شبكه اطلاع‌رساني روابط‌عمومي ايران (شارا) || زلزله فاجعه‌بار ششم فوريه در تركيه و سوريه به خبرنگاران جهان يادآوري كرد كه «سوانح طبيعي» به طور فزاينده‌اي ديگر تنها طبيعي نيستند و اغلب به علت اشتباهات انساني، غفلت و فساد تشديد مي‌شوند. يك نقطه شروع خوب براي خبرنگاران ناظر، مبارزه با شيوع اين انديشه است كه زيان برخاسته از سوانحي مثل زلزله در تركيه، تنها به خاطر «اَعمال طبيعت» به وجود آمده است.
براي مثال، در حالي كه ده‌ها پيمان‌كارِ مرتبط با فروريختن ساختمان‌ها در تركيه بازداشت شده‌اند، بسياري از اين ساختمان‌ها به علت قوانين بي‌پروايانه عفو به اندازه كافي مستحكم ساخته نشده بودند. سياستمداران و مقام‌هاي ديگر براي تصويب اين قوانين تلاش كرده بودند، اما به پاسخگويي واداشته نشدند.
تا نيمه ماه فوريه جان باختن دست كم ۴۰ هزار تن در زلزله تركيه تأييد شده است و به گفته كارشناسان، غفلت، يكي از علت‌هاي افزايش تلفات بوده است. با توجه به تاثير تغييرات اقليم، فساد و فرسايش نهادهاي دموكراتيك در دهه گذشته، بيش از هر زمان ديگري اهميت دارد كه پس از سيل، زلزله، سونامي، فوران آتش‌فشان و گردباد، خبرنگاران ناظر بررسي‌هاي فعالانه‌اي انجام دهند و كساني را كه به گونه مستقيم يا غيرمستقيم نقش مهمي در تشديد اين سوانح داشته‌اند، پاسخگو بگيرند.
Rajneesh Bhandari، خبرنگار و موسس شبكه خبرنگاري چند رسانه‌اي تحقيقي نپال، زلزله سال ۲۰۱۵ نپال را براي روزنامه نيويورك تايمز، نشريه National Geographic و رسانه‌هاي ديگر پوشش مي‌داد. در آن رويداد نزديك به ۹ هزار تن جان باختند.
او به ياد مي‌آورد كه نخستين گزارش خود را از اين زلزله با استفاده از اينترنت يك پاسگاه پليس راهنمايي و رانندگي براي نيويورك تايمز فرستاد.
Bhandari مي‌گويد كه در تحقيق در مورد سوانح طبيعي از بسياري از روش‌هاي كلاسيك نظارت استفاده مي‌شود؛ مثل بانك اطلاعاتي و ابزارهاي سنجش از راه دور، جستجو در رسانه‌هاي اجتماعي و ردگيري پول -- به خصوص در مرحله ساخت و ساز كه احتمال فساد زياد است.
با اين حال او تأكيد مي‌كند كه اين گزارش‌ها نيازمند تلاش بيشتر از سوي خبرنگاران تحقيقي براي تهيه گزارش از محل رويداد (يا همكاري با افراد حاضر در محل) براي همدردي با بازماندگان و خانواده‌هاي داغدار و ادامه دادن به طرح سوال‌هاي تازه و خلاقانه در هفته‌ها و ماه‌هاي پس از رويداد است.
يك نقطه شروع خوب براي خبرنگاران ناظر، مبارزه با ترويج اين انديشه است كه زيان برخاسته از سوانح طبيعي مثل زلزله در تركيه، صرفاً به خاطر «اَعمال طبيعت» به وجود آمده است. به جاي آن، به اين رويداد مثل تركيبي از رويدادهاي خطرناك و عملكردهاي انساني فكر كنيد. سپس دنبال كردن مسيرهايي براي يافتن واقعيت را آغاز كنيد، مثل پول، مردم، نيازهاي پيش‌بيني نشده و مقامات مسئول. شايد در تحقيق شما براي نخستين بار به اين اشاره شود كه واقعاً چه رخ داده، به گونه‌اي كه اين تحقيق، در آينده، قابليت نجات جان مردم را داشته باشد.
با در نظر گرفتن اين موضوع، اينجا ده سؤالي را كه سردبيران و خبرنگاران بايد از منابع‌شان (مصاحبه‌شوندگان) و از خود بپرسند مطرح مي‌كنيم:
۱- هزينه كمك‌رساني چه شده و جريان پول كجا متوقف مي‌شود؟
سوانح طبيعي باعث آزاد شدن ميليون‌ها دلار پول براي كمك‌رساني، كمك مالي براي بازسازي و منابع امدادي مي‌شوند. بر علاوه قضاياي فساد، خبرنگاران اغلب از اشتباهاتي پرده برداشته‌اند كه در توزيع كمك‌ها و ناكامي هدفمند در رساندن كمك‌ها نقش دارد، كه باعث منحرف شدن يا متوقف شدن پول مي‌شود.
مركز خبرنگاري تحقيقي در نپال پس از زمين‌لرزه ويرانگر سال ۲۰۱۵ در اين كشور يك گزارش نظارتي بسيار خوب از نقاط خفگي (نقاطي كه باعث متوقف شدن روند انتقال پول مي‌شوند) در بودجه بازسازي تهيه كرد كه نشان مي‌داد ۲۱ ماه پس از زلزله تنها ۳ درصد از كمك‌ها به بازماندگان بي‌خانمان شده رسيده است.
پرسش‌هاي مهم در مورد مسير پول: «افراد اصلي در چرخه توزيع چه كساني هستند و چه كساني بر آن نظارت كرده‌اند؟»، «آيا كمك‌هاي خوراكي اضطراري يا غذا دزدي شده و يا به بازارهاي سياه انتقال يافته است؟» و «سازمان‌هاي خصوصي خدمات دهنده چگونه انتخاب شده بودند و آيا قراردادهاي خود را عملي كرده‌اند؟»
۲- آيا شيوه عملكرد انساني قبل و بعد از رويداد، اوضاع را بدتر كرده است؟
همين يك پرسش مي‌تواند زاويه‌هاي تحقيقي متعددي را مطرح كند - از گزارش در مورد ناكامي دربرنامه‌ريزي و خطاهاي ارتباطي گرفته تا اثرات درازمدت تغييرات اقليمي. به جز چند استثناء، سوانح طبيعي عموماً قابل پيش‌بيني هستند و با برنامه‌ريزي و تخصيص منابع و در صورت وقوع رويدادهايي مثل طوفان‌هاي شديد، فوران آتش‌فشان و سونامي، حتي با هشدار به موقع به مردم مي‌توان اثرات آن را كاهش داد. زيان‌هاي جاني و مالي اين رويدادها با بسيج مؤثر و هماهنگ دولت مي‌تواند محدود شود، مثل آنچه پس از زلزله ۷،۱ درجه ريشتري سال ۲۰۱۰ در شهر Canterbury در زلاند نو ديده شد كه طي آن تنها يك نفر جان باخت.
۳- آيا اين فاجعه باعث نشتي يا آلودگي سمي از مكان‌هاي نزديك شده است؟
فاجعه هسته‌اي فوكوشيما و خطاهاي فني و ارتباطي مربوط به آن پس از سونامي سال ۲۰۱۱ ميلادي در ژاپن، مشهورترين مثال اين نوع حوادث است. اما زلزله‌ها، سيل‌ها و سونامي‌ها مي‌توانند باعث ايجاد اثرهاي دوامدار از پالايشگاه‌هاي آسيب‌ديده نفت، پايگاه‌هاي نظامي و كارخانه‌هاي شيميايي شوند كه اغلب بدون تحقيقات خبرنگاران، پوشيده مي‌مانند.
خبرنگاران بايد مراقب باشند كه از كليشه‌ها پرهيز كنند و با توجه به شرايط هر جامعه آسيب ديده، از رويدادهايي مثل غارت اموال هنگام حادثه، گزارش تهيه كنند.
۴- آيا علت زياد بودن تلفات، ارتشاء يا رابطه‌سالاري بوده است؟
بر اساس يك بررسي در نشريه Nature، در دهه‌هاي گذشته، ۸۳ درصد تلفات بر اثر فرو ريختن ساختمان‌ها در نتيجه زلزله، در كشورهايي رخ داده كه در آنها ارتشاء هدفمند وجود داشته است.
نويسندگان اين مطلب گفته‌اند كه ساخت و ساز ضعيف «اغلب علت مبدل شدن زلزله‌هاي متوسط به فاجعه‌هاي بزرگ» بوده است. در موارد ديگر، رهبران غيرمسئول، دوستان نالايق خود را به مناصب حساس كمك‌رساني گماشته‌اند و فساد و منحرف ساختن غيرقانوني كمك‌هاي بشردوستانه به گرفته شدن جان‌هاي بيشتر انجاميده است، چنانكه گفته مي‌شود پس از سيل‌هاي بزرگِ سال ۲۰۲۲ در پاكستان رخ داد.
۵- داده‌ها در مورد مشكلات در نهادهاي مديريت بحران يا نابرابري در رساندن كمك‌هاي اضطراري چه مي‌گويد؟
در سال ۲۰۲۱ ميلادي، Andrew Ba Tran، خبرنگار داده‌نگار Washington Post، بانك اطلاعاتي حكومت را عميقاً بررسي كرد تا نشان دهد كه ميزان هزينه تصويب شده كمك‌رساني از سوي اداره فدرال مديريت بحران (FEMA) در سال ۲۰۲۱ از ۶۳ درصد به تنها ۱۳ درصد بودجه سالانه دولت كاهش يافته است. اين تيم همچنين داده‌هاي كمك‌رساني را با دسته‌هاي نژادي موجود در اطلاعات سرشماري مقايسه كرد تا نشان دهد كه كمك به بازماندگان سياه‌پوست بلاياي طبيعي در بخشي از جنوب آمريكا موسوم به «جنوب عميق» به طور هدفمند رد شده است.
۶- چگونه مي‌توانيم در مورد غارت و بي‌قانوني آشكار در ميان بازماندگان، به گونه اخلاقي گزارش تهيه كنيم؟
اين موضوع زاويه تحقيقي چنداني ندارد اما يادآوري آن خالي از لطف نيست: در مورد كليشه‌ها و تعصبات محتاط باشيد.
Nadia Dawisha به عنوان محقق در يك تجزيه و تحليل پوشش خبري طوفان Katrina در سال ۲۰۰۵ در آمريكا دريافت كه بازماندگان سياه‌پوست معمولاً با صفتِ قانون‌شكن توصيف مي‌شدند، در حالي كه بازماندگان سفيدپوست به عنوان درخواست‌كننده كمك به تصوير كشيده مي‌شدند.
او به اين موضوع اشاره كرده است كه چگونه يك فرد آمريكايي آفريقايي‌تبار (سياه‌پوست) كه در حال انتقال غذا از يك فرشگاه ديده ميشد، به عنوان يك «غارتگر» به تصوير كشيده شد، در حالي كه يك فرد سفيدپوست كه همان كار را انجام مي‌داد به عنوان كسي كه «غذا پيدا مي‌كند» نشان داده شد. كارشناسان تأكيد مي‌كنند كه خبرنگاران بايد مراقب باشند كه از اين كليشه‌ها پرهيز كنند و درباره رويدادهايي مانند غارت اموال در چارچوب شرايط هر جامعه گزارش بدهند.
۷- از بازيگران تازه واكنش در شرايط بحران چه مي‌توانيم ياد بگيريم؟
چنانكه Josephine Schmidt، سردبير اجرايي The New Humanitarian به سازمان GIJN گفته است، واكنش در پي وقوع بلاياي طبيعي و «صنعت ۳۰ ميليارد دلاري امدادرساني بشردوستانه» ديگر تنها تجارت انحصاري دولت‌ها، سازمان ملل متحد و سازمان‌هاي بزرگ امدادرساني نيست.
اكنون اين صنعت، اشخاص، جوامع آنلاين و حتي آتش‌نشانان داوطلبي را كه با هزينه خود به مناطق فاجعه‌ديده سفر مي‌كنند، دربرمي‌گيرد. اين گروه‌ها همه مي‌توانند حقايق مهم، معتبر و مستقل، و دسترسي ارزشمندي را فراهم كنند و حتي به عنوان افشاگر عمل كنند.
۸- فاجعه اوليه چه تهديدهايي را براي سلامت همگاني مي‌تواند ايجاد كند؟
شرايط تازه‌اي كه سوانح طبيعي به وجود مي‌آورند -- به خصوص آلوده شدن آب آشاميدني و مشكلات بهداشتي ناشي از آن -- اغلب پس از سوانح، موج‌هاي تازه‌اي از مرگ را به علت گسترش بيماري به وجود مي‌آورند. بر علاوه، مختل شدن خدمات حياتي بهداشتي روزانه -- از داروهاي بيماري سِل گرفته تا داروهاي مورد نياز دوران بارداري و دستگاه تنفس -- بايد از نزديك مورد بررسي قرار بگيرند.
۹- چه كساني از فاجعه سوء استفاده مي‌كنند؟
در جريان سوانح طبيعي در گذشته، فرصت‌طلب‌هاي متعددي وارد عمل شدند و ايجاد نگراني كردند -- از دروغ‌پردازان عقيدتي گرفته تا مقام‌هاي فاسد و كلاه‌برداراني كه خود را قرباني معرفي مي‌كنند و كمك‌ها را در فضاي مجازي مي‌ربايند.
چند هفته بعد از زلزله سال ۲۰۱۰ در هائيتي، يك مقام فرودگاه Port-au-Prince كه آن روز سر كار نبود، مي‌خواست از اين خبرنگار(نويسنده اين مقاله) و خلبان هواپيماي وي، در ازاي ترك محل از ما اخاذي كند. اين كار سبب شد كه خلبان مجبور شود براي دور شدن از جمعيت خشمگيني كه از سوي اين مقام فراخوانده شده بود، هواپيما را در باند فرودگاه بچرخاند.
۱۰- چه چيزي را از قلم انداخته‌ايم؟
از فقدان كارگران ماهرِ مورد نياز براي پروژه‌هاي بازسازي گرفته تا جوامع فقيري كه در مسير سوانح احتمالي رها شده‌اند، مشكلاتي كه در پي سوانح طبيعي به وجود مي‌آيند به قدري فراوان است كه نياز به همفكري منظم در تحريريه دارد. اگر مي‌خواهيد ايده‌اي اضافه كنيد، آن را با ما در ميان بگذاريد تا آن را در يك راهنماي بزرگتر بررسي سوانح كه در دست كار است، بگنجانيم.
نوشته Rowan Philp
Mar 15, 2023
منبع: ijnet