آثار اندیشه‌های نو در مدیریت صنعت و تجارت

دکتر حسام الدین بیان – لازمه بقای هر تمدن اقتصادی، چه کهن و چه نوپا و نورسیده، در گرو تدوین استراتژی‌های کارساز در تولیدات و خدمات به خصوص صنایع استراتژیک سنگین است.

شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)– لازمه بقای هر تمدن اقتصادی، چه کهن و چه نوپا و نورسیده، در گرو تدوین استراتژی‌های کارساز در تولیدات و خدمات به خصوص صنایع استراتژیک سنگین است. با جهش کوانتومی و شکستن دیوار صوت و حرارت و تسخیر لیزر و صنایع لیزری اندیشه شکستن دیوار نور،اندیشمندان را به خود مشغول کرده است. صنایع سایبرنتیک، بایونیک، زمین فضا، لیزر رباط ها شگفتی‌ها آفریده‌اند. نظریه‌پردازان در این راستا مبادرت به تدوین و نگارش کتاب‌های بسیاری کردند.

 

الوین تافلر در کتاب‌های، ضربه‌های آینده (1970)، موج سوم (1980)، جابجایی قدرت (1990)، جنگ و ضد جنگ (1992)، خلاقیت و تمدن آینده (1995)، ژرفترین خیزش‌های صنعتی و تکنیکی نوآوری را نوید داد. می‌بینیم که تولیدات سوار بر امواج زمان، تمدن ریشه در خاک و تمدن ریشه در صنعت را پشت سر گذاشت و امروز تمدن ریشه در اندیشه را مطرح می‌کند. چه خوش گفت عارف ربانی جلال‌الدین مولوی، قبل از چرچیل ـ که به گفته او غربی‌ها زیاد استناد می‌کنند «امپراطوری‌های آینده امپراطوری اندیشه‌هاست»ـ

فرق زشت و نغز از عقل آورید          نی ز چشمی که سیه دید و سپید

ای برادر تو همان اندیشه‌ای              مابقی را استخوان و ریشه‌ای

 

موج انقلاب صنعت، به دنبال موج چند هزار ساله کشاورزی، بیش از سیصد سال نپائید. در عصرفرا الکترونیک سخن از فیزیک افسانه‌ای با گذشتن از فیزیک کلاسیک و فیزیک غیرکلاسیک فعالیت اقتصادی و صنعتی و بازرگانی کلان را با دانش ریاضیات و فیزیک کوانتومی و سوپر سایبرنتیک که مستلزم مدیریت اقتصادی است هم بستر و همراه ساخت. اندیشیمندانی که در فیزیک اتمی و مدیریت صنعتی نامی شده‌اند ـ مثل «گلن سیبرگ»[1] ،«کوزنیتسف[2]» و «کارل ساگان[3]» ـ در این زمینه نظریه‌پردازی‌های پرمحتوا و شیرینی کرده اند که اگر بخواهیم به شرح مختصر آنها بپردازیم مثنوی هفتاد من کاغذ می‌شود. در حقیقت این دانشمندان به سوی یک نوع گرایش مدیریت استراتژیکی هجوم آورده‌اند.به واسطه این هجوم در سایر زمینه‌های علمی نیز تحول ایجاد شد.

 

در سال‌های اخیر در زمینه فناوری زیستی، برای اصلاح محصولات و بهسازی گیاهان و پرورش دام و تکوین میکروارگانیسم‌ها[4]، برای به کار بستن تدابیر ویژه در فرایندهای زیستی با کدهای ژنتیک، روی عوامل حیاتی و توارث پژوهش های شگفت‌آوری انجام گرفته، که در حقیقت دنیای صنعت را متحول کرده است. مهندسان ژنتیک و صنایع ژنتیکی با شناخت «دی ان ا» (DNA)[5] می‌توانند ژن جدیدی را به سلول‌های زنده وارد کنند تا قدرت مقاومت ارگانیزم‌ها را افزایش بدهد، در نتیجه علاوه بر آثار مثبت در دانش پزشکی و فناوری زیستی نباتات، برای بهره‌وری بیشتر از عوامل طبیعت می‌توان جانوران را افزایش داد و ارزش افزوده را بالا برد. جهان اقتصاد و بازارهای جهانی آماده ساخت. صنایع را متحیر و متحول کرد. آثار چشمگیر این تحولات در صنعت اگر به تولید انبوه برسد موجب فراوانی و فقرزدایی شده و فرصت مناسبی را برای رشد و توسعه کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه در زمینه «دی ان ا» بهترین نویدها را برای افزایش محصولات غذایی و صنایع مربوط به آن می دهد. این روند «درمان انفجار فقر[6]» است.

در عصر انقلاب فرا صنعتی انقلاب رباطی شدن[7] فعلا به عنوان پیشتاز تحول‌های شگفت‌آفرین مطرح است. نه تنها اروپا و امریکا بلکه به طور گسترده‌ای ژاپن امروز کاروان سالار این انقلاب شده است به جای نیروی انسانی و جسمانی و تکیه به عضلات انسان‌ها نقش رباط را پر رنگ کرده و به عنوان سرف‌های صنعت (رباط به عنوان چک و اسلواک یعنی کار و کارگر) به کار گرفته است. در سه زمینه روزبه ‌روز این استراتژی گسترده تر می‌شود و چهره صنایع سنگین رادگرگون می‌کند:

 

1-  رباط‌های صنعتی: ماشین‌های ثابتی هستند که به طور منظم وظایف کارگران را در کارخانه ها مثل: جوشکاری، تراشکاری، نقاشی، بسته‌بندی و صافکاری؛ در مزارع میوه‌چینی، جعبه‌بندی‌ها، بارگیری، تخلیه و …، به عهده دارند. به خصوص در صنایع اتومبیل سازی نقش رباط‌ها روز‌به روز شگفت‌آفرین می‌شود.

 

2-  رباط‌های میدانی: با مجهز بودن به گیرنده‌های حساس دارای قدرت حرکت و کنترل از راه دور هستند و می‌توانند بامانورهای ماهرانه در محیط اطراف خود به شعاع گسترده‌ای عکس‌العمل نشان بدهند و در رفع موانع قیام کنند. در کارهای خطرناک که ایمنی انسان را تهدید می‌کند مثل کاوش معادن، آتش‌نشانی، کار بامواد محترقه مثل تی. ان . تی (TNT) ، دینامیت‌ها، حفر چاه‌های نفت و گازها، مقابله با گازهای سمی فعال و …، یکه تاز میدان صنعت بشوند. از رباط‌های میدانی برای بازرسی، نمونه‌برداری، نظافت کارخانه، اکتشاف فضایی، کاوش‌های قعر اقیانوس‌ها، نگهبانی، تصویربرداری‌، اعلام خطر، و هزاران مسائل فردی دیگر می توان بهره گرفت.

3-  رباط‌های هوشمند: که سوپر رایانه‌هایی با هوش مصنوعی و نظام‌های دانشی هستند مشکلات مدیران را در تدوین سیاستگذاریهای استراتژک، تصمیم‌گیری‌های کلان و تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیکی آسان می‌سازند. جراحان را در اتاق عمل، با ضدعفونی کردن ابزار و جابه‌جایی و دردسترس قرار دادن ابزار جر�’احی و دریافت به موقع دارو از داروفروشی، مساعدت‌های بسیاری می‌کنند.

 

اگر یک رباط 24 ساعت کار کند در یک سال می‌تواند هزینه ساخت خودش را تأمین کند. چندی قبل در جهان اعلام شد که یک سوپر رایانه هوشمند در مقابله با قهرمان شطرنج جهان برنده 700 میلیون دلار شده است (تسلط ماشین بر انسان!!).

 

ژاپن در 5 سال اول دهه 1990 دارای 176000 رباط، اروپای غربی 48000، امریکای شمالی 33000 (جمعاً 257000). با محاسبه رباط های اروپای شرقی، برابر آمار سازمان‌های جهانی، 280000 دستگاه رباط صنعتی در دنیا وجود داشت. بدون شک رباط‌سازی در سال‌های بعد سیر صعودی چشمگیری خواهد داشت. ژاپن در صنعت رباط‌سازی و صادرات این صنعت سنگین بسیار فعال‌تر از دیگران است.

رباط‌ها در صحنه صنایع سنگین و خطرآفرین، در گرما و سرما، در دل اقیانوس، در میان گازهای کشنده و سمی ، بدون آسیب‌پذیری به طور خستگی‌ناپذیر جای خود را به روز‌به روز بیشتر باز کرده‌اند. امریکا ، آلمان، سوئد و احتمالاً کشورهای صنعتی 7 خانه با فرهنگ غنی مهندسی صنایع در این میدان حضور دارند. این کشورها در اندیشه رقابت‌های اقتصادی برای بدست آوردن سهم بیشتر در بازارهای جهانی هستند که فعلاً سه قطب بزرگ اقتصادی امریکای شمالی، اروپای غربی و آسیای شرقی در آنها حضور فعال دارند. همه به فکر گسترش این صنعت هستند تا در مقیاس انبوه نقش ماشین‌های بخار و اتوماسیون را بازی کنند. کمی بیشتر از یک قرن پیش، اسب در میدان مسابقه با ماشین بخار، بازنده شد و اسب بخار برنده به نظر می‌رسید اما امروزه این جانشین با رباطی شدن شکل منجسم می‌گیرد و صنایع جهان را متحول و منقلب می‌سازد.