چکیده

روابط عمومی در سیر تحول خود از سنتی تا انواع مدرن، همواره سعی کرده تا از ابزارها و رسانه های مختلف برای ارایه اخبار و اطلاعات، شفاف سازی و پاسخگویی به مخاطبان بهره گیرد. یکی از ابزارهایی که در روابط عمومی سازمان های جهان مورد استفاده قرار می گیرد و عمدتاً نیز نمونه های تبلیغی و آموزشی آن، ذهن آشنای مخاطبان است، گرافیک اطلاع رسان است. گرافیک اطلاع رسان و نوع خبری آن (با انواع روش های نمایش ایستا، متحرک، برهم کنشی و چند رسانه ای)، علی رغم کاربرد های بسیار جهانی، در روابط عمومی های ایران به ویژه نوع غیر سنتی آن (اعم از روابط عمومی1 یا الکترونیک، روابط عمومی2 یا آنلاین و روابط عمومی 3 یا سایبر) کمتر مورد استفاده قرار گرفته است. با توجه به اینکه جهان آینده روابط عمومی، جهان تصویری است و از آنجا که در فضای جدید ارتباطی، تصویر بیش از لفظ و حرکت بیش از سکون، عهده دار انتقال معنا و ایجاد فضای مشترک معنایی است، لازم می نماید تا از گرافیک های اطلاع رسان و خبری (با توجه به قابلیت های خاص آنها همچون ارایه حجم زیادی از اطلاعات و اخبار در فضایی محدود با جذابیت بصری بالا و امکان درک و فهم ساده و سریع با توان عینیت بخشی و باورپذیری بسیار) برای تحقق اهداف سازمان و نیز استفاده و تامین نیاز مخاطبان در روابط عمومی های1، 2 و 3 بهره گرفته شود.

مقدمه

روابط عمومی مدرن از مرزهای سازمان، نوشتار، گفتار و بالاخره تبلیغات به شیوه سنتی عبور کرده است. عامل اساسی این تحول مهم، فضای مجازی و ابزار عملیاتی آن اینترنت است که فضای ارتباطی مختلف فردی، اجتماعی، محلی و جهانی را به شدت متحول ساخته است و در این میان، تاکتیک های بصری (تصویری) در این محیط جدید، بیش از تاکتیک های نوشتاری و گفتاری تاثیر گذار بوده و به هر اندازه که تاکتیک های بصری «برجسته تر»، «متناسب تر» و «ساده تر» مطرح شوند، ارتباط میان فرستندگان و گیرندگان «قویتر»، «متعادل تر» و «سریع تر» انجام می گیرد.

بر این اساس، از روابط عمومی های مدرن این انتظار می رود تا به منظور ایجاد ارتباط قوی تر، متعادل تر و سریع تر با مخاطبان، به بهره گیری از روش هایی اقدام کنند که ابزارها و عناصر بصری و گرافیکی در آنها حرف اول را می زنند. توجه به نیاز مخاطبان و تامین این نیازها به خصوص در حوزه کسب اطلاعات و اخبار، آن هم در یک فضای رقابتی، ضرورت استفاده از این ابزار و عناصر را افزایش می دهد. «زبان تصویر، تقریباً موثرتر از هر وسیله ارتباطی دیگری قادر است، دانش را نشر دهد. زبان تصویر به انسان امکان می دهد که تجربه کند و تجربیاتش را در شکلی قابل مشاهده، مستند سازد. ارتباط بصری، ارتباطی جهانی و بین المللی است، محدودیت های تحمیل شده توسط زبان، لغت نامه و دستور زبان را ندارد و یک بی سواد هم می تواند مثل شخص تحصیل کرده آن را بفهمد.» و «با دیدن، پیام زودتر منتقل می شود.» باید گفت: شرایط حاکم بر فضای وب، خلاصه نویسی و بهره گیری از عناصر و ابزار بصری را ضروری تر می سازد. «مخاطب حوصله پرگویی و در عین حال کم محتوایی را ندارد. خوانندگان وب با مشاهده متون طولانی، احساس نامطبوعی پیدا می کنند. خواندن از روی نمایشگر رایانه حدود 25 درصد کندتر از خواندن از روی صفحات روزنامه صورت می گیرد و چشم ها را نیز خسته می کند. بر همین اساس گفته می شود که محتوای هر مطلب در وب باید 50 درصد محتوای چاپی آن باشد.»

تجربه نشان داده در کنار هم قرار گرفتن یا حتی ترکیب موفق ابزارها و عناصر گرافیکی و بصری با متن است که می تواند قدرت اثرگذاری اخبار و اطلاعات را افزایش دهد. به عنوان مثال باید گفت در سال 1989 جامعه طراحی اخبار (SND) و موسسه پوینتر (Poynter)، داده های جالبی از آی ترک (Eyetrack) ارایه کردند. طراحان پوینتر، یکسری صفحات روزنامه طراحی کردند که همگی یک حادثه را گزارش می کردند. تصادف یک هواپیمای دچار حریق شده در یک فرودگاه محلی، موجب کشته شدن تعدادی از افراد شد. این داستان، به چهار گروه از خوانندگان ارایه شد: گروه اول: فقط صفحه ای را که فقط از لغت تشکیل شده بود، مطالعه کردند. گروه دوم: لغات و عکس. گروه سوم: لغات، عکس و گرافیک و گروه چهارم فقط لغات و گرافیک را مطالعه کردند. هر گروه در نهایت پرسشنامه ای را درباره جزییات داستان پر کردند. امتیازات کسب شده چنین نشان می داد که از بین تمامی نمایش ها، نمایش لغات، عکس و گرافیک بود که بیشتر جزییات را می توانستند توسط آن به خاطر بسپارند. در رتبه بعدی، لغات و گرافیک، رتبه سوم لغات و عکس و در رتبه آخر فقط نمایش لغات قرار گرفته بود.

یکی از انواع گرافیک ها که لغات، عکس، شمایل (آیکون)، نقشه، تصویرسازی، جدول و نمودار و ... را به خوبی به خدمت می گیرد تا خبر یا اطلاعی را در حداقل زمان به صورت عینی و جذاب به مخاطب منتقل کند، گرافیک اطلاع رسان و خبری است.

در این مقاله تلاش خواهد شد تا ضمن معرفی گرافیک اطلاع رسان و خبری، قابلیت ها و کاربردهای آن در روابط عمومی مدرن ایران مورد بررسی قرار گیرد.

1-     مفاهیم نظری

1-1-          گرافیک اطلاع رسان

واژه گرافیک اطلاع رسان یا گرافیک اطلاعاتی یا اینفوگرافیک (Infographic) «از کنار هم قرار گرفتن دو واژه Information و Graphic به وجود آمده است.» این نوع گرافیک، با زندگی روزمره انسان ها عجین است و از نمونه های آن می توان به انواع نقشه (نقشه ایستگاه های قطارهای زیرزمینی و ناوگان حمل و نقل درون شهری، نقشه های جغرافیایی، راه ها، گردشگری، آماری، هواشناسی و ...)، انواع دستورالعمل های تصویری مصرف کالاها و خدمات یا رعایت نکات ایمنی، بهداشتی و پزشکی و نیز آشنایی با جزییات بدن انسان، حیوانات، گیاهان و ... یا بدنه و عملکرد انواع اشیا، کالاها و اجناس و سایر موارد مشابه با بار اطلاع رسانی و آموزشی و نیز بعضاً تبلیغاتی اشاره کرد. عینیت بخشی به مفروضات و حوادث علمی، تاریخی و ... نیز به کمک همین گرافیک صورت می گیرد. در اطلاعیه علمی سمینار گرافیک اطلاع رسان 2005 بمبئی هند (Infographics seminar handout) در خصوص تعریف گرافیک اطلاع رسان آمده است: «گرافیک های اطلاع رسان نکات پنهان، مطالب پیچیده و نکات مبهم یک مطلب را آشکار، تشریح و روشن می کنند. ارایه اطلاعات به صورت بصری فقط شامل ترجمه آنچه قابل خواندن به آنچه قابل دیدن باشد، نیست. این گرافیک ها، حتماً باید شامل این موارد باشند: فیلتر کردن اطلاعات، مشخص کردن و نمایش رابطه ها، درک کامل الگوهای موجود و نهایتاً ارایه اطلاعات به نحوی که مخاطب این اطلاعات، بتواند درک درستی از آنها داشته باشد.»

در ترسیم این نوع گرافیک از رنگ، موقعیت فضایی، انواع نمودار (همچون میله ای، روندی، کیکی و ساختاری)، انواع نقشه (مکانی، داده ها و شماتیک) و انواع دیاگرام (مانند آیکون یا شمایل، نتیجه، فرآیند و زمانی) استفاده می شود. همچنین طراحی آن، از فرآیند و چهارچوبی برخوردار است که بر این اساس باید گفت: در طراحی یک گرافیک اطلاع رسان موفق در نظر گرفتن سه مرحله بسیار مهم است: 1- در مرحله اول باید معین شود، چه نوع اطلاعاتی قرار است ارایه شود: مکانی(Spatial)، زمانی (Chronological)، کمّی یا ترکیبی از هر سه (Quantitative) 2- چگونه ارایه مناسبی از نمودار (Charts)، دیاگرام(Diagrams)، نقشه(Maps) و ... براساس اطلاعات موجود انتخاب شود 3- کدام فرم مناسب نمایش، ایستا (کاغذ یا صفحه رایانه)، متحرک (پویا نمایی یا ویدئو) یا بر هم کنشی (به طور عمده وب) گزینش شود.

گرافیک اطلاع رسان را به لحاظ روش های ارتباطی یا چگونگی نمایش و ارایه آن، به سه دسته کلی ایستا (Static)، متحرک (Motion) و تعاملی (Interactive) تقسیم می کنند. در نوع ایستای آن اطلاعات به طور کامل و یک جا ارایه می شود. به عنوان مثال می توان از گرافیک مطبوعاتی، پوشه های محتوی نقشه، کتاب راهنمای محصول و دیاگرام های توضیحی نام برد. در نوع متحرک، اطلاعات به تدریح در یک سیر خطی و در قالب پویا نمایی نشان داده می شوند. در نوع تعاملی (برهم کنشی)، اطلاعات به صورت گزینشی و بر پایه انتخاب بینندگان ارایه می شود. واحدهای اطلاعاتی اینترنتی، به طور طبیعی روایی، آموزشی، تحریکی یا تبیینی هستند. گرافیک اطلاع رسان را به لحاظ اهداف کاربرد آن به دو نوع اطلاع رسان و خبری تقسیم می کنند که نوع اطلاع رسان آن، عموماً غیر فوری و نوع خبری آن، فوری است، چرا که در نوع خبری، سرعت انتشار اخبار و اطلاعات از اهمیت بالایی برخوردار است. برخی از صاحب نظران این حوزه، گرافیک اطلاع رسان با اهداف خبری را گرافیک اطلاع رسان خبری (Infographic News) و برخی نیز آن را گرافیک خبری (News graphic) می نامند.

           1 -1-1 گرافیک اطلاع رسان در جهان و ایران

اولین خالق گرافیک های اطلاع رسان را انسان های اولیه ای می دانند که در عصر ماقبل تاریخ می زیسته و آثاری مانند نقاشی های دیوار غار ها و سپس نقشه ها را خلق می کردند. «احتمالاً نقشه باید اولین تلاش نظام مند بشر برای بیان بصری اطلاعات باشد که هنوز هم درک و استفاده می شود.» اولین نمونه های حرفه ای گرافیک های اطلاع رسان به سال های 1662 باز می گردد که کریستوفر شینر منجم، برای به تصویر کشیدن نتایج تحقیقش درباره حرکت خورشید، از تعداد زیادی نگاره گرافیکی استفاده کرد. از دیگر نمونه های موثر در مسیر توسعه این نوع گرافیک، گرافیک اطلاع رسان ابتدایی شکست ناپلئون در برابر روسیه توسط چارلز ژرف مینارد (Charles Minard) در سال 1861 است. «اواخر قرن هیجدهم، زمان تولد رشته جدیدی به نام طراحی اطلاعات بود که وجود خود را مدیون ویلیام پلیفایر (William Playfair) اسکاتلندی می داند. وی مهمترین جداول آماری به نام اطلس سیاسی را که در حال حاضر نیز استفاده می شود، طرح ریزی کرد.» گرافیک های اطلاع رسان از اوایل قرن 18 به رسانه ها ورود یافتند که معروفغرین آنها نقشه ای مربوط به خلیج کاریز بود که در سال 1702 در روزنامه دیلی کورانت (Daily Courant) منتشر شد. اگر چه نمونه هایی مانند نقشه مذکور، مثال های خوبی برای استفاده از گرافیک اطلاع رسان هستند، ولی به طور عمده گرافیک های اطلاع رسان و خبری در قرن 20 به خصوص طی جنگ جهانی دوم ظهور کرده اند. گرافیک اطلاع رسان پس از تجربه دوره مطبوعاتی خود، به حوزه تلویزیون وارد شد. نوع تلویزیونی آن به ویژه از سال 1987 و با ایجاد شرکت پیتر سولیوان گسترش یافت. با ظهور اینترنت، خیزش هایی برای بهره گیری از گرافیک اطلاع رسان از نوع اینترنتی بین رسانه ها و سازمان ها آغاز شد و از سال 2005 به بعد، این حرکت شتاب بیشتری گرفت. در بررسی پیشینه گرافیک اطلاع رسان در ایران نام برد که عمدتاً نیز با هدف تعیین مسیرها، حفظ حدود و ثغور مرزها و ... در جریان جنگ ها و لشکر کشی ها تهیه و نمونه هایی از آن، در کتاب های تاریخ نظامی ایران قابل ملاحظه است. از دیگر نمونه ها، نقشه های شهرهای محتلف ایران در سفرنامه های سیاحتی اروپاییان از قرن ششم هجری قمری (قرن 12 میلادی) به بعد هستند. در خصوص اینکه گرافیک اطلاع رسان از چه زمانی به مطبوعات ایران ورود یافت، باید گفت از سال 1253 هجری قمری که کاغذ اخبار و دیگر نشریات شروع به انتشار کردند، به تدریج، نمونه هایی از گرافیک اطلاع رسان، با هدف ارایه فشرده اطلاعات در فضایی محدود در قالب جدول، نمودار و نقشه های ابتدایی منتشر شدند. استفاده از گرافیک اطلاع رسان با اهداف تبلیغی، علمی – آموزشی، آماری و مقایسه ای، تاریخی، سیاسی – نظامی و پیش بینی آینده (همچون وضع هوا یا وضعیت آلودگی) به سال های 1330 به بعد در ایران مربوط است که نمونه هایی از آنها را می توان در نشریات قدیمی همچون روشنفکر، تماشا و بامشاد و برخی نشریات معاصر همانند نشریات همشهری، روزنامه های خورشید و جوان مشاهده کرد. در نشریات منتشر شده پس از پیروزی انقلاب، یکی از روزنامه هایی که نمونه هایی از گرافیک اطلاع رسان و خبری در آن می توان یافت، روزنامه کیهان است. یکی از نشریاتی که برای توسعه گرافیک اطلاع رسان در ایران به طور حرفه ای تلاش کرد و حتی به تشکیل تیمی در این خصوص اقدام کرد، مجله همشهری جوان بود. «استفاده از تجربیات فعالان حوزه گرافیک اطلاع رسان غیر مطبوعاتی و استفاده از برخی کتاب ها همانند کتاب کاربردی طراحان روزنامه (The Newspaper Designers Handbook) نوشته تیم هاروور (Tim Harrower)، زمینه شکل گیری گرافیک اطلاع رسان در همشهری جوان را فراهم کرد.» گرایش به گرافیک اطلاع رسان در مجلات همشهری از سال 1387 افزایش یافت، تا حدی که در حال حاضر، در اکثر نشریات همشهری، نمونه هایی از این نوع گرافیک قابل مشاهده است. یکی دیگر از روزنامه هایی که در مسیر توسعه گرافیک رسان ایران، گام هایی اثرگذار برداشت، روزنامه خورشید بود که در سال 1387 با اختصاص دو صفحه به اینفوگرافیک (گرافیک اطلاع رسان) به این کار اقدام کرد.

در خصوص سابقه بهره گیری از گرافیک اطلاع رسان و خبری در روابط عمومی های ایران، مستندات دقیقی در دست نیست، اینکه به طور مثال، روابط عمومی کدام سازمان برای اولین بار از گرافیک اطلاع رسان با هدف تبلیغات، آموزش و ... بهره گرفت. ولی برخی از شرکت ها و سازمان های قدیمی ایران، از این نوع گرافیک، به خصوص در حوزه تبلیغات و آموزش استفاده کرده اند. بررسی شکل گیری گرافیک اطلاع رسان حرفه ای در روزنامه همشهری از سال 1384 به بعد نشان می دهد که این روزنامه در ابتدای کار خود از تجربه طراحان گرافیک اطلاع رسانی بهره گرفته که دارای تجربه غیر مطبوعاتی بوده و در شرکت هایی مانند ایران خودرو به طراحی دفترچه راهنمای خاص مشتریان اقدام کرده اند.

بررسی صورت گرفته نشان می دهد که شرکت های خودروسازی و نیز سایر شرکت هایی که به تولید محصولاتی اقدام می کنند که نیاز به راهنمای استفاده از محصول دارند، همچنین سازمان ها و موسساتی که نیاز به آموزش برخی اصول و دستورالعمل ها دارند، بیش از سایر شرکت ها و سازمان ها، از گرافیک اطلاع رسان بهره می گیرند. با این حال، مراجعه به سایت شرکت های خودروسازی همچون ایران خودرو و سایپا نشان می دهد در بهره گیری از این نوع گرافیک، تنها به نوع ایستای آن اکتفا شده و از انواع دیگر گرافیک اطلاع رسان بهره گرفته نشده است. همین مساله در خصوص سایت هایی همچون سایت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمان هلال احمر که از وظایف آموزشی در کنار سایر وظایف خود برخوردارند نیز صادق است.

           1-2-  گرافیک خبری

گرافیک خبری که به آن News Graphic یا در برخی کشورها Infographic News گفته می شود، نوعی گرافیک اطلاع رسان است که به جز تفاوت در محتوا و اهداف تولید، از روش های نمایش (گرافیک خبری ایستا، متحرک، برهم کنشی، چند رسانه ای و تلفیقی) و فرآیند تولید مشابهی برخوردارند. وجه تمایز این نوع گرافیک با گرافیک اطلاع رسان را باید در تفاوت های اطلاع و خبر (به ویژه بحث ارزش ها و عناصر خبری) جستجو کرد. در تعریف گرافیک خبری باید گفت: «گرافیک خبری در واقع تصویری از خبر است که قسمتی از رویداد یا تمام آن را نشان می دهد.» گرافیک خبری ضمن توان عینیت بخشی به اخبار توسط رسانه ها، از این توان برخوردار است که بتواند خلاهای پوشش تصویری توسط آنها را نیز جبران کند. گرافیک های خبری توسط طراحان گرافیک مسلط بر روزنامه نگاری با پایبندی به اصول این نوع روزنامه نگاری . با اتکا بر واقعیت تولید می شوند. نوعی از انواع گرافیک خبری، گرافیک خبری فوری Breaking New Infographics یا Breaking New Graphic نام دارد. نوع چاپی این نوع گرافیک در یک روز کاری و قبل از پایان صفحه بندی روزنامه و نوع آنلاین آن، با فوریت و به طور مرحله به مرحله تهیه و منتشر می شود. (اول نقشه، بعد به روز آوری نقشه، بعد تهیه نسخه فلاش و در مرحله نهایی نمایش متحرک) طراح در نوع چاپی آن با محدودیت فضا و در نوع وب آن با محدودیت فضا و زمان سروکار دارد. در گذشته چنین بود که وقتی نسخه چاپی گرافیک خبری آماده می شود به تبدیل آن به نسخه وب اقدام می شد، در حالی که امروزه، تهیه نسخه چاپی و وب به طور همزمان و با فرآیندی نقریبا مستقل صورت می گیرد. این نوع گرافیک، علاوه بر رسانه ها، در روابط عمومی ها و سازمان و موسسات با گرایش رسانه ای نیز کاربرد دارد و اخبار مهم و جنجالی سازمانی را به شکل گرافیکی و بصری به تصویر می کشد. تاکید در این نوع گرافیک بر اخباری است که از ارزش های خبری برخوردار باشند.

1-2-1- گرافیک خبری در جهان و ایران

تولید و توسعه گرافیک خبری را باید مدیون روزنامه یو.اس.آ تودی (USA Today) در آمریکا دانست که در سال 1982 به منظور تسهیل در روند مطالعه قشرهایی از مخاطبان خود که عمدتا گردشگران و بازرگانان بین المللی بودند و فرصت مطالعه کافی نداشتند، به بهره گیری از این نوع گرافیک اقدام کرد. پس از آن نیز، برخی از روزنامه ها همچون ایندپندنت در انگلیس، فرانکفورت روندشاو، فوکاس و اشپیگل در آلمان با اهداف رقابتی از آن بهره گرفتند. در  مسیر تولد گرافیک خبری، عوامل بسیاری از امکانات ویژه گرافیکی تا تلاش و خلاقیت افرادی چون نیگل هولمز و جان گریم وید موثر بودند. «راهی که هولمز، گریم وید و پیتر سالیوان (Peter Sullivan) گشودند، حالا به شکلی متنوع تر و کاربردی تر توسط طراحان گرافیک دیگر دنبال می شود و در دانشگاه ها هم این واحد تدریس می شود. نسل تازه طراحان گرافیک خبری، حتی کارهای دو یا سه بعدی را نیز در دستور کار خودشان قرار داده اند و نکته جالب توجه تر، حضور جدیدترین ژانر (نوع) گرافیک خبری با نام گرافیک خبری متحرک است که سی.ان. و بی.بی.سی. آن را ابداع کرده اند.» در دهه نود، ورود به گرافیک خبری به یک ورود رسمی تبدیل شد. گرافیک خبری در جایی عرض اندام کرد که قلم و دوربین دیگر هیچ کاری از دستشان برنمی آید. اوج این تلاش در اوت 1991 و در جریان جنگ حلیج فارس اتفاق افتاد.

اعمال سانسور در جریان جنگ خلیج فارس و جلوگیری از حضور گزارشگران، فیلمبرداران و عکاسان جنگ برای حضور در منطقه، سبب شد تا یو.اس.آ.تودی، به خلق گرافیک خبری برای جبران خلا تصویری موجود اقدام کند. حاصل حرکت های رسانه ها در توسعه گرافیک خبری سبب شده تا اکنون این نوع گرافیک، از انواع مختلف چاپی، الکترونیکی (تلویزیونی)، دیجیتال و آنلاین و نیز فرم های نمایشی ایستا، متحرک، برهم کنشی و تلفیقی برخوردار باشد و توسط طراحان متخصص، بسته به موضوع آن، طراحی و تولید شود.

در خصوص تاریخچه گرافیک خبری در ایران باید گفت، گرچه می توان نمونه های بسیاری را از این نوع گرافیک به خصوص از دهه 40 به بعد در نشریات ایران مشاهده کرد، ولی واقغیت آن است که گرافیک خبری در ایران، هرگز از گرافیک خبری فوری فراتر نرفته و تنها نمونه های اندکی از آن را می توان به مثابه یک گرافیک خبری حرفه ای (گزارش گرافیکی حادثه) یافت. اولین نمونه گرافیک خبری تولیدی حرفه ای در ایران به اثری با نام داستان یک سقوط (سقوط هواپیمای سی 130) مربوط است که توسط همشهری جوان در 26 آذر 1384 به چاپ رسیده است. در خصوص بهره گیری از این نوع گرافیک در سایت ها و نشریات منتشر شده از سوی روابط عمومی سازمان های مختلف، باید گفت که کمتر موردی را می توان یافت که در آن به انتشار یک خبر سازمانی در قالب گرافیک خبری اقدام شده باشد.

2-     کاربرد گرافیک خبری و اطلاع رسان در حوزه روابط عمومی

قابلیت های موجود در گرافیک خبری و اطلاع رسان سبب شده تا از این نوع گرافیک در رسانه ها و سازمان ها و موسسات مختلف بهره گرفته شود. توان باورپذیری و عینیت بخشی به اخبار و اطلاعات، صرفه جویی در فضای رسانه و سایت های سازمانی و نیز زمان مخاطب، فراهم کردن امکان درک ساده و سریع بصری اخبار و اطلاعات توسط مخاطب و پوشش خلا تصویری دوربین ها از جمله دلایل کاربرد گرافیک خبری و اطلاع رسان است. در خصوص کاربرد گرافیک اطلاع رسان می توان گفت، گرافیک اطلاع رسان روابط پیچیده و حقایق را منتقل می کند. تصاویر و اعداد را به طور واضح نشان می دهد، به طوری که مطالب در یک نگاه درک می شوند. گرافیک های اطلاع رسان شرایط انگیزش مخاطب را فراهم کرده و وی را مشتاق مطالعه می کند. یک گرافیک اطلاع رسان مهیج، می تواند حس کنجکاوی خواننده را برانگیزد. در گرافیک های اطلاع رسان از نشانه ها استفاده می شود، مثل صحبت کردن یک تصویر هزاران لغت را نقاشی می کند. علاوه بر آن، تصاویر گرافیک های اطلاع رسان، این قابلیت را دارند که در مورد موضوع مورد نظر، نشانه های زیادی ارایه کنند که به طور ناخودآگاه توسط خواننده درک می شود. گرافیک های اطلاع رسان، نمایشگران تصویری اطلاعات و داده ها هستند. این نگاره ها در جاهایی که نیاز به توضیح ساده یا سریع داده ها است، استفاده می شوند، مثل نقشه ها، علایم و تابلوها، پوسترهای آموزشی و روزنامه ها. همچنین ریاضی دانان و متخصصان آمار و رایانه نیز از این ابزار برای به تصویر کشیدن مفاهیم پیچیده بهره می برند. استفاده از گرافیک های اطلاع رسان باعث می شود بیننده با نگاهی کوتاه، حجم قابل توجهی از اطلاعات که شکل نوشتاری آن ممکن است مقاله بلند بالایی را تشکیل دهد به سادگی از طریق بصری دریافت کند و حتی آن را به خاطر بسپارد. امروزه گرافیک اطلاع رسان همه جا مشاهده می شود، از نشریات گرفته تا علایم راهنمایی و رانندگی. معمولا اطلاعاتی را که به تحریر آوردنشان سخت یا غیر قابل فهم است، می توان در یک طرح گرافیکی اطلاع رسان مختصر به تصویر کشید. در روزنامه ها از این نوع گرافیک می توان برای نشان دادن آب و هوا، اخبار حاوی آمار، نقشه و چارت استفاده کرد. کتاب های کودکان هم معمولاً مملو از گرافیک اطلاع رسان است. نمونه های زیادی هم در کتاب های علمی مشاهده می شود، مثل سیستم های فیزیکی، نمودارها و تصاویر میکروسکوپی. نقشه های مدرن به ویژه نقشه راه ها برای مسیرهای ترانزیت و نشانه های راهنمایی و رانندگی اتکای زیادی بر گرافیک اطلاع رسان دارند. همچنین در بیشتر صفحات دفترچه های راهنمای استفاده بسیاری از ابزار و لوازم فنی، نمودارها و تصاویر استاندارد هشدار، خطر یا دیگر علایم به چشم می خورد. اینکه چرا از گرافیک اطلاع رسان استفاده می شود، باید گفت مغز ما علاقه زیادی به تحلیل و ذخیره اطلاعات به صورت بصری دارد. حتی ارتباط میان اشیا و اطلاعات را به شکل بصری ذخیره می کند نه لغوی. برای مثال به سه لغت مداد، تلفن و تلویزیون فکر کنید. چه چیز اول به ذهن تان می آید؟ آیا به حروف تشکیل دهنده این لغات فکر می کنید یا به شکل فیزیکی آنها؟ پس همانطور که مشاهده می کنید درک و یادگیری صورت فیزیکی و بصری داده ها و اطلاعات برای مغز ما به مراتب آسان تر از فهم شکل نوشتاری آنها است. به همین دلیل، گرافیک اطلاع رسان یکی از بهترین شیوه های انتقال مطالب نو یا پیچیده به شمار می آید.

با قابلیت های که گرافیک اطلاع رسان دارد، روابط عمومی سازمان ها و شرکت ها و موسسات به راحتی می توانند حجم بسیاری از اطلاعات را با اتکا به متن و عناصر گرافیکی و بصری به خصوص در فضای وب ارایه کنند. انواع برهم کنشی و چند رسانه ای این نوع گرافیک، قدرت انتخاب بیشتری به مخاطبان در دستیابی به جزییات و اطلاعات بیشتر می دهد. به طور مثال، در معرفی یک محصول مانند مدل خاصی از یک خودرو از سوی روابط عمومی آنلاین یا سایبر، اطلاعاتی از ویژگی ها، امکانات، توان، شتاب و ... آن، به راحتی به وسیله یک گرافیک اطلاع رسان برهم کنشی ارایه می شود و کاربر، با انتخاب برخی کلیدها، به جزییات بیشتر در مورد خودروی مورد نظر دست می یابد. این نوع گرافیک، مخاطب را از مطالعه متن های طولانی برای اطلاع از ویژگی ها و امکانات یک خودرو بی نیاز می کند. استفاده از انواع متحرک، ضمن ایجاد جذابیت، قدرت و درک مخاطب از یک محصول را نیز افزایش می دهد. سایت فولکس واگن (بزرگترین تولیدکننده خودرو آلمانی) برای معرفی یکی از خودروهای خود از گرافیک اطلاع رسان جالبی استفاده کرده و در این راستا از انواع قابلیت های برهم کنشی، متحرک و چند رسانه ای بهره گرفته است. در مرکز که این اٍر با نرم افزار فلاش (Flash) طراحی شده، یک خودرو قرار دارد که به وسیله کاربر حرکت داده و هدایت می شود. کاربر قادر است خودرو را در فضایی نقشه مانند که در چهار جهت آن اعم از کارکرد (Performance)، راحتی (Comfort)، امنیت(Safety) و ظاهر (Style)، ایستگاه هایی تعبیه شده، توقف کرده و اطلاعاتی را در مورد همین چهار بخش دریافت کند. از جمله این ایستگاه ها، ایستگاه هایی ویژه اطلاع یابی از رنگ بندی، امکانات و ویژه گی ها، عکس ها و ... خودرو است. در ایستگاه عکس های خودرو، فرش قرمزی در برابر خودرو پهن می شود و با عبور خودرو از روی آن، به مانند یک ستاره سینما، عکس هایی از این خودرو از نماهای مختلف ارایه می شود و کاربر در یک فضای جذاب بصری، به تماشای این عکس ها می پردازد. در ایستگاه رنگ خودرو، پس از انتخاب رنگ دلخواه توسط کاربر، دستگاه های خاص اسپری رنگ در اطراف خودرو، ظاهر و رنگ آن در چند ثانیه به رنگ دلخواه تغییر می یابد.

نمونه ذهن آشنای نوع متحرک گرافیک اطلاع رسان را می توان تیزرهای تلویزیونی دانست که توسط آنها به انواع دستگاه ها، قرص و ... لاغری و چاقی تبلیغ می شود. در این نوع تیزرها با یک گرافیک اطلاع رسان تلویزیونی، نحوه کارآیی این دستگاه ها و قدرت لاغری یا چاق کنندگی آنها تشریح می شود.

در خصوص کاربرد گرافیک خبری نیز باید گفت، «گرافیک خبری، به رویدادها عینیت می بخشد، به خصوص رویدادهایی که عکاس و فیلمبردار به آنها نمی رسد.» از این نوع گرافیک در خبرهایی استفاده می شود که چند ویژگی داشته باشند: الف) قابلیت مصور شدن ب) فوریت خبر ج) خبری که مخاطبان عام دارند.

گرافیک خبری در حوزه روابط عمومی نیز کاربرد دارد که از جمله آن، به تصویر کشیدن حوادث رخ داده در یک سازمان به وسیله این نوع گرافیک است. قابلیت بالای گرافیک خبری قادر است با شفاف سازی حوادث و بحران هایی که در یک سازمان به وقوع می پیوندند، سازمان را در برابر ابهامات و سوالات موجود پاسحگو سازد. یک مثال ساده در این خصوص، حادثه ای بود که بهمن 1389 در یکی از شرکت های خودروسازی کشور به وقوع پیوست و به کشته و زخمی شدن تعدادی از کارکنان این شرکت منجر شد. در پی این حادثه، روابط عمومی این شرکت تنها اطلاعاتی بسیار کلی و پیام تسلیت مدیرعامل را نشر کرد.

ابهامات بسیاری در مورد نحوه وقوع حادثه و علل بالا بودن تعداد کشته و زخمی شدگان وجود داشت که تمامی این سوالات می توانست از طریق یک گرافیک خبری ساده (در یکی از انواع ایستا، متحرک، برهم کنشی و چند رسانه ای) تشریح شود و به تصویر درآید. این اقدام از سوی روابط عمومی سازمان مذکور، علاوه بر کمک به کاهش شایعات در سازمان و پاسخگو کردن این روابط عمومی، می توانست به کاهش فشار روانی، مدیریت بحران، روشن کردن اذهان عمومی و نیز عینی و باورپذیر کردن حادثه منجر شود.

یکی از بزرگترین وظایف روابط عمومی، بیان واقعیت، رفتار بر اساس موازین حرفه روابط عمومی و عدم انحراف رفتاری است. اشکال این انحراف عبارتند از: اغراق به معنی بزرگ جلوه دادن یک رویداد، تعدیل که در واقع نقطه مقابل اغراق است به معنای کاستن از وجوه یک برنامه یا یک پروژه، طبقه بندی به معنی ارایه تصویری از شخص یا محصول به مثابه خوبی و بدی، برچسب زنی به معنی دادن صفاتی به یک برنامه یا شخص برخلاف حقایق و واقعیت موجود و انتقال تصویر که در واقع منظور از آن، انعکاس موضوع یا بزرگسازی شخصیت افراد به شکلی است که برخلاف و دور از واقعیت باشد. گرافیک خبری، روابط عمومی را قادر می سازد تا در بصری سازی حوادث به بیان وقایع منطبق بر موازین اخلاقی مورد تاکید از سوی انجمن بین المللی روابط عمومی اقدام کند. «اخبار و اطلاعاتی را که متکی به حقایق تحقیق نشده یا حقایقی که قابل تحقیق نباشد، منتشر نسازد، احترام و موقعیت محاطبان پیام (چه محالفان و چه موافقان) را به دقت مورد توجه قرار دهد و واقعیت را از شبه واقعیت و ضد واقعیت تمیز دهد.»

علاوه بر این باید گفت کاربرد گرافیک خبری و اطلاع رسان، روابط عمومی را قادر می سازد که از بین 5 نقش خود اعم از نقش نمایشی (Representation Role)، نقش اظهاری (Presentational Role)، نقش مذاکره ای (Negotional Role)، نقش مشورتی (Advisory Role) و نقش تفسیری (Interpretive Role)، یکی از مهمترین نقش ها یعنی نقش اظهاری، را ایفا نماید. در نقش اظهاری، فعالیت هایی مدنظر است که روابط عمومی از طریق اعلام و اظهار و به منظور اطلاع رسانی انجام می دهد. از نمونه این فعالیت ها می توان به سخنگویی و خبرسازی اشاره کرد.

با تحولی که در روابط عمومی در حرکت از نوع سنتی به انواع مدرن آن به وجود آمده و نیز با توجه به ویژگی های روابط عمومی مدرن، بهره گیری از گرافیک اطلاع رسان و خبری به ویژه در انواع برهم کنشی، متحرک و چند رسانه ای در شرایط فعلی یک ضرورت به نظر می رسد، چرا که «روابط عمومی مدرن، زبان و نشانه های جدیدی را می طلبد که با دنیای غیرمدرن تفاوت اساسی دارد. این زبان بیش از آنکه بر نوشتار و سکون متکی باشد، بر تصویر و حرکت استوار است. در این فضای جدید ارتباطی، تصویر بیش از لفظ و حرکت بیش از سکون، عهده دار انتقال معنا و ایجاد فضای مشترک معنایی است که اصل مسلم برای تحقق ارتباط واقعی است.»

نتیجه گیری

گرافیک اطلاع رسان و نوع خبری آن (گرافیک خبری) از ابزارهای مناسب در اختیار روابط عمومی ها به ویژه انواع مدرن آن هستند تا بتوانند ضمن تامین نیاز مخاطبان، اهداف سازمانی را محقق سازند. درک این نکته که جهان آینده روابط عمومی، جهان تصویری است و در فضای جدید ارتباطی، تصویر بیش از لفظ و حرکت بیش از سکون، عهده دار انتقال معنا و ایجاد فضای مشترک معنایی است، بهره گیری از انواع برهم کنشی، متحرک و چند رسانه ای گرافیک خبری و اطلاع رسان را در دسترسی سریع و آسان به حجم زیادی از اطلاعات و اخبار ضروری می سازد. همچنین این ابزار می توانند روابط عمومی ها را در ایفای نقش اظهاری و نیز انجام وظایفی همچون پاسخگویی، اطلاع رسانی و شفاف سازی یاری کنند. با توجه به قابلیت های بالای گرافیک خبری و اطلاع رسان همچون ارایه حجم زیادی از اطلاعات و اخبار در فضایی محدود با جذابیت بصری بالا و امکان درک و فهم ساده و سریع با توان عینیت بخشی و باورپذیری بسیار، چنین به نظر می رسد که روابط عمومی های ایران بتوانند با تجهیز بخش سایت خود و بهره گیری از حضور طراحان مسلط به این حوزه از گرافیک، زمینه خلق گرافیک های اطلاع رسان و خبری را در مسیر تامین نیاز مخاطبان و تحقق اهداف سازمانی فراهم کنند. لازمه این مهم نیز آشنایی مدیران سازمان با این ابزار موثر و اراده آنها بر بهره گیری از آن در روابط عمومی های ایران و صرف هزینه لازم برای تولید این نوع گرافیک ها است.

منبع مرجع: مریم سلیمی - بهروز مظلومی فر،شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران (شارا)