شبكه اطلاع‌رساني روابط‌عمومي يران (شارا)-|| وقتي احزاب برسر رأيِ رأي‌دهندگان در انتخابات عمومي كه در يك كشور دموكراتيك برگزار مي‌شود با هم به رقابت مي‌پردازند، گفته‌هاي نامزدها از طريق شبكه‌هاي اجتماعي نه تنها جهت‌گيري سياسي آنها را منعكس مي‌كند، بلكه روش آنها درجلب توجه و جذب طرفداران و به دست آوردن آراء را نشان مي‌دهد.

روز 26 سپتامبر كنوني، انتخابات پارلماني در آلمان برگزار مي‌شود، انتخاباتي با اهميت ويژه، چرا كه براساس آن نام صدر اعظم و ماهيت دولت مشخص مي‌شود پس از آنكه صدر اعظم آنگلا مركل پس از16 سال بودن در اين منصب كناره‌گيري كرد.

با وجود اينكه نظرسنجي‌هاي اخير به حزب سوسيال دموكرات و حزب محافظه‌كار اتحاد دموكرات مسيحي-كه مركل به آن وابسته است- شانس‌هاي برابر و احتمالات پيروزي را ميان آن دو تقسيم مي‌كند، يك تشكل سياسي جديد التأسيس به سرعت در صحنه سياسي پيش مي‌رود و محبوبيتش مانند يك جريان مخالف اصلي روز به روز افزايش مي‌يابد.

اين تشكل جديد در حزب راست‌گراي پوپوليستي «جايگزيني براي آلمان» تجسم مي‌يابد، حزبي كه سال 2013 تأسيس شد و خيلي سريع در انتخابات سال 2017 موفق شد 90 كرسي در «باندستاگ» را به دست آورد و با به كارگيري گفتمان راستگراي افراطي و مواضع سياسي تند؛ مانند دعوت به خروج از اتحاديه اروپا و دشمني با اسلام و مهاجران در برابر محافظه‌كاران و سوسيال دموكرات‌ها قرارگيرد.

وقتي سخن از دلايلي مي‌رود كه به «جايگزين» كمك كرد تا اين صعود سريع و متمركز در فضاي سياسي آلمان را رقم بزند، نمي‌توان از تأثير شبكه‌هاي اجتماعي غافل ماند. چرا كه خود حزب براين نكته تأكيد مي‌كند همچنانكه تحقيقات و پژوهش‌هاي معتبر و نظرات كارشناسان متخصص نشان مي‌دهد كه اين شبكه‌ها نقشي سرنوشت ساز در تقويت شانس‌هاي اين جزب دارند.

رسانه‌ها در طول دوره‌ها از ايفاي نقش‌هايي مهم و سرنوشت ساز در شكل‌گيري تصوير و كشاندن مردم به رأي دادن به يك جريان مشخص در انتخابات بازنايستاده‌اند. پژوهشگران متخصص بر اين نكته تأكيد مي‌كنند، پوشش رسانه‌اي برنامه‌هاي سياسي و اجتماعي مختلف نقش بزرگي در شكل‌دهي به جهت‌گيري مخاطبان به سمت آن برنامه‌ها نقش دارند به طوري كه شايد از ديگر عوامل اثرگذار سياسي، اجتماعي و اقتصادي سرزنده بالاتر باشد.

اما رسانه‌هاي همراه با برنامه انتخابات در كشوري مانند آلمان تنها رسانه‌هاي سازمان يافته نيستد كه در روزنامه‌ها، شبكه‌هاي ماهواره‌اي، سايت‌هاي خبري و ايستگاه‌هاي راديويي تجسم مي‌يابند، رسانه‌هايي كه تابع برنامه‌هاي ضبط و نظارت بر اجرا هستند تا پايبندي به پاكي و حرفه‌اي‌گرايي مطلوب تضمين شود، اما در چارچوب غير نظام يافته مانند پلت‌فرم‌ها«شبكه‌هاي اجتماعي» و فضاهاي «انترنت» نيز تجسم مي‌يابند.

ثابت شده آن رسانه‌هاي جديد مدخلي بزرگ براي دخالت‌هاي آشكار در انتخابات عمومي‌اند كه اخيراً دركشورهاي مختلف برگزار شده است. بلكه گزارش‌هاي موثق سازمان‌هاي تحقيقاتي مستقل نشان مي‌دهند كه آن دخالت‌ها همچنان نقشي شبه‌ناك درجهت دادن به برنامه‌هاي سياسي و انتخاباتي در تعدادي از كشورها بازي مي‌كنند تا جايي كه نشان دهنده «استراتژي اساسي كساني شده كه تلاش مي‌كنند دموكراسي را در مناطق مختلف جهان پس بزنند».

دادگاه حقوق بشر اروپايي در بيانيه‌اش برنقش رسانه‌ها در انتخابات تأكيد مي‌كند،«آزادي رسانه‌ها براي مهيا ساختن شناخت شهروندان امري حياتي است، چرا كه فرصت شكل‌دهي افكار عمومي، معرفي انديشه‌هاي رهبران سياسي و مواضع آنها را مي‌بخشد و براي همه اطراف فرصت مشاركت در بحث‌هاي سياسي آزاد مهيا مي‌كند كه نقطه اساسي مفهوم جامعه دموكراتيك و مكانيزم انتخابات است».

آيا اين مفهوم مثبت برنقشي كه شبكه‌هاي اجتماعي در حالت انتخابات آلمان بازي مي‌كنند، انطباق دارد؟ به نظرمي‌رسد پاسخ نه باشد.

براي نمونه، شعار انتخاباتي كه محافظه كاران مي‌دهند مانند«حمايت هوشمند از محيط زيست وظيفه مشترك» به اندازه كافي با اقبال و تفاعل در آن شبكه‌ها روبه رو نشد، درحالي كه شعار «جايگزين» كه مي‌گويد«آلمان به جمهوري موز تبديل مي‌شود» با اقبال قابل توجه و تعامل زيادي مواجه شد.

حزب «جايگزين» مانند هر جنبش راستگرا و پوپوليستي افراطي، برگفتماني تند تكيه مي‌كند كه براحساسات تمركز دارد، از ترس، نگراني و خشم بهره‌برداري مي‌كند، نفرت را ترويج مي‌كند و مجموعه اطلاعات گمراه كنند مي‌سازد. نوبت به مكانيزم‌هاي ارائه بر شبكه‌هاي اجتماعي و تكنيك فرمول‌ها مي‌رسد تا اثرگذاري اين گفتمان را تقويت كند و توجه، گسترش و تعامل با آن را بدان ببخشد.

ماركوس اشميت مسئول ارتباطات «جايگزين» مي‌گويد، حزبش بدون «فيسبوك» به چنين موفقيت سريعي دست نمي‌يافت و اين مسئله شبيه سخني است كه دونالد ترامپ سال 2017 درباره نقش «توئيتر» در رساندنش به رياست جمهوري ايالات متحده گفت.

به نظر نمي‌رسد حزب «جايگزين» شانس‌هاي زيادي در بردن آن انتخابات داشته باشد، اما به عنوان يك تشكل اثرگذار و ديجيتال مهمي مطرح است كه نمي‌توان در وضعيت سياسي آلمان ناديده‌اش گرفت و «شبكه‌هاي اجتماعي» نقش مهم‌تري در تحقق آن بازي كردند و به اين تلاش دركشورهاي ديگر جهان ادامه مي‌دهند.

ياسر عبدالعزيز
مدير دفتر الشرق الاوسط در قاهره