌وجو در شبکههای مجازی است. امروزه قابلیت جست‌وجو به وسیله‌ی موتورهای جست‌وجوگر قدرتمند اینترنتی، به نوعی از کاربردی‌‌ترین بخش‌‌های فضای مجازی محسوب میشود. این قابلیت جست‌وجوی ساده و بدون محدودیت مکان و زمان، بهترین گزینه برای مبلغ است تا تبلیغات خود را بدون محدودیت مکانی و زمانی، در دید مخاطبانی از سرتاسر جهان قرار دهد.
مثلاً تبلیغاتی که در نشریه چاپ میشوند تنها در محدوده‌ی جغرافیایی خاص و در زمانی خاص، به دست مشتریان خاص میرسند؛ اما تبلیغ اینترنتی، که طی آن کاربر خدمات یا کالای خاصی را جست‌وجو میکند، به راحتی در بازدید مخاطب و کاربر قرار می‌‌گیرد. البته امروزه بیشتر موتورهای جست‌وجوگر، نتایج حاصل را بر اساس نتایج تبلیغاتی و غیرتبلیغاتی دسته‌بندی میکنند؛ به نحوی که در سایت گوگل، نتایج حاصل از جست‌وجو، به دو صورت سایت‌‌ها و وبلاگ‌‌های تبلیغاتی و سایت‌‌ها و وبلاگ‌‌های غیرتبلیغاتی دسته‌بندی میشوند.
یکی دیگر از قابلیت‌‌های آشنایی در زمینه‌ی تبلیغات در فضای مجازی، تبلیغات محل‌محور ( location-based advertising) است (Giselle Tsirulnik، 2011). علاوه بر تبلیغات مبتنی بر محیط، مکان‌سنجی کاربر موبایل، امکان معرفی نزدیک‌‌ترین مراکز خرید و خدمات را به کاربر مهیا میسازد که این معرفی، بدون شک، بدون تبلیغ نمی‌‌تواند باشد. امروزه شرکتها و مغازه‌‌های بزرگ، عناوین خود را در نقشه‌‌های جست‌وجوگر GPS قرار داده‌‌اند که این امر نوعی تبلیغ مکان‌محور با توجه به قابلیت جست‌وجوی تلفن همراه و اینترنت است. به عنوان مثال، وقتی در نقشه‌‌های جست‌وجو دنبال یک مغازه‌ی بزرگ محصولات لبنی می‌‌گردیم، نزدیک‌‌ترین محل‌‌ها به ما نشان داده میشوند که این امر، خود علاوه بر جنبه‌‌های کاربردی، نوعی تبلیغ جهت آشنا کردن کاربر با این مراکز است.
این امر به خصوص در تبلیغات به وسیله‌ی تلفن همراه نمود بیشتری یافته است. به دلیل آنکه تلفن همراه در بیشتر مواقع همراه کاربران است، امکان موقعیت‌یابی از طریق آن نیز کاربردی‌تر است. البته امروزه بیشتر تلفن‌‌های همراه این قابلیت مکان‌یابی را از طریق اینترنت به دست می‌‌آورند. همچنین امروزه شرکتهای بزرگ و کوچک خدماتی سعی میکنند تا هر چه بیشتر خود را در نقشه‌‌های ماهواره‌‌ای به ثبت برسانند تا در زمان جست‌وجوی کاربران در نقشه‌‌های ماهواره‌‌ای، نام آن‌ها نیز به نمایش درآید و از این قابلیت برای تبلیغ خود نیز بهره ببرند.
یکی از مهم‌ترین قابلیت‌‌های فضای مجازی این است که دارای انعطاف بسیار زیادی، به ویژه در برقراری ارتباطات است. به عنوان مثال، در این فضا، ما به راحتی می‌‌توانیم ارتباط یک‌طرفه را به ارتباطی چندطرفه تبدیل سازیم. این امر در زمینه‌ی تبلیغات و آشنایی در تبلیغات نیز خود را نشان می‌‌دهد. همان گونه که کاربر امکان آشنا شدن با تبلیغات را بر اساس قابلیت‌‌های مکان‌یابی در فضاهای مجازی می‌‌تواند بیابد، مبلغ نیز امکان رصد مخاطبانش را می‌‌تواند بیابد.
در شبکههای موبایل و همچنین به نوعی در شبکههای اینترنتی، امروزه امکان یافتن موقعیت مکانی کاربر وجود دارد. این امکان به مبلغان این فرصت را می‌‌دهد که مکان کاربر را تشخیص دهند و هنگامی که کاربر به مکان‌‌های خاصی می‌‌رود، مانند مراکز تفریحی و خرید، تبلیغات کالاهایی را که در آن مراکز هستند به کاربر ارائه دهند. همچنین این قابلیت به نحو دیگری نیز وجود دارد. امروزه بیشتر تلفن‌‌های همراه هوشمند، از توانایی «WiFi» برخوردار هستند. این قابلیت، امکان اتصال تلفن همراه را به اینترنت و سایر شبکههای اینترنتی فراهم میسازد. از این طریق، مراکز خرید و تفریحی و حتی بانک‌‌ها، به محض آنکه وسیله‌ی تلفن همراه وارد سیگنال ارتباطی آن‌ها شود، پیام ارتباطی تبلیغی را به صورت خودکار برای کاربر ارسال میکنند. این نمونه‌‌ها از تبلیغات هدفمند هستند که در دنیای امروز، تأکید بسیار بر آن‌ها میشود.
یکی دیگر از امکانات ارائه‌شده توسط تلفن‌‌های همراه و شبکه‌ی فضای مجازی جهت تسهیل آشنایی‌سازی در تبلیغات، امکان برقراری ارتباط رودررو با مخاطبان است. این قابلیت امکان ارتباط مستقیم و بلافصل با مخاطب است. حتی بسیاری از رسانه‌‌های جدید این قابلیت را ندارند. هم از طریق تلفن همراه و هم از طریق فضای مجازی، مبلغ می‌‌تواند پیام تبلیغی خود را در سریعترین زمان ممکن به مخاطب خود برساند. این امر تبلیغات توسط موبایل را به عنوان یک محیط جذاب برای تبلیغ‌کنندگان تبدیل کرده است. این قابلیت در تلفن همراه، از طریق پیام کوتاه به دست می‌‌آید. در ضمن، پیام تبلیغاتی از این طریق، بر خلاف ایمیل‌‌های تبلیغاتی، به سرعت توسط فرد رؤیت میشود. همچنین امروزه با افزایش قابلیت شبکههای 2G و 3G، امکان ارسال پیام تبلیغی چندرسانه‌ای به کاربران، به آسانی امکانپذیر شده است (Jeffrey Sass، 2008).
در فضای مجازی نیز این امکان آشنایی از طریق سرویس پست الکترونیک فراهم آمده است. این نوع تبلیغات، به دلیل امکان برقراری نوعی رابطه‌ی رودررو بین تبلیغ‌کننده و کاربر، دارای اهمیت بالایی در زمینه‌ی تبلیغات در فضای مجازی است. حجم مالی تبلیغات از طریق پست‌‌های الکترونیک، به سالیانه یک‌ونیم میلیارد دلار در سال می‌‌رسد که این امر جایگاه این روش تبلیغی را در فضای مجازی نشان می‌‌دهد (Guide to Online Advertising annual report، 2011).
در این روش ممکن است کاربر ایمیل خود را به صورت اختیاری در اختیار شرکتهای تبلیغاتی قرار دهد تا این شرکتها تازه‌‌ترین محصولات خود را به کاربر معرفی نمایند. در شکلی دیگر، ممکن است کاربر در سایت‌‌هایی وارد شود که نیاز به ثبت‌نام از طریق پست الکترونیک دارند. به عنوان مثال، یک سایت که به ارائه‌ی خدمات رایگان می‌‌پردازد، تنها از کاربران خود می‌‌خواهد که اطلاعات الکترونیکی خود را جهت عضویت در سایت وارد نمایند. چون امروزه در فضای مجازی امکان چک کردن حضور واقعی افراد در فضا امکانپذیر نیست، تنها راه موجود برای سایت‌‌ها، که به عضویت کاربران می‌‌پردازند، بررسی هویت آن‌ها از طریق پست الکترونیک است. این امر به این شکل صورت می‌‌پذیرد که بعد از عضویت کاربر در سایت، ایمیلی برای تأیید این ثبت‌نام به صندوق الکترونیکی کاربر ارسال میشود. در صورتی که کاربر این ایمیل را تأیید نماید، عضویت وی پذیرفته خواهد شد.
با این روش، سایت امکان تشخیص هویت کاربران خود را تا حدی پیدا میکند. حال در این بین، ممکن است این سایت‌‌ها که خدماتی در اینترنت ارائه می‌‌دهند (اکثراً جهت ترغیب کاربران، خدمات این گونه سایت‌‌های عضوگیری رایگان است)، اطلاعات صندوق پستی کاربران را در اختیار شرکتهای تبلیغاتی قرار دهند. این امر در قوانین برخی از این سایت‌‌ها، به صراحت بیان شده است که ایمیل واردشده برای عضویت، حتماً باید فعال باشد و بعدها ممکن است مورد استفاده‌ی سایت قرار بگیرد. این استفاده در اینجا به معنی دادن اطلاعات پست الکترونیکی کاربران به شرکتهای تبلیغاتی است.
به همین دلیل است که بعضاً، بعد از عضویت در برخی از سایت‌‌ها، که به صورت عضوگیری به ارائه‌ی خدمات می‌‌پردازند، شاهد ارسال نامه‌‌های تبلیغاتی متفاوتی هستیم که در spam پست الکترونیک ما ذخیره میشوند. در برخی اوقات، این تبلیغات تا حدی هدفمند میشوند و با توجه به زمینه‌ی سایتی که کاربر در آن عضویت یافته است، مانند سایت ورزشی، هنری، سرگرمی و… تبلیغات نیز در همان جهت و زمینه برای او ارسال میشود.
در کنار ایمیل، یکی دیگر از امکانات آشنایی‌سازی برای تبلیغات، «Newsgroup»ها و انجمن‌‌های تخصصی هستند. کاربرد این گروه‌های خبری و انجمن‌‌های تخصصی به این صورت است که کاربران در آن‌ها حول محور خاصی به تبادل اطلاعات و پرسش و پاسخ از یکدیگر می‌‌پردازند. این امکان اینترنتی در سرتاسر جهان توسط شرکتهای تبلیغاتی به کار گرفته میشود و این شرکتها از آن به عنوان محیطی برای ارتباط با مشتریان خود در فضای مجازی استفاده می‌‌نمایند.
از دیگر موارد جدید و امروزی تسهیلکنندهی امکان آشنایی در تلفن‌‌های همراه، بارکدهای QR هستند. این بارکدها دقیقاً مانند بارکدهای قیمت روی اجناس عمل میکنند. از طریق برنامه‌‌های کاربردی و دوربین تلفن همراه، میتوان از این بارکدهای جدید عکس گرفت و در این صورت، میتوان اطلاعاتی مانند یک لینک دانلود، یک رسید خرید یا اطلاعات جامع راجع به کالا و خدمات را به دست آورد. نکته‌ی جالبی که جذابیت این نوع از تبلیغ را زیاد میکند، علاوه بر امکان تسهیل ارتباط بین تبلیغ‌کننده و مخاطب، عدم اطلاع کاربر از اطلاعاتی است که در پس این لینک‌‌های بارکدی قرار دارد. این امر باعث میشود که حس کنجکاوی کاربر افزایش یابد و برای امتحان هم که شده، این بارکدها را بازخوانی کند. نحوه‌ی بازخوانی این بارکدها، که همراه با دوربین تلفن همراه است، خود دارای جذابیت مضاعف است (David Javitch، 2011).
از دیگر موارد در زمینه‌ی آشنایی تبلیغات در فضای مجازی این است که تبلیغ در فضای مجازی به صورتی است که کاربر در صورت مواجهه با تبلیغ آزاردهنده، هیچ اجباری به دیدن آن ندارد. به عنوان مثال، حتی اگر کاربر صفحه‌ی اینترنتی را بارگذاری کند و آن صفحه دارای تبلیغات فراوان و آزاردهنده باشد، در اکثر سایت‌‌ها، کاربر این امکان را دارد که تبلیغات را از صفحه حذف نماید یا کلاً صفحه را ببندد. به همین دلیل، هیچ اجباری وجود ندارد که کاربر حتماً در معرض جنبه‌ی آزاردهنده‌ی تبلیغات باشد. این امری است که در رسانه‌‌های دیگر کمتر امکان دارد رخ دهد. مثلاً در تلویزیون، ما به اجبار باید تبلیغات را تحمل کنیم یا در مجلات، باید در کنار مطالعه‌ی مطالب نشریه، با تبلیغات آن‌ها نیز کنار بیاییم. این امر از جمله قابلیت‌‌های انعطاف‌‌پذیر نوع آشنایی در محیط مجازی است که ارتباط بین مبلغ و مخاطب، به همان سادگی که می‌‌تواند برقرار شود، می‌‌تواند قطع گردد. یعنی در اینجا، هم مخاطب و هم مبلغ، قدرت یکسانی دارند؛ امری که در سایر رسانه‌‌ها، به دلیل ساختارشان، کمتر امکان ظهور دارد.
این امکان آشنایی که فضای مجازی برای تبلیغات فراهم می‌‌آورد، به حدی است که مبلغ در این فضا، با قابلیت کاربرمحوری که دارد، می‌‌تواند با توجه به فعالیتی که کاربر در محیط اینترنت انجام می‌‌دهد، تبلیغات خود را با آن فعالیت‌‌ها هماهنگ سازد. به عنوان مثال، در فضای مجازی، با توجه به جست‌وجویی که کاربر انجام داده است، اینترنت تبلیغات مرتبط با آن موضوع را به کاربر نشان می‌‌دهد.
به نوعی میتوان گفت که این زمینه‌ی آشنایی، که تبلیغات در فضای مجازی ایجاد کرده است، منحصر به آشنایی کاربر با تبلیغات نیست، بلکه فضای مجازی با قابلیت تعاملی خود، امکان شناخت تبلیغ‌کنندگان از مخاطبانش را نیز فراهم آورده است. دادن اطلاعات ضروری از مخاطبان به مبلغ، یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین بخش‌‌های مربوط به تبلیغات در اینترنت است که بسیار مورد علاقه‌ی تبلیغ‌کنندگان، چه در جنبه‌ی سیاسی و چه در زمینه‌ی اقتصادی است و محیط فضای مجازی را به محیطی ایدهآل برای مبلغان تبدیل ساخته است.
در واقع فرآیند آشنایی در اینجا دوطرفه میشود و مبلغان برای آنکه تبلیغاتی با بازدهی بیشتر و هدفمند داشته باشند، با قابلیت‌‌هایی که اینترنت برای آن‌ها فراهم آورده است، به رصد فعالیتهای مخاطبان هدفشان می‌‌پردازند. از سوی دیگر، تبلیغات از طریق تلفن همراه باعث میشود که مبلغ به صورت دقیق بداند پیام تبلیغی وی به چند نفر رسیده است. این امر همیشه مشکل اساسی تبلیغ‌کنندگان بوده است که نمی‌‌توانند به صورت دقیق تخمین بزنند چه تعداد از افراد پیام آن‌ها را مشاهده کردهاند.
یکی دیگر از امکانات آشنایی‌سازی در تبلیغات در محیط فضای مجازی، امکان ایجاد نوعی آشنایی‌سازی هدفمند بین مبلغ و مخاطب است. تئوری‌‌های جدید مربوط به تبلیغات نیز تبلیغ در فضای مجازی را به درستی تبیین میکنند. قبل از اینکه حتی تبلیغات در فضای مجازی به شکل امروزی گسترش یابد، نظریات مرتبط با تبلیغات به این نکته اشاره می‌‌کردند که پیام تبلیغی باید مخاطب هدف خود را پیدا کند. فلسفه‌ی کلی پشت تبلیغات، پیدا کردن مخاطب مورد نظر با بیشترین دقت و صحت است (Chaelynne M. Wolak، 1999). به این نحو که باید مخاطب هدف، در برنامه‌ی تبلیغی مشخص باشد و فرستادن پیام تبلیغی برای تعداد توده‌‌ای مخاطبان، نتیجه‌‌ای جزء اتلاف هزینه و وقت را به همراه ندارد. در فضای مجازی، به دلیل قابلیت تعاملی بودن، امکان رصد فعالیتهای مخاطبان و کاربران فضای مجازی وجود دارد که این امر باعث میشود تا پیام تبلیغی مخاطب هدف را انتخاب کند و این امر یکی از دلایلی است که فضای مجازی به محیطی مورد پسند برای تبلیغات تبدیل شده است.
تحقیقات در این زمینه نیز بیانگر قابلیت فضای مجازی برای طرح‌ریزی تبلیغات هدفمند بر خلاف سایر رسانه‌‌های سنتی است. بیشتر پاسخ‌گویان در پژوهشی در باب تبلیغات بیان داشته‌اند که زمانی به دنبال کسب اطلاعات از کالا یا خدماتی در اینترنت و فضای مجازی می‌‌روند که قبلاً اطلاعاتی جزئی در مورد این خدمات و کالاها به دست آورده باشند و معمولاً اطلاعات اولیه را از سایر رسانه‌‌های پیرامونی می‌‌گیرند. این امر به قابلیت تعاملی فضای مجازی اشاره دارد که در آن، مخاطب تبلیغ و مبلغ، در تعامل با یکدیگر و از طریق شناختی که از یکدیگر در این فضا به دست می‌‌آورند، به تعامل با هم می‌‌پردازند (The State of Online Advertising، 2011).
امروزه آنچه دارای اهمیت بسیاری در نظریات تبلیغات و بازاریابی است، بحث تبلیغات هدفمند است. این امکان نیز در فضای مجازی بیشتر می‌‌تواند کاربردی شود. به عنوان مثال، شاید همه در این زمینه اتفاق نظر داشته باشند که هزینه‌ی تبلیغات در سایت‌‌های بزرگ، بسیار بیشتر از سایت‌‌های کوچک است، اما نتایج تحقیقات در زمینه‌ی تبلیغات در اینترنت نشان می‌‌دهد که میزان هزینه‌‌های تبلیغاتی که سایت‌‌های کوچک و تخصصی از تبلیغ‌کنندگان طلب میکنند، بیشتر از سایت‌‌های بزرگ و به نسبت جامع است. این آمار (شکل زیر) بیانگر این نکته است که خود تبلیغ‌کنندگان هم رغبتی به تبلیغات در سایت‌‌های بزرگ و جامع ندارند؛ زیرا می‌‌دانند که فرستادن تبلیغاتشان به انبوهی از مخاطبان، که کوچک‌ترین شناختی از علایق و نحوه‌ی مصرف آن‌ها ندارند، کار هزینه‌‌بر و کم‌بازدهی است. به همین دلیل، مخاطبان هدف خود را در سایت‌‌های کوچک و تخصصی می‌جویند. به عنوان مثال، یک تبلیغ‌کننده در زمینه‌ی وسایل کوهنوردی، مخاطب خود را در سایت‌‌ها و انجمن‌‌های تخصصی می‌‌بیند تا سایت‌‌های عمومی که دارای مخاطبان گسترده هستند. به همین دلیل، تبلیغات خود را متمرکز به این سایت‌‌ها میکند که شاید در ظاهر، بازدیدکننده‌ی زیادی هم نداشته باشند.
ب) آگاهی (اشاعه)
دومین مرحله در فرآیند تبلیغ، دادن آگاهی نسبت به محصول و خدمات است. بعد از آنکه مخاطب با یک عقیده، کالا یا خدمات آشنا شد، باید اطلاعات جامع به وی برسد و آشنایی اولیه در سطح مخاطبان اشاعه یابد. این مرحله از مهم‌ترین مراحل تبلیغات است.
اما از جدیدترین و پُرکاربردترین نوع اشاعه در تبلیغات اینترنتی، تبلیغات به کمک شبکههای اجتماعی است. امکان گسترش یک ایده از مهم‌ترین قابلیت‌‌هایی است که شبکههای اجتماعی به طور غیرمستقیم برای تبلیغات فراهم آوردهاند. به عنوان مثال، برخی از شبکههای اجتماعی در سطح جهان، بیش از یک میلیارد کاربر دارند که این امر امکان گسترش یک ایده را در بین آن‌ها از طریق لینک‌دهی فراهم میسازد. سرعت اشاعهی این گونه از تبلیغات به حدی است که محدودیت‌‌های زمانی و مکانی به سرعت رنگ می‌‌بازند و تبلیغ‌کننده می‌‌تواند تبلیغات خود را برای تعداد نامحدودی از مخاطبان از سرتاسر جهان، در زمان کمی انتشار دهد. امروزه نزدیک به 83 درصد از شرکتهای تبلیغاتی برای معرفی خدمات خود از شبکههای اجتماعی استفاده میکنند و نزدیک به 69 درصد از مخاطبان نیز از این شبکه‌‌ها تبلیغات را دنبال میکنند.
از طرفی افراد عادی که در شبکههای اجتماعی تبلیغاتی در معرض تبلیغات قرار می‌‌گیرند، خود نیز به نحوی با اشتراک‌گذاری تبلیغات به اشاعهی تبلیغات در فضای مجازی کمک می‌‌نمایند. تحقیقات در این زمینه نیز ثابت کردهاند توصیه‌‌هایی که از جانب دوستان غیرذی‌نفع، برای خرید کالا یا کسب خدمات خاصی صورت می‌پذیرند، تأثیر بسیار بیشتری از تبلیغات عادی دارند. دلیل این امر به این برمی‌‌گردد که به نوعی افراد در مواجهه با دوستان، این احساس را ندارند که برای خرید کالایی خاص، مورد بازیچه قرار گرفته‌‌اند. این امر به خوبی در شبکههای اجتماعی نمود پیدا میکند؛ به نحوی که فرد در شبکههای اجتماعی با بسیاری از تبلیغات به وسیله‌ی اشتراک‌گذاری دوستانش آشنا میشود و اعتماد زیادی به این قبیل تبلیغات پیدا میکند. بدین وسیله، در اینجا احتمال تأثیر تبلیغ در کنار این کارکرد شبکههای اجتماعی افزایش می‌‌یابد.
یکی دیگر از مهم‌ترین قابلیت‌‌های فضای مجازی و یکی از شکل‌‌های پذیرفته‌شده‌ی تبلیغات در فضای مجازی، که از جنبه‌‌های کاربردی این فضا در اشاعهی تبلیغات است، ارائه‌ی خدمات رایگان و در کنار آن، قرار دادن مخاطب در برابر تبلیغات است. به عنوان مثال، برخی شرکتها، برنامه‌‌های کاربردی، بازی و… را در محیط اینترنت به صورت رایگان به مخاطبانشان ارائه می‌‌دهند؛ اما در کنار آن، در برنامه‌‌های خود نوعی از تبلیغ را قرار می‌‌دهند. در این رابطه، مخاطب از برنامه‌ی کاربردی به صورت رایگان لذت می‌‌برد و شرکت سازنده نیز به دلیل رایگان بودن برنامه‌‌هایش، مخاطبان زیادی را در فضای مجازی پیدا میکند و از طرفی هزینه‌‌های تولید خود را از طریق مبلغان جبران می‌‌نماید و شرکتهای تبلیغی نیز در این چرخه، تبلیغ خود را به تعداد زیادی از مخاطبان انتقال می‌‌دهند. در واقع این نوع از اشاعه یکی از سریعترین و کاربرپسندترین نوع اشاعه است که با توجه به قابلیت‌‌های فضای مجازی کاربردی شده است.
همچنین مورد دیگر در زمینه‌ی تبلیغات در فضای مجازی، بحث اسپانسرینگ است. بسیاری از امکانات و برنامه‌‌های کاربردی و بازی‌‌های آنلاین در فضای مجازی، به صورت رایگان در اختیار کاربر قرار می‌‌گیرند. این برنامه‌‌ها اکثراً از سوی شرکتهای بزرگ حمایت مالی میشوند و در واقع برخی از شرکتها حکم اسپانسر را برای این فعالیت‌‌ها در سطح مجازی دارند. ممکن است در بین اجرای یک بازی آنلاین، حمایت‌کننده‌ی مالی آن بازی، تبلیغات خود را ارائه دهد.
از عوامل دیگر تسهیلکنندهی امر اشاعه در تبلیغات فضای مجازی و تلفن همراه، بحث مربوط به هزینه‌‌های پایین این نوع از تبلیغات است. تبلیغات از طریق تلفن همراه و فضای مجازی، به عنوان تبلیغاتی ارزان شناخته میشوند. به عنوان مثال، در این نوع از تبلیغات، ما با بنر و کاغذ و خرید فضا در محیط فضای مجازی روبه‌رو نیستیم. به همین دلیل، قیمت تبلیغات، با توجه به عدم وابستگی به لوازم عینی و مادی، پایین‌‌تر از تبلیغات در فضای واقعی است.
از دیگر سو، تبلیغات در محیط اینترنت باعث شده است که هر فرد و کاربر، در هر شرایطی، بتواند خود به تبلیغات در این محیط‌‌ها بپردازد و انحصار ارائه‌ی تبلیغات از سوی مؤسسات و شرکتهای بزرگ، به نوعی به چالش کشیده شود. به عنوان مثال، زمانی که کاربر، یک هاست را در محیط اینترنت در اختیار دارد، می‌‌تواند هر استفاده‌‌ای از این فضای خود داشته باشد. این امر در کنار خاصیت انعطاف‌‌پذیری ذاتی فضای مجازی حاصل شده است. به عنوان مثال، می‌‌تواند از فضای خود برای بیان عقاید خود بهره ببرد یا از این فضا در جهت تبلیغات استفاده نماید. در این زمینه هیچ محدودیت قانونی نیز وجود ندارد؛ اما در فضای واقعی این ظرفیت بسیار محدود است. مثلاً فرد نمی‌‌تواند از امتیاز روزنامه‌ی خود تماماً در جهت تبلیغات استفاده نماید و محدودیت‌‌هایی در این زمینه دارد.
حتی گاهی امکان ارائه‌ی تبلیغات ارزان به این شکل بروز می‌‌یابد که فرد به عنوان کاربر در شبکههای اجتماعی و مجازی عضویت می‌‌یابد و بعد از آن، از طریق این شبکه‌‌ها، به تبلیغ کالا و خدمات خود می‌‌پردازد. از این طریق، فرد کاربر که ممکن است حتی شرکت یا مؤسسه‌ی مالی نیز باشد، بدون هزینه‌ی زیادی به مخاطبان زیادی دسترسی پیدا میکند. کلاً ساختار فضای مجازی به گونه‌‌ای است که در این فضا هیچ گونه فعالیتی از سوی کاربر رد نمی‌‌شود و این فضا دست رد به سینه‌ی مخاطبان خود نمی‌زند؛ چه این فعالیت عادی کاربر باشد و چه فعالیت تبلیغاتی و بازاریابی باشد.
روش دیگر که در زمینه‌ی تبلیغات ارزان در محیط فضای مجازی ممکن است رخ دهد، وجود وب‌سایت‌‌هایی است که با دریافت مبالغ اندک، به معرفی و تبلیغ کالا و خدمات در محیط اینترنت می‌‌پردازند و این امر محیط مجازی را به محیطی کاربرپسند برای تبلیغات تبدیل میسازد. البته باید اذعان داشت که قیمت تبلیغات در فضای مجازی، بستگی به ترافیک سایت و تعداد بازدیدکننده‌ی آن دارد.
از عوامل تأثیرگذار دیگر در امر اشاعه در تبلیغات فضای مجازی، بحث مربوط به تبلیغات چندرسانه‌ای است. با توسعه‌ی شبکههای ارتباطی تلفن همراه و فضای مجازی، امکان انتقال تصاویر و ویدئو برای کاربران تلفن همراه، به عنوان قابلیتی برای تبلیغات مطرح شده است. این قابلیت جدید، تحولی جدی در دنیای تبلیغات در زمینه‌ی تلفن همراه به وجود آورده است. امکان ارسال ویدئوی تبلیغاتی (به دلیل تأثیرات فراوان شناختی آن) همیشه از آمال و آرزوهای مبلغان بوده است؛ به خصوص اینکه این امکان به صورت ارسال مستقیم ویدئو برای مخاطب باشد که ارزش تبلیغاتی آن فراتر می‌‌رود. مخصوصاً با توجه به توسعه‌ی تلفن‌‌های همراه هوشمند با صفحات بزرگ، این امکان دارای جذابیت‌‌های بصری نیز شده است.
از نمونههای استفاده از قابلیت‌‌های چندرسانه‌ای در تبلیغات فضای مجازی، بنرهای الکترونیک هستند که در فضای مجازی به فراوان وجود دارند. اکثر این بنرها در طرح‌‌ها و سایزهای متفاوت وجود دارند و به شکل لینک هستند که کاربر را تشویق به کلیک بر روی تبلیغ می‌‌نمایند. اکثراً در این بنرها از قابلیت‌‌های انیمیشنی و چندرسانه‌ای برای جلب نظر کاربر استفاده میشود.
خاصیت دیگر اشاعهی تبلیغات در فضای مجازی، پیوند خوردن تبلیغات به فناوری است. به عنوان مثال، بودن در محیطی که همراه با استفاده‌ی لذت‌بخش از تکنولوژی است، برای هر فردی فی‌النفسه لذت‌بخش خواهد بود و به همین دلیل، تبلیغات در این محیط جدید نیز به نوعی نوآوری تلقی می‌گردد و خود‌به‌خود کلیه‌ی تبلیغات در فضای مجازی برای کاربر جذاب میشوند.
شاید مهم‌ترین خاصیت فضای مجازی که در بحث اشاعه به کمک تبلیغات می‌‌آید، بحث مربوط به متن‌محور بودن این فضا باشد. بیشتر تبلیغات در زمینه‌ی اینترنت، مبتنی بر متن هستند که در صفحات وب‌سایت‌‌های پُربازدید نقش می‌‌بندند. اگر به تبلیغات سایت‌‌هایی مانند یاهو توجه کنیم، متوجه می‌‌شویم که بیشتر تبلیغات موجود در این سایت، متن‌محور هستند. متن‌محور بودن در اینجا با مفهوم متن در جهان واقعی متفاوت است. در اینجا متن ممکن است حاوی تصاویر، برند محصولات خاص یا… باشد؛ اما مهم‌ترین نکته در مورد تبلیغات متن‌محور در محیط اینترنت، خاصیت لینک‌دهی تبلیغات است. دقیقاً در مفهوم تبلیغات در فضای مجازی، متن‌محور بودن تبلیغ به این معنی است. این قابلیت امکان اشاعه را به سهولت هر چه تمام‌تر برای تبلیغات فراهم می‌‌آورد (Giselle Tsirulnik، 2011).
نتیجه‌‌گیری
در علم ارتباطات، آنچه تعریف مفاهیم آموزش و تبلیغات را از هم متمایز میسازد، نوع نیت فرستنده‌ی پیام در آن‌هاست. معمولاً در آموزش، هدف ارتقای جایگاه گیرنده‌ی پیام است و در این بین، شاید منفعتی برای فرستنده‌ی پیام نمی‌‌توان قائل شد (این نکته همان ضرورت ایجاد آموزش رایگان برای تمامی اقشار جامعه توسط دولت‌هاست). اما در ارتباط تبلیغاتی، هدف از ارتباط، کسب سود و منفعت برای تبلیغ‌کننده به عنوان فرستنده‌ی پیام است. به همین دلیل است که فرستنده‌ی پیام در تبلیغات ممکن است از هر روش و شیوه‌ی اخلاقی یا غیراخلاقی، برای تأثیر گذاردن بر مخاطب خود استفاده کند (به عنوان مثال، استفاده‌ی ابزاری از زنان و کودکان در تبلیغات را میتوان نام برد).
این امر باعث شده است تا قوانین سفت و سخت و محدودیت‌‌هایی در همه‌ی جهان برای پیام‌‌های تبلیغاتی گذارده شود. اما در فضای مجازی، به دلیل ویژگی‌‌های آن، امکان نظارت قانونی و حقوقی، سخت‌‌تر و مشکل‌‌تر از فضای واقعی است و حتی به نوعی میتوان گفت که اگر این فضا در قالب چهارچوب‌‌های خاصی قرار بگیرد، برخی از ویژگی‌ها و کاربردهای مثبت خود را از دست می‌‌دهد. پس نکته‌‌ای که در این بین باید مد نظر قرار گیرد، افزایش سواد رسانه‌‌ای کاربران در محیط مجازی است تا از خطراتی که آن‌ها را در این محیط پُرتلاطم تهدید میکند، در امان باشند.
باید کاربران دارای حدی از شناخت از محیط فضای مجازی باشند تا سهولت استفاده‌ها و عضو شدن‌‌ها در محیط مجازی به عاملی تبدیل نشود که بدون هیچ جست‌وجو و مطالعه‌ای، به عضویت در سایت‌‌های مختلف بپردازند یا اطلاعات خود را به سادگی در محیط اینترنت قرار دهند. در صورتی که کاربر دارای حدی از سواد رسانه‌‌ای باشد، جنبه‌‌های ضرررسان این محیط برای او کاهش می‌یابند و جنبه‌‌های مثبت آن نمود بیشتری پیدا میکنند.
جنبه‌ی دیگری از تبلیغات در فضای مجازی، قابلیت این فضا در ثبت نوع فعالیت کاربر در محیط مجازی است. این اطلاعات برای شرکتهای تبلیغاتی آن قدر دارای اهمیت هستند که سالانه میلیونها دلار به سایت‌‌های پُربازدید و موتورهای جست‌وجوگر پرداخت میکنند تا اطلاعاتی این‌چنینی را به دست بیاورند. بسیاری از سایت‌‌های معتبر در فضای مجازی، مانند پست الکترونیک یاهو، در قالب امکاناتی مانند کوکی‌‌ها و… که در نرم‌افزارهای ورود به اینترنت نیز وجود دارند، اطلاعات کاملی در مورد رفتار وبی کاربر در اختیار سرورهای این سایت‌‌ها قرار می‌‌دهند.
همچنین در موارد مشابه، سایت‌‌های اجتماعی که امروزه بسیار پُرطرفدار نیز هستند، اطلاعات جامعی را زمان ثبت‌نام از کاربر طلب میکنند و اکثر کاربران نیز با اطلاعات درست، در این شبکههای مجازی عضو میشوند. در این صورت، سایت اطلاعات جامعی از کاربر، علایق او، مکان زندگی او، برندهای مورد علاقه‌ی او، ورزش مورد علاقه‌ی او و… به دست می‌‌آورد. این اطلاعات گاهی نه از طریق پرسش مستقیم از کاربر، بلکه با استفاده از روشهای غیرمستقیم به دست می‌‌آید. به عنوان مثال، سایتی مانند فیسبوک، اطلاعات جامعی از کاربر در مورد نوع موسیقی مورد علاقه، نوع فعالیت در اوقات فراغت و هزاران مورد خصوصی دیگر دریافت میکند. حال لحظه‌‌ای را تصور کنید که این اطلاعات از حجم عظیمی از جمعیت عضو، که بعضاً تا صدها میلیون نفر هم میرسند، چه طعمه‌ی مناسبی برای تبلیغ‌کنندگان محسوب میشوند. شاید در نگاه اول، این سایت‌‌های اجتماعی، تبلیغاتی در صفحات خود نداشته باشند و به این طریق، حتی اعتماد مخاطبان خود را نیز جلب نمایند؛ اما آنچه در این بین در فرمت و قالب تبلیغات در فضای مجازی اتفاق می‌‌افتد، سود سرشار این شبکه‌‌ها از اعتمادی است که مخاطبان به آن‌ها میکنند؛ اعتمادی که شاید بتوان نام آن را اعتماد مجازی گذارد.
این نوع از فروش اطلاعات مهم و کلیدی در مورد موتورهای جست‌وجوگر اینترنتی نیز رخ می‌‌دهد. میلیونها اطلاعات در مورد فعالیت کاربران اینترنت در این موتورهای جست‌وجو قابل ذخیره‌سازی است. یکی از پُرکاربردترین قسمت‌‌های فضای مجازی همین موتورهای جست‌وجوگر هستند. این موتورها، کاربری را که در این فضای بیکران حاوی اطلاعات نامتناهی رها شده است، راهنمایی میکنند. حتماً هر یک از کاربران اینترنت، حداقل چند بار از این قابلیت موتورهای جست‌وجو استفاده برده‌‌اند. اطلاعاتی مانند بیشترین کلمات جست‌وجوشده، بهترین ورزش مورد علاقه و اطلاعات ریز و درشت دیگر، زمانی که با اطلاعات تکمیلی مانند مکان و… دسته‌بندی شوند، اطلاعات فوق‌العاده‌‌ای را برای تبلیغ‌کنندگان به وجود می‌‌آورند که برای به دست آوردن آن‌ها حاضر هستند تا میلیاردها دلار نیز بپردازند.
نکته‌ی تأمل‌برانگیز در اینجاست که بیشتر کاربران، با قوانین و مقرراتی که این سایت‌‌ها برای کاربران خود قرار داده‌‌اند آشنا نیستند. این امر به خصوص در مورد کاربرانی که از کشورهای جهان سوم به این سایت‌‌ها رجوع میکنند بیشتر نمود پیدا میکند که به دلیل محدودیت‌‌ها و عدم آشنایی با زبان کشور میزبان یا اهمیت ندادن به این موضوع، قوانین سایت‌‌ها را مطالعه نمی‌‌کنند. به عنوان مثال، در سایتی مانند فیسبوک، در بخش قوانین و مقررات، به صراحت اعلام شده است که این سایت حق استفاده از اطلاعات کاربر را دارد. این نکته‌‌ای است که باید بیش از این مورد توجه کاربران قرار گیرد که اطلاعات خود را با چه قیمت و هزینه‌‌ای در فضای اینترنت انتشار می‌‌دهند.
از دیگر سو نیز باید پذیرفت که تنها 31 درصد از مردم از تبلیغات لذت می‌‌برند. پس این امر باید به دقت مورد استفاده قرار گیرد و افراط در آن، تنها به ضدتبلیغ تبدیل میشود و این امر ربط آن‌چنانی به رسانه‌‌ای که تبلیغ در قالب آن قرار می‌‌گیرد ندارد.
از دیگر مواردی که باید در مورد بحث تبلیغات در فضای مجازی عنوان کرد این نکته است که بیشتر فعالیتهای تبلیغاتی که کاربران در محیط فضای مجازی عنوان میکنند مربوط به آگهی محصولات و خدمات جدید است. به همین دلیل، بحث فروش در اینترنت، که ناشی از تبلیغ مستقیم اینترنتی باشد، در حد پایینی است. گویا هنوز کاربران دوست دارند خرید را در محیطی واقعی تجربه کنند.
از طرفی تجارت در خود محیط فضای مجازی نیز با سرعت شگفت‌انگیزی در حال گسترش است، پس باید به تبع آن نیز شاهد گسترش تبلیغات در محیط فضای مجازی باشیم. در کل تبلیغات پیوند محکمی با تجارت دارد و جزئی از آن محسوب میشود. در این صورت، با گسترش تجارت در محیط فضای مجازی، افراد و شرکتهای تبلیغاتی بیشتری نیز به فکر تبلیغات در محیط اینترنت می‌‌افتند و تبلیغات مجازی صرفاً به کمک تجارت واقعی نمی‌‌آید و تجارت الکترونیک را نیز شامل میشود.(*)
منابع:
1-classic guide to mobile advertising, 401 Broadway, Suite 1408,New York, NY 10013,2010
2-Guide to Online Advertising, AdJuggler Inc. 1‐888‐358‐3400,www.adjuggler.com
3-The State of Online Advertising,New insights into the beliefs of consumers and professional marketers,October 2012
4-Æneas Strategy Consulting & Management B.V., October 2008 2 Mobile Marketing Association: Mobile Advertising Guidelines April 2008, http://mmaglobal.com/mobileadvertising.pdf
5-Evelyne Beatrix Cleff,Effective approaches to regulate mobile advertising: Moving towards a coordinated legal, self-regulatory and technical response5,Aarhus School of Business, University of Aarhus, Denmark,computer law & s e c u r i t y r e v i e w 2 6 (2010) 1 5 8 – 1 6 9
منبع: برهان
|
||||
