اشاره
برنامه هاي چهارمين سمينار «بررسي مسائل مطبوعات ايران؛ چالش‌ها و چشم اندازها» پيش از ظهر امروز چهارشنبه سوم خرداد با برپايي ميزگردي تحت عنوان «چالش‌ها و چشم اندازهاي روزنامه نگاري حرفه اي در ايران" با حضور كاظم معتمد نژاد، محمد مهدي فرقاني، محمد جعفر محمدزاده، فريدون صديقي، يونس شكرخواه و پدرام پاك‌آيين در محل همايش‌هاي بين المللي صدا و سيما خاتمه يافت.
پيشينه فعاليت مطبوعاتي در ايران
محمد مهدي فرقاني استاد رشته روزنامه نگاري دانشگاه علامه طباطبايي كه مديريت اين ميزگرد را بر عهده داشت در سخناني با اشاره به پيشينه فعاليت مطبوعاتي در ايران گفت: ما نزديك به 175 سال تاريخ مطبوعات را از سر گذرانده ايم ولي فراز و نشيب هاي اين دوران اجازه بروز و ظهور روزنامه نگاري حرفه اي را به ما نداده است.
وي افزود: مطبوعات در ايران در شرايطي كه استبداد بر كشور حاكم بود متولد شدند و به طبع نظارت و فشار دولت هاي آن دوران بر مطبوعات ما زياد بوده است و به همين خاطر ما نتوانستيم صاحب ساختار حرفه‌اي در روزنامه‌نگاري شويم.
فرقاني افزود: منظور من از اين ساختار اين است كه كساني كه در اين حرفه تحصيل كرده اند و يا صاحب تجارب مختص به آن هستند بر سر كار باشند نه اينكه به دليل ضد و بندهاي سياسي و يا هر نوع علاقه ديگر وارد اين حرفه شده باشند.
اين استاد دانشگاه علامه طباطبايي افزود: البته منظور اين نيست كه اين حق محدود به حرفه‌اي‌هاي روزنامه‌نگاري باشد ولي محور كار روزنامه‌ها بايد آنها باشند.
فرقاني همچنين بر لزوم حفظ استقلال حرفه‌اي مطبوعات و تامين شغلي و امنيت حرفه اي اهالي رسانه تاكيد كرد.
مقايسه پيشينه مطبوعات در ايران با كشورهاي اروپايي و بويژه فرانسه
در ادامه اين ميزگرد پروفسور كاظم معتمدنژاد پدر علم ارتباطات در ايران با مقايسه پيشينه مطبوعات در ايران با كشورهاي اروپايي و بويژه فرانسه، گفت: ما 175 سال پيش و در دوره‌اي صاحب روزنامه شديم كه روزنامه‌نگاران غربي وارد دوره سوم حيات خود شده بودند. پس از اين سه دهه بود كه آگهي ها وارد مطبوعات شدند و ساختار اقتصادي و حرفه اي روزنامه ها را تغيير دادند.
وي افزود: در ايران فعاليت مطبوعاتي در 70 سال اوليه در زير استبداد ادامه داشت تا اينكه انقلاب مشروطه شد و وضعيت مطبوعات از جهت آزادي بيان بهبود يافت.
معتمدنژاد با اشاره به تصويب نخستين قانون مطبوعات در ايران و تاثير آن بر فعاليت هاي اين حرفه، گفت: نخستين قانون مطبوعات در ايران در 18 بهمن 1256 به تصويب رسيد و از اين زمان تا سقوط رضاخان آزادي نسبي مطبوعات با توجه به محدوديت هاي اين قانون تداوم داشت. از سقوط حكومت رضاخان تا كودتاي 28 مرداد 1332 ما شاهد يك دوره بسيار خوب از فعاليت مطبوعاتي به جهت آزادي بيان بوده ايم اما از اين دوره تا وقوع انقلاب 57 فضاي خفقان بر مطبوعات ما حاكم بود.
پدر علم ارتباطات ايران تاكيد كرد: با وقوع انقلاب در بهمن 57 ما شاهد بهار آزادي مطبوعات بوديم. اما به جرات مي توان گفت كه در طول 175 سال اخير هيچ گاه امكان ايجاد شرايط روزنامه نگاري حرفه اي را پيدا نكرده ايم.
اين استاد رشته روزنامه نگاري در عين حال با اشاره به فعاليت انجمن صنفي روزنامه نگاران در دهه 70 به عنوان نخستين انجمن صنفي اين حوزه، از اينكه اين انجمن هم به دليل اختلافات سياسي به تعطيلي كشيده شد ابراز تاسف و در عين حال اظهار اميدواري كرد كه چنين تشكل هايي به زودي در فضاي مطبوعاتي ايران احيا شوند.
كاظم معتمدنژاد همچنين با اشاره به تدوين 4 آيين نامه و قانون براي اجرا در فضاي مطبوعاتي كشور به عنوان قانون گفت: متاسفانه هيچ يك از اين 4 آيين نامه و مجموعه مقررات كه همگي هم توسط استادان رشته روزنامه نگاري تدوين شده اند به مرحله اجرا در نيامده اند و همچنان مطبوعات ما از فقدان يك قانون منسجم در اين زمينه رنج مي برند.
پدر علم ارتباطات ايران در عين حال ابراز اميدواري كرد با كوشش محمدجعفر محمدزاده معاون فعلي مطبوعاتي وزارت ارشاد و همكارانش به زودي قانوني جامع براي حرفه روزنامه نگاري در ايران ابلاغ و به مرحله اجرا در آيد.
چرا فقط ما موظف به رعايت حدود هستيم؟
فريدون صديقي روزنامه‌نگار پيشكسوت كه سال‌ها در روزنامه «كيهان» فعاليت كرده است، به بيان خاطراتي از اوايل كار روزنامه‌نگاري خود پرداخت.
فريدون صديقي در اين ميزگرد به بيان نحوه ورود خود به دنياي روزنامه‌نگاري پرداخت و گفت: يادم هست سال 1351 كه به اتفاق آقاي فرقاني وارد روزنامه كيهان شديم، امكانات ما براي كارمان در حداقل خود بود.
وي ادامه داد: آن زمان در تحريريه كيهان يك كيوسك بود كه در آن يك تلفن هندلي بود و اگر مي‌خواستيم مثلاً به بيرجند و مشهد زنگ بزنيم، بايد اول يك شماره را در تهران مي‌گرفتيم تا وصل مي‌شد به آنجا. ما در چنين شرايطي وارد روزنامه‌نگاري شديم.
اين روزنامه‌نگار باسابقه اضافه كرد: در روزنامه كيهان استخدام خبرنگار اينگونه بود كه به او مي‌گفتند پل زيرگذر ميدان امام حسين (ع) آماده بهره‌برداري شده، برو آنجا تعداد ماشين‌هايي را كه در زمان حركت سقف شان به زير پل گير مي‌كند، بشمار. آورده خبرنگار از آن سوژه تكليف او را در روزنامه مشخص مي‌كرد؛ بماند يا برود؟!
صديقي سپس توجه حاضران را به فرقاني كه در جايگاه رياست پنل نشسته بود، جلب كرد و گفت: يادم هست در روزنامه كيهان، آقاي فرقاني كه تخصص يگانه‌اش گزارش‌نويسي است، 6 ماه حتي صندلي هم نداشت كه روي آن بنشيند و مطالبش را بنويسد!
وي همچنين با اشاره به كثرت فارغ‌التحصيلان رشته روزنامه‌نگاري در ايران، گفت: انبوهي مدرك به دستان روزنامه‌نگاري و كساني كه در اين حوزه درس مي‌خوانند، الزاماً به معني آن نيست كه روزنامه‌نگار حرفه‌اي شوند يا باشند. حرفه‌اي بودن براي ما آدابي داشته و دارد.
اين روزنامه‌نگار پيشكسوت در عين حال تاكيد كرد: درست است كه روزنامه‌نگار حرفه‌اي بايد به ارزش‌ها، اخلاق عمومي، مصالح و منافع ملي و زندگي خصوصي مردم و از اين قبيل مسائل پايبند باشد ولي آيا بايد فقط روزنامه‌نگار به اين قيود و تعهدات پايبند باشد؟ اگر در خيابان چاله‌اي كنده شده و شهروندي در آن مي‌افتد و پايش مي‌شكند، چرا كسي پاسخگو نيست؟
فريدون صديقي از اين سخنان خود اينگونه نتيجه گرفت كه «ما شهروند نداريم و بيشتر شهرنشين هستيم» و ادامه داد: من كه 40 سال است در اين حرفه (روزنامه‌نگاري) فعاليت مي‌كنم، تقريباً به همه تكاليفم عمل كرده‌ام ولي چرا ديگران عمل نمي‌كنند؟ چرا فقط ما موظف به رعايت حدود هستيم؟
وي گفت: روزنامه‌نگار حرفه‌اي با روزنامه حرفه‌اي معنا پيدا مي‌كند، اگر خواننده حرفه‌اي نباشد، روزنامه حرفه‌اي هم نداريم و معتقدم تا زماني كه در نظام آموزشي ما مطالعه جاي واقعي خودش را پيدا نكند و كتاب خواندن جزو تكاليف همه ما نشود، اين وضعيت كماكان ادامه خواهد يافت.
اين روزنامه‌نگار پيشكسوت در پايان سخنانش با اشاره به وضعيت كتابخواني در ميان جامعه دانشگاهي كشور هم گفت: حدود 4 ميليون دانشجو داريم، چرا دست كم همين 4 ميليون كتاب نمي‌خوانند و تيراژ كتاب 500 نسخه است؟!
روزنامه‌نگاري حرفه‌اي
در ادامه اين ميزگرد پدرام پاك‌آئين مديركل مطبوعات و خبرگزاري‌هاي داخلي وزارت ارشاد هم در سخناني گفت: وقتي از روزنامه‌نگاري حرفه‌اي سخن مي‌گوييم، طبيعتاً در نقطه مقابل يك نوع روزنامه‌نگاري با عنوان روزنامه‌نگاري غيرحرفه‌اي مد نظرمان است. به نظر مي‌رسد با بررسي مسائل اين نوع از روزنامه‌نگاري مي‌توان چشم‌انداز روزنامه‌نگاري حرفه‌اي را ترسيم كرد.
اين مقام مسئول در حوزه مطبوعات همچنين بر ضرورت تشكيل يك نهاد صنفي از ميان خود روزنامه‌نگاران و براي حل مشكلات آنها تاكيد كرد.
پاك آئين همچنين با اشاره به برخي كاستي هاي مطبوعات كه آنها را به سمت غيرحرفه‌اي بودن متمايل مي‌كند، از اينكه مثلاً در غالب روزنامه‌ها نام سردبير و دبير ارشد در صفحه مربوط به شناسنامه آن روزنامه نمي‌آيد، انتقاد كرد.
وي در عين حال ابراز اميدواري كرد، با گسترش آموزش‌هاي تخصصي و رشد نشريات تخصصي برخي از اين كاستي‌ها برطرف شود.
واژه روزنامه‌نگاري حرفه‌اي اختراع روابط عمومي‌ها است
يونس شكرخواه، مدرس علوم ارتباطات اجتماعي در اين ميزگرد با بيان اينكه «اساساً واژه روزنامه‌نگاري حرفه‌اي اختراع روابط عمومي‌ها و شخصي به نام ادوارد برنيز است» گفت: برنيز معتقد بود بايد روابط عمومي‌ها آنقدر خوب رفتار كنند كه بتوانند براي شركت‌هاي مختلف آگهي بگيرند و بعد از اين بود كه اساساً نوعي ژوورناليسم با عنوان روزنامه‌نگاري شركتي خلق شد.
وي با اشاره به تاكيد آمريكائي‌ها بر روزنامه‌نگاري عيني‌گرا افزود: شخصاً اين مفهوم را قابل دفاع نمي‌دانم. به نظرم روزنامه‌نگاري عيني‌گرا وجود خارجي ندارد؛ من رسانه‌اي نمي‌شناسم كه روي نقشه قدرت و ثروت نشود آن را جاي داد.
اين روزنامه‌نگار باسابقه اضافه كرد: سئوال من از روزنامه‌نگاري آمريكايي اين است كه آيا روزي كه «نيويورك تايمز» بعد از بمباران اتمي هيروشيما تيتر زد و نوشت «خبري از راديو اكتيو در هيروشيما نبوده است» واقعاً عيني‌گرايي را مد نظر داشت؟!
شكرخواه سپس با بيان اينكه يك روزنامه‌نگار هرگونه كه بينديشد، به آزادي‌هاي يك روزنامه‌نگار پايبند و معتقد است، ادامه داد: از طرف ديگر دولت‌ها به نمايندگي از كساني كه به آنها راي داده‌اند، حق كنترل اطلاعات را دارند. ولي متاسفانه در اين طرف دنيا كه ما هستيم، باورمندان به اين دو ايده فوراً شاخ به شاخ و باهم درگير مي‌شوند.
وي در پايان بر لزوم پايبندي هر يك از اين دو طرف به حدود مربوط به خودشان تاكيد كرد.
روزنامه‌نگاري حرفه‌اي و غيرحرفه‌اي
در اين ميزگرد همچنين محمدجعفر محمدزاده، معاون امور مطبوعاتي وزير ارشاد، با اشاره به سخنان پاك‌آئين مديركل مطبوعات داخلي درباره روزنامه‌نگاري حرفه‌اي و غيرحرفه‌اي گفت: نقطه مقابل روزنامه‌نگاري حرفه‌اي، روزنامه‌نگاري غيرحرفه‌اي نيست، بلكه روزنامه‌نگاري آماتور و يا تازه‌كار است كه اين چيز بدي هم نيست.
وي افزود: در سال‌هاي اخير شاهد بوده‌ايم بسياري از جوانان در باشگاه‌ها يا سايت‌هاي خبري، كار روزنامه‌نگاري كرده‌اند و اتفاقاً محصولات خوبي هم توليد شده است.
معاون امور مطبوعاتي وزير ارشاد سپس وظايف متوليان رسانه، مديران رسانه، دست‌اندركاران و كادر تحريريه رسانه را در راه حرفه‌اي شدن مطبوعات يادآور شد و با اشاره به افزايش تعداد نشريات در سال‌هاي اخير، گفت: روزنامه‌نگاري حرفه‌اي مفهومي كيفي است ولي پيش‌نياز آن توسعه كمي است كه خوشبختانه الان تا حد مطلوبي تامين شده است.
محمدزاده همچنين گفت: روزنامه‌نگار حرفه‌اي كسي نيست كه مثلاً سر خود را به ديوار مي‌كوبد و تمام حد و حدود را زير پا مي‌گذارد. روزنامه‌نگار حرفه‌اي كسي است كه بين حقوق و حدود اين حرفه تعادل ايجاد كند.