شبکه اطلاع‌رسانی روابط‌عمومی ایران (شارا) || ارزش بازار جهانی فیلم‌ها و برنامه‌های مستند در سال ۲۰۲۴ بالغ بر ۵.۳۵ میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی می‌شود که از ۵.۶۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۵ به ۹.۰۱ میلیارد دلار تا سال ۲۰۳۳ رشد کند. این بازار در دوره پیش‌بینی‌شده (۲۰۲۵-۲۰۳۳) با نرخ رشد مرکب سالانه ۵.۹۶ درصد رشد خواهد کرد.
این بازار جهانی توسط مجموعه‌ای از عوامل که به گسترش تولید محتوا و افزایش مخاطبان منجر شده‌اند، هدایت می‌شود.
یکی از عوامل کلیدی، حمایت مالی و تبلیغاتی فزاینده از سوی پلتفرم‌های پخش آنلاین مانند نتفلیکس، هولو و آمازون پرایم است که برای تنوع بخشیدن به محتوای خود، سرمایه‌گذاری سنگینی در تولید مستندهای اصلی انجام می‌دهند. علاوه بر این، مستندها به طور گسترده در مؤسسات آموزشی و محیط‌های کاری برای اهداف آموزشی و آگاهی‌رسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که این امر تقاضای ثابتی را برای آن‌ها ایجاد می‌کند.
علاوه بر این، هزینه تولید پایین مستندها در مقایسه با فیلم‌های داستانی، آن‌ها را به فرمتی جذاب برای فیلم‌سازان نوظهور و استودیوهای مستقل تبدیل کرده است. موضوعاتی مانند عدالت اجتماعی، مسائل زیست‌محیطی و روایت‌های تاریخی محبوبیت فزاینده‌ای یافته‌اند و تولیدکنندگان را به کاوش در موضوعات عمیق‌تر تشویق می‌کنند. این هم‌گراییِ اهمیت نهادی، مقرون‌به‌صرفه بودن و دیده شدن از طریق پلتفرم‌های آنلاین، به رشد سریع بازار در میان اقشار و مناطق مختلف کمک می‌کند.
آخرین روند بازار
ظهور پلتفرم‌های OTT
رشد سریع پلتفرم‌های OTT (پلتفرم‌های «فرا-اینترنتی») به طور چشمگیری بازار فیلم‌ها و برنامه‌های مستند را متحول کرده است. این پلتفرم‌ها دسترسی جهانی، توصیه‌های شخصی‌سازی‌شده و سهولت دسترسی را فراهم می‌کنند و آن‌ها را به بستری ایده‌آل برای توزیع محتوای مستند تبدیل کرده‌اند. سرویس‌های پخش آنلاین مانند نتفلیکس، آمازون پرایم و دیزنی+ به طور فزاینده‌ای در مستندهای اصلی سرمایه‌گذاری می‌کنند تا بینندگانی را جذب کنند که به دنبال داستان‌های آموزنده و واقعی هستند.
بر اساس گزارش اِوُکا، تعداد کاربران جهانی OTT از حدود ۴.۱ میلیارد در سال ۲۰۲۰ به ۴.۹۵ میلیارد در سال ۲۰۲۳ رسید. انتظار می‌رود این روند صعودی ادامه یابد و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که تعداد کاربران OTT تا سال ۲۰۲۹ به حدود ۶.۳۳ میلیارد نفر خواهد رسید. از نظر میزان نفوذ، نرخ نفوذ جهانی ویدیوهای OTT در سال ۲۰۲۳ به ۶۴.۵۴ درصد رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۹ به طور پیوسته رشد کرده و به تقریباً ۷۸.۶۲ درصد برسد.
این رشد مداوم، بستر گسترده‌ای از مخاطبان را برای سازندگان مستند در سراسر جهان فراهم می‌کند.
عامل رشد بازار
افزایش تقاضای مخاطبان برای محتوای واقعی
یکی از عوامل کلیدی که رشد بازار جهانی فیلم‌ها و برنامه‌های مستند را تقویت می‌کند، افزایش تقاضای مخاطبان برای محتوای واقعی و مبتنی بر حقایق است. مخاطبان امروز به طور فزاینده‌ای به سمت روایت‌های اصیلی جذب می‌شوند که بینشی عمیق در مورد مسائل اجتماعی، زیست‌محیطی و شخصی ارائه می‌دهند.
به عنوان مثال، وب‌سایت «بیزنس اینسایدر» (Business Insider) اخیراً در اواخر ژوئن ۲۰۲۵، دو جایزه امی «اخبار و مستند» را از آن خود کرد، از جمله جایزه «مردی که کودکان غزه را تغذیه می‌کند». موفقیت آن‌ها، با میلیاردها دقیقه تماشا و ۳۶ میلیون دنبال‌کننده در یوتیوب، نشان‌دهنده علاقه گسترده جهانی به داستان‌گویی مستند با محوریت انسان است.
چنین داستان‌هایی با ارائه دیدگاه‌های بدون فیلتر و عمق احساسی، با مخاطبان ارتباط عمیقی برقرار می‌کنند و اغلب به تأمل و بحث می‌انجامند. با سرمایه‌گذاری بیشتر پلتفرم‌های پخش آنلاین در این فرمت‌ها، انتظار می‌رود تقاضای جهانی برای مستندهایی با محوریت رویدادهای واقعی، تجربیات شخصی و واقعیت‌های اجتماعی در سال‌های آینده به طور چشمگیری افزایش یابد.
محدودیت بازار
سانسور و حساسیت‌های سیاسی
بازار جهانی فیلم‌ها و برنامه‌های مستند با محدودیت قابل توجهی به نام سانسور و حساسیت‌های سیاسی روبرو است. مستندها اغلب به موضوعات بحث‌برانگیزی مانند فساد دولتی، حقوق بشر، تخریب محیط زیست یا مسائل مذهبی می‌پردازند که می‌تواند واکنش‌های سیاسی را برانگیزد. در کشورهایی مانند چین، روسیه و چندین کشور خاورمیانه، مقررات سختگیرانه رسانه‌ای انتشار چنین محتوایی را محدود می‌کند.
این امر نه تنها دسترسی جهانی را محدود می‌کند، بلکه بر فرصت‌های تأمین مالی و توزیع برای سازندگان نیز تأثیر می‌گذارد. پلتفرم‌ها نیز ممکن است برای جلوگیری از چالش‌های نظارتی در مناطق حساس، خودسانسوری کنند. این محدودیت‌ها مانع بیان آزادانه فیلم‌سازان شده و تأثیر بالقوه و گستره محتوای مستندهای روشنگر را در سراسر جهان کاهش می‌دهد.
فرصت بازار
مستندهای تعاملی و واقعیت مجازی (VR)
تقاضای فزاینده برای داستان‌گویی فراگیر، مسیرهای جدیدی را برای مستندسازان از طریق فرمت‌های تعاملی و واقعیت مجازی (VR) گشوده است. این فناوری‌ها به بینندگان امکان می‌دهند تا داستان‌ها را از دیدگاه اول شخص تجربه کنند، که این امر باعث افزایش تعامل احساسی و درک آن‌ها می‌شود. مؤسسات آموزشی، موزه‌ها و پلتفرم‌های پخش آنلاین به طور فزاینده‌ای این فرمت‌ها را برای بهبود ارائه محتوا و تعامل با بینندگان به کار می‌گیرند.
یک نمونه برجسته، پلتفرم ویژن پرو (Vision Pro) اپل است که در ژوئیه ۲۰۲۴ راه‌اندازی شد و اکنون دارای «ویدیوی فراگیر» است که با بهره‌گیری از ویدیوی سه‌بعدی ۱۸۰ درجه با کیفیت 8K و صدای فضایی، بینندگان را به طور کامل غرق در محتوا می‌کند. محتوای اخیر این پلتفرم شامل قسمت‌هایی در مورد طبیعت و سفر مانند «حیات وحش»، «فراز» و «بی‌کران» است، به علاوه اولین فیلم کوتاه داستانی به نام «غرق‌شده» توسط ادوارد برگر، برنده اسکار، در کنار تجربیات آتی در زمینه موسیقی، ورزش و ماجراجویی.
با افزایش دسترسی مصرف‌کنندگان به دستگاه‌های واقعیت مجازی، این بخش از بازار، پتانسیل تجاری و خلاقانه عظیمی دارد.
تحلیل منطقه‌ای
آمریکای شمالی به دلیل نفوذ گسترده OTT و نرخ بالای مصرف محتوا، همچنان یک منطقه غالب در بازار مستند محسوب می‌شود. بینندگان در این منطقه به طور فعال به دنبال مستندهای روزنامه‌نگاری تحقیقی، جنایات واقعی و مستندهای اجتماعی-سیاسی هستند. این منطقه همچنین از زیرساخت‌های تولید بالغ و دسترسی به فناوری‌های پیشرفته فیلم‌سازی بهره می‌برد. همکاری بین مؤسسات آموزشی و سرویس‌های پخش آنلاین نیز از انتشار مستندها حمایت می‌کند. علاوه بر این، تقاضای قوی برای محتوای واقعیِ بر اساس تقاضا، سرمایه‌گذاری پلتفرم‌های دیجیتال را افزایش می‌دهد و به توسعه پروژه‌های مستقل و استودیویی که متناسب با ترجیحات در حال تغییر بینندگان هستند، کمک می‌کند.
• روندهای بازار ایالات متحده: بازار فیلم‌ها و برنامه‌های مستند آمریکا به دلیل تقاضای بالا در پلتفرم‌هایی مانند نتفلیکس، هولو و HBO رشد چشمگیری دارد. آثاری مانند «معضل اجتماعی» (The Social Dilemma) و «ساخت یک قاتل» (Making a Murderer) شهرت جهانی کسب کرده‌اند. فرهنگ قوی فیلم‌سازی مستقل و منابع مالی مانند «مؤسسه ساندنس»، تولید محتوا را تقویت می‌کند. علاقه فزاینده به موضوعات سیاسی، عدالت اجتماعی و تحقیقی، همچنان به افزایش مخاطبان و سرمایه‌گذاری در داستان‌گویی مستند کمک می‌کند.
• روندهای بازار کانادا: بازار فیلم‌ها و برنامه‌های مستند کانادا از حمایت دولت از طریق «هیئت ملی فیلم» (NFB) و «تله‌فیلم کانادا» (Telefilm Canada) بهره‌مند است. آثار محبوبی مانند «داستان‌هایی که می‌گوییم» (Stories We Tell) و «ماهیت اشیاء» (The Nature of Things)، استعدادهای محلی و دیدگاه‌های متنوع را برجسته می‌کنند. این کشور از داستان‌گویی بومی و مستندهای متمرکز بر تغییرات آب‌وهوایی حمایت می‌کند که توجه بین‌المللی را به خود جلب کرده‌اند. با سرمایه‌گذاری CBC و CraveTV در محتوای غیرداستانی، کانادا همچنان یک مشارکت‌کننده کلیدی در تولید مستند جهانی است.
آسیا-اقیانوسیه به دلیل حضور رو به گسترش پلتفرم‌های OTT جهانی و منطقه‌ای، شاهد رشد سریعی در بازار مستند است. نفوذ فزاینده دیجیتال و افزایش بینندگانی که بیشتر از طریق موبایل محتوا می‌بینند، دسترسی به محتوای مستند را در میان اقشار مختلف افزایش داده است. علاقه فزاینده‌ای به روایت‌های ریشه‌دار در فرهنگ، حفاظت از حیات وحش و اصلاحات اجتماعی وجود دارد. مؤسسات آموزشی و مخاطبان جوان از عوامل اصلی این رشد هستند. علاوه بر این، تولیدکنندگان منطقه‌ای به موضوعات تاریخی و سنتی می‌پردازند، در حالی که پلتفرم‌های بین‌المللی برای جذب مشترکان محلی در این فضای رسانه‌ای که به سرعت در حال تکامل است، در محتوای اصلی سرمایه‌گذاری می‌کنند.
• روندهای بازار کره جنوبی: بازار فیلم‌ها و برنامه‌های مستند کره جنوبی با افزایش علاقه به موضوعات فرهنگی، تاریخی و اجتماعی در حال رشد است. پلتفرم‌هایی مانند TVING و نتفلیکس کره به معرفی آثاری مانند «به نام خدا: یک خیانت مقدس» کمک کرده‌اند که به بررسی زندگی رهبران فرقه‌ای در کره می‌پردازد. اوج‌گیری این کشور در صنعت سرگرمی جهانی، صادرات مستندها را نیز تقویت کرده و دیدگاه‌های کره‌ای را در پلتفرم‌های جهانی به نمایش می‌گذارد.
• بازار فیلم و نمایش مستند هند به سرعت در حال گسترش است و این رشد توسط تقاضای فزاینده برای داستان‌گویی واقعی به زبان‌های مختلف پشتیبانی می‌شود. مجموعه‌های «نتفلیکس هند» مانند «شکار ویرَپّان» (The Hunt for Veerappan) و «شکارچی هندی» (Indian Predator) با روایت‌های جنایت واقعی، بینندگان را مجذوب خود کرده‌اند. علاوه بر این، مستندهایی در مورد مسائل سیاسی و اجتماعی، مانند «زمانی که ما تماشا می‌کردیم» (While We Watched) ساخته وینای شوکلا، تحسین جهانی را به خود جلب کرده‌اند که نشان‌دهنده چشم‌انداز در حال تکامل مستند هند و جذابیت بین‌المللی آن است.
اروپا رشد قوی در بخش مستند را به نمایش می‌گذارد که ناشی از تنوع فرهنگی و سنت‌های قوی پخش عمومی است. مخاطبان در این منطقه برای محتوای آگاهی‌بخش اجتماعی، از جمله مسائل زیست‌محیطی، تاریخ و مهاجرت، ارزش قائل هستند. خانه‌های رسانه‌ای و صندوق‌های فیلم تحت حمایت دولت اغلب از پروژه‌های مستند محلی و بین‌المللی حمایت می‌کنند. راهبردهای توزیع چندزبانه و افزایش حضور در جشنواره‌های فیلم مستند نیز به پویایی منطقه‌ای کمک می‌کند. با افزایش مصرف دیجیتال و تماشای محتوا در پلتفرم‌های مختلف، سازندگان محتوا از بازارهای در حال گسترش برای محتوای آموزشی و تحقیقی در میان مخاطبان شهری و روستایی اروپا بهره می‌برند.
• روندهای بازار آلمان: بازار فیلم‌ها و برنامه‌های مستند آلمان توسط پخش عمومی قوی (ARD, ZDF) و تقاضای فزاینده برای مستندهای تحقیقی و فرهنگی هدایت می‌شود. پلتفرم‌هایی مانند ARTE در تولید محتوای تحسین‌شده‌ای مانند «درون راست‌گرایان جدید آلمان» (Inside Germany’s New Right) مشارکت می‌کنند. آلمان همچنین از فیلم‌سازان مستقل از طریق یارانه‌های «هیئت فیلم فدرال» (FFA) حمایت می‌کند. افزایش تقاضا برای داستان‌گویی واقعی در مورد موضوعاتی مانند مهاجرت و تاریخ جنگ جهانی دوم، به افزایش دسترسی داخلی و بین‌المللی این بازار کمک می‌کند.
• بازار فیلم‌ها و برنامه‌های مستند انگلستان از میراث غنی برنامه‌های مبتنی بر واقعیت، به رهبری BBC و Channel 4، بهره می‌برد. مجموعه‌های محبوبی مانند «سیاره آبی ۲» (Blue Planet II) و مستندهای لوئی ترو (Louis Theroux) شهرت جهانی دارند. ظهور پلتفرم‌های پخش آنلاین به تولیدکنندگان انگلیسی امکان داده تا به مخاطبان گسترده‌تری دست یابند. تأمین مالی دولتی از طریق BFI و تولیدات مشترک بین‌المللی با نتفلیکس و HBO، موقعیت انگلستان را در چشم‌انداز جهانی مستند تقویت می‌کند.
دسته بندی‌ها بر اساس نوع، فرمت، پلتفرم و مخاطب
• دسته بندی بر اساس نوع: مستندهای بیوگرافی به دلیل افزایش علاقه مخاطبان به داستان‌های واقعی از زندگی شخصیت‌های تأثیرگذار، سهم قابل توجهی در بازار جهانی دارند.
• دسته بندی بر اساس فرمت: مستندهای بلند (معمولاً بیش از ۴۰ دقیقه) به دلیل داستان‌گویی عمیق و جذابیت سینمایی، بازار را تحت سلطه خود دارند.
• دسته بندی بر اساس پلتفرم: پلتفرم‌های OTT نقش مهمی در بازار مستند ایفا می‌کنند و دسترسی جهانی و کتابخانه‌های محتوای گسترده‌ای را ارائه می‌دهند.
• دسته بندی بر اساس مخاطب هدف: بخش مخاطبان عمومی به دلیل تقاضای فزاینده برای روایت‌های واقعی و سرگرمی آموزشی، ستون فقرات بازار مستند را تشکیل می‌دهد.
• دسته بندی بر اساس کانال توزیع: تلویزیون‌های پخش عمومی همچنان یک کانال توزیع حیاتی، به ویژه در مناطقی با دسترسی محدود به اینترنت یا برای جمعیت‌های مسن‌تر، هستند.
شرکت‌های کلیدی و تحولات اخیر
شرکت‌های فعال در بازار مستند به طور فعال در حال گسترش کتابخانه‌های محتوای خود هستند، با تمرکز بر تولیدات انحصاری و اصلی برای جذب و حفظ بینندگان. آن‌ها در حال ایجاد شراکت‌های جهانی، سرمایه‌گذاری در داستان‌گویی منطقه‌ای، و بهبود بومی‌سازی از طریق دوبله و زیرنویس هستند. بسیاری از آن‌ها همچنین از تحلیل داده‌ها برای درک ترجیحات مخاطبان و تنظیم استراتژی‌های محتوا استفاده می‌کنند، و همچنین در حال بررسی فناوری‌های فراگیر مانند واقعیت مجازی برای نوآوری در تجربه تماشای مستند هستند.
آمازون استودیوز (Amazon.com, Inc.) آمازون استودیوز، یکی از بازیگران برجسته در بازار جهانی فیلم‌ها و برنامه‌های مستند است. این استودیو که در سال ۲۰۱۰ راه‌اندازی شد، فیلم‌ها، سریال‌ها و مستندهای اصلی را برای آمازون پرایم ویدیو تولید و توزیع می‌کند. این استودیو به دلیل مستندهای تأثیرگذاری مانند «زمان» (Time)، «همه در آن: مبارزه برای دموکراسی» (All In: The Fight for Democracy) و «لوسی و دسی» (Lucy and Desi) شناخته شده است. آمازون استودیوز با استفاده از پلتفرم پخش جهانی خود، به سرمایه‌گذاری در محتوای غیرداستانی جذاب و مرتبط با مسائل اجتماعی ادامه می‌دهد تا مخاطبان جهانی متنوعی را جذب کند.
نتفلیکس، بی‌بی‌سی استودیوز، نشنال جئوگرافیک پارتنرز، اچ‌بی‌او مستند، اپل تی‌وی+، PBS، دیزنی+، اسکای داکیومنتریز و A24 فیلمز از دیگر بازیگران کلیدی این بازار هستند.
تحولات اخیر:
• ژوئن ۲۰۲۵: نتفلیکس قرار است محتوای زنده ناسا+ را ادغام کند. مشترکان پوشش لحظه‌ای پرتاب موشک‌ها و عملیات ایستگاه فضایی بین‌المللی، و همچنین مستندهایی مانند «سحر کیهانی» (Cosmic Dawn) و مجموعه‌های اصلی مانند «دور» (Far Out) و «فضایی» (Space Out) را دریافت خواهند کرد.
• ژوئن ۲۰۲۵: اولین تجربه کارگردانی ماریسکا هارگیتای، «مادرم جِین» (My Mom Jayne)، در تاریخ ۲۷ ژوئن ۲۰۲۵ در HBO و Max به نمایش درآمد. این مستند به طور عمیقی زندگی و میراث مادرش، جین منسفیلد، نماد هالیوود دهه ۱۹۵۰ را بررسی می‌کند.
• ژوئن ۲۰۲۵: نتفلیکس حق ثبت اختراع برای شخصی‌سازی تریلرها و برنامه‌ها بر اساس هوش مصنوعی را دریافت کرد. این فناوری می‌تواند بازیگران، موضوعات یا خطوط داستانی مورد علاقه کاربران را برجسته کند و روایت‌های تعاملی سازگار با پروفایل تماشای کاربر را فعال سازد.
دعوت به شرکت در بیستمین جشنواره ملی انتشارات روابط‌عمومی
انتشارات، قلب تپنده روابط‌عمومی است. این عنصر حیاتی، نقشی محوری در انتقال مؤثر پیام، شکل‌دهی هویت سازمان، تعامل سازنده با مخاطبان و ایجاد اعتماد متقابل ایفا می‌کند. با توجه به اهمیت روزافزون ارتباطات و رقابت شدید، ارتقای کیفیت و تنوع محصولات انتشاراتی به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای سازمان‌ها بدل شده است.
انجمن متخصصان روابط‌عمومی با درک این ضرورت، هر ساله «جشنواره ملی انتشارات روابط‌عمومی» را برگزار می‌کند. هدف از برگزاری این رویداد، ایجاد بستری مناسب برای ارتقای استانداردهای حرفه‌ای، نمایش خلاقیت و نوآوری، ترویج فرهنگ مستندسازی، و معرفی بهترین تجربه‌ها و دستاوردهای روابط‌عمومی در سطح ملی است.
از تمامی مدیران، کارشناسان و فعالان حوزه روابط‌عمومی دعوت می‌شود تا با ارسال آثار خود به دبیرخانه جشنواره، ضمن مشارکت در این رویداد ملی، نقش مؤثری در ارتقای جایگاه انتشارات روابط‌عمومی کشور ایفا کنند.
با کلیک روی لینک زیر به کانال تلگرام ما بپیوندید:
انتهای پیام/