اشاره

شبکه اطلاع‌رسانی روابط‌عمومی یران (شارا)-|| عصری که در آن قرار داریم به عصر ارتباطات شهرت یافته است، بروز و ظهور تکنولوژی‌های نوین ارتباطی در این دوران مهمترین مشخصه عصری است که تولید و انتقال اخبار و اطلاعات در لحظه و به گستره تمام جهان در همه ابعاد زندگی اجتماعی شهروندان رخ می‌دهد. ارتباطات اجتماعی در جامعه ایران با انتشار مطبوعات و گسترش رسانه‌های مکتوب وارد دوره تازه ای شد که رفته رفته بر سایر وجوه جامعه تاثیر گذاشت و تغییرات بنیادینی در ساختارهای جامعه به شدت در حال تغییر آن دوران ایجاد کرد.

در حال حاضر نیز رسانه‌های اجتماعی به عنوان لیدر در لایه‌های مختلف جامعه اثر گذار بوده و منجر به تغییر و ایجاد نگرش‌های تازه‌ای درحوزه ارتباطات وتعاملات اجتماعی بین شهروندان و دولت شده است. اما در مسیر توسعه ارتباطات از زمان انتشار روزنامه کاغذ اخبار به عنوان نخستین نشریه تا کنون، چالش‌های ارتباطی در جامعه ایران وجود داشته که متخصصان دلایل متعددی برای آن برمی شمارند، در همین راستا گفتگویی با دکتر محمد سلطانی فر استاد ارتباطات داشته ایم تا به ابعاد وزوایای مختلف آن بپردازیم،آنچه درپی می آید حاصل این گفتگوست.
 

***

شارا: به عنوان سوال اول بفرمایید، چه دیدگاهی در خصوص روند توسعه ارتباطات در ایران و در مقایسه با سایر جوامع دارید؟

سلطانی فر: به نظرم به دلیل اینکه اساساً دانش علم ارتباطات به مفهوم امروزی از کشورهای غربی وارد کشورمان شده است و حدود دویست سال فاصله ارتباطاتی در این زمینه با مصادیق آن نظیر نشریه و روزنامه به عنوان اولین مظاهر اصلی علم ارتباطات در دنیا داشته ایم، این پدیده بدون آنکه ساختار و شکل اش بومی شود وارد کشور و تا به امروز از آن روند تبعیت شده است، می توان گفت اختلاف معناداری بین آنچه در حوزه علم ارتباطات در کشورهای پیشرفته و غربی مرسوم است با ایران وجود دارد. به بیانی دیگر، کالبد جامعه نتوانسته است فاصله غیر بومی بودن ارتباطات و فضای موجود را به خوبی درک و آن را با مصادیق اجتماعی و فرهنگی جامعه منطبق نماید.

این در حالی است که در غرب روند طبیعی ارتباطات شکل گرفته و آن را پدیدار کرده و در پی آن نخستین رسانه‌ها ظهور کرد و از آنجا که رسانه های آزاد نقش بسیار مهمی در توسعه دموکراسی دارند، موجبات رشد رسانه ها را فراهم کرده و به نوعی هر دوی این موارد به شکلی باعث رشد و توسعه یافتگی یکدیگر شدند، یعنی دموکراسی عامل رشد رسانه و رسانه باعث توسعه دموکراسی شد.

لذا در غرب شاهد هستیم چالش های جدی بین این دو وجود ندارد و هیچ یک در پی حذف دیگری نیست. اما در ایران شرایط به گونه ای دیگر رقم خورد، چراکه با انتشار نخستین روزنامه کاغذ اخبار حدود 190 سال قبل دردوران قاجار روزنامه برحسب یک تقلید از غرب وارد ایران شد و فلسفه اش نادیده انگاشته و بر این اساس ساختار حکومتی آن زمان تناسبی با آزادی خواهی رسانه در کشور نداشت و تضادی بین روزنامه نگاری حرفه ای با ساختار حکومت وجود داشت چراکه هنوز حتی تجربه دوران مشروطه در ایران وجود نداشت. لذا تنها در ایران در مقاطعی بویژه پس از پیروزی انقلاب شاهد تکثر رسانه ای در مقاطعی بوده ایم ولی نتوانسته دوام و قوام مناسب را پیدا کند و رسالت حرفه ایش را ادا نماید.

شارا: در حال حاضر و با توجه به پدید آمدن فضای مجازی و شبکه های اجتماعی مهمترین چالش های ارتباطی در جامعه ایران چیست؟

سلطانی فر: در ابتدا باید به وجود سه چالش در مسیر توسعه ارتباطات اشاره کرد، نخستین چالش اینکه اساساً نگاه حاکمیت به عملکرد رسانه نگاه مثبتی نیست و این عامل باعث شده به مدد رشد تکنولوژی شاهد توسعه بخش هایی هستیم و از سویی نیز ساخنارهای زیربنایی دچار عقب ماندگی و عدم توسعه یافتگی هستند. چالش دوم در حوزه تکنولوژی های ارتباطی است که به علت وارداتی بودن تمام مظاهر آن ما هیچ نوآوری و تولید بومی در این زمینه نداشتیم و به گفته مارشال مک لوهان که "وسیله همان پیام است "مجبور شدیم فرهنگ وسیله های ارتباطی و تکنولوژی آن را نیز وارد کنیم و این روند در دل جامعه سنتی ما باعث ایجاد چالش دوم شد.

و در نهایت نیز قدرت رسانه ها مطرح است که در بستر تکنولوژی فراهم شده و موضوعانی نظیر شبکه ها و تله کامیونیکیشن مطرح شده و ما در این بخش با ایجاد شبکه هایی نظیر آی گپ و سروش وارد شدیم اما چندان توفیقی نداشتیم.

شارا: به نظر شما به چه راهکارهایی برای برون رفت از شرایط فعلی و توسعه ارتباطات در ایران با محوریت روابط‌عمومی ها می توان اشاره داشت؟

سلطانی فر: به اعتقاد من تولید محتوا یکی از مهترین رویکردهایی است که در شرایط فعلی و با پیچیدگی های موجود در عرصه های ارتباطی امکان برون رفت از فضای فعلی را ایجاد می کند. در این عرصه نیز روابط‌عمومی ها و فعالان ارتباطات با تلاش برای تولید محتوای غنی در حوزه های مختلف ارتباطی و رسانه ای که متناسب با شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و... باشد، نقش موثری در ورود به ساختار قدرت رسانه ای شوند.

در واقع تولید محتوا در مقابل بی محتوایی قرار گرفته و با انتشار اخبار و اطلاعات صحیح توسط روابط‌عمومیها و ارتباطچی ها نوعی جریان اطلاعات ایجاد کرده و راه را برای ورود اخبار و اطلاعات فیک و نادرست ببندیم. از سویی نیز با استفاده از ابزارهای ارتباطی نظیر اپلیکیشن ها شرایطی برای تشخیص اخبار فیک و درست برا ی کاربران فراهم کنیم تا جریان اطلاعات به درستی هدایت شده و جامعه نسبت به مسائل و رخدادهایی که در کشور در حال وقوع است درک مناسبی داشته باشد.

در واقع نهادهایی مهم نظیر روابط‌عمومی های سازمانها چه در بخش خصوصی و چه در بخش دولتی با دارا بودن امکان دستیابی به موضوعات کلیدی که برای افکار عمومی در برهه های مختلف اهمیت دارد، می توانند محتوای مناسب را تولید و از طریق مجراهای ارتباطی در اختیار افکار عمومی قرار دهند. همچنین فعالان حوزه ارتباطی با توجه به تحولاتی که در این عرصه ایجاد شده و تغییرات بزرگی که در تهیه و تولید و انتشار مضامین خبری رخ داده با بی محتوایی مقابله کرده و اطلاعات صحیح در اختیار مخاطبانشان قرار دهند.