شارا- بدون شك عنوان اين مقاله به قدري گسترده هست كه بشود پيرامون آن به اندازه يك كتاب سخن گفت.
تبليغ دين يكي از مهمترين و برجسته ترين وظايفي است كه روحانيت عزيز و طلاب گرامي طلايه دار و پرچم دار آن هستند. وظيفه اي خطير كه حركت در راه انبيا و دنباله روي رسالت ايشان است.
نكته مهم و كليدي در انجام اين مسئوليت بزرگ توجه به اين مساله است كه گذر زمان مي تواند اثر بسزايي در شيوه ها و راهكارهاي تبليغي ايفا كند.
ابلاغ يعني رساندن. و تبليغ دين يعني رساندن احكام، اخلاق و عقائد و مباني ديني به مردم. حال بايد ديد اين رساندن و ابلاغ بايد چگونه باشد؟ به نظر مي رسد در زمان كنوني ما شيوه هاي ابلاغ بسيار متفاوت تر و گسترده تر از گذشته شده و راهكارهاي جديدي جايگزين و يا همگام با شيوه هاي قديمي، ابداع گرديده است.
البته بدون شك ابداع و اختراع اين راهها ناشي از ابزار و وسايل ارتباط جمعي و همچنين تغييراتي است كه در شيوه هاي رساندن پيام اتفاق افتاده است.
اما اگر بخواهيم دقيق تر به اين مساله نگاه كنيم بايد به يك دسته بندي كلي و جامع برسيم. به نظر مي رسد در بستر دين سه روش مهم و كليدي براي يك تبليغ موثر وجود دارد: 1. تبليغ عملي 2. تبليغ گفتاري 3. تبليغ نوشتاري
بهترين و موثرترين راه تبليغ، تبليغ عملي است. اثرگذاري اين نوع از تبليغ نيز از دو قسم ديگر بيشتر و عميق تر است.
تبليغ عملي يعني پياده سازي دستورات دين در افعال مبلغ. امام خميني در توصيف و ارائه يك شاخصه مهم و كليدي براي روحانيون مي فرمود: « روحانى بايد طورى باشد كه مردم وقتى كه او را ديدند به ياد رسول خدا بيفتند»[1] اين همان تبليغ عملي است.
همچنين در روايات نيز به اين نكته كليدي اشاره شده كه «كونوا دعاه الناس الي الله بغير السنتكم» مردم را با غير از زبان ( و به صورت عملي) به سوي خدا بخوانيد.
سيره بزرگان دين ما از صدر اسلام تا كنون نيز نشان مي دهد كه جايگاه تبليغ عملي بسيار والاتر و مهمتر از تبليغ گفتاري و نوشتاري است.
سيره و روش و منش يك عالم رباني اثري دوچندان و بسيار عميق تر از گفتار او خواهد داشت. كساني كه دستورات ديني را مو به مو در زندگي خود عملي كرده و به آن تقيد خاصي داشته اند توانسته اند اثر گذاري ستودني اي از خود به جاي بگذارند.
اگر بخواهيم نگاهي كلي به سيره علما و بزرگان دين بيندازيم با موارد بسيار زيادي از شگفتيهاي عملي مواجه خواهيم شد كه بسياري از منحرفين را به راه دين بازگردانده است.
سيره عملي علماي بزرگ و عرفاي برجسته، پر است از برجستگيهاي اخلاقي و تاثير گذار كه هر كدام از آنها يك كلاس درس است. به مناسبت در اينجا به داستاني كوتاه از آيه الله علامه قاضي رحمه الله عليه اشاره مي كنيم:
سيد عبدالحسين قاضي( نوه ايشان) نقل مي كند:« يكي از خويشاوندان مرحوم قاضي و سيد محسن حكيم فوت مي كند. جنازه او را وارد صحن مطهر امام مي كنند تا بر آن نماز بخوانند. در نجف مرسوم است كه از بزرگي كه در تشييع جنازه حضور دارد مي خواهند كه بر جنازه نماز بخواند. در آن زمان آيت الله حكيم جوان بودند و مرحوم قاضي چه از نظر سن و چه از نظر مقام بالاتر بودند.
خانواده شخصي كه فوت شده بود رو به مرحوم قاضي مي كنند و از ايشان درخواست مي كنند كه بر جنازه نماز بخوانند اما مرحوم قاضي رو به آقاي حكيم مي كنند و مي گويند: « شما بفرماييد نماز را بخوانيد. اگر من نماز بخوانم كسي من را نمي شناسد و به من اقتدا نمي كند و ثوابي كه قرار است به اين شخص كه مرحوم شده برسد، كم مي شود، اما اگر شما نماز بخوانيد. مردم شما را مي شناسند و افراد بيشتري به شما اقتدا مي كنند و ثواب بيشتري به اين فرد مي رسد. »
باز تأكيد مي كنم كه اين اتفاق زماني افتاده كه آقاي حكيم خيلي جوان بوده و مرحوم قاضي در اواخر سن شريفشان بوده اند و پدربزرگم آقاي سيد محمد علي حكيم اين ماجرا را كه خود شاهد آن بوده است براي ما نقل كرده اند.
به نظر مي رسد در جامعه كنوني ما با وجود انواع و اقسام وسايل ارتباطي كه ارتباط بين انسانها و علوم را بسيار سريعتر و راحت تر از گذشته كرده، بخش عظيمي از تبليغ گفتاري به خودي خود محقق شده است. البته در تبليغ گفتاري نبايد جايگاه تبليغ چهره به چهره را ناديده گرفت.
البته جايگاه تبليغ گفتاري بر كسي پوشيده نيست. بدون شك رساندن پيام دين، خود اولين پله براي انجام فرامين الهي به شمار مي رود. كساني كه نتوانند پيام دين را به درستي دريافت كنند قطعا در مرحله عمل به افراط و يا تفريط كشيده شده و توانايي پيمودن مسير صحيح را از دست خواهند داد.
اما براي يك مبلغ، تبليغ گفتاري بايد مرحله دوم از مراحل تبليغي او باشد. وقتي كسي سخني را به زبان مي آورد و مردم را به مساله اي ترغيب كرده و تشويق مي كند بايد خود اولين كسي باشد كه به آن عمل مي كند. در غير اينصورت گفتار او نه تنها اثري نخواهد گذاشت بلكه بايد منتظر اثر معكوس آن بود.
گفتار تنها و عاري از عمل يك امر نكوهيده از منظر قرآن كريم است. خداوند متعال مي فرمايد: يا ايها الّذين آمنوا لم تقولون مالا تفعلون.كبر مقتاً عنداللّه ان تقولوا مالا تفعلون[2]؛ اي مردماني كه ايمان آورده‌ايد! چرا چيزي را مي‌گوييد كه عمل نمي‌كنيد، بسيار خشم آور است نزد خدا كه شما چيزي بگوييد كه آن را انجام نمي‌دهيد»
بدون شك تبليغ گفتاري نيز شرائط و فنوني مختص به خود دارد كه ممكن است مراعات آن سبب گيرايي و يا تاثيرگذاري مقطعي شود اما نمي تواند يك اثر ماندگار و عميق در مخاطب خود ايجاد كند. بسياري از افرادي كه در كنار بزرگان و عالمان دين پرورش يافته اند از كردار عالم ديني بمراتب بيشتر از گفتار او اثرپذيري داشته اند. اگرچه گفتار يك عالم عامل به افزايش معلومات مذهبي آنها كمك بسزايي كرده است.
اين نوع ابلاغ شايد كمترين اثرگذاري را در خود جاي دهد اما مسلما يكي از شيوه ها و روش هايي است كه مي تواند تبليغ گفتاري را ماندگار تر كند.
همچنين مزيت ديگري در تبليغ نوشتاري وجود دارد كه آن را از تبليغ گفتاري متمايز مي كند. مكتوبات و نوشته هايي كه مي تواند نقش تبليغي خوبي ايفا كند، ممكن است به دست افرادي برسد و يا به مراكز و نقاطي نفوذ كند كه عملا براي يك مبلغ دستيابي به آنها ممكن نيست و يا بسيار دشوار به نظر مي رسد.
آثار مكتوب مي تواند به دورترين و كورترين نقطه ها سفر كند و پيام تبليغي يك مبلغ را به اهالي آنجا برساند. پيشرفت چشمگير و امكانات خيره كننده اي كه در دهه اخير، تاليفات و مكتوبات را متحول كرده است توانسته تبليغ نوشتاري را قدرتمندتر و مستحكم تر از گذشته به ميدان بياورد.
به همين دليل بر هر مبلغ ديني كه قلم در دست دارد و با اين سلاح به مبارزه با افكار شوم و باطل دشمنان رفته، لازم است كه از اين شيوها و ابزارهاي نوين آگاه شده و با آموختن آنها گام مهمي در ارتقاي تبليغ خويش بردارد.
عرش نيوز