شبكه اطلاعرساني روابطعمومي ايران (شارا)-|| در سراسر دنيا سياستمداران تلاش ميكنند با اطلاعات هماهنگ و جهتدار افكار عمومي را تحت تأثير قرار دهند. چه در كشورهاي دموكراتيك و چه در ديكتاتوريها. چگونه ميتوان پروپاگانداي دولتي را تشخيص داد؟
پروپاگانداي دولتي تنها مختص ديكتاتورها نيست. در دموكراسيها و دنياي غرب هم نمونههاي از آن را ميتوان يافت. مثال نزديك آمريكاست و اينكه چگونه دولت آمريكا جنگ عليه عراق را در آن زمان به افكار عمومي در كشور "فروخت".
پروپاگاندا پديدهي تازهاي نيست. به تازگي اما ابعاد ويژهاي پيدا كرده است. ناسيونال سوسياليسم براي متقاعد كردن مردم به ايدئولوژي مورد نظر حاكميت، ابزار تبليغاتي را آشكارا به خدمت ميگرفت. امروزه اما پروپاگاندا به طور عمده پنهان است و بيشتر از طريق رسانههاي جديد مانند شبكههاي اجتماعي به منظور دستكاري افكار عمومي و عملي همسو با اهداف مبلغ وارد عمل ميشود.
چند مثال: متا (همان فيس بوك سابق) به تازگي اعلام كرد كه يك كارزار اخبار جعلي گسترده هدايت شده از سوي مقامات نيكاراگوئه را حذف كرده است. افزون بر سه سال، دانيل اورتگا، رئيس جمهور نيكاراگوئه در شبكههاي اجتماعي گوناگون و در اين اكانتهاي مختلف مورد ستايش قرار ميگرفت و همزمان اپوزيسيون بياعتبار ميشد. مثال بعدي: در ماه سپتامبر دو كانال آلماني "راشا تودي" در يوتيوب كه اطلاعات نادرست درباره كرونا منتشر ميكردند، مسدود شدند. از شبكه دولتي "راشا تودي" به طور معمول به عنوان ابزار و رسانه تبليغاتي دولت روسيه ياد ميشود. به گفته دو پژوهشگر دانشگاه آكسفورد برنامه اصلي اين شبكه جا انداختن و تبليغ اين موضوع است كه "رسانههاي غربي دروغپردازي" ميكنند.
اما پروپاگاندا چيست؟ و چگونه ميتوان آن را تشخيص داد؟ در اين نوشته پاسخ اين پرسش را دريافت ميكنيد. براي رسيدن به اين پاسخها با چهار كارشناس گفتوگو كرديم.
پروپاگاندا چيست؟
سياستمداران از پروپاگاندا بهطور هدفمند براي تأثير گذاري بر افكار، عمل و احساسات مردم استفاده ميكنند. پيرز رابينسون، كارشناس علوم سياسي از سازمان مطالعات تبليغاتي در تعريف پروپاگاندا ميگويد: «انسانها را به گونهاي جهتدار براي يك گرايش فكري يا موضع يا واكنشي خاص قانع ميكند.»
او براي نمونه به جنگ عراق اشاره ميكند و چگونگي استدلال ضرورت اين جنگ براي مردم از سوي سياستمداران آمريكايي. اين پژوهشگر ميگويد: «در اين مورد آنها عراق را به عنوان تهديدي بزرگتر از آنچه كه در واقعيت بود، جلوه دادند.» سياستمداران آمريكايي كه آن زمان در راس قدرت بودند، اعلام كردند صدام حسين سلاحهاي كشتار جمعي در اختيار دارد. سلاحهايي كه هيچگاه يافته نشد. عكسهايي كه سازمان "سيا" به عنوان مدرك براي اين ادعا به آنها استناد ميكرد، اخبار جعلي هدفمند و پروپاگاندا بود.
يك پژوهشگر ديگر به نام فلوريان زولمن از دانشگاه هنر و فرهنگ نيوكاسل هم به مثال جنگ آمريكا- عراق اشاره ميكند. او اخبار و اطلاعات جعلي را بخشي از پروپاگاندا ميداند. زولمن ميگويد، نميتوان به روشني ادعاها و اطلاعات نادرست را از پروپاگاندا جدا كرد.
در تحقيقي كه از سوي پارلمان اروپا انجام شده است هم از پروپاگاندا به عنوان تهديدي براي زمامداري مبتني بر قانون (حاكميت قانون)، دموكراسي و حقوق بنيادين سخن رفته است. افزون بر اين، زولمن و رابينسون هر دو معتقدند كه نبايد فعاليتهاي در حوزه روابط عمومي را دست كم گرفت. به گفته زولمن «در نهايت اينها همه ابزارهاي تبليغاتي هستند.» او همزمان با تأكيد بر اين نكته كه " پروپاگاندا هميشه بد نيست" ميگويد، فقط فرد بايد نسبت به اين مسئله آگاه باشد كه از طريق اقداماتي كه در حوزه روابط عمومي انجام ميشود هم قرار است بر افكار و اعمال و احساسات او تأثير گذاشته شود.
تبليغات سياسي چه اهدافي را دنبال ميكنند؟
پاول كوشكين، پژوهشگر مؤسسه مطالعات آمريكا-كانادا در آكادمي علوم روسيه و سردبير پيشين پلتفرم آنلاين "راشا دايركت" ميگويد: «هدف اصلي ايجاد تصويري مثبت از سياستمداران و دولت است.» به گفته او در روسيه از پروپاگانداي دولتي براي ارائه تصويري دموكراتيك از اين كشور استفاده ميشود.
پروپاگانداي سياسي گاهي نه تنها اين هدف را دنبال ميكند كه تصوير مثبتي از كشور خود ارائه دهد كه هدف ديگرش همزمان ارائه تصويري منفي از كشورها، فرهنگها و ارزشهاي ديگر است. براي نمونه مطالعهاي كه از سوي "بنياد توسعه رسانهها" صورت گرفته نشان ميدهد كه تا چه حد تبليغات ضدغربي در رسانههاي گرجستان رواج دارد.
رابينسون، كارشناس امور ارتباطات اما تأكيد ميكند كه اين تنها كشورهايي چون روسيه، چين يا كره شمالي نيستند كه از پروپاگاندا بهره ميبرند. او ادامه ميدهد: «فكر ميكنم مشكلي كه در كشورهاي دموكراتيك با آن روبروييم اين است كه اينجا هم پروپاگانداي زيادي در جريان است اما ما نسبت به آن آگاه نيستيم.» زولمن، پژوهشگر ديگر هم اضافه ميكند: «مسلما در آلمان و آمريكا هم پروپاگاندا وجود دارد.» بنا به گفته او، هم در كشورهاي اقتدارگرا و هم كشورهاي دموكراتيك، از پروپاگاندا براي رسيدن به اهداف استفاده ميشود. به اعتقاد او اما بر خلاف ديكتاتوريها، دسترسي به اطلاعات آزاد و ديگر رسانهها در دموكراسيها آسانتر است.
نقش رسانهها در گسترش پروپاگانداي سياسي چيست؟
به گفته مير، يكي از كارشناسان سازمان گزارشگران بدون مرز، رسانهها ميتوانند از يك طرف پروپاگاندا را منتقل كنند و از سوي ديگر آن را تقويت كنند. براي مثال رسانه دولتي "راشا تودي" اغلب با اين انتقاد روبروست كه ابزار پروپاگانداي كرملين است. به نوشته مؤسسه مركز آموزشهاي سياسي آلمان، تأمين هزينههاي مالي اين شبكه دولتي به عهده مسكوست و اين رسانه در وهله اول ديدگاه رسمي دولت روسيه را بازتاب ميدهد.
در اين ميان رسانهها ميتوانند آگاهانه يا ناخودآگاه پروپاگاندا را به مخاطب خود منتقل كنند. به گفته رابينسون، براي افشاي پروپاگاندا رسانهها بايد همانند "واچداگ" عمل كنند. چرا كه به اعتقاد او مردم هم از رسانهها همين انتظار را دارند و اين مسئله يكي از وظايف اصلي خبرنگاري هم به شمار ميرود.
مير از سازمان گزارشگران بدون مرز هم بر نقش خبرنگاران در برجسته كردن و تميز دادن پروپاگانداي سياسي و دولتي تأكيد ميكند. چگونه؟ براي مثال با طرح پرسشهاي انتقادي در گفتوگو با سياستمداران يا مصاحبه با كارشناسان مستقل درباره موضوعهاي مختلف.
چگونه ميتوان پروپاگانداي سياسي را تشخيص داد؟
اگر چه پروپاگانداي سياسي اغلب پوشيده و پنهان است اما تشخيص آن غيرممكن نيست. چند راه و توصيه براي تشخيص پروپاگانداي سياسي / پروپاگانداي دولتي عبارت است از:
- به منبع اطلاعات توجه كنيد. آيا چندين صفحه ارائه/نمايش داده شده است؟
- چه كسي، چه گروهي يا چه نهاد و سازماني در پس منبع اطلاعاتي است؟ وبسايت يا رسانهاي كه پيش روي شماست به چه كسي وابسته/ متعلق است؟
- اطلاعات پيشزمينه درباره يك موضوع را جستجو كنيد و بخوانيد. به اين ترتيب ميتوانيد منبع اطلاعات را بهتر طبقهبندي كنيد.
- بين "فكت" (اطلاعات بر پايه سند و مدرك) و "نظر" تفاوت قائل شويد.
- آيا در اطلاعاتي كه در پيش روي شماست پيشداوري و تعصبي وجود دارد و به ترس و خشم مخاطب دامن ميزند؟ اين يكي از ابزارهاي كلاسيك پروپاگانداست. به انتخاب واژهها و هدف از طرح موضوع توجه كنيد.
منبع: وله