مقالات -شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران(شارا)
جایگاه مسئولیت اجتماعی شرکتی
مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها در دهه اخیر به پارادایم غالب و مسلط حوزه اداره شرکتها تبدیل شده است. و شرکتهای بزرگ و معتبر جهانی مسئولیت در برابر اجتماع و محیط اجتماعی را جزیی از استراتژی شرکتی خود میبینند. این مفهوم، موضوعی است که هم اکنون در کشورهای توسعهیافته و کشورهایی با اقتصاد باز به شدت از سوی تمامی بازیگران چون، حکومتها، شرکتها، جامعه مدنی، سازمانهای بینالمللی و مراکز علمی دنیا میگردد.
· حکومتها به مسئولیت اجتماعی شرکتها از منتظر تقسیم وظایف و مسئولیتها و حرکت در جهت توسعه پایدار نگاه میکنند.
· شرکتها مسئولیت اجتماعی شرکتی را نوعی استراتژی تجاری میبینند که باعث میگردد در فضای به شدت رقابتی بر اعتبارشان افزوده گردد و سهمشان در بازار فزونی گیرد.
· جامعه مدنی و سازمانهای غیردولتی، مسئولیتهای اجتماعی را از شرکتها میخواهند چون که به رسواییهای مالی و فجایع حاصل از عملکرد شرکتها آگاهی و اشراف دارند.
· سازمانهای بینالمللی نیز با توجه به اینکه تأثیرگذاری شرکتها در دنیای امروز بسیار بیشتر از حکومتها میباشد حل چالشهای جهانی را بدون مشارکت شرکتها غیرممکن میدانند، زیرا بسیاری از سیاستمداران، به نوعی مدیران شرکتها نیز هستند، مسئولیت اجتماعی را از شرکتها خواهانند.
· مراکز علمی و دانشگاهیان نیز مسئولیت اجتماعی شرکتها، از زاویه نقش شرکتها در توسعه یک کشور و حتی توسعه دموکراسی، تداخل وظایف، مسئولیتهای یک شرکت با حکومت و همپوشانیهای حاصل از آن مینگرند. به همین دلیل است که امروزه در جهان رقابت، موضوع مسئولیت اجتماعی شرکتها به پارادایمی غالب در حوزه اداره شرکتها تبدیل شده است.
نقش شرکتها در فعالیتهای اجتماعی
شرکتها همانند اعضای جامعه و شهروندان جامعه به این درک رسیدهاند که آنها توسط جامعه به وجود میآیند و قوانین خود را از جامعهای میگیرند که در آن فعالیت میکنند. آنها باید نقش، محدوده و هدفشان را در کنار درک کامل تأثیرات و مسئولیتهای زیستمحیطی و اجتماعی را به مرتبط سازند.
بنابراین شهروندی شرکتها در پیشرفت شرکتها به عنوان درک کاملتری از نقش کسب کار در جامعه به شمار میرود. هرچند که از لحاظ قانونی شرکتها محصول واگذاری بعضی از ظرفیتها به اشخاص حقیقی میباشند، اما منطقاً باید به همان قیاس دارای حقوق و مسئولیت مشابه به شهروندان باشند. آنچه که در این میان باید تمیز داد تفاوت شرکتهای بزرگ و شهروندان عادی به لحاظ قدرت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است که اصلاً برابر نیستند.
در طول چند دهه گذشته تغییرات چشمگیری در محیط فعالیتهای سازمانی صورت گرفته است. جوامع به میزان قابل ملاحظهای به مقولاتی همچون: کنترل آلودگی (هوا و صوت)، ایمنی و سلامت محیط کار، فرصتهای برابر استخدامی برای اقلیتها و زنان و کیفیت ایمنی تولیدات، توجه میکنند.
دیگر خواست و نیازهای جامعه از تجارت، صرفاً برحسب خواستههای بازار و اقتصادی تعیین نمیشود بلکه اکنون سازمان با دامنه وسیعی از مسئولیتهای ورای بازار، روبهرو است. بعضی از آن مسئولیتها تا حد زیادی مربوط به جامعه هستند.
بدین ترتیب شرکتها موفقیت و تداوم حیات خود را در گرو مسئولیت در برابر محیط اجتماعی میبینند در این صورت با رویکردی آیندهنگر مسئولیت اجتماعی نه تنها سیاستی هزینهبر تلقی نخواهد شد بلکه نوعی سرمایهگذاری انسانی و اجتماعی تلقی میشود.
همانگونه که شرکتها با عملکرد، تولید و … جامعه را تحت تأثیر قرار میدهند، جامعه نیز شرکتها را ملزم به احساس مسئولیت در برابر عملکرد خود میکند که علاوه بر تولید و خدمات مطلوب، ملاحظات اجتماعی نیز رعایت شود.
جامعه انتظار دارد که شرکتها در نحوه برنامهریزیها و اجرای عملکردشان بتوانند یک رابطه کلان- بخشی برقرار سازند و آن را مدیریت کنند به گونهای که گسترش و توسعه یک بخش عدم توسعه بخش دیگر را به دنبال نداشته باشد و تعارضا و گسیختگیها و هزینههایی را به سایر بخشها تحمیل نکند.
هیچکس در جهان نمیتواند ایده مسئولیتپذیری را بپذیرند ، مگر اینکه آن شخص در قدم اول خودش سعی در عمل به این ایده در حریم خودش (خانه، محل کار، مسائل شخصی) بکند، باید، هدف، ضرورت و ماندگاری صنعت در خدمت ساختن جامعهای بهتر باشد. نمیتواند مسیر خودش را بپیماید و تجارت هم مسیر خودش را طی کند.
هر دوی اینها لاینفک، متقابل و وابسته به هم هستند.
گذشته مسئولیتهای اجتماعی در ایران و اهداف شرکتهای ایرانی در این خصوص
در ایران نیز مسئولیتهای اجتماعی شرکتها، برای شرکتها در قالب مفاهیمی چون وقف و وامهای قرضالحسنه و … نمود یافته است، البته وقف به عنوان سنت ملی اسلامی، عمدتاً محدود در ساخت مدرسه و یا مسجد میشده و تجار و صاحبان صنایع در ساخت و تأمین هزینههای این اماکن مشارکت داشتهاند. در سنت زرتشت نیز هر فرد زرتشتی موظف بوده که یک دهم درآمد خود را صرف داد و دهش و کمک به … و مشکلات اجتماعی و مشکلات مالی همکیشان خود کند.
باقر نمازی یکی از فعالان ترویج مسئولیت اجتماعی شرکتها، نقش پدرسالاری صاحبان سرمایه در ایران را مورد توجه قرار میدهد و مینویسد بسیاری از صاحبان سرمایه در ارتباط بسیار نزدیکی با کارکنان خود بودهاند و کارکنان نیز صاحبان سرمایه خود را در نقش پدر میدیدهاند. کمک در زمان بیماری، ازدواج و تهیه مسکن از جمله فعالیتهای این پدر بوده است که با توجه به فقدان نظام تأمین اجتماعی نقش مهمی ایفا مینموده است. در کنار این نقش پدرسالاری، بسیاری از صاحبان شرکتها و تجار براساس باورهای مذهبی و اخلاقی عمدتاً مسئولیت و نقش اجتماعی خویش در قالبهای نیکوکارانه و مذهبی ایفا میکردند. با توجه به اینکه فضای صنعتی در ایران در دهه اول سالهای 1300 با آرامی شکل گرفت، تعداد کارگران صنعتی در اندازههای بزرگی نبود و اغلب صاحبان صنایع، با افراد جامعه خود و کارکنان خود دارای روابط اجتماعی گستردهای بودند و نقش پر رنگ مذهب و سنت، باعث میگردید مشارکتهای اجتماعی گستردهای داشته باشند.
اما مفهوم نوین و مدیریتی مسئولیتهای اجتماعی شرکتها در ایران در سالهای اخیر توسط صاحبان صنایع و بخش خصوصی سازمانهای غیردولتی و روشنفکران و دانشگاهیان مطرح گردیده است.
برگزاری اولین کنفرانس مسئولیتهای اجتماعی شرکتها توسط برخی تشکلهای صنعتی چون اتاق بازرگانی، کنفدراسیون صنعت، برخی شرکتهای خصوصی و سازمانهای غیر دولتی، نقطه آغازی در زمینه مطرح کردن مفهوم و ادبیات این موضوع در ایران بود. هرچند که عمدتاً فعالیتهای مسئولیت اجتماعی در عمده شرکتهای ایرانی اکثراً بر پایه ابتکارات و اقدامات شخصی کارکنان و مدیران استوار میباشد.
از طرف دیگر با شدت یافتن فضای رقابتی برای برخی صاحبان صنایع باعث گردیده که بسیاری از شرکتهای برتر ایرانی به این مفهوم در فرآیندهای مدیریتی توجه کنند. با مطرح شدن و به اعتقاد برخی کارشناسان، مد شدن گواهینامههای کیفیت زیستمحیطی، گواهینامههای تعالی سازمانی و سرآمدی مفهوم مسئولیتهای اجتماعی شرکتها، در فرآیندهای مدیریتی شرکتها جای گرفت.
دریافت این گواهینامهها علاوه بر اینکه شرکتها را به سمت بهرهوری بیشتر سوق میداد، برای شرکتها مزیت رقابتی نیز ایجاد میکرد. شاید نیاز صنعتگران ایرانی به پیدا کردن شریک خارجی یکی از دلایل عمده حرکت صنایع به سمت مفهوم امروزی و مدرن مسئولیت اجتماعی شرکتها باشند که میتوان آن را در قالب گواهینامههای EFQM و تعالی سازمانی دید.
اما هدف شرکتهای ایرانی را از حرکت به سوی مسئولیتهای اجتماعی شرکتی میتوان در موارد ذیل خلاصه و دستهبندی کرد.
· پر کردن شکاف میان فعالیتهای انجام شده در شرکت و تصویر بیرونی شرکت
· مسئولیت اجتماعی شرکتی به عنوان ابزاری برای توسعه بازار
· هدفمند کردن و یکپارچه کردن فعالیتهای پراکنده کنونی شرکت در حوزه مسئولیتهای اجتماعی شرکتی
· به منظور اتصال و همافزایی فعالیتهای مسئولیت اجتماعی شرکت به دیگر فرآیندهای درونی سازمان
· اولویت و انتخاب فعالیتهای مسئولیت اجتماعی شرکتی که بیشترین ارزش افزوده را میتواند برای شرکت به همراه آورد.
· ارتقاء امتیاز در مدل تعالی سازمان
· مدیریت باجدهی و باجخواهی
مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی
مسئولیت اجتماعی شرکتها یعنی مسئولیت شرکت در پاسخگویی به پیامدهای فعالیتهای که جامعه را تحت تأثیر قرار میدهد. منظور در جامعه اینجا کلی است و در برگیرنده همه ذینفعان شرکت است.
شرکت باید در اتخاذ تصمیمات و انجام فعالیتها و اجرای عملیات خود، منافع همه ذینفعان را در نظر بگیرد. ذینفعان شرکت همه کسانی هستند که نتایج و پیامدهای تصمیمات و اعمال شرکتها بر آنها میگذارد.
این ذینفعان در موفقیت یک شرکت به صورت مستقیم و غیرمستقیم نقش دارند. مهمترین ذینفعان شرکت مصرفکنندگان، کارکنان، مالکان یا سهامداران و جامعه هستند.
اکنون شرکت با دامنه وسیعی از مسئولیتهای ورای بازار روبهرو است. بعضی از این مسئولیتها تا حد زیادی مربوط به جامعه هستند. مسئولیت اجتماعی بنگاهها را در 5 دسته طبقهبندی میکنند.
این مسئولیتها جوانب اصلی فعالیت و عملکرد یک سازمان را در بر گرفته و فقط در کمکهای نوع دوستانه و خیریه خلاصه نمیشود.
ابعاد مسئولیت اجتماعی شرکتها در شرکتها و جامعه
نگاه مسئولیتهای اجتماعی شرکتها از کجا شکل گرفت؟
مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتها در دهه اخیر به دغدغه غالب و مسلط حوزه اداره شرکتها تبدیل شده است و شرکتهای بزرگ و معتبر جهانی مسئولیت در برابر اجتماع و محیط اجتماعی را جزیی از استراتژی شرکتی خود میبینند.
مسئولیت اجتماعی شرکتها یعنی مسئولیت شرکت در پاسخگویی به پیامدهای فعالیتهایی که جامعه را تحت تأثیر خود قرار میدهد. منظور از جامعه در اینجا کلی است و در برگیرنده همه ذینفعان شرکت است. مهمترین ذینفعان شرکت که در موقعیت شرکت به صورت مستقیم و غیرمستقیم مؤثر هستند عبارتند از مصرفکنندگان، کارکنان، مالکان یا سهامداران و جامعه مسئولیت اجتماعی بنگاهها را در دسته طبقهبندی میکنند.
آغاز نگاه مسئولیت اجتماعی در شرکتهای بزرگ بینالمللی مانند شرکتهای بزرگ نفتی، شرکتهای بینالمللی دارویی، شرکت تولید سیگار و … نگاه سرمایهگذاری برای توسعه ارتباطات و ایجاد محبوبیت و خلق ارزش برای سهامداران، مشتریان، کارمندان و عموم جامعه بوده است.
شرکتهای نفتی در فرآیندهای اکتشاف، استخراج و تولید محصول یا فرآیندهایی که تأثیرات منفی بر محیطزیست دارند درگیر هستند و محصول نهایی آنها نیز خود آلودهکننده محیطزیست است. بنابراین فعالیت تجاری این شرکتها و تهدید آن برای محیطزیست میتواند تأثیر منفی بر افکار عمومی و خصوصاً بر ذینفعان آنها داشته باشد.
همچنین شرکتهای داروسازی از یک سو در مراحل آزمایش محصولات جدید فرآیندهایی را طی میکنند که معمولاً از سوی افکار عمومی با نگرانی دنبال میشوند و از سوی دیگر تجارب آنها و سود حاصل از این تجارب بر پایه ابتلای مردم به بیماری بنا شده است. قویترین تأثیر منفی فعالیت یک شرکت بر افکار عمومی در شرکتهای تولیدکننده سیگار دیده میشود.
در این گروه از شرکتها تأمین هزینهها فعالیتهایی که به بهبود شرایط زیستمحیطی، بهبود شرایط بیماران، و یا بهبود شرایط عمومی و بهبود رفاه جامعه یا گروههای خاص جامعه منجر میگردد و یا تأمین هزینههای تحقیقات پزشکی یا انجام این فعالیتها راسا توسط آن شرکتها میتواند به تغییر این تصویر اجتماعی به سمت یک تصویر مثبت کمک نماید.
جایگاه خودروسازان در مسئولیتهای اجتماعی جوامع کجاست؟
حدود هشتاد سال پیش در آمریکا شرکت فورد به دلیل رکورد بینظیر تولید بالای خودرو بسیاری از مشکلات از جمله ترافیک را خصوصاً در شهر شیکاگو به وجود آورد. معضل ترافیک عامل اتلاف بسیاری هزینهها و خصوصاً زمان شد. دستاندرکاران مدیریت شهری گردهم آمدند و فورد را مقصر اصلی این معضلات دانستند. فورد برای حل معضل ترافیک پیشنهاد جادهسازی با میزانی مشخص نسبت به تولیدات خود را داد و مقرر شد که مدیران شهری نیز مشارکت در ساخت شهرکهایی در فواصل 40 تا 50 کیلومتری شهر اصلی داشته باشند. بعدها این نوع مشارکت تبدیل به نظریهای شد و پس از گذر زمان امروزه آن را پایهای در مکانیسم توسعه شهری تحت عنوان فوردسیزم میشناسند.
امروزه در ژاپن خودروسازان متعهد هستند که قسمتی از تولیدات خود را به صورت هیبریدی (سوخت هیدروژن) تولید نمایند. و چه زیباست در جامعهای که خروجی اگزوز خودرو به جای سم و گازهای آلاینده زیستمحیطی آب باشد.
قبل از عنوان کردن مسئولیت شرکتهای خودروساز در قبال جوامع باید اعتراف کرد که ما همگی بر این امر واقفیم که خودرو با ورود خود به جامعه مشکلاتی را که در ذیل ذکر شده سببساز بوده است.
1- آلودگیهای زیستمحیطی
2- ترافیک
3- مصرف نامحدود از منابع انرژی محدود
4- تصادفات و صدمات انسانی
5- خودروهای فرسوده
6- به خطر افتادن سلامتی (عدم تحرک)
7- تخریب محیطزیست
8- تخلفات رانندگی
9- آلودگی صوتی و اثرات آن بر انسانها
با توسعه خودروسازان توسعه علم و تحقیق و ارتقاء تکنولوژی به منصه درآمده که مسئولیت انتقال تجارب علمی و حمایت از علم نیز بر مسئولیتهای فوق افزوده شده است.
اکنون با عنایت به معضلاتی که خودرو با ورود خود در جوامع بروز داده است، جهت کم رنگ کردن آنها و حرکت به سوی تصویرسازی مثبت از خودروسازان، اولویت مشارکت در مواردی که مرتبط با موضوعات ذکر شده باشد جزء بدیهیات بوده و ضروری است.
برای این منظور تعریف فضای همکاری مشترک در موضوعات و سرفصلهای عنوان شده ذیل و همچنین مشارکت با سازمانها و ارگانهای مسئول و پیشقدم شدن خودروسازان در موارد فوق میتواند اثرگذاری مطلوبی داشته باشند.
1- ایمنی و ارتقاء استاندارد
2- محیطزیست
3- راهنمایی و رانندگی (پلیس)
4- آموزش، پرورش و پژوهش
5- بهداشت و درمان
6- تربیتبدنی
7- امور خیریه
8- سرمایهگذاری در جامعه و خصوصاً مناطق محروم و توسعه کسب و کار
9- شهرداریها
10- بهزیستی
بررسی انطباق اولویتهای مشارکت اجتماعی ذکر شده برای خودروسازان جهانی با وضعیت موجود یکی از خودروسازان داخلی کشور طی سالهای گذشته
یکی از شرکتهای خودروساز ایران طی سالهای گذشته فعالیتهای مشارکتی بسیاری را در سطح اجتماع انجام داده که گستره این فعالیتها از ساخت مدرسه و شرکت در مناطق محروم گرفته تا حمایتهای مالی در حرکتهای علمی، مذهبی و ورزشی بسیاری موارد دیگر که همگی در راستای اهداف EFQM میباشند، هزینههای بسیاری را نیز در این خصوص قطعاً پرداخته اما آنچه از مستندات در دسترس در خصوص 2 سال گذشته موجود است به شرح ذیل عنوان میگردد.
طی سال 1387 مبلغ 815 میلیون تومان هزینه مشارکت در فعالیتهای جامعه داشته است که از این رقم 323 میلیون تومان به حمایتهای ورزشی، 392 میلیون تومان به حمایتهای تولید و ارتقاء برنامه در رسانه صدا و سیما و 40 میلیون تومان به حمایت از فعالیتهای علمی و 60 میلیون تومان مشارکت با پلیس جهت فرهنگسازی رانندگی اختصاص داشته است.
در سال 1388 مبلغ 838 میلیون تومان هزینه مشارکت در فعالیتهای جامعه را داشته است که 394 میلیون تومان به حمایتهای ورزشی، 353 میلیون تومان به حمایتهای فرهنگی و 90 میلیون تومان مشارکت با پلیس جهت فرهنگسازی رانندگی بوده است.
مشکل انحراف از مسیر مشخص شده کجاست!
1- ضابطهمند نبودن (رابطهمندبودن) مشارکتهای اجتماعی در بنگاههای اقتصادی
2- عدم وجود رویهای هرچند محدودکننده در این خصوص
3- عدم توجه بسیاری از واحدهای دورن یک مجموعه به مسئولیت مدیریت ارتباطات یا روابط عمومی به عنوان مسئول توسعه برند در یک بنگاه اقتصادی
4- نداشتن برنامه سالیانه و یا میان مدت برای مسئولیتهای اجتماعی (نبود استراتژی)
5- موازی کاری برخی از واحدها با واحد مسئول در امر مسئولیتهای اجتماعی (برهم ریختن مدل مدیریتی برند در یک سازمان)
6- عوامل فوق موجب عدم نظارت مطلوب و کنترل بهینه و نهایتاً پایش اثربخشی فعالیتهای مشارکتی با هدف اصلی شرکت در این راستا را شکل داده است.
برای مدیریت امور مسئولیتهای اجتماعی شرکت چه باید کرد؟
مرحله اول: بازبینی وضعیت موجود
1- مرور گزارشهای موجود در شرکت در مورد وضعیت موجود مسئولیت اجتماعی شرکتی و بررسی رکوردهای پیشین و فعلی
2- تهیه گزارشی در مورد وضعیت موجود مسئولیتهای اجتماعی شرکتی و سنجش میزان تعهد مجموعه نسبت به این مفهوم
مرحله دوم: ایجاد آگاهی و تعهد
1- مشخص کردن اقدامات برای ایجاد آگاهی و تعهد
2- تدوین یک برنامه آموزشی
3- تدوین یک برنامه زمانی
4- مشخص کردن مسئولیتها
5- مشخص کردن ریسکها
6- مشخص کردن هزینهها
مرحله سوم: تعریف محدودههای دقیق اقدام
1- مسئولیت اجتماعای شرکت در رهبری و فرآیندهای درون سازمان
2- مسئولیت اجتماعی شرکت در بازار و صنعت
3- مسئولیت اجتماعی شرکت در محیط کار
4- مسئولیت اجتماعی شرکت در محیط زیست
5- مسئولیت اجتماعی شرکت در جامعه و کشور
مرحله چهارم: شناسایی دینفعان و تبعیین خواستهها و انتظارات آنان
1- تهیه لیستی از تمامی ذینفعان
2- هماهنگی با مدیران برای اولویتبندی ذینفعان
3- تهیه چک لیست و پرسشنامههای برای تبیین خواستهها و انتظارات
4- تجزیه و تحلیل پرسشنامهها و گفتگوها
5- تعریف شاخصهای مسئولیت اجتماعی شرکتی BENCHMARK
6- هماهنگی با مدیران برای اولویتبندی خواستههای ذینفعان با توجه به اطلاعات موجود
7- تهیه و تدوین گزارشی در مورد شکاف میان عملکرد و نقطه مطلوب
مرحله پنجم: برنامهریزی و تعریف پروژههای بهبود
در این مرحله با توجه به نتایج به دست آمده از مراحل قبل پروژههای بهبودی متناسب با نیازهای شرکت و زیر مجموعههای آن تعریف میگردد که هر پروژه دارای جزئیات خاص از برنامهریزی، نظارت و اجرا میباشد.
مرحله ششم: ارائه چارچوب گزارش سالانه مسئولیت شرکتی (ارزیابی)
با توجه با شاخصهای به دست آمده، نتایج حاصل از پروژهها اندازهگیری شده و مطابقت با خط مشی مسئولیتهای اجتماعی میگردد و در نهایت میتوان با ارزیابی آن با استانداردهای موجود جهانی از صحت حرکت در این مسیر اطمینان حاصل نمود.
اگر امروز اجتماع را نبینیم فردا نیز در اجتماع دیده نخواهیم شد.
نمیتوان منکر این واقعیت بود که حضور در فعالیتهای اجتماعی صرف نظر از وظیفه مسلم شرکتها دارای خیر دنیوی و اخروی، جنبه تبلیغی نیز در آن نهفته میباشد. قطعاً حضور در هر عرصهای از اجتماع هرچند اندک اما تأثیرگذار در نام و نشان سازمانی هم خواهد بود. اما آیا این حضور که میتواند شبیه به لایههای مثبت حمایتی باشد توانایی پوشش نقاط منفی و مشکلات ایجاد شده توسط بنگاه در جامعه به صورت مقطعی میگردد. آنچه مسلم است مسئولیت اجتماعی یک بنگاه اقتصادی متفاوت و جدای از کلماتی مانند مشارکت اجتماعی و اسپانسری میباشد.
میبایست برای مسئولیت اجتماعی شرکت برنامه داشت و داشتن برنامه مستلزم وجود استراتژی و چشمانداز میباشد.
منابع
1- مسئولیت اجتماعی شرکتها، انتشارات مرکز ترویج مسئولیت اجتماعی شرکتها
3- سایت شرکتهای کیاموتورز، جنرال موتورز، بیام دبلیو، تویوتا، پیاسآ، هیوندای،ولوو
منبع مرجع: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران(شارا)
|
|||