شارا، پروفسور حمید مولانا- روزنامه «وال استریت ژورنال» یکی از انتشارات اصلی نخبگان اقتصادی و مالی آمریکا سه هفته قبل (13 دسامبر 2005) تیتر صفحه اول خود را به خلاف کاری و روش های نادرست روابط عمومی و بازاریابی شرکت های بزرگ آمریکا در مجلات و فصلنامه های علمی و پزشکی آن کشور اختصاص داده بود. این روزنامه که نبض صنعتی، تجاری و بانکی آمریکا را تحت نظر دارد گزارش داد تعداد زیادی از مقالاتی که در مجلات علمی آمریکا تحت نام پژوهشگران و دانشمندان سرشناس دانشگاهی منتشر می شود در حقیقت توسط نویسندگان ناشناس نوشته شده است که از طرف بنگاه های روابط عمومی و تبلیغاتی استخدام شده و هزینه آنها را شرکت های بزرگ داروسازی پرداخت می کنند. منظور اصلی این مقالات ترویج محصولات داروئی این کارخانجات و مؤسسات تجاری است. این مقالات به اصطلاح علمی برای تجویز دارو مورد استفاده پزشکان و سازمان های بهداشتی قرار می گیرد.

هفته گذشته مجله معروف پزشکی نیوانگلند (نیوانگلند ژورنال آومدیسین) نیز اعتراف کرد که مقاله منتشره سال 2000 میلادی در آن نشریه درباره یکی از داروهای برطرف کننده درد، اطلاعات مربوط به وقوع سکته قلبی را در بین مصرف کنندگان این دارو حذف کرده بود. در سال 2001 یکی از مقالات منتشره در مجله بیماری های کلیوی آمریکا که در حمایت از نوعی ویتامین D به قلم یک دانشیار دانشگاه در سنت لوئیز (ایالت میسوری) چاپ شده بود در حقیقت نوشته فرد دیگری بود که در استخدام مؤسسه تبلیغاتی و روابط عمومی یکی از شرکت های بزرگ آمریکا بود و از آن حقوق می گرفت. اینگونه افشاگری ها در سال های اخیر باعث شده است که روی ارتباط بین پژوهشگران و این نوع مؤسسات نظارت بیشتری صورت گیرد.

امروز آرزوی «دهکده جهانی»، «جهان واحد»، «بازار جهانی» و «جهانی سازی» و «جهانی شدن» که از طرف شرکت های غول آسا و بنگاه های روابط عمومی آنها تبلیغ و ترویج می شود با مشکلات بزرگ جهانی، مانند فقر، بی سوادی، بیماری، عدم امنیت جانی، مالی و شغلی، آلودگی محیط زیست، گسیختگی خانواده، اعتیاد به افیون و تریاک و داروهای مضر، فساد اداری و طمع مدیران، خشونت و جنگ، هویت ملی و مذهبی، قوانین ملی و آداب سنتی و حقوق بشر، و با پدیده هائی چون ملی گرائی و قوم گرائی در تقابل است. صلح و توسعه پایدار در چه شرایطی امکان پذیر است؟ این برنامه های پرهزینه روابط عمومی جهانی در چه جهت حرکت می کند؟ مدیران شرکت ها، سازمان ها و دولت ها از مردم چه می خواهند و چه انتظاراتی از آنها دارند؟ حرفه روابط عمومی در جهان به ویژه دنیای غرب خود را «صنعت روابط عمومی» معرفی می کند، مانند صنایع فرهنگی، صنایع دستی، صنایع سنگین و غیره. آیا چنین صنعتی می تواند به مشکلات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی ما کمک مؤثری کرده و به بحران های عصر کنونی خاتمه دهد؟ آیا تصویر روابط عمومی شرکت ها و سازمان ها و دولت ها در اذهان مردم بهتر از تصویر خود این شرکت ها و بنگاه ها در میان عامه مردم است؟

برای مدیران شرکت های جهانی، جهان سوم یا جهان به اصطلاح در حال توسعه، بزرگترین چالش ها را همراه دارد. «فروشگاه بزرگ جهانی» که در آن 40 تا 50 درصد خریداران و مشتریان در فقر و گرسنگی به سر برده و فاقد آب آشامیدنی سالم، بهداشت، مدرسه، معلم و کار و شغل هستند، بازار امیدبخشی نیست. چالش دنیای سوم، چالش مدیریت و مشروعیت است نه چالش بازاریابی و تا موقعی که این شکاف طبقاتی وجود دارد اعتبار پیام روابط عمومی زیرسؤال خواهد رفت. توماس فریدمن یکی از طرفداران جهانی سازی مکتب آمریکا و یکی از نویسندگان روزنامه نیویورک تایمز در کتاب تازه خود که تحت عنوان «دنیا مسطح است» به صراحت می نویسد که در جریان جهانی شدن امروز هیچ آمریکائی مانند گذشته حق و حقوقی برای شغل ثابت و دائم ندارد و نگران است که توسعه زیرساخت های اطلاعاتی و ارتباطی همراه با استعدادهای فوق العاده ای که جوانان و تکنوکرات های چین و هند در رشته های علوم و فناوری و زبان های خارجی دارند مسیر کار و اشتغال را برای غرب و به ویژه آمریکائی ها دگرگون کرده است. این روزنامه نگار آمریکائی پس از سال ها درک می کند که آموزش و پرورش ایالات متحده با کمبودهای سنتی و خانوادگی روبه روست و شخصیت و توانائی فرد با عواملی فراسوی تبحر فناوری ارتباط دارد.

نظرسنجی اخیری که (2005 میلادی) از 231 کارشناس حرفه ای روابط عمومی در آمریکا به عمل آمده نشان می دهد که مهم ترین مسائل و مشکلاتی که در حوزه روابط عمومی تأثیرگذار است عبارتند از(1) پاسخگوئی و مسئولیت مدیران (2)فناوری، (3) مسئولیت شرکت ها و بنگاه ها، و (4)جهانی سازی اقتصاد. این چهار عامل با جابه جائی افکار عمومی در حال تغییر است. «لسترثرو» استاد دانشکده بازرگانی و مدیریت انستیتوی تکنولوژی ماساچوست (ام.آی.تی) در اکتبر 2001 یک ماه پس از حادثه نیویورک و واشنگتن در کنفرانس انجمن روابط عمومی آمریکا اظهار داشت که تفاوت اصلی بین دنیای غرب و شرق در دین و مذهب نیست بلکه در اقتصاد است. همقطار او در دانشگاه هاروارد آمریکا سال هاست ادعا می کند که کشمکش امروزی بین غرب و شرق رویاروئی تمدن ها و ادیان به ویژه اسلام و مسیحیت است. حقیقت این است که شکاف بین غرب و شرق به این سادگی ها نیست و ریشه های عمیقی دارد که اقتصاد، دین و فرهنگ جزو آنهاست.

موارد بهره برداری از روش ها و تکنیک های روابط عمومی در مسائل جهانی به ویژه در چند دهه اخیر فراوان و مشکلات حاصل از سیاستگذاری دولت ها و شرکت های بزرگ جهانی در این حوزه خود یک مجموعه جداگانه ای را تشکیل می دهد. یکی از صحنه های مبارزات تبلیغاتی، موضع گیری شرکت های بزرگ جهانی در مسئله آلودگی محیط زیست است. به استثنای جنگ اتمی می توان گفت که آلودگی محیط زیست و صدمه ای که از این طریق به جو کره زمین می رسد شاید بزرگترین آسیب را برای انهدام جامعه بشری در بردارد. از اواسط دهه 1950 میلادی موضوع آلودگی محیط زیست و تأثیرات آن بین دانشمندان رشته های مختلف مورد بحث بوده است. زنگ خطر این مسئله برای اولین بار در تابستان 1988 در گزارشی که دکتر جیمزهنسن در سازمان فضاشناسی «ناسا» به کنگره آمریکا ارائه داد به صدا درآمد. مجله تایم در مقاله ای که در این مورد منتشر کرد نوشت که شهادت دکتر هنسن به کمیته های مأمور بررسی این موضوع به قدری جدی است که برای جلوگیری از عواقب نامطلوب آلودگی محیط زیست، دولت باید از انباشتن کاربن دو اکسید در جو جلوگیری کند. رسمی ترین اخطار در این مورد در سال 1995 میلادی از طرف گروه بین دول مأمور مطالعه تغییر هوا و جو که 2500 دانشمند عضو آن هستند به سازمان ملل متحد ارائه شد. گزارش این گروه پیش بینی کرد که اگر اقدامی در جلوگیری از افزایش آلودگی محیط زیست به عمل نیاید، عواقب اقتصادی، اجتماعی و بومی آن زیان آور خواهد بود. آلودگی خودروها و مازاد کارخانجات صنعتی سالیانه شش میلیارد تن کاربن دو اکسید وارد فضا می کند. راس گلبپان در کتاب «هوای گرم» از قول دکتر هنری کندال برنده جایزه نوبل در رشته فیزیک نقل می کند که چنین تغییرات جوی در کره زمین بر تولید محصولات کشاورزی اثر گذاشته که این امر با افزایش جمعیت و نیازهای آنها مغایرت دارد.

طولی نکشید که بنگاه های روابط عمومی که امور تبلیغاتی شرکت های بزرگ خودروسازی، انرژی و کارخانجات مصرف سوخت را در دست داشتند موفق شدند با استفاده از روش های معمولی خود این مطالعات دانشمندان را به چالش طلبیده و فرضیه های آنها را در سطح افکار عمومی و مقامات اجرائی دولتی زیر سوال ببرند. بورسون مارس تلر یکی از بنگاه های جهانی روابط عمومی اقدام به تشکیل گروهی به نام ائتلافیون جهانی آب و هوا کرد که ریاست آن را یکی از مدیران انستیتوی نفت آمریکا به عهده داشت و دبیرخانه آن در اتحادیه ملی کارخانجات و تولیدکنندگان قرار داشت. اتحادیه تولیدکنندگان اتومبیل آمریکا، شرکت نفت آمکو، اتحادیه جنگل داران و تولید کاغذ، شرکت نفت و انرژی شورون، شل، موبیل، اکسون و شرکت های عظیم جنرال موتورز، کرایسلر، یونیون کارباید، فورد، اتاق بازرگانی ایالات متحده آمریکا و بیش از 40 بنگاه و شرکت بازرگانی و صنعتی دیگر جزو اعضای این گروه ائتلافی بودند. استراتژی تزئین شده این گروه از طریق بنگاه روابط عمومی بورسن - مارس تلر کوشش داشت از بسیج افکار عمومی طرفداران حفاظت از محیط زیست جلوگیری کند. شرکت کوکاکولا سالیانه نزدیک به نیم میلیارد دلار هزینه آگهی دارد ولی هزینه این گروه ائتلافی از صاحبان صنایع و شرکت های بزرگ صرف آگهی نمی شد بلکه هدف اصلی آن فشار و نفوذ در قوه مقننه و مجریه به ویژه کنگره آمریکا بود تا اعضای مجلس نمایندگان و سنا و به طور کلی افکار عمومی در مورد ادعای دانشمندان درباره تغییر آب و هوای دنیا به علت انبوه بودن کاربن دواکسید به شک بیفتند. فیل لسلی مؤلف کتاب «راهنمای روابط عمومی و ارتباطات لسلی» می نویسد که به طور کلی عموم مردم (افکار عمومی) از مسائل و مشکلاتی که در آن تردید می کنند ترس ندارند و تنها کافی است که بین عامه شک و تردید ایجاد شود. کارشناسان روابط عمومی در این مورد روش شک و تردید را تزریق می کردند. یکی از آگهی های تبلیغاتی منتشره در ایالت مینیاپولیس (که در شمال قاره آمریکا قرار گرفته و بسیار سردسیر است) این سؤال را کرد که «اگر حرارت آب و هوای کره زمین رو به گرما است چرا آب و هوای مینیاپولیس سردتر می شود.» یکی دیگر از انتشارات این گروه ائتلافی این تیتر را داشت: «بعضی می گویند آب و هوای زمین گرم می شود. بعضی دیگر گفتند که کره زمین مسطح است.» در کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد که باحضور دول مختلف در سال 1997 میلادی در شهر کیوتو در ژاپن تشکیل گردید و معاهده بین المللی محافظت از محیط زیست به امضا رسید بنگاه های روابط عمومی شرکت های بزرگ جهانی، سازمان ها و گروه های جدیدی را برای جلوگیری از تصویب و امضای این عهدنامه بسیج کرده بودند. امروز آمریکا تنها کشور بزرگ صنعتی است که هنوز به این معاهده بین المللی نپیوسته است و از امضای آن خودداری می کند، در حالی که در حجم آلودگی جو در رتبه اول قرار دارد.

 منبع اول: شبکه اطلاع رسانی روابط عمومی ایران(شارا)