کتابی برای فهم ساده رسانه

برای شناخت رسانه و نظریه های پیرامون آن کتاب «نظریه‌های رسانه،‌ اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی» که دکتر سید محمد مهدی زاده نوشته شده است؛ پیشنهاد خوبی می تواند باشد.

“نظریه‌های رسانه،‌ اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی” کتابی برای فهم ساده رسانه

 

شارا– برای شناخت رسانه و نظریه های پیرامون آن کتاب «نظریه‌های رسانه،‌ اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی» که دکتر سید محمد مهدی زاده نوشته و انتشارات همشهری منتشر کرده است؛ پیشنهاد خوبی می تواند باشد.

 کتاب «نظریه‌های رسانه،‌ اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی» که امروز یکی از منابع اصلی کنکور کارشناسی ارشد علوم ارتباطات بویژه گرایش مدیریت رسانه نیز هست با نگاهی جامع به مسئله رسانه به مسائل پیرامونی آن پرداخته است. این کتاب که تجمیع سه جزوه درسی دکتر مهدی زاده در دانشگاه علامه طباطبایی است. این کتاب شامل مقدمه و 11فصل می‌باشد که این فصل‌ها عبارتست: از 1- چیستی نظریه: تعریف، نقش و اهمیت 2- نظریه ارتباطات و تحول تاریخی: رسانه و مدرنیته 3- نظریه اجتماعی – رفتاری: کارکردها و آثار پیام‌های ارتباطی  4- نظریه هنجاری رسانه 5- نظریه ساختارگرایی و نشانه شناسی 6- نظریه تعامل‌گرایی و ساخت‌یابی  7- نظریه فمینیستی رسانه: رسانه و جنسی 8- نظریه اقتصاد سیاسی، صنعت فرهنگ و مطالعات پسا استعماری 9- نظریه مخاطب: مطالعات فرهنگی و مخاطبان فعال 10-نظریه پست مدرنیسم و ارتباطات: رسانه، تصویر و وانمایی 11-نظریه رسانه‌های جدید.

از جمله ویژگی‌های مهم این کتاب،‌ زبان ساده و دانشگاهی آن است. این زبان به ویژه وقتی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم بسیاری از این اندیشمندان،‌ به ویژه ساختارگراها و نیز پست مدرنیست‌ها،‌ زبانی دشوار و گاه غیرقابل فهم دارند و در بسیاری موارد،‌ برگردان آنها به زبان معیار فارسی، بسیار سخت است. ولی مهدی زاده به ترجمه نوشته‌های خارجی اکتفا نکرده،‌ بلکه نظریات و نوشته‌های دیگران را به زبان خود و به فارسی نگاشته است. نتیجه کار این شده که کتاب به‌ زبانی روان و ساده وقابل فهم به رشته تحریر در آمده است .گذشته از این،‌ نویسنده به روال کارهای دانشگاهی،‌ منابع خود را در متن و پایان کتاب آورده است که خود کتاب‌شناسی خوبی برای مطالعه بیشتر در این حوزه می باشد.

 

مقدمه

حضور و گستردگی رسانه در سپهر عمومی و انباشت و فوران نشانه ها و تصاویر رسانه ای در همه شئون زندگی چون اقتصاد،‌ سیاست، فرهنگ و… و تولید و توزیع معانی، به رسانه ای شدن فرهنگ،‌سیاست و اجتماع منتهی شده است. به این معنا که امروزه، رسانه ها صرفاً به عنوان یکی از نهادهای فرهنگی و اجتماعی و موثر بر دیگر قلمروها تلقی نمی شوند،‌ بلکه فضا و چارچوبی فراهم می آورند که فرهنگ، سیاست و اجتماع در آن جَرَیان می یابد.

به گونه ای که تقسیم بندی ها و گونه سازی های تاریخی و اجتماعی عمدتاً حول محور ارتباطات و رسانه شکل می گیرد و نامگذاری برهه های زمانی چون دهکده جهانی، جامعه اطلاعاتی، جامعه شبکه ای و… بر بنیان خصلت ها و ویژگی های ارتباطی و رسانه ای صورت می گیرد.

پس از اشاره به تعاریف نظریه و نقش و اهمیت آن در فهم پدیده ها در فصل اول

در فصل دوم،‌ نظریه هایی با نگاه پدیدار شناسانه به رسانه ها وفهم تاریخی نقش و تأثیر آن ها در شکل گیری جهان مدرن و نیز نقد ادبی و هنری پیامدهای این جهان نو ظهور و محصولات و فرآورده‌های رسانه‌ای،‌ در قالب نظریه رسانه‌ای مدرنیته و نقد مدرنیتی رسانه آورده شده است.

فصل سوم به نظریه هایی اختصاص دارد که بر بنیان رویکردهای اجتماعی و رفتاری و روش های تجربی و کمی به آثار و کارکردهای محتوای ارتباطی بر جامعه در سطوح فردی و اجتماعی تأکید می ورزند.

نگارنده این کتاب بدون ادعای کامل و جامع بودن اثر، سعی کرده است مجموعه نظریه‌های رسانه را به گونه‌ای دسته بندی و ساماندهی کند که به دور از پراکندگی و آشفتگی،‌ متنی منظم و مسنجم فراهم آورد تا خواننده بتواند درکی منطقی و منظم از رویکردهای نظری در این قلمرو داشته باشد.

اولویت این اثر پرداختن به نظریه‌های ارتباطات جمعی و رسانه بوده است و نظریه‌های ارتباطات و توسعه،‌ ارتباطات بین المللی و میان فرهنگی،‌ ارتباطات انسانی و … را باید در آثار دیگر جست‌وجو کرد.

این اثر، فراتر از نظریه های اجتماعی و رفتاری که چارچوب مرسوم کتاب های نظریه های ارتباطات است، به نظریه های ساختگرایی، تعامل گرایی، فرهنگی، پسامدرن و … نیز پرداخته است تا خوانندگان را با رویکردهای نظری جدید آشنا کند.

 

فصل اول

چیستی نظریه : تعریف، نقش و اهمیت

نظریه ها ارکان اساسی علوم را تشکیل می دهند،‌زیرا تمام تفسیرها و تحلیل های ما از پدیده های طبیعی و اجتماعی در قالب نظریه ها صورت می گیرد. بدون ذهن مسلح به نظریه، قادر به درک علمی از جهان پیرامون خود نیستیم. نظریه به داده ها و مشاهدات هر فرد نظم، ترتیب و میدان دید می دهد. وی می نویسد: «نظریه پردازی یعنی گردهم آوردن تکه ها و قطعات زیادی از تجارب و رویدادها به گونه ای که الگوی آن ها را مشاهده کنیم؛ و احتمالاً درک زنجیره علل یا به زبان دیگر، درک این که مردم برای آن چه انجام داده اندچه دلایلی دارند» (اینگلیس،1377:4)

نظریه وار صحبت کردن یعنی صحبت کردن با هدف درک چیزی. نظریه، خالق درک جدیدی است و بدین خاطر خالق نوع جدیدی از دانش است که به نوبه خود، اقدام جدید را امکان پذیر می سازد»

کوین ویلیامز در تعریف نظریه می نویسد: « نظریه بخشی از کوشش محققان برای قابل فهم کردن رویدادهایی است که پیرامون آن ها جریان دارد.

هدف نظریه، تشریح و کمک به درک و تفسیر پدیده ها و ارائه رهنمودهایی است تا نشان دهد که چرا چنین پدیده هایی به شیوه هایی خاص اتفاق می افتد. (ویلیامز، 1386:14).

وی توسعه نظریه ها، مفاهیم و چشم اندازها را برای درک و فهم رسانه ها ضروری می داند.

در تعریفی دیگر، استیفن لیتل جان (1384) نظریه را تلاش در جهت توصیف، تبییت و تفسیر یک تجربه، پدیده و رویداد تعریف می کند.

لیتل جان دو کلیت را درباره نظریه ها مطرح می کند.1- انتزاعی 2- ساختاری

«پردازش مفهوم اساساً در وجود انسان هاست. تمام دنیای نمادین با تمام شناخته ها و ناشناخته های آن، از شکل گیری مفاهیم نشأت می گیرند. بنابراین یکی از اهداف نظریه، ارائه مفاهیم مفید و مناسب است» (لیتل جان، 1384:4-73)

جولیا وود (2000)، اهداف نظریه پردازی در حوزه علوم انسانی را « توصیف» ، «تبیین» ، «پیش بینی یا درک» و « اصلاح یا تغییر»‌پدیده های اجتماعی و انسانی بیان می کند. وی گام اول در شناخت و معرفی یک پدیده را توصیف آن پدیده می داند که الزاماً انعکاس بی طرفانه واقعیت عینی نیست، بلکه دارای بُعد ذهنی است.

تبیین، کوششی برای فهم چرایی و چگونگی رفتار و عملکرد پدیده ها و شناسایی روابط {علی} بین آن هاست. سومین هدف نظریه پردازی، پیش بینی و کنترل است که پس از شناخت روابط قانونمند و علی بین پدیده ها صورت می گیرد.

 

نقش ها و کاربردهای نظریه

اندیشمندان و پژوهشگران عرصه علم و معرفت بر نقش و اهمیت نظریه در علم اتفاق نظر دارند و هریک نقش هایی را برای آن برمی شمارند. لیتل جان نقش های هشتگانه زیر را برای نظریه برمی شمرد:

1- اولین نقش نظریه، تنظیم و خلاضصه کردن دانش است.

مزایای این نقش: محقق می تواند برای هر تحقیقی از دانش منظمی که دانش پژوهان پیشین به دست آورده اند استفاده کند.

2- دومین نقش نظریه، تمرکز است. بر بعضی از متغیرها و روابط آن‌ها تأکید و بقیه موارد را خارج می‌کنند.

3- سومین نقش نظریه، روشن کردن یا توضیح مشاهدات است: نظریه علائمی برای نفسیر، توضیح و درک پیچیدگی روابط انسان ارائه می‌دهد.

4- چهارمین نقش نظریه پیش بینی است. اکثر نظریه‌ها به نظریه‌پرداز امکان پیش‌بینی حوادث ورویدادها را می‌دهند.

5- پنجمین نقش نظریه، نقش کاوشگرانه آن است. این نقش نظریه در کمک به کشف مطالب به منظور کسب شناخت بیشتر و گسترش هریک از نقش‌های دیگر آن بسیار مهم و حساس است.

6- نظریه‌ها نقش ارتباطی ضروری و لازمی دارند. نظریه چارچوبی برای ارتباطات و محل آزادی برای بحث، تبادل نظر و انتقاد فراهم می‌آورد.

7- هفتمین نقش نظریه،‌ کنترل است. این نقش از پرسش‌های ارزشی حاصل می‌شود که در آن‌ها نظریه‌پرداز می‌کوشد تأثیر و خصوصیات رفتاری خاص را مورد قضاوت و بررسی قرار دهد.

8- نقش نهایی نظریه،‌ حالت زایشی آن است. این نقش به معنای استفاده از نظریه در جهت برخورد بازندگی فرهنگی حاکم و ایجاد راه‌های جدید زندگی و به معنی استفاده از نظریه برای رسیدن به تحول است.

لیتیل جان علاوه بر برشمردن نقش‌های هشتگانه برای نظریه،‌ چهار کاربرد نظریه را چنین بیان می‌کند:

1- نظریه‌ها به ما کمک می‌کنند تا ببینیم.

2- نظریه‌ها به ما کمک می‌کنند جستجو کنیم.

3- نظریه‌ها به ما کمک می‌کنند انتقاد کنیم.

4- نظریه‌ها به ما کمک می‌کنند عمل کنیم.

آزمون نهایی هر نظریه این است که درک ما را از جهانی که د رآن زندگی می‌کنیم تا چه حد گسترش می‌دهد. آزمون هر نظریه در عرصه ارتباطات و رسانه هم این است که درک ما را از نقش و تأثیر رسانه‌ها و ارتباطات در زندگی روزمره تا چه حد بسط می‌دهد. نظریه خوب کمک می‌کند تا دانش ما از رسانه‌های جمعی گسترش یابد (ویلیامز،‌1386: 22).

با شناخت انواع نظریه‌های رسانه و درک آن‌ها، امکادن تفسیر رخدادها به شیوه‌هایی قابل انعطاف‌تر،‌ سودمند‌تر و مشخص‌تر فراهم می‌آید.

 

فصل دوم

نظریه ارتباطات و تحول تاریخی: رسانه و مدرنیته

یکی از تقسیم‌بندی‌های رایج در ادبیات علوم اجتماعی،‌ تفکیک و تمایز بین جوامع سنتی و مدرن یا به عبارتی،‌ سنت و مدرنیته است. مدرنیته بر پیشرفت‌های اجتماعی،‌ اقتصادی، سیاسی و فناورانه‌ای دلالت دارد که به عنوان مشخصه‌های انتقال از جوامع سنتی به تمدن مدرن شناخته می‌شود. در تعریف و ترسیم ویژگی‌های دوران مدرن و پیشامدرن،‌ نظریه‌پردازان حوزه‌های مختلف سیاسی،‌ اجتماعی و… هریک شاخص‌هایی را ذکر کرده‌اند.

مؤلفه‌های تأثیرگذار در فهم جهان مدرن،‌ مفاهیم زمان و مکان و جدایی این دو از یکدیگر است.

اما در جهان مدرن به ویژه از اواخر قرن بیستم، رابطه زمان و مکان دگرگون و زمان از مکان جدا شده است. زمان و مکان شدیداً فشرده شده‌اند. به گونه‌ای که زمان کوتاه‌تر و مکان کوچک‌تر شده است. رابرتسون (1992) این وضعیت را فشردگی جهان،‌ هاروی (1989) آن را فشردگی زمان – مکان و گیدنز (1-1990) این فرایند را جدایی زمان از مکان می‌نامد (مونژ، 1387: 764).

«زمان مشابه» به «مکان مشابه» نیاز داشت. با جدا شدن زمان و مکان که با رسانه‌های فنی میسر شد، تجربه هم زمانی از شرط هم مکانی جدا شد.

هم زمانی در مکان گسترش یافت و از نظر دیدگاه‌ و بُرد،‌ جهانی شد» (تامپسون، 1379:8-47).

گیدنز (1377) معتقد است درباره جدایی فضا – زمان از مکان باز اندیشانه مدرنیته را مطرح نمود.

بازاندیشی در نظر گیدنز، به معنی تغییر کنش انسانی در پرتو شناخت جدید و یک نیروی بنیادی در دوران مدرن است. او نقش رسانه‌های جدید را در این بازاندیشی بسیار اساسی می‌داند و معتقد است که بسط جهانی نهادهای مدرنیته،‌ بدون جمع آمدن دانشی که رسانه‌ها ارائه می‌دهند،‌ امکان پذیر نبود.

یکی از موضوعات مورد مجادله، تاریخ شروع مدرنیته است. بعضی تاریخ مدرنیته را ظهور اندیشه روشنگری {به عنوان عصر عقل} در قرن هجدهم و برخی نیز شروع سرمایه‌داری در قرن شانزدهم می‌دانند. اما در خصوص مباحث مربوط به نظریه رسانه، ظهور مدرنیته حول و حوش نیمه دوم قرن پانزدهم میلادی یعنی اختراع و گسترش نخستین فناوری رسانه یا همان ماشین چاپ و مطبوعات چاپی است.

مارشال برمن در کتاب تجربه مدرنیته (1384)،‌ به سه مرحله مدرنیته اشاره می‌کند: نخست،‌ آغاز قرن شانزدهم تا پایان قرن هجدهم که در آن مردم زندگی مدرن را تجربه می‌کنند. آنان هنوز به درستی نمی‌دانند که چه برسرشان آمده است و با بیم و امید،‌ واژگان مناسب وضعیت جدید خویش را در تاریکی جستجو می‌کنند و درک آنان از اجتماع مدرن نیز ناچیز است. مرحله دوم، عصر شروع انقلاب در دهه 1790 با انقلاب فرانسه و گذر به قرن نوزدهم است. عصری که عامه مردم به طور ناگهانی و دراماتیک به درون زندگی مدرن آمدند. همه آحاد مردم در این احساس شریکند که در عصری انقلابی زندگی می‌کنند،‌ عصری که تمامی ابعاد شخصی، اجتماعی و سیاسی حیات بشری را دستخوش تغییر می‌کند. در مرحله سوم در قرن بیستم،‌ جهانی شدن زندگی مدرن به ظهور مدرنیسم به عنوان شکل هنر رادیکال وصل شد.

گسترش وسیع مدرنیزاسیون تحت عنوان سرمایه‌داری صنعتی، منادی فرهنگ مدرنیسم بود. مدرنیسم همان مدرنیته نیست. مدرنیسم به ویژه اشاره‌ای است به هنر و نگارش جدید از 1890 تا 1940 میلادی. هنر،‌ ادبیات و نقد مدرنیستی مبتنی بر این ایده است که ابتکار و خلاقیت فردی،‌ مورد تهدید محیط خصمانه سیاست‌های ظالمانه،‌اقتصادهای پیشرفته،‌ فناوری و دیگر نیروهای اجتماعی از جمله رسانه‌‌های جمعی است.

رویکردهای مشمول نقد مدرنیستی رسانه، رسانه‌ها و ارتباطات جمعی را عامل فروپاشی نظم اجتماعی و زوال فرهنگی می‌دانند. این فصل ترکیب ایده‌های نظریه پردازان رسانه‌ای مدرنیته و نقد مدرنیستی رسانه است.

 

هارولداینس: سوگیری ارتباطات

هارولد اینیس با طرح مفهوم «سوگیری ارتباطات» برای فناوری‌های ارتباطی و رسانه‌ای،‌ سوگیری نسبت به «زمان» و «مکان» قائل است. او رسانه‌های دارای سوگیری نسبت به زمان مانند پوست،‌ سفال و سنگ را سنگین،‌ ماندگار و با دوام و در مقابل، رسانه‌های دارای سوگیری نسبت به مکان مانند کاغذ و پاپیروس را سبک و کم دوام می‌داند. از دید او، رسانه‌های وابسته به زمان سنگین و دیرپا، یا مانند سنت گفتار، با دوام بودند و به سختی از بین می‌رفتند. اما رسانه‌های وابسته به مکان،‌ سبک و قابل حمل بودند و امکان توسعه در مکان را داشتند.

 

مارشال مک لوهان: رسانه، پیام است

مارشال مک لوهان عامل اساسی تحولات تاریخی و اجتماعی را نظام‌های ارتباطی و نوع رسانه در انتقال پیام می‌داند. به نظر او، عامل اول یعنی نظام ارتباطی، تعیین کننده عامل دوم یعنی محتوای پیام است. او مبانی اساسی نظریه خود را در یک جمله بیان می‌کند: رسانه،‌ پیام است.

 

والتر بنیامین: هنر و باز تولید مکانیکی

بنیامین اذغان می‌کند که با از میان رفتن عنصر اصیل هنر یعنی «هاله»، اثر هنری به جای تکیه بر مهمترین کارکردی که تاکنون داشت یعنی کارکرد آیینی؛ به پراکسیس (عمل اجتماعی) دیگری چون سیاست وابسته می‌شود. سیاسی شدن زیبایی شناسی، منش گریز ناپذیر دوران باز تولید و تکثیر مکانیکی است.

هاله اثر هنری دارای سه ساحت است:1) اثریکه و خاص است؛ 2) با ما فاصله دارد؛
3) و جاودانی به نظر می‌رسد.

نظر بنیامین درباره «هاله» مبتنی بر این ادعاست که وجود اثر هنری با ارجاع به هاله آن، از کارکرد آیینی آن جدا نیست.

برای مثال، نقاشی لبخند ژوکوند اثر لئوناردو داوینچی،‌ روزی والا بود،‌ یعنی تجلی و ارزش آیینی داشت؛‌ با ما فاصله داشت،‌ در موزه لوور بود و باید به زیارتش می رفتیم،‌ یکی بیشتر نبود،‌ همان که به دیواری از لوور آویزان بود و در آن حالت مقدس و رمزآلود، جاودانه می‌نمود؛ اما امروز چنین نیست،‌ بلکه پوستری چاپی با کیفیتی عالی است که هرکس با بهایی اندک آن را می‌خرد و به دیوارخانه آویزان می‌کند (احمدی، 1376:6-65).

 

جان تا مپسون: رسانه و مدرنیته

او در باره نقش رسانه‌ها در صورت بندی‌های فرهنگی و اجتماعی جهان مدرن،‌ به نقش این رسانه‌ها در کالایی‌سازی اشکال و صور نمادین و تضعیف اقتدار دینی اشاره می‌کند و می‌نویسد: «ظهور صنایع رسانه‌ای به عنوان پایه‌های جدید قدرت نمادین،‌ فرایندی است که می‌توان سابقه آن را در نیمه دوم قرن پانزدهم جستجو کرد. در طول این زمان بود که تکنیک‌های چاپ در سراسر مراکز شهری اروپا گسترش یافت.

تامپسون با اشاره به نقش صنعت چاپ د رتضعیف اقتدار دینی کلیسا و ظهور و گسترش اصلاحات مذهبی در غرب می‌افزاید:«کلیسا در سال‌های اولیه صنعت چاپ به شدت از تولید شیوه‌های جدید تکثیر متون حمایت می‌کرد.

وی در این کتاب،‌ رسانه‌ها را از جمله عوامل ظهور و تکامل مدرنیته،‌ بسط و گسترش اقتصاد و تجارت سرمایه‌داری، شکل‌گیری نظام‌های سیاسی دولت – ملت، تقویت جهانی‌سازی،‌ توسعه فرایند معناسازی و شکل‌گیری هویت شخصی مدرن و صورت‌بندی اشکال جدید تعامل اجتماعی معرفی می‌کند.

 

یورگن هابرماس: رسانه و حوزه عمومی

یورگن هابرماس در کتاب دگرگونی ساختاری حوزه عمومی به تبیین پیدایش تاریخی اجتماعی افکار عمومی طبقه متوسط و بورژوا و استقلال نسبی آن از سلطنت مطقه در اروپای قرون هجدهم و نوزدهم می‌پردازد.

وی حوزه عمومی یا به بیان صحیح‌تر، آن‌چه «حوزه عمومی بورژوایی در وهله اول قلمرویی بود که در آن افراد خصوصی گردهم می آمدند و «عموم» را شکل می‌دادند. آن‌ها به تدریج توانستند حوزه عمومی تحت کنترل دولت را زیر سیطره خود در آورند و اقتدار آن را به چالش بکشند (هابرماس، 1384:53).

 

 

فردیناند تونیس: کمین شافت و گِرل شافت

فردیناند تونیس ریشه جامعه جدید را در انواع تازه ارتباط می‌داند. به عبارتی،‌ وی معیار تفکیک و تمایز میان جهان قدیم و جهان جدید را نه در سازمان یا ساخت نهادین و عوامل بیرونی، بلکه در روابط میان افراد جستجو می‌کند. تونیس با تمایز میان گمین شافت (اجتماع) و گزل شاف (جامعه) بر تحول روابط اجتماعی تأکید دارد.

گمین شافت به نوعی سازمان اجتماعی گفته می شود که مشخصه آن روابط نزدیک میان فردی و احاسات دو سویه پیوند دهنده‌ای است که انسان‌ها را به عنوان اعضای یک کلیت اجتماعی گردهم می‌آورد. گمین شافت، کنترل اجتماعی قوی ولی غیررسمی است و از طریق سنت از جمله سنت دینی، خانواده و دوستان عمل می‌کند. در مقابل، مشخصه گزل شافت شکل بروکراتیک‌تر و غیر شخصی‌تر سازماندهی و کنترل اجتماعی ناشی از قرارداد {اجتماعی} به پشتیبانی دولت است.

 

دیوید رایزمن: از قطب‌نما تا گردش‌نما

دیوید رایزمن در کتاب توده تنها با اشاره به پیامدهای سوء فناوری‌های رسانه‌ای و مظاهر پیشرفت مدرنیته،‌ سویه تاریک آن را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد.

وی با اتخاذ دیدگاهی فرهنگی و توجه به نوع شخصیت در تقسیم‌بندی مراحل زندگی بشر،‌ سه نوع شخصیت را از هم تفکیک می‌کند: شخصیت سنت راهبر،‌ شخصیت درون راهبر و شخصیت دگر راهبر.

مشخصه شخصیت سنت راهبر،‌ فقدان تحرک اجتماعی و پیوندهای نسبتاً ثابت طایفه‌ای و قبیله‌ای است.

مشخصه شخصیت درون راهبر،‌ تحرک شخصی در حال رشد، افزایش ثروت و فرصت‌های شغلی و جهت‌گیری به سوی درون است.

ویژگی شخصیت دگرراهبر،‌ جهت‌گیری تحت تأثیر نیروهای بیرونی وتوجه به «دیگران» است.

 

اف.آر.لیویس: تمدن توده‌وار

مدرنیسم، سنتی ادبی و زیبایی شناختی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم بود که بیانگر نوعی بدبینی نسبت به مدنیته و فناوری است. به عنوان مثال، نمایشنامه‌های برشت،‌ نمایشنامه‌هایی مدرنیستی در حمله به فاشیسم و حرص و آزسرمایه‌داری است.

لیویس نسبت به پیامدهای تمدن مدرن بدبین بود و مدرنیته را عامل فروپاشی «نظم جاری» می‌دانست. او در کتاب تمدن توده‌وار و فرهنگ اقلیت (1930) علیه فرهنگ توده‌وار موضع گرفت و آن را ثمره منفعت طلبی و جذب نازلترین وجوه مشترک میان توده مردم نامید. لیویس به ویژه نگران ورود کالاهای فرهنگی امریکایی نظیر فیلم‌های هالیوودی و رمان ارزان و عامه‌پسند بود.

 

ریچارد هوگارت،‌ نظریه‌پرداز فرهنگ معاصر انگلیسی

به زعم وی، ویژگی اصلی فرهنگ قدیم طبقات پایین، احساس همبستگی و پیوندی بود که آن فرهنگ میان مردم ایجاد می‌کرد. از آن‌جا که آن فرهنگ برخاسته از علایق و تلخی‌ها و شیرینی‌های زندگی آن‌ها بود،‌ آیینه تمام نمای کلیت زندگی‌شان نیز به شمار می‌رفت. فرهنگ قدیم،‌ فرهنگ جماعتی است؛ در حالی که فرهنگ سرگرمی مدرن،‌ فرهنگ توده‌‌ای است؛ یعنی برخاسته از علایق جماعت نیست (بشریه، 1379:58).

هوگارت، کارکرد رسانه‌های جمعی را دخل و تصرف در فرهنگ اصیل ورواج فرهنگی مصنوعی، بی‌رنگ و رو و پیش‌پا افتاده می‌داند. فرهنگ برآمده از رسانه‌های جممعی، فرهنگ توده‌وار است که سیراب کننده روح نیست،‌ بلکه تجارت زده و انتزاعی است.

 

ریموند ویلیامز: فناوری و شکل فرهنگ

مطبوعات چاپی در قرن پانزدهم میلادی ظهور کرد،‌ اما تعداد افرادی که توانایی خواندن و نوشتن داشتند تا مدت‌ها ثابت بود و سیصد سال پس از اختراع گوتنبرگ،‌ سوادآموزی به طور گسترده در میان طبقه متوسط بریتانیا گسترش یافت»

ویلیام تأکید دارد که با ذکر نمونه‌های تاریخی از ابداعات و اختراعات در ارتباطات جمعی نشان می‌‌دهد که هر تکنولوژی قبل از آن که ابداع شود،‌ با توجه به اهداف برنامه‌ریزی شده قبلی، پیش‌بینی شده بود.

از نظر ویلیامز،‌ تاریخ تلویزیون با تاریخ «برق» مرتبط و درهم تنیده است،‌ و تاریخ برق خود با تاریخ سرمایه‌داری صنعتی مرتبط است.

به نظر او، تکنولوژی از هر نوع و نه فقط تکنولوژی رسانه‌ای،‌ گسترش دهنده اهداف نظامی، تجاری و سیاسی است.

 

فصل سوم

نظریه اجتماعی – رفتاری: کارکردها و آثار پیام‌های ارتباطی

نظریه کارکرد پیام‌های ارتباطی

امیل دورکیم با نگاهی کراکردی به جامعه و تشبیه آن به ارگانیسم موجود زنده،‌ ضمن تأکید بر نظم و انسجام اجتماعی، بر اهمیت ارتباط در فرایند حفظ و تحول جامعه و نقشی که این ارتباط در تولید و باز تولید اجماع و توافق در مورد مسائل و حفظ تعادل در جامعه ایفا می‌کند،‌ اشاره دارد.

کوین ویلیامز، مشخصه‌های کراکردگرایی و کارکرد رسانه‌ها را چنین برمی‌شمارد:

1. کارکردگرایی به جامعه به عنوان نظامی از عناصر و بخش‌های به هم پیوسته با فعالیت‌های مرتبط به هم،‌ مداوم و از پیش تعریف شده می‌نگرد.

2. چنین جامعه‌ای به سمت تعادل پویا تمایل دارد و اگر ناهماهنگی در آن رخ دهد‌، نیروهای درون جامعه برای استقرار دوباره نظم دخالت می‌کنند.

3. تمامی فعالیت‌های مرتبط به هم،‌ مداوم و از پیش تعریف شده جامعه، در حفظ تعادل سهیم هستند.

4. بعضی از فعالیت‌های از پیش تعریف شده و مداوم جامعه،‌ برای بقای آن ضرورت دارند.

5. رسانه‌های ارتباط جمعی یکی از فعالیت‌های از پیش تعیین شده و مداوم هستند و در حفظ ثبات و تعادل جامعه نقش دارند.

6. ارتباط جمعی یکی از عناصر لازم و ضروری ساختار جامعه است و جامعه بدون آن نمی‌تواند به حیات خود ادامه دهد.

7. وسایل ارتباط جمعی در صورت خلق بی‌نظمی و ناهماهنگی،‌ دارای کژ کارکرد می‌شوند (ویلیامز، 1386:62).

یکی از محققانی که به طور جدی به نقش و کارکرد پیام‌های ارتباطی در جامعه توجه کرده است،‌ هارولدلاسول محقق ارتباطات و وی سه کارکرد «نظارت بر محیط»،‌ «همبستگی اجتماعی» و «انتقال میراث فرهنگی» را برای مطبوعات و رسانه‌ها بر می‌شمارد (لاسول، 1383:59).

کارکردهای اجتماعی رسانه ها عبارتست از : 1) اطلاعات 2) همبستگی«ارتباط» 3) تداوم «استمرار» 4) سرگرمی 5) بسیج

نظریه های پیام ارتباطی عبارت است از:

 

1) نظریه تزریقی

نظریه تزریقی،‌ مصداق الگوی تأثیر مطلق محتوای رسانه‌ای برنگرش و رفتار مخاطبان است. این نظریه گویای آن است که پیام‌های رسانه‌ای به طور یکسان و یکنواخت به همه مخاطبان می‌رسد و تأثیری مستقیم و فوری برجای می‌گذارد.

به عبارتی،‌ نظریه تزریقی وسایل ارتباط جمعی را دارای مطلق، مستقیم و فوری بر مخاطب می‌داند.

نظریه تزریقی نشأت گرفته از نظریه رفتارگرایی یا الگوی محرک – پاسخ در روان‌شناسی است که در اوایل سده بیستم،‌ انگاره مسلط بود.

ویژگی‌های اصلی این نظریه بدین قرار است:

1. مخاطبان به طور مستقیم و بدون میانجی ساختار اجتماعی یا گروهی با رسانه‌ها در ارتباط هستند.

2. مخاطبان به صورت مجموعه همسان و یکپارچه و از نظر وزن و ارزش،‌ «برابر» فرض می‌شوند {ویژگی‌های متمایز فردی و اجتماعی آن‌ها نادیده گرفته می‌شود}.

3. رسانه‌ها قدرت تأثیرگذاری بالایی دارند (همان: 3-72).

 

2) نظریه استحکام یا تأثیر محدود

نظریه استحکام، تأثیر پیام‌های ارتباطی برنگرش و رفتار مخاطب را محدود و عمدتاً در جهت تقویت و استحکام عقاید و باورهای قبلی می‌داند.

این نظریه برخلاف نظریه ترزیقی،‌ جریان ارتباط را دو مرحله‌ای می‌داند که طی آن پیام‌های ارتباطی از رسانه‌ها به واسطه‌هایی به نام «رهبران افکار» می‌رسد و از آن‌جا به میان مردم (پیروان) منتقل می‌شود.

 

3) نظریه یادگیری اجتماعی و جامعه پذیری

تأثیر رسانه‌های جمعی در زندگی روزانه شهروندان، محدود به تقویت یا تغییر نگرش‌ها و رفتارها نیست،‌ بلکه می تواند منجر به کسب ارزش‌ها و نگرش‌ها و الگوهای رفتاری شود که از آن به آثار اجتماعی رسانه‌ها تعبیر می‌کنند. یکی از نظریه‌های مربوط به آثار اجتماعی رسانه‌ها، نظریه یادگیری اجتماعی آلبرت باندورا (1986) است که به طور ویژه با ارتباط جمعی در ارتباط است.

براساس این نظریه،‌ انسان‌ها بیشتر آن‌چه‌را که برای راهنمایی و عمل در زندگی نیاز دارند‌، صرفاً از تجربه و مشاهده مستقیم یاد نمی‌گیرند، بلکه عمده آن‌‌ها به طور غیر مستقیم و به ویژه از طریق رسانه‌های جمعی آموخته می‌شود(مک کوایل، 2006:493). ادعای اصلی باندورا این است که بیشتر رفتارهای آدمی به صورت مشاهده رفتاردیگران و از طریق الگو‌برداری یادگرفته می‌شود.

نظریه یادگیری اجتماعی به طور گسترده‌ای برای مطالعه تأثیر رسانه‌ها بر خشونت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چهار فرایند اصلی یادگیری اجتماعی در الگوی باندورا عبارتند از : توجه،‌ حفظ و یادآوری، تولید {عملی} و انگیزش. نقطه شروع یادگیری یک رویداد،‌ مشاهده مستقیم یا غیر مستقیم است.

خلاصه این که،‌ رسانه‌های جمعی به خصوص رسانه‌های تصویری،‌ منبع اصلی یادگیری اجتماعی هستند.

 

4) نظریه برجسته سازی

به این معنا که رسانه‌ها با برجسته ساختن بعضی از موضوع‌ها و رویدادها،‌ برآگاهی و اطلاعات مردم تأثیر می‌گذارند.

گرچه نمی‌توانند تعیین کنند که مردم «چگونه» بیندیشند،‌ اما می‌توانند تعیین کنند که «درباره چه» بیندیشند.

منظور از برجسته سازی رسانه‌ها این است که رسانه‌ها، به ویژه در اخبار و گزارش‌های خبری و برنامه‌های مستند،‌ این قدرت را دارند که توجه عموم را به مجموعه‌ای از مسائل و موضوعات معین و محدود معطوف سازند و از مسائل و موضوعات دیگر چشم‌پوشی کنند. فرایند برجسته‌سازی از سه اولویت رسانه، اولویت عموم و اولویت سیاسی و رابطه بین این سه شکل می‌گیرد.

 

5) نظریه مارپیچ سکوت

عامل دیگری که وارد عمل می‌شود، «مارپیچ سکوت» است. به این معنا که در خصوص یک موضوع مناقشه‌انگیز، افراد درباره توزیع افکار عمومی حدس‌هایی می‌زنند. آن‌ها سعی می‌کنند دریابند که آیا در اکثریت قرار دارند یا در اقلیت؛ و سپس می‌کوشند تعیین کنند که آیا تغییر افکار عمومی در جهت موافقت با آن‌هاست یا خیر. به باورنئومان،‌ اگر آن‌ها احساس کنند در اقلیت قرار دارند یا تغییر افکار عمومی در جهت فاصله گرفتن از آن‌هاست،‌ ترجیح می‌دهند سکوت اختیار کنند. هر چقدر اقلیت بیشتر سکوت کنند،‌ مردم احساس می‌کنند که دیدگاه خاص و متفاوت ارائه نشده است و لذا مارپیچ سکوت تشدید می شود (سورین و تانکارد،‌ 1381:7-96).

ویندال، سیگنایزر و اولسون معتقدند که نظریه مارپیچ سکوت بر فرضیات زیر استوار است:

1. اگر مردم احساس کنند دارای عقاید مشترک با دیگران هستند، درباره آن‌ها با یکدیگر صحبت می‌کنند؛ اما اگر احساس کنند فقط خودشان صاحب عقیده خاصی هستند،‌ آن عقیده را آشکارا ابراز نمی‌کنند.

2. افراد ممکن است از رسانه‌های جمعی به عنوان منبع توزیع عقاید استفاده کنند. اگر عقیده خاص آن‌‌ها در رسانه مطرح نشده باشد، آن‌ها نتیجه می‌گیرند که آن عقیده مورد پذیرش عمومی نیست.

3. همه رسانه‌ها به شیوه‌ای تقریباً انحصاری، عقاید مشابهی را بیان می‌کنند (هم صدایی) و موجب می‌شوند که مردم،‌ اغلب از جّو فکری جامعه تصویر نادرستی داشته باشند.

4. بسیاری از افراد که عقیده خاصی دارند،‌ از ترس انزوا از آن دفاع نمی‌کنند. لذا هر چه بیشتر،‌ افراد ساکت بمانند،‌ دیگران احساس می‌کنند که عقیده مخالف وجود ندارد و بنابراین مارپیچ سکوت در جامعه شکل می‌گیرد (ویندال، سیگنایزر،‌ اولسون، 1376:6-1365).

 

6) نظریه کاشت

نظریه کاشت برآثار تدریجی و دراز مدت رسانه‌ها به ویژه تلویزون بر شکل‌گیری تصویر ذهنی مخاطبان از دنیای اطراف و مفهوم سازی آنان از واقعیت اجتمغاعی تأکید می‌کند. جرج گربنر واضع نظریه کاشت، در دهه 1960 تحقیقاتی را با عنوان «شاخص‌های فرهنگی» شروع کرد تا تأثیر تماشای تلویزیون بر باورها و دیدگاه‌های بینندگان درباره جهان واقعی را بررسی کند.

 

7) نظریه شکاف آگاهی

به موازات افزایش انتشار اطلاعات در جامعه توسط رسانه‌های جمعی،‌ آن بخش‌هایی از جامعه که دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی بالاتر هستند،‌ در مقایسه با بخش‌های دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی پایین‌تر،‌ تمایل بیشتر ی به دریافت اطلاعات در کوتاه‌ترین زمان دارند. لذا،‌ شکاف آگاهی بین این دو بخش،‌ به جای کاهش،‌ افزایش می‌یابد»

مفهوم پایگاه اقتصادی اجتماعی که کاربرد گسترده‌ای در جامعه شناسی دارد،‌ اشاره‌ای است به طبقه اجتماعی افراد. سه شاخص مرتبط باهم در تعریف عملی «طبقه اجتماعی» وجود دارد: آموزش (سطح تحصیلات)، درآمد وشغل).

تیکنور،‌ دونوهو و اولین (1975) در مطالعات و پژوهش های بعدی، برخی از شرایطی را که تحت تأثیر آن‌ها شکاف آگاهی ممکن است کاهش یابد یا از میان برود، بررسی کردند.

1. هنگامی که در موضوعی محلی تعارض وجود داشته باشد،‌ احتمال دارد شکاف آگاهی کاهش یابد.

2. احتمال گسترش شکاف آگاهی در اجتماعات متکثر که در آن‌ها منابع اطلاعات متعدد است،‌ بیشتر است تا در اجتماعات همگون که در آن‌ها مجاری ارتباطی غیر رسمی ولی رایج وجود دارد.

3. هنگامی‌که موضوعی اثر محلی فوری و قوی دارد، احتمال دارد شکاف آگاهی کاهش یابد.

 

8) نظریه استفاده و رضامندی

نظریه استفاده و رضامندی ضمن فعال انگاشتن مخاطب،‌ بر نیازها و انگیزه‌های وی در استفاده از رسانه ها تأکید می‌کند و بر آن است که ارزش‌ها،‌ علایق و نقش اجتماعی مخاطبان مهم است و مردم براساس این عوامل آن‌چه را می‌خواهند ببینند و بشنوند،‌ انتخاب می‌کنند.

پرسش اساسی نظریه استفاده و رضامندی این است که چرا مردم از رسانه‌ها استفاده می‌کنند و آ‌ن‌ها را برای چه منظوری به کار می‌گیرند؟ پاسخی که به اجمال داده می‌شود این است که مردم برای کسب راهنمایی، آرامش،‌ سازگاری، اطلاعات و شکل گیری هویت شخصی،‌ از رسانه‌ها استفاده می‌کنند (مک کوایل،‌ 1385:104).

نظریه استفاده و رضامندی با اتخاذ رویکردی کارکرد گرایانه به ارتباطات و رسانه،‌ مهم‌ترین نقش رسانه‌ها را برآورده ساختن نیازها و انگیزه‌های مخاطب می‌داند. بنابراین،‌ به هر میزان که رسانه‌ها این نیازها و انگیزه‌ها را برآورده سازند،‌ به همان میزان موجبات رضایتمندی مخاطب را فراهم می‌کنند.

فرض اصلی نظریه استفاده و رضامندی این است که افراد مخاطب،‌ کم و بیش به صورت فعال،‌ به دنبال محتوایی هستند که بیشترین رضایت را {برای آنان} فراهم سازد. میزان این رضایت بستگی به نیازها و علایق قرد دراد (ویندال، سیگنایزر و اولسون،‌ 1376 : 274).

 

مجموع نیازها و انگیزه‌های مخاطب در استفاده از رسانه‌ها را می‌توان در چهار مقوله اصلی جای داد:

1. آگاهی و نظارت: مردم به منظور کسب اخبار و اطلاعات از دنیای پیرامون و نظارت بر محیط اجتماعی خویش،‌ از رسانه‌ها استفاده می‌کنند.

2. روابط شخصی: مردم در فرایند ارتباط،‌ رسانه‌ها را همراه و همنشین خود تلقی می‌کنند و از محتوای رسانه‌ای برای ارتباط و گفت‌و‌گو با دیگران استفاده می‌کنند.

3. هویت شخصی: مردم از رسانه‌ها برای کسب خود آگاهی،‌ یافتن الگو‌های رفتاری و تقویت ارزش‌های شخصی استفاده می‌کنند.

4. سرگرمی و گریز از واقعیت: مردم از رسانه‌ها برای سرگرم شدن و گریز از مشکلات زندگی روزمره و تخلیه عاطفی استفاده می‌کنند.

یکی از مفاهیم و مفروضات اصلی نظریه استفاده و رضامندی،‌ «فعال بودن مخاطب» است.

به این معنا که مخاطب در استفاده از رسانه‌ها به دنبال رفع نیازها و کسب رضامندی است و باور دارد که انتخاب رسانه،‌ رضامندی مورد نظرش را تأمین می‌کند.

 

9) نظریه وابستگی مخاطبان

نظریه وابستگی مخاطبان،‌ روابط بین رسانه‌‌ها،‌ جامعه و مخاطبان را مورد توجه قرار می‌دهد و با اشاره به نیازهای مخاطب از جمله داشتن اطلاعات از رویدادهای پیرامون از یک سو و نیز ندانستن و گریز از واقعیات از سوی دیگر،‌ او را عنصری منفعل و وابسته به رسانه‌ها فرض می‌کند.

«نظریه وابستگی به عنوان یک نظریه بوم شناختی، بر روابط بین نظام‌های بزرگ، متوسط و کوچک و اجزای آن‌ها تمرکز می‌کند. یک نظریه بوم شناختی، جامعه را به عنوان یک ساختار ارگانیک تلقی می‌کند و در صدد فهم ارتابط بین بخش‌های خرد و کلان نظام‌های اجتماعی و تبیین رفتار هر یک از بخش‌ها برحسب این روابط است.

این نظریه حاکی از آن است که افراد وابستگی‌های متفاوتی به رسانه ها دارند و این وابستگی‌ها از شخصی به شخص دیگر، از گروهی به گروه دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است.

 

10) نظریه ساخت اجتماعی واقعیت (بر ساخت گرایی اجتماعی)

نظریه ساخت اجتماعی واقعیت،‌ تصور و درک مخاطب از دنیای پیرامون را حاصلِ ترکیبِ ساخت اجتماعی معنا و معنای حاصل از تجربه شخصی یا به عبارتی، مذاکره و توافق علت و عاملیت تحت عنوان بر ساخت گرایی اجتماعی می‌داند.

 

11) نظریه چارچوب سازی

چارچوب‌ها،‌ ساختار‌های شناختی اساسی و بنیادی هستند که نحوه ارائه و ادراک واقعیت را تعیین و به فرد کمک می‌کنند تا بتواند دنیای اطراف خود را تفسیر کند.

به بیان دیگر،‌ رسانه‌ها به مخاطبان می‌گویند درباره «چه» فکر کنند و سپس چگونه فکر کردن را نیز در چارچوبی که از پیش ساخته و پرداخته‌‌اند،‌ برآنان تحمیل می‌کنند.

رسانه‌ها برای چارچوب‌سازی رویدادها و تولید معنا برای مخاطبان‌، از رویه‌ها و شگردهایی چون انتخاب واژگان، استعاره‌ها،‌ کنایه‌ها، تمثیل‌ها و… استفاده می‌کنند تا داستان و روایتی معنادار از آن‌چه می‌خواهند بسازند،‌ و نظام معانی خاصی برای مخاطبان خلق کنند.

 

فصل چهارم

نظریه هنجاری رسانه

نظریه‌های هنجاری به تشریح بایدها و نبایدهای حاکم بر وسایل ارتباط جمعی یا به عبارتی،‌ نظام‌های کنترل و مدیریت رسانه‌ها می‌پردازد.

نحوه کنترل و مالکیت رسانه‌ها،‌ برمحتوای آن‌ها اثر می‌گذارد،‌ و این امر،‌ به نوبه خود اثرات رسانه ها را معین و مشخص می‌سازد.

نظریه اقتدارگرا

در این نظریه،‌ رسانه‌ها نقش آمرانه‌‌ای برای اعمال قدرت در جامعه دارند. فقدان استقلال رسانه‌ها و وابستگی آن‌ها به دولت، از جمله ویژگی‌های نظام اقتدار گرای رسانه‌ای است. برپایه این نظریه،‌ حقیقت و قدرت دو روی یک سکه‌اند.

نظریه مطبوعات آزاد

در نظریه مطبوعات آزاد،‌ اصل بر آزادی اظهار نظر و نقد است. تأکید بر آزادی برای مبارزه با سانسور، کاهش اختلاف در جامعه،‌ اصلاح اشتباهات است.

نظریه مسئولیت اجتماعی

در این نظریه،‌ اصل بر ایجاد پیوند میان «استقلال و آزادی رسانه‌ها» و «وظایف و مسئولیت‌های اجتماعی» آن‌هاست که‌تأکید می‌کند رسانه‌ها باید در عین پاسخگویی به نیازهای مخاطبان،‌ در برابر فعالیت‌های خود مسئولیت نیز داشته باشند و وظایف اجتماعی خود را محدود به گیرندگان پیام یا مالکان رسانه‌ها ندانند.

نظریه رسانه‌های شوروی

اساس نظریه رسانه‌های شوروی (نظریه مسلکی و ایدئولوژیک) بر این است که تمام رسانه‌ها باید تحت کنترل طبقه کارگر و در نهایت حزب کمونیست باشند. از این رو،‌ رسانه‌ها عمدتاً‌باید یکدست باشند و تعارض‌های سیاسی در جامعه را منعکس نکنند.

نظریه رسانه های توسعه بخش

این نظریه که بیشتر در کشورهای در حال توسعه شکل گرفته است،‌ واکنشی نسبت به نابرابری ارتباطات و عدم تعادل اطلاعات است.

نظریه رسانه‌‌های دموکراتیک – مشارکت کننده

نظریه رسانه‌های دموکراتیک – مشارکت کننده با ایجاد جامعه توده‌وار مخالف است و درمقابل،‌ از حق کاربرد رسانه‌ها در مقیاس‌های کوچک اجتماعی دفاع می‌کند.

 

فصل پنجم

نظریه ساختار گرایی و نشانه شناسی

عمق، سطح را توضیح می دهد. باور کانونی ساختارگرایان آن است که زندگی اجتماعی صرفاً به لحاظ ظاهری آشفته، غیرقابل پیش بینی و متفرق است. زیر سطح رخدادهای گیج کننده و منحصربه فرد، سازوکارهایی مولد نهفته است؛ لذا برای درک آن چه در سطح ظاهر می شود باید به عمق بنگریم.

دو فردینان سوسور و رولان بارت: زبان و اسطوره سوسور زبان شناس ساختارگرای سوئیسی،‌ زبان را نظامی از نشانه‌ها می‌داند که با فرایند پیچیده دلالت سروکار دارد.

اساس زبان شناسی سوسور بر تفکیک «دال»‌و «مدلول» یا لفظ و معنا قرار داد. کلمه یا تصویر «درخت»‌دال، و مفهوم یا صورت ذهنی درخت، مدلول آن است. هر نشانه زبانی ترکیبی از دال و مدلول است. بین دال و مولول، رابطه ذاتی و طبیعی وجود ندارد، بلکه رابطه میان آن ها دلبخواهانه است. به عبارتی، هیچ رابطه ذاتی بین لفظ درخت و مفهوم درخت وجود ندارد. چنان که بین دال و مدلول آن نیز رابطه ذاتی وجود ندارد. پرسش این است که اگر هیچ رابطه و پیوند ذاتی و طبیعی بین دال و مدلول یا همان لفظ و مفهوم وجود ندارد،پس نشانه ها معنای شان را از کجا می آورند؟ سوسور در پاسخ، معنای نشانه ها را ناشی از روابط متمایز آن ها می داند. به این معنی که «واژه ها و مفاهیم، معنای شان را براساس تفاوتی که با سایر واژه ها و مفاهیم در یک نظام زبانی مشخص دارند، کسب می کنند.

 

فصل ششم

نظریه تعامل گرایی و ساخت یابی

هربرت بلومر، معنا را نشأت گرفته از کنش متقابل اجتماعی می داند. به عبارتی، کنش متقابل اجتماعی مولد معنا و سازنده دنیای ماست. «ما با معنا دادن به دنیای خود، آن را خلق می کنیم» (کرایب، 1378:110).

در تعامل گرایی، برخلاف کارکردگرایی، جامعه موجودیتی عینی و مستقل از عاملان اجتماعی ندارد، بلکه به دست همین عاملان و از طریق تعامل ساخته و حفظ می شود.

طبق دیدگاه بلومر، تعامل گرایی مبتنی بر سه فرض اساسی است:

1. کنش انسان‌ها نسبت به پدیده های پیرامون شان، مبتنی بر معانی ای است که آن پدیده ها برای آن ها دارد. بنابراین،کنش ها و معانی در و ضعیت های روزمره، به دست خود عاملان اجتماعی خلق می شود.

2. معنی پدیده ها ناشی از تعامل اجتماعی افراد با همتایان خود اسـت؛ به این معنی که کنش ها و معانی در خلال روابط اجتماعی شکل می گیرد.

3. تغییر و جابجایی معنی،‌ در یک فرایند تفسیری به هنگام ارتباط و مواجهه افراد با دیگران صورت می گیرد. لازمه این فرایند تفسیری آن است که افراد بتوانند معانی را تولید، انتخاب، بازبینی، تعلیق و سازماندهی مجدد بکنند و آن را مطابق وضعیت ها و کنش های خود، انتقال دهند (بلومر، 1962 به نقل از لافی، 2007:78).

ارونیگ گافمن: معرفی خود

ارونیگ گافمن، یکی از معروف ترین نظریه پردازان تعامل گرایی است.

وی در کتاب معرفی خود در زندگی روزمره (1990)، معرفی خود را شیوه هایی می داند که افراد و گروه ها برای عمل کردن و بیان و معرفی خودشان به دیگران به کار می گیرند. انسان ها ذاتاً خواهان دوست داشتن و دوست داشته شدن هستند. به علاوه، وقتی یک فرد یا بازیگر، نقشی را برای مخاطب در مواقع متفاوت بازی می کند، احتمالاً نوعی روابط اجتماعی را شکل می دهد.

جاشوا میروویتز: بدون حس مکان

رسانه های جدید با دگرگون کردن تعریف مفاهیمی مانند خردسالی، بزرگسالی، مردانگی، زنانگی و … بر تعریف و شکل گیری موقعیت اجتماعی و لذا رفتارها و تعاملات اجتماعی تاثیر می گذارند. آن ها باعث شکل گیری اجتماعات مجازی یا به عبارتی، موقعیت اجتماعس جدیدی می شوند که بر رفتارها تأثیری می گذارد.

دونالد هورتون و ریچاردوهل: شخصیت های رسانه ای و تعامل فرا اجتماعی

دو مفهوم نظری مهم به وسیله هورتون و وهل وضع گردید که به ساخت نظریه تولید و دریافت رسانه ای منجر شد. نخستین مفهوم، مفهوم تعامل فرااجتماعی، به معنی ارتباط نزدیک و خودمانی بین شخصیت های رسانه ای و مخاطبان است. این ارتباط نزدیک و خودمانی با استفاده مداوم از رادیو و تلویزیون به ویژه میزگردهای رادیویی و تلویزیونی و دیگر اشکال اجرای برنامه مانند حضور مخاطب در استودیو شکل می‌گیرد.

همان تامپسون: شبه تعامل رسانه‌ای شده ç با تیتر بزرگ تایپ نشود.

تامپسون در کتاب رسانه‌ها و نوگرایی برای بررسی تأثیر توسعه رسانه‌های ارتباطی بر الگوهای سنتی تعامل اجتماعی، سه نوع تعامل را از هم تفکیک می‌کند.

تعامل رو در رو

تعامل رسانه‌ای شده

و شبه تعامل رسانه‌ای شده

 

فصل هفتم

نظریه فمینیستی رسانه: رسانه و جنسیت

نظریه فمینیستی، شاخه ای از پژوهش میان رشته ای است که جنسیت را به عنوان مقوله اصلی سامان بخش تجربه در نظر می گیرد.

فمینیسم تقسیمات جنسیتی در درون جامعه را امری سیاسی و نه طبیعی و بازتاب «رابطه قدرت»‌بین مردان و زنان می داند.

به لحاظ تاریخی، موج اول فمینیسم از حق رأی زنان و بهره مندی آن ها از حقوق قانونی و سیاسی برابر با مردان دفاع می کرد،‌اما موج دوم فمینیسم، از سطح خواست های سیاسی فراتر رفت و به جنبه های شخصی،‌ روانی و جنسی ظلم به زنان پرداخت.

به این معنا که ظلم در تمام شئون زندگی اجتماعی اعمال می شود و از بسیاری جهات، از خود خانواده شروع می شود.لذا هواداران جدید فمینیسم علاقه مند به تحلیل آن چیزی هستند که «سیاست زندگی روزمره» نامیده می شود. این تحلیل شامل فرایند تربیت است: تربیت کودکان برای ایفای نقش های «مردانه» و «زنانه»، تقسیم کارهای خانه داری بین پسران و دختران و نیز اعمال سیاست رفتار شخصی و جنسیتی (هی وود، 1379:417).

مفهوم کلیدی دیگر در مطالعات فمینیسم، مفهوم «جنس و جنسیت»‌است. جنس اشاره به عوامل زیست شناختی است که مردان را از زنان متمایز می کند ولذا تغییر ناپذیر است. جنسیت، واژه و باوری فرهنگی و اشاره ای است به نقش های متفاوتی که یک جامعه به مردان و زنان عرضه می کند. به عبارتی، جنس امری طبیعی و مبتنی بر تفاوت های طبیعی زنان و مردان است؛ اما جنسیت مبتنی بر ارزش های اجتماعی و فرهنگی {تبعیض آمیز}‌و نوعی نظام بازنمایی در چارچوب گفتمان پدرسالاری است.

نظریه پردازان فمینیسم نشان میدهند که جنسیت به طور عمیقی در روابط اجتماعی نهفته است و زنان و مردان و روابط ساختاری بین آنان را تعریف می کند. برای مثال، جامعه روی هم رفته انتظار دارد مردان گستاخ و زنان مودب باشند، مردان مستقل باشند و زنان روابط خود را بر این اساس منطبق کنند؛ مردان قوی و زنان ضعیف باشند؛ مردان آگاه و فعال و زنان پاکدامن و نکته بین باشند؛ مردان بر احساسات خود کنترل داشته باشند و زنان عاطفی و پراحساس باشند. این انتظارهای کلی جامعه، نمونه ماهیت فرهنگیِ جنسیت است.

 

فمینیسم لیبرال، سوسیالیستی و رادیکال

در رویکرد فمینیسم لیبرال، رسانه ها میراث جامعه را که جنسیتی شده است،‌منتقل می کنند تا انسجام، یکپارچگی و نظم را حفظ کنند. فمینیسم سوسیالیستی معتقد است که رسانه ها شاکله های سرمایه داری را به عنوان جذاب ترین نظام موجود ترسیم می کنند . فمینیسم رادیکال،‌ رسانه های پدرسالار را در خدمت نیازهای جامعه پدرسالار و مردسالار می داند، زیرا تجارت زنان را سرکوب و تحریف می کند.

 

پست فمینیسم و موج سوم

پست فمینیسم مدعی است که صرفاً‌ یک رویکرد درباره فمینیسم که بتواند همه زنان را در میان نژادها و طبقات متفاوت نمایندگی کند، وجود ندارد. در مغایرت آشکار با اهداف برابری جنسیتی موج دوم فمینیسم، پست فمینیسمت ها می گویند که برابری جنسیتی کم و بیش تحقق یافته است و زنان مدت هاست که قربانی نظم پدرسالاری نیستند. ناتاشا والتر می‌نویسد : همه جا زنانی را می بینم که آزادتر و قدرتمندتر از گذشته هستند.(والتر،1999:1)

 

فصل هشتم

نظریه اقتصاد سیاسی، صنعت فرهنگ و مطالعات پسااستعماری

نظریه اقتصاد سیاسی رسانه

نظریه اقتصاد سیاسی رسانه با تأکید بر وابستگی جهان بینی به زیر ساخت اقتصادی، چارچوب تحلیل رسانه ها را از تجربه و تحلیل «مصرف»‌به تجزیه و تحلیل «تولید» معطوف می سازد.«اقتصاد سیاسی بیانگر این واقعیت است که تولید و توزیع فرهنگ، متناسب با ویژگی های نظام سیاسی و اقتصادی و مبتنی بر روابط و مناسبات بین دولت، اقتصاد،‌رویه ها و نهادهای اجتماعی،‌فرهنگ و رسانه هاست.(کلنر و دورهام،2001:18).

براساس این نظریه، جوامع سرمایه داری متناسب با شیوه تولید مسلط سازماندهی می شوند و نهادها و رویه ها نیز مطبق با کالایی سازی و انباشت سرمایه شکل می گیرند. اقصاد سیاسی با نظریه مارکسیم کلاسیک و این عبارت مارکس که آگاهی اجتماعی نه به وسیله مجموعه افراد، بلکه به وسیله طبقات مسلط و مالک ابزارهای تولید سرمایه داری شکل می گیرد، متناسب است.

 

هربرت شیلر: اطلاعات و سرمایه داری

به باور شیلر، پیشرفت های اطلاعاتی در توسعه مصرف گرایی نقشی بنیادی دارند؛‌چرا که آن ها فراهم آورنده ابزارهای مورد نیاز سرمایه داری شرکتی،‌در ترغیب مردم به دلخواه و اجتناب ناپذیر دانستن این سبک از زندگی هستند. شیلر استدلال می کند که در هنگامه استمرار آتش بار اطلاعات، همه قلمروهای حیات و وجود انسان در تیررس تهاجم ارزش های تجاری قرار دارد… که مهم ترین آن ها به طور واضحی، «مصرف» است (وبستر، 1380: 201).

 

مطالعات پسااستعماری

مطالعات پسااستعماری، در مطالعات و نظریه پردازی های خود از نظریه های انتقادی چون مطالعات فرهنگی،‌مارکسیم، فمینیسم و پسامدرنیسم الهام گرفته است، اما بیش از همه این نظریه ها، با ساختارهای مدرنیته استعماری به مواجهه و مقابله برخاسته است. «برای متمایز ساختن مطالعات پسااستعماری از سایر اَشکال پژوهش انتقادی، می توان گفت که پژوهش پسااستعماری، به درک قدرت فرهنگی عمق تاریخی و بین المللی می بخشد»(شوم و هج، 1383:99)

 

ارتباطات و امپریالیسم فرهنگی: سلطه غرب بر شرق

امپریالیسم فرهنگی،‌ اشاره به شیوه هایی است که طی آن انتقابل برخی از محصولات،‌مد و سبک زندگی از کشورهای فرداست به کشورهای فرودست و بازارهای وابسته صورت می گیرد و به ایجاد الگوهای خاص تقاضا و مصرف می انجامد. این الگوها بر ارزش ها، آرمان ها و رویه های غربی مهر تأیید می زند و باعث سیطره فرهنگ غربی و سرمایه داری بر فرهنگ های محلی می شود. ارتباطات و رسانه یکی از تأثیر گذارترین ابزارهای نهادی هستند که این فرایند را تسریع و سازماندهی می کنند.

 

فصل 9

نظریه مخاطب: مطالعات فرهنگی و مخاطبان فعال

در مطالعات فرهنگی، رسانه ها و مخاطبان در چارچوب ساختارهای گفتمانی و ایدئولوژیک قدرت جای می گیرند.

مفهوم فرهنگ برای نظریه پردازان مطالعات فرهنگی، اشاره ای به ابعاد زیبایی شناختی یا روشنفکری آن نیست. فرهنگ در این رهیافت، به عنوان امر سیاسی و به عنوانِ متون و رویه های زندگی تعریف می شود. به این معنا که اندیشمندان مطالعات فرهنگی صرفاً به حوزه نخبگان علاقه ندارند، بلکه به ویژه به فرهنگ عامه توجه دارند. « مطالعات فرهنگی بر پایه تغییر گرایش از تحلیل فعالیت های فرهنگی حاکم یا نخبگان به تحلیل فعالیت های فرهنگی عامه شکل گرفت » ( گارنهام 1383 : 185 )

 

استوارت هال: رمزگذاری / رمزگشایی و نظریه دریافت

استوارت هال در مقاله رمزگذاری / رمزگشاییِ گفتمان تلویزیونی (1973) ، بر این نکته تأکید می کند که فرایند ارتباط – از لحظه تولید پیام تا لحظه دریافت پیام از سوی مخاطب باید به عنوان یک کلیت در نظر گرفته شود. هال استدلال می کند که امکان استنباط بیش از یک برداشت یا قرائت از متون رسانه ای وجود دارد؛ یعنی میان پیامی که به وسیله فرستنده رمزگذاری می شود و آنچه از سوی مخاطب رمزگشایی می شود، لزوماً انطباق یا همانندی وجود ندارد.

هال، ضمن حمله به نظریه رفتارگرایی در ارتباطات از جمله الگوی لاسول، می نویسد: «معنا» یک تولید و رویه اجتماعی است. جهان سازنده معنا و زبان، مولد معناست

الگوی رمزگذاری / رمزگشاییِ هال، برخلاف رویکرد رفتارگرایی در ارتباطات، تقارن مستقیم و سر راست بین معنای مورد نظر فرستنده و چگونگی تفسیر آن معنا به وسیله دریافت کننده را رد می کند. به عبارتی ، رمزهای رمزگذار و رمزگشا الزاماً همسان نیست.

 

رسانه ها و زندگی روزمره

زندگی روزمره دارای ماهیت نسبتاً فراگیر، ناپایدار و سیّال است و به آسانی از زیر بارِ هرگونه تعریف شانه خالی می کند. رفتارهای روزمره معمولاً و نوعاً آگاهانه، از روی تأمل و مبتنی بر محاسبات عقلانی نیست، بلکه ناشی از عادت ها و رسوبات ذهنی است.

 

فصل 10

نظریه پُست مدرنیسم و ارتباطات:

رسانه، تصویر و وانمایی

مفهوم پست مدرنیسم علی رغم رواج گسترده، مفهومی پیچیده و غامض است که طیف گسترده ای از رویکردهای مربوط به رسانه ها را در بر می گیرد.

پست مدرنیسم می کوشد تقریباً در همه انواع فعالیت های فکری نشان دهد که آنچه دیگران آن را یک «واحد»، یک وجود، یا مفهوم منفرد و تام پنداشته اند، یک کثرت است. هر چیز به وسیله رابطه با چیزهای دیگر ساخته شده است، از این رو، هیچ چیز ساده، بی واسطه یا تماماً حاضر نیست و هیچ تحلیلی از هیچ چیز نمی تواند کامل و نهایی باشد.

انکارِ تعالیِ هنجارها برای پست مدرنیسم جنبه ای قاطع و تعیین کننده دارد. هنجارهایی همچون حقیقت، نیکی، زیبایی و عقلانیت دیگر مستقل از فرایندهایی که این هنجارها بر آنها حکومت یا درباره آن ها داوری می کنند، نیست؛ بلکه محصولاتی از این فرایندها و ذاتی در آن ها هستند.

ویژگی های فرهنگی پست مدرنیسم اشاره ای است به روح مسلط زمان و گرایش های خاص هنری و فرهنگی. زایل شدنِ ایمان به علم و عقل در پست مدرنیسم، به این معناست که هیچ اشتراک نظر و باور یا اعتقاد پایدار و ثابتی در عصر حاضر وجود ندارد، و لذت جویی، فردگرایی و زیستن در لحظه حاضر، میل غالب و روح زمانه ماست. زیگمونت باومن ( 1384) ، روابط پست مدرن را نوعی پاره پاره شدن، سطحی شدن، نشأت گرفته از مصرف گرایی و فقدان مسئولیت اخلاقی در قبال دیگران ارزیابی می کند.

لیون(1999) ، به دو جنبه پست مدرنیته اشاره می کند. نخست، ظهور و گسترش رسانه های جدید و فناوری های اطلاعات و ارتباطات که عامل تغییر اجتماعی و نشانه جهانی شدن است، و دوم ظهور فرهنگ مصرف و اضمحلال همزمانِ اَشکالِ معین تولید.

 

جُرج ریتزر: مک دونالدی شدن

جرج ریتزر بیشتر به تداوم بین مدرنیته و پست مدرنیته باور دارد تا به تمایز بین آنها . طبق دیدگاه وی، ما در جامعه مک دونالدی شده که معرّفِ مدرنیته پیشرفته است زندگی می‌کنیم. او اصطلاح مک دونالدی شدن را برای اشاره به فرایندی ابداع کرده است که در آن، اصول رستوران های غذای فوری به تدریج بر بخش هایی از جامعه آمریکا و نیز بر بقیه جهان مسلط می شود.

بنا به اذعان ریتزر، ایده مک دونالدی شدن، از نظریه مشهور ماکس وبر در مورد عقلانی شدن غرب و در نهایت عقلانی شدن بقیه جهان گرفته شده است . وبر عقیده داشت که غرب به طور فزاینده ای تحت سلطه‌آنچه که او « عقلانیت صوری» می نا مید، یا تحت سلطه یک سلسله از قوانین، مقررات و ساختارهایی در می آید که بیش از پیش مانع می‌شوند تا مردم بهترین وسیله ممکن را برای دست یافتن به هر هدفی که طالب آن هستند، جست و جو کنند.

نظریه مک دونالدی شدن می گوید اگر چه امروز دیوان سالاری ها هنوز مهم اند، ولی سرمشق بهتری از فرایند عقلانی شدن، رستوران های غذای فوری است. این سرمشق نه تنها مظهر عقلانیت صوری است، بلکه موفقیت آن منجر به این شده است که به الگویی مبدل شود که نه تنها انواع کسب و کارها بلکه بسیاری از سازمان ها و نهادهای فراگیر دیگر نیز از آن تقلید کنند.

ریتزر، ویژگی ها و جنبه های اساسی مک دونالدی شدن را بر شمرده که عبارتست از 4 مورد ç 1) کارآیی 2) محاسبه پذیری 3) پیش‌بینی پذیری 4) کنترل

 

فصل 11

نظریه رسانه‌های جدید

«رسانه‌های جدید» مجموعه متمایزی از فناوری‌های ارتباطات و دارای ویژگی‌های مشترک «دیجیتالی بودن» و دسترسی گسترده شهروندان به آن برای «استفاده شخصی» است.

اینترنت، نمونه بارز رسانه جدید و تبلور و ویژگی هی فوق است. اینترنت، علاوه بر تولید و توزیع پیام، به پردازش، مبادله و ذخیره اطلاعات می پردازد که مؤید یک نهاد خصوصی اما به مثابه ارتباطات عمومی است و صر فاً دارای فعالیت حرفه ای و به لحاظ بروکراتیک، سازماندهی شده نیست.

مک کوایل: چهار مقوله اصلیِ رسانه های جدید را شناسایی و معرفی می کند.

2. رسانه ارتباطات میان فردی: این مورد شامل تلفن، موبایل و ایمیل است.

3. رسانه { ایفای } نقش تعاملی: شامل باز ی های ویدئویی و کامپیوتری

4. رسانه جست و جوی اطلاعات: اینترنت یا تارنمای جهان گستر، مهمترین مورد از این نوع رسانه است. که منبع گسترده ای برای دسترسی تلقی می شود. اینترنت همچنین مجرایی برای بازیابی و اصلاح اطلاعات است.

5. رسانه مشارکت جمعی: این مقوله به ویژه شامل استفاده از اینترنت برای مشارکت و مبادله اطلاعات، عقاید و تجربه و توسعه روابط شخصی فعال است.

در یک جمع بندی کلی، ابعاد و ویژگی های رسانه های جدید را می توان چنین برشمرد:

1) تعاملی بودن: امکان پاسخگویی و یا نوآوری و خلاقیت به وسیله کاربر برای عرضه دیدگاه‌هایش به منبع یا فرستنده.

2) حضور اجتماعی: احساس ارتباط شخصی با دیگران که با استفاده از رسانه‌ها ایجاد می‌شود.

3) غنای رسانه ای: پیوند بین چارچوب‌های متفاوت ارجاع،‌ تقلیل ابهام و فارهم کردن علائم و نشانه‌ها و… به وسیله رسانه‌ها

4) استقلال (خودمختاری): کنترل کاربر بر محتوا و استفاده و نیز استقلال او از منبع

5) بازیگوشی: استفاده برای سرگرمی و لذت، علیه فواید و ابزاری بودن

6) خصوصی ( خلوت ) بودن: استفاده از رسانه یا محتوای خاص

7) شخصی بودن: شخصی و منحصر به فرد بودن محتوا و استفاده

 

عصر دوم رسانه ها

مفهوم عصر دوم رسانه ها، در خلال دهه 1980 ، جایگاهی به دست آورده بود که با «جامعه رسانه ای ساده »، متفاوت بود . برای تدوین تمایز عصر اول و دوم رسانه ها، می توان به قدرت گسترده اینترنت در ابتدای دهه 1990 میلادی استناد کرد.

جان ون دایک، ظرفیت های ارتباطی رسانه های جدید (عصردوم رسانه ) در مقایسه با سایر اشکال ارتباطی را چنین بر می شمارد:

1. سرعت 2. دامنه دسترسی 3. ظرفیت ذخیره 4. دقت 5. گزینش گری 6. تعامل 7. غنای تحریک 8. پیچیدگی 9. حفاظت از حریم خصوصی.

در کتاب نظریه‌های رسانه صراحتاً‌ در مورد رسانه صحبت به میان آمده و نشان می‌دهد ما در عصر رسانه‌ایم و تقریباً همه عناصر فرهنگی‌مان در بستر رسانه‌ها جاری است؛ به ویژه رشد روزنامه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی در ایران در کمتر از یک دهه گذشته و تقریباً‌همزمان با آن،‌ فراگیری و همه‌گیری شبکه جهانی اینترنت، ضرورت فهم عمیق‌تر از این مفهوم را بیش از گذشته یادآوری می‌کند. به بیان بهتر، حالا بیشتر ازگذشته زندگی ما با رسانه‌ها عجین شده و بیش از آنکه خودمان به آن بیاندیشیم ،‌ تحت تأثیرشان قرار گرفته ایم. اما این تنهاصورت ظاهری قضیه است .

در کتاب نظریه رسانه‌ها نوشته سید محمد مهدی زاده که درحوزه رسانه‌ها می‌باشد به گروه‌های زیر پرداخته است که این 10 گروه عبارتند از: نظریه‌های پدیدارشناسانه و با رویکرد تحول تاریخی، نظریه‌های اجتماعی – رفتاری،‌ نظریه‌های هنجاری،‌ نظریه‌های ساختارگرایی و نشانه‌شناسی،‌ نظریه‌های تعامل‌گرایی و ساخت‌یابی، نظریه‌های فمینیستی،‌ نظریه‌های اقتصاد سیاسی،‌ صنعت فرهنگ و مطالعات پسا استعماری،‌ نظریه‌های مخاطب،‌ نظریه‌های پست مدرنیسم و ارتباطات و نظریه‌های رسانه‌های جدید می باشد .

اما از جمله ویژگی‌های مهم این کتاب،‌ زبان ساده و دانشگاهی آن است. این زبان به ویژه وقتی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم بسیاری از این اندیشمندان،‌ به ویژه ساختارگراها و نیز پست مدرنیست‌ها،‌ زبانی دشوار و گاه غیرقابل فهم دارند و در بسیاری موارد،‌ برگردان آنها به زبان معیار فارسی، بسیار سخت است. ولی مهدی زاده به ترجمه نوشته‌های خارجی اکتفا نکرده،‌ بلکه نظریات و نوشته‌های دیگران را به زبان خود و به فارسی نگاشته است. نتیجه کار این شده که کتاب به‌ زبانی روان و ساده وقابل فهم به رشته تحریر در آمده است .گذشته از این،‌ نویسنده به روال کارهای دانشگاهی،‌ منابع خود را در متن و پایان کتاب آورده است که خود کتاب‌شناسی خوبی برای مطالعه بیشتر در این حوزه می باشد.

منبع: خبرنامه دانشجویان ایران: