مقدمه
در دنیای رقابتی امروز، روابط‌عمومی به یک فرآیند ارتباطی استراتژیک تبدیل شده که هدف آن ایجاد روابط سودمند متقابل بین سازمان‌ها و عموم مردم است. انجمن متخصصان روابط‌عمومی ایران نیز تعریفی مشابه ارائه می‌دهد: مدیریت تعامل و تفاهم میان سازمان و ذینفعان که به تضمین منافع مشترک و اعتماد متقابل می‌انجامد و موجب افزایش اعتبار و رضایت طرفین می‌شود. در واقع، روابط‌عمومی تلاشی استراتژیک برای ارائه بهترین تصویر ممکن از یک سازمان به مخاطبان خود. این تلاش‌ها شامل اطلاع‌رسانی، ترغیب، انجام تحقیقات اجتماعی و سنجش افکار عمومی، هماهنگی‌های لازم و برقراری ارتباط با افراد، گروه‌ها و سازمان‌های مهم می‌شود.
در این میان، مفهوم «مردمداری» به عنوان یک فلسفه اساسی در روابط‌عمومی ایران مطرح می‌شود. مردمداری به معنای توجه و تمرکز بر مردم و ذینفعان سازمان است، نه صرفاً بر رئیس و تشریفات سازمانی. این مفهوم بر اهمیت خدمت به مردم و در نظر گرفتن نیازها و منافع آن‌ها در فعالیت‌های روابط‌عمومی تأکید دارد. مردمداری، به تعبیر برخی صاحب‌نظران، فلسفه روابط‌عمومی است که در درون خود مفاهیم عمیق، گسترده و توسعه‌بخشی را جای داده است.
به باور گوئل کهن، نویسنده کتاب «مردمداری» در ایران، این مفهوم باید در بستر بومی ایران پرورش یابد و نباید با کارگزینی اشتباه گرفته شود، زیرا هدف اصلی آن خدمت به مردم و در اولویت قرار دادن تأثیر فعالیت‌های سازمان بر زندگی روزمره آن‌هاست. دکتر حمید نطقی، که به عنوان بنیانگذار و پدر روابط‌عمومی در ایران شناخته می‌شود، بر این باور بود که فلسفه وجودی روابط‌عمومی، پاسداری از منافع عمومی و جانبداری از مردم است. او روابط‌عمومی را مترادف با مردمداری و شنیدن صدای مردم می‌دانست، نه صرفاً ابزاری برای تبلیغ یک‌طرفه سازمان.
مفهوم‌شناسی مردمداری در روابط‌عمومی ایران
مفهوم مردمداری در روابط‌عمومی ایران فراتر از یک ترجمه ساده است. مردمداری به معنای با مردم بودن، برای مردم بودن و در خدمت مردم بودن است. این مفهوم شامل شریک شدن در درد و رنج و همچنین شادی و غم دیگران می‌شود. برای دستیابی به این جایگاه، باید راه و رسم خدمت به همنوعان را آموخت و نمودها و شاخص‌های مردمداری را شناخت. روحیه و خصایصی که سبب جذب دیگران می‌شود و راهگشای خدمت و همدلی بیشتر است، در قلب مردمداری قرار دارد.
ارزش‌های کلیدی مرتبط با مردمداری عبارتند از:
خوش‌اخلاقی (حسن خلق): حسن خلق به منزله کمندی است که دیگران را در دام محبت گرفتار می‌کند. این شامل نرم کردن اخلاق، پاکیزه ساختن کلام و برخورد با چهره‌ای گشاده و مهربان با دیگران است.گذشت و بخشش (عفو و گذشت): این ویژگی نشان‌دهنده بزرگواری و همت بلند است، به این معنا که انسان از خطاهای دیگران چشم‌پوشی کرده و عذرخواهی آن‌ها را می‌پذیرد. لذتی که در عفو وجود دارد، در انتقام نیست.
تواضع و فروتنی (تواضع و خاکساری): فروتنی و افتادگی موجب جمع شدن مردم گرد انسان می‌شود، همان‌گونه که پیامبر گرامی اسلام (ص) چنین بودند. تکبر سبب پراکنده شدن مردم می‌شود، در حالی که تواضع محبت، عنایت و حمایت آن‌ها را جلب می‌کند. امام علی (ع) سه عامل محبت دیگران را دینداری، فروتنی و بخشندگی دانسته‌اند.
حوصله و بردباری (حوصله و تحمل): داشتن سعه صدر و ظرفیت لازم برای تحمل سختی‌ها و بداخلاقی‌های دیگران از دیگر مظاهر مردمداری است. تحمل و مقاومت برای انسان هوادار درست می‌کند و حلم و بردباری نقش بسزایی در مردمداری دارد، به‌ویژه برای کسانی که با مردم در ارتباط بیشتری هستند.
راستگویی (راستگویی): دکتر نطقی بر این باور بود که روابط‌عمومی باید مبتنی بر احساس درست، وفاداری و قدردانی باشد و همواره با مردم صادقانه رفتار کند.
قدردانی (قدردانی): سپاسگزاری و قدردانی از دیگران از اصول اساسی مردمداری است.
رازداری (رازداری): حفظ اسرار و اطلاعات محرمانه از ویژگی‌های مهم اخلاقی فعالان روابط‌عمومی است.
امانتداری (امانتداری): عمل صادقانه و حفظ امانت از ضروریات کار در روابط‌عمومی است.
عدالت (عدل): از دیدگاه فردوسی، عدالت فرمان خداوند و اساس مردمداری است.
مردمداری در آموزه‌های اسلامی و آداب معاشرت مسلمانان از ضروریات اخلاقی است. این مفهوم با آموزه‌های امام صادق (ع) در خصوص اخلاق نیکو همخوانی دارد.9 قرآن کریم نیز بر نرم‌خویی و مشورت با مردم تأکید دارد.
سیر تاریخی مردمداری در روابط‌عمومی ایران
مفهوم مردمداری ریشه‌های عمیقی در تاریخ و فرهنگ ایران دارد. در آثار ادبی کلاسیک فارسی نیز می‌توان اشاره‌های متعددی به این مفهوم یافت. مولانا رابطه حکومت و مردم را بر پایه نگهبانی، پرورش و مهرورزی می‌دانست و آن را به روح و جسم تشبیه می‌کرد. حافظ نیز کارگزاران حکومت را به خوش‌رفتاری و نیکوکاری با مردم توصیه می‌کرد و بدرفتاری آنان را عامل پراکندگی مردم می‌دانست.
در دوران معاصر، با شکل‌گیری روابط‌عمومی به عنوان یک حرفه در ایران، مفهوم مردمداری جایگاه ویژه‌ای یافت. اولین دفتر روابط‌عمومی در ایران در اواخر دهه ۱۳۲۰ شمسی توسط شرکت نفت ایران و انگلیس تأسیس شد. دکتر حمید نطقی، که به عنوان پدر روابط‌عمومی نوین در ایران شناخته می‌شود، بر اهمیت مردمداری به عنوان فلسفه اصلی این حرفه تأکید داشت. پیش از دهه ۱۳۴۰، واحدهایی با عناوینی مانند «تبلیغات و انتشارات» یا «انتشارات و اطلاعات» فعالیت می‌کردند. پس از سال ۱۳۴۵ شمسی، اصطلاح «روابط‌عمومی» به طور رسمی وارد ساختار اداری ایران شد. در سال ۱۳۴۶ شمسی، اولین مرکز آموزش عالی روابط‌عمومی تأسیس شد که نقش مهمی در تربیت متخصصان این حوزه ایفا کرد.
در طول زمان، جهت‌گیری روابط‌عمومی در ایران از تشریفات به تبلیغات و سپس به ارتباطات تغییر کرد. با این حال، فلسفه روابط‌عمومی همچنان بر مردمداری و شنیدن صدای مردم استوار بوده است. دوره دوم فعالیت روابط‌عمومی در ایران، پس از پیروزی جنبش مشروطه در سال ۱۲۸۷ شمسی آغاز شد و در آن دوره نیز نیاز به تعامل با مردم احساس می‌شد.
با پیشرفت فناوری و ظهور رسانه‌های نوین، روابط‌عمومی نیز دستخوش تحول شد. امروزه، روابط‌عمومی نیازمند ترکیبی از مهارت‌های سنتی و مهارت‌های نوین دیجیتال مانند مدیریت شبکه‌های اجتماعی و تحلیل داده‌های وب است. گسترش رسانه‌های اجتماعی نیز موجب شده تا استراتژی‌های روابط‌عمومی به سمت تعامل دوسویه حرکت کنند.
اهمیت و اصول مردمداری در موفقیت روابط‌عمومی
مردمداری یک ضرورت اخلاقی در روابط‌عمومی ایران است. دکتر نطقی اخلاق را رکن اصلی روابط‌عمومی می‌دانست و بر راستگویی، فروتنی، بردباری و رازداری تأکید می‌کرد. او معتقد بود که روابط‌عمومی باید در خدمت مردم باشد و همواره حقیقت را بیان کند. یک روابط‌عمومی موفق می‌تواند سرمایه اجتماعی را تقویت کند، که این امر نیازمند اعتماد و مشارکت مردم است. کشوری که از حکمرانی خوبی برخوردار است، به روابط‌عمومی ارزش لازم را می‌دهد. مردمداری راهبرد کلیدی روابط‌عمومی است و بدون آن هیچ حکومت، سازمان یا انسانی نمی‌تواند در مسیر توسعه قرار گیرد. روابط‌عمومی که عاشق خدمت به مردم است و منافع آن‌ها را در اولویت قرار می‌دهد، یک روابط‌عمومی سالم است. فلسفه روابط‌عمومی، مردمداری و شنیدن صدای مردم است. هدف غایی مدیریت ناب در روابط‌عمومی، مردمداری است که شامل رهبری مقبول، مدیریت بر قلب‌ها و اخلاق‌مداری می‌شود.
مردمداری برای موفقیت سازمان‌ها نیز اهمیت بسزایی دارد. اگر روابط‌عمومی در سازمانی طرف مردم را بگیرد، نشانه بلوغ آن سازمان است، زیرا تأمین منافع مردم در نهایت به تأمین منافع سازمان نیز منجر می‌شود. بقا و پیشرفت یک سازمان به کارایی و قدرت روابط‌عمومی آن بستگی دارد. آماده کردن افکار عمومی برای اجرای طرح‌ها و ایجاد محیط مناسب برای رشد فضایل اخلاقی کارکنان از اهداف روابط‌عمومی است. بهبود کیفیت فعالیت‌های روابط‌عمومی در مسیر تعالی نیز حائز اهمیت است. موفقیت سازمان‌ها به سطح روابط‌عمومی آن‌ها وابسته است. مردمداری یک اصل مهم برای موفقیت در روابط‌عمومی است. روابط‌عمومی پل ارتباطی سازمان با مخاطبان است و حافظ موفقیت آن محسوب می‌شود.
راهبردهای مردمداری در روابط‌عمومی نوین ایران
در روابط‌عمومی نوین ایران، راهبردهای متعددی برای پیاده‌سازی مردمداری به کار گرفته می‌شود. این راهبردها شامل موارد زیر است:
– تأکید بر ارتباط دوسویه و گفت‌وگو با مردم.
– اولویت دادن به شفافیت و ارائه اطلاعات دقیق و به‌موقع.
– ارزش قائل شدن برای نظرات و بازخوردهای مردم و شنیدن فعالانه آن‌ها.
– ایجاد اعتماد و تقویت حس مشارکت و همکاری با مردم.
– بهره‌گیری از خلاقیت و نوآوری در ارتباط با مخاطبان متنوع.
– استفاده از کانال‌های ارتباطی مختلف از جمله رسانه‌های جمعی، گروه‌های فشار، احزاب سیاسی و ارتباطات بین فردی.
– به‌کارگیری رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی برای تعامل و دریافت بازخورد.
– اتخاذ رویکرد مشتری‌مدارانه در روابط‌عمومی تجاری با تمرکز بر نیازسنجی، برنامه‌ریزی ارتباطی، اجرای فعالیت‌های سودمند برای هر دو طرف و ارزیابی مستمر.
– تأکید بر مسئولیت اجتماعی به عنوان یک جنبه اساسی از روابط‌عمومی و پاسخگو بودن سازمان در قبال جامعه.
– تبدیل روابط‌عمومی از یک ابزار خدماتی به یک ابزار اطلاعاتی با تمرکز بر گفت‌وگو برای ایجاد تفاهم و همدلی.
متخصصان روابط‌عمومی باید به عنوان بازیگران سیاسی عمل کرده و نقش‌های خود را با دقت انتخاب کنند. آن‌ها باید ماهر، متخصص، اخلاقی و هنرمند در برقراری ارتباط با مخاطبان باشند. یک مدیر روابط‌عمومی خوب مدافع حقوق مردم در برابر مدیران خود و مدافع سازمان در برابر مردم است.
نقش مردمداری در کمپین‌های روابط‌عمومی ایران
مردمداری نقش مهمی در طراحی و اجرای کمپین‌های روابط‌عمومی در ایران ایفا می‌کند. کمپین‌های روابط‌عمومی که با هدف افزایش آگاهی انجام می‌شوند، نیازمند توجه به نیازها و خواسته‌های مخاطبان هستند. این کمپین‌ها می‌توانند با ایجاد تعامل بیشتر با مخاطبان، آن‌ها را به برقراری ارتباط با کانال‌های سازمان تشویق کنند. در شرایط بحرانی نیز، کمپین‌های روابط‌عمومی با رویکرد مردمداری می‌توانند به حفظ اعتماد عمومی کمک کنند. شناخت رفتار مخاطبان هدف و نحوه مصرف رسانه‌ای آن‌ها برای موفقیت کمپین ضروری است. استفاده از داستان‌پردازی و تولید محتوای باکیفیت می‌تواند ارتباط عمیقی بین سازمان و مخاطبان ایجاد کند.
رضایت خاطر مردم از طریق ارتباط مناسب با جامعه مخاطبان سازمان، وظیفه اصلی روابط‌عمومی است. مردمداری برای موفقیت در روابط‌عمومی ضروری است. بدون مردمداری، هیچ سازمان یا فردی نمی‌تواند در مسیر توسعه قرار گیرد. رویکرد مردم‌محور می‌تواند به حفظ حمایت عمومی حتی در شرایط دشوار کمک کند. فلسفه روابط‌عمومی، مردمداری و شنیدن صدای مردم است. هدف نهایی مدیریت ناب در روابط‌عمومی، مردمداری است.
جشنواره مردمداری ایران و برگزاری بیست و یکمین کنفرانس بین‌المللی روابط‌عمومی ایران با محوریت «شخصی‌سازی در روابط‌عمومی» نشان‌دهنده توجه به رویکردهای مردم‌محور در روابط‌عمومی ایران است.
چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی مردمداری در روابط‌عمومی ایران
پیاده‌سازی مفهوم مردمداری در روابط‌عمومی ایران با چالش‌های متعددی روبرو است. یکی از این چالش‌ها، گرایش روابط‌عمومی به تمرکز بر رئیس سازمان و تشریفات اداری به جای توجه به مردم است. همچنین، خطر تبدیل شدن روابط‌عمومی به ابزاری صرفاً برای تبلیغات مدیریت وجود دارد. عدم درک صحیح فلسفه روابط‌عمومی توسط برخی فعالان و سازمان‌ها نیز از دیگر موانع است.
نبود یک اتحادیه صنفی قوی و فراگیر برای روابط‌عمومی در سطح کشور، فقدان چارچوب‌های قانونی روشن و دستورالعمل‌های مدیریت بودجه برای روابط‌عمومی، انتصاب افراد غیرمتخصص به عنوان مدیران روابط‌عمومی و کمبود نیروی انسانی آموزش‌دیده، عدم باور و درک کافی از اهمیت روابط‌عمومی در میان مدیران ارشد سازمان‌ها، تمایل برخی مدیران سازمان‌ها به استفاده از روابط‌عمومی به عنوان وسیله‌ای برای تثبیت جایگاه خود به جای خدمت به مردم، وارداتی بودن دانش روابط‌عمومی در ایران و عدم تطابق کامل آن با ساختار اداری و فرهنگی جامعه، کمبود منابع و فرصت‌های مطالعاتی برای کارشناسان روابط‌عمومی، ناهمگونی ترکیب جمعیتی و تحصیلی کارکنان روابط‌عمومی، ضعف در برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌ها و نداشتن استراتژی مشخص، عملکرد جزیره‌ای روابط‌عمومی‌ها و فقدان تعامل سازنده بین آن‌ها، نگاه سطحی و تشریفاتی مدیران ارشد به روابط‌عمومی، نگاه سیاسی و ابزاری به روابط‌عمومی، تغییرات پی در پی در سطوح مدیریتی و عملکرد سلیقه‌ای، و عدم پاسخگویی، شفافیت و صداقت لازم در فعالیت‌ها از جمله چالش‌های پیش روی مردمداری در روابط‌عمومی ایران است.
با وجود این چالش‌ها، فرصت‌های متعددی نیز برای ارتقای مردمداری در روابط‌عمومی ایران وجود دارد. تغییر در چارچوب مفهومی از «رئیس‌مداری» به «مردمداری» در خدمات روابط‌عمومی، توسعه یک درک بومی از مفاهیم روابط‌عمومی، شناخت روابط‌عمومی به عنوان یک عملکرد مدیریتی استراتژیک به جای یک امر حاشیه‌ای، استفاده از آخرین فناوری‌ها و حمایت مدیران سازمان، تمرکز بر ایجاد و حفظ اعتماد در میان مخاطبان، افزایش استقلال حرفه‌ای روابط‌عمومی برای رشد و پیشرفت آن، ترویج استانداردهای اخلاقی و رفتار حرفه‌ای در فعالیت‌های روابط‌عمومی، و تقویت رابطه بین روابط‌عمومی و رسانه‌ها برای جریان بهتر اطلاعات و پاسخگویی از جمله این فرصت‌ها هستند.
پایان سخن
مردمداری در روابط‌عمومی ایران مفهومی فراتر از یک ترجمه ساده است و ریشه در ارزش‌های عمیق فرهنگی و اخلاقی جامعه ایران دارد. این مفهوم که از ادبیات کلاسیک فارسی و آموزه‌های اسلامی الهام گرفته است، به عنوان فلسفه اصلی و زیربنای اخلاقی حرفه روابط‌عمومی در ایران شناخته می‌شود. سیر تاریخی روابط‌عمومی در ایران نشان می‌دهد که اگرچه روش‌ها و ابزارهای این حرفه در طول زمان تغییر کرده‌اند، اما اصل مردمداری همواره به عنوان یک ارزش اساسی مورد تأکید بوده است.
صاحب‌نظران ایرانی در حوزه روابط‌عمومی به طور گسترده‌ای بر اهمیت مردمداری تأکید دارند و آن را کلید موفقیت سازمان‌ها و دستیابی به نتایج اخلاقی در این حرفه می‌دانند. با وجود چالش‌های موجود در پیاده‌سازی کامل این مفهوم، فرصت‌های متعددی برای ارتقای آن در روابط‌عمومی ایران وجود دارد. مطالعات موردی نیز نشان می‌دهد که سازمان‌هایی که رویکرد مردم‌محور را در پیش گرفته‌اند، به موفقیت‌های قابل توجهی دست یافته‌اند. در نهایت، برای توسعه و پیشرفت اخلاقی روابط‌عمومی در ایران، پژوهش‌های بیشتر و کاربرد عملی اصول مردمداری ضروری به نظر می‌رسد.
برای کسب اطلاعات بیشتر درباره اصول مردمداری و مباحث مرتبط با روابط‌عمومی، مطالعه کتاب «اصول مردمداری» که توسط انتشارات کارگزار روابط‌عمومی منتشر شده است توصیه می‌شود. علاقمندان می‌توانند برای آشنایی عمیق‌تر با مفاهیم و راهکارهای مردمداری در روابط‌عمومی، به این منبع معتبر مراجعه کنند.
منابع
روابط‌عمومی چیست؟: https://kpri.ir
روابط عمومی در ایران، چالش ها و فرصت ها – شارا, زمان دسترسی: https://www.shara.ir
روابط عمومی یعنی هنر مردم داری – شارا، زمان دسترسی: https://www.shara.ir
اصل مردمداری در مدیریت روابط‌عمومی و معیارهای آن – موسسه کارگزار روابط عمومی: https://kpri.ir
مردمداری اساس کار روابط عمومی است: https://sedayeanak.ir
اصول کار روابط عمومی از دیدگاه دکتر نظقی: https://iranpr.com
اهمیت “مردم داری” در زندگی اجتماعی/ نشانه های مردم داری چیست – خبرگزاری مهر: https://www.mehrnews.com
اخلاق در روابط عمومی – روابط عمومی ۹۰ فرهنگ و هنر اراک: https://a1351a1391.blogsky.com
یادداشت؛ فلسفه روابط عمومی، مردمداری و شنیدن صدای مردم است – سازمان تامین اجتماعی: https://hamrah.tamin.ir
بسته پیشنهادی اعتلای روابط‌عمومی ایران: https://kpri.ir
جشنواره مردمداری ایران – موسسه کارگزار روابط‌عمومی: https://kpri.ir
امیر آشتیانی: تبیین واقعیت‌ها و ایجاد امید از وظایف روابط عمومی‌ها است: https://37768251.khabarban.com
فلسفه وجودی روابط عمومی، مردم داری و خدمت به مردم است – وزارت کشور: http://www.moi.ir
مقالات روابط عمومی – اخبار روابط عمومی, زمان دسترسی: http://prnews.blogfa.com
موانع توسعه نیافتگی روابط عمومی در ایران – مطالعات فرهنگی و رسانه: https://resaaneh.blogsky.com
الگوی روابط عمومی ایرانی – اثیر: http://athir.blogfa.com
بسم الله الرحمن الرحیم: https://www.rahyaftjournal.ir/
اداره روابط عمومی – دانشگاه اصفهان: https://edu.ui.ac.ir
برنامه ریزی و مدیریت کمپین های روابط عمومی – موسسه کارگزار روابط‌عمومی: https://kpri.ir
شش گفتار روابط‌عمومی نوین – موسسه کارگزار روابط عمومی: https://kpri.ir
دایره‌المعارف روابط‌عمومی – موسسه کارگزار روابط‌عمومی: https://kpri.ir
معرفی کتاب هایی برای افزایش روابط عمومی و ارتباط اجتماعی – وبلاگ طاقچه: https://taaghche.com
بهترین کتاب‌های ارتباطات و روابط عمومی | معرفی کتاب برای افزایش روابط عمومی – فیدیبو: https://fidibo.com
کتاب اخلاق در روابط عمومی اثر اکرم عباسی مقانکی: https://mybooket.com
معرفی کتاب اخلاق در روابط عمومی – عطنا: https://atna.atu.ac.ir