شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)، تبریک سال 1397 و «خواستن تا رسیدن» شاه بیت تبلیغات محیطی بانک ملت است که این روزها در عرصه شهر خودنمایی می کند، ایده و هدف از تبریک سال 1397، جلب نظر و توجه عمیق مردم به این نکته کلیدی است که زمانی سال 1396 مبارک و میمون است که اهداف و برنامه های مدون شده در این سال به بار نشیند. نوشتار زیر در نظر دارد تا به این بهانه به شکل مجملی به مقوله مهم برنامه ریزی و آینده اندیشی برای نیل به اهداف بپردازد.

همه  ما در زندگی اهداف کوچک و بزرگ، آرزوها و امیدهای زیادی برای آینده داریم و تمام تلاش مان را در راه رسیدن به آنها به کار می گیریم. گذشته دیگر در دسترس نیست و هیچ تغییری را بر نمی تابد، روی خط یک سویه زمان، حال نیز رمنده و گریزپا برای پیوستن به گذشته شتاب می کند، آینده تنها فرصت ما برای کنشگری و خلق شرایط دلخواه است؛ جایی که باید باقی مانده عمرمان را با آن و در آن سپری کنیم. عرصه ای بی منتها که فرصت های طلایی و تهدیدهای بنیان برانداز در گوشه ، گوشه آن کمین کرده اند. برای معماری و طراحی این فرداها چه ابزارهایی در اختیار داریم؟ آیا به راستی افراد، سازمان ها و جوامع می توانند فردایی مطلوب را از دل آرمان ها و رویاها بیرون کشیده و به دنیای واقعیت پیوند بزنند؟

اغلب افراد دچار سندرم سال جدید می شوند به این معنا که بیشتر مردم در روز سال نو برای اینکه شروع تازه ای داشته باشند، اهدافی برای خود تعیین می کنند. براساس تحقیقی که توسط دانشگاه اسکرانتون (واقع در پنسیلوانیای آمریکا) صورت گرفته، تنها 8درصد مردم به اهدافی که در روز سال نو تعیین کرده اند، می رسند. واضح است که 92درصد دیگر در این راه شکست می خورند.

دلیل این است که نمی توان امید به تحقق پیدا کردن هدفی داشت که به درستی تعیین نمی شود. باید به دقت شرایط را بررسی و سپس برنامه ریزی درستی تنظیم کرد. احتمالا به همین دلیل است که 34درصد مردم، یک ماه بعد از آغاز سال نو از تحقق یافتن اهداف شان ناامید می شوند و پس از 6 ماه، 54درصد از مسیر خارج شده و تسلیم ناکامی می شوند.

ما پیش از این، شاید چندصد سال قبل، جامعه ای بودیم که نگاه آینده گرا داشتیم و به دیدگاه پیشرومحور اهمیت می دادیم. مثلا داستان هایی مثل سیمرغ و سی مرغ، طوقی و دوستان و حتی خیلی از داستان های مولانا و منطق الطیر و خیلی از امثال وحکم موجود در ادبیات شفاهی و مکتوب ما که نگاه به آینده در آنها موج می زند، اما طی دهه ها و سده های اخیر از این نگاه فاصله گرفتیم.

اهمیت برنامه ریزی و آینده اندیشی برای یک کشور، استان، سازمان و حتی یک فرد برای کسی پوشیده نیست و می توان گفت اگر برنامه ریزی درست تمام موفقیت نباشد، حداقل می توان سهم بزرگی در موفقیت و کامیابی برای آن درنظر گرفت. اما برنامه ریزی و آینده نگری چیست؟ و چه دستاوردی برای ما دارد؟ برنامه ریزی، گرایش و خواست انسان به آینده، حل مشکلات در آینده، آینده بینی و امید به آینده است. (Faludi,1970) درخصوص برنامه ریزی برای آینده دو پارادایم کلی اکتشافی و هنجاری وجود دارد که هرکدام از این پارادایم ها نگاه خاصی به مفهوم آینده و نحوه رسیدن به آن دارند. (Twisis,1992)

پارادایم اکتشافی: در این پارادایم آینده نتیجه علی و معلولی گذشته است و نوعی جبرگرایی پنهان در آن وجود دارد. نتیجه این نگاه به آینده، آینده ای است محتوم و ثابت که تاریخ مطابق با قوانین خود، حال را به آن آینده تبدیل خواهد کرد. در این پارادایم انسان صرفا ناظر بیرونی است که تنها می تواند به اکتشاف آن آینده محتوم بپردازد. این پارادایم مبتنی بر پیش بینی است و اکتشاف آینده تنها نتیجه منطقی آن است. مثلا «میزان صادرات غیرنفتی ایران در 20 سال آینده چقدر خواهد بود؟» که عمدتا مبتنی بر تحلیل روندهای گذشته و ادامه آنها در سال های آتی است. (ناظمی، 1385، ص 13-12) و (Twisis,1992)  

پارادایم هنجاری: در این پارادایم نیروی انسان در ساخت آینده در نظر گرفته می شود و انسان جایگاه بیرونی و مشاهده گر خود را تغییر داده و با مفهوم ساخت آینده روبه رو است. در این پارادایم انسان با طیف وسیعی از آینده ها شامل آینده های ممکن، آینده های محتمل و آینده های باور کردنی روبه رو است که رسیدن به هرکدام از آنها بستگی به سطح و کیفیت خواسته انسان یعنی آینده مطلوب وی دارد. در این پارادایم برخلاف پارادایم اکتشافی، جبرگرایی پنهان وجود ندارد بلکه انسان کاملا مختار است مسیر زندگی خود را خود انتخاب کند.

در این پارادایم انسان با سه سوال اساسی روبه رو است:  «وقوع کدام آینده ها ممکن است»،  «وقوع کدام آینده محتمل است» و «وقوع کدام آینده ها مطلوب است». (ناظمی، 1385، ص 13-12) و (Twisis,1992)  اگر برنامه ریزی را حرکتی برای رسیدن به یک نقطه مطلوب و آمادگی برای حل مسائل و مشکلات دنیای جدید بدانیم پس باید فرآیند انجام آن نیز متناسب با شرایط دنیای جدید مورد بازنگری و ترسیم مجدد قرار گیرد. در شرایط کنونی، فرآیند برنامه ریزی خطی مبتنی بر پیش بینی نمی تواند جوابگوی نیازهای برنامه ریزی در جهان پر از تحول کنونی و آینده باشد. باید طرحی نو درانداخت و برای رسیدن به هر آنچه قلب تان می خواهد گام هایی برای تعیین اهداف هوشمندانه و متشکل از چند قدم به برداشت:

1- ویژگی های هدف تان را به دقت مشخص کنید: باید از قابل اندازه گیری بودن هدف تان مطمئن شوید تا بتوانید پیشرفت تان را تحت کنترل داشته باشید و نیز باید تمام جزییات مسیر رسیدن به آن را مشخص کنید. به طور مثال تصمیم می گیرید که طی 12 ماه آینده 60میلیون واحد پول سرمایه خالص داشته باشید. از این رو باید 5میلیون واحد پول ماهانه از طریق یک کسب و کار خدماتی یا هر کار دیگری به دست بیاورید.

این هدف خوب است اما باید در جوانب آن ریزتر شوید. زمانی که به ریز یک هدف دقت می کنید در واقع آن را از حالت خیالی به واقعی تبدیل کرده اید. برای این کار باید آن را بنویسید. چه چیزی را می خواهید به دست بیاورید؟ زندگی شما بعد از رسیدن به آن هدف به چه شکل خواهد شد؟ دوستان تان چه کسانی خواهند بود؟ در طول روز چه کارهایی خواهید کرد؟ چه عاداتی خواهید داشت؟ چه ساعتی از خواب بیدار خواهید شد؟ باید هدف و زندگی تان را با جزییاتش کاملا توصیف کنید.

2- معنادار بودن اهداف، نکته کلیدی فرآیند است: قطعا برای اهدافی که معنی خاصی برای شما دارند بیشتر تلاش می کنید تا اهدافی که سطحی باشند. باید بدانید که صرف خواستن چیزی به دست نمی آورید مگر اینکه برای شما خیلی باارزش باشد. از خود بپرسید

3- هدفی را انتخاب کنید که دست یافتنی باشد: زمانی که اهداف دست یافتنی برای خود تعیین می کنید و آنها تحقق می یابند؛ گویی سوخت لازم را که همان شور و شوق برای ادامه مسیر و رسیدن به اهداف بزرگ تر دیگر است به دست آورده اید. به دنبال اهدافی بگردید که بزرگ هستند اما دست یافتنی. اهداف کوتاه مدتی مثلا 12 ماهه تعیین کنید تا سنگ محکی باشند برای اهداف بزرگ تر.

4- همرنگ وجودتان باشند: اهداف تان چقدر با عقاید و ارزش های شما تطابق دارند؟ چقدر با شخصیت شما هماهنگ هستند؟ آیا کاملا خلاف اخلاقیات شما هستند؟ احتمال دستیابی به هدفی که خلاف عقایدتان باشد، کم است. چگونه می توانید اهداف مطابق با خودتان را انتخاب کنید؟ یک راه این است که هرچه برای تان ارزش دارد را روی کاغذ بیاورید. مثلا اگر صداقت برای شما مهم است و فکر شما این باشد که همه پولدارها با دروغ یا فریب پول در می آورند؛ ثروتمند شدن برای شما سخت می شود. عقایدتان را روی کاغذ بنویسید، سپس اهداف تان را مطابق با آن تعیین کنید. با این کار آسان تر به آنچه می خواهید می رسید.

5- مهلت زمانی دهید: چه زمانی می خواهید به این هدف برسید؟ مثلا نگویید می خواهم در آینده یا چند سال آینده موفق شوم. اگر واقعا می خواهید به هدف تان برسید، تقویم را بردارید و تاریخی برای آن تعیین کنید. روز خاصی را برای هدف تان تعیین کنید. اهدافی دست یافتنی هستند که مشخص و معین باشند. زمانی که تاریخی برای هدف تان مشخص می کنید می توانید آن را به ماه یا هفته ها تقسیم کنید. از این طریق می توانید فرآیند پیشرفت تان را در کنترل داشته باشید.

6- پیشرفت تان را در طول مسیر ارزیابی کنید: زمانی که اهداف محدودیت زمانی داشته باشند قابل بررسی و ارزیابی نیز خواهند بود. هرچه دقیق تر پیشرفت تان را محاسبه کنید، سریع تر به هدف تان می رسید. برای این کار سیستمی اتخاد و هر روز آن را اجرا کنید. زمانی که مسیر طی شده یا پیش روی تان را ارزیابی کنید، هرگز به عادات بد قدیمی بازنمی گردید. هر روزتان را برنامه ریزی کنید تا در طولانی مدت به اهداف تان دست یابید.

7- رویکردتان را بازبینی کنید: اگر پس از ارزیابی پیشرفت تان، متوجه دور شدن از هدف تان شدید، رویکردتان را بازبینی و اصلاح کنید. اگر روزانه پیشرفت تان را چک نکنید ممکن است اشتباهاتی را که قبلا نادیده گرفته شده نبینید و در رسیدن به هدف تان شکست بخورید. اهداف ما خیلی به سفر هواپیما شباهت دارند. ما نیز برای رسیدن به اهداف مان باید مقصد را به خوبی مشخص کنیم. سپس به یک نقشه نیاز داریم و اقدامات لازم و اصلاح رویکرد در مسیری که طی می کنیم.

به نظر آسان است اما در عمل مشکل می شود. پس می توان این گونه نتیجه گرفت که سال 1396 زمانی مبارک خواهد بود که اهداف و برنامه های هوشمندانه ای تدوین، اجرا و پایش کنیم و هم اکنون با این امید و با صدای رسا بیان می داریم سال 1397 مبارک باد.

منبع: فرصت امروز