شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)-|| اطلاعات غيرقابل اعتماد و جعلي در سراسر جهان به حدي فراگير شده است كه برخي از تحليلگران اكنون به وقوع سونامي جديدي از اخبار جعلي اشاره ميكنند كه با همه گيري كوويد 19 به وجود آمده و به يك «همهگيري اطلاعات عمداً نادرست» يا disinfodemic تبديل شده است.
اين واژه براي نخستين بار توسط سازمان جهاني بهداشت به كار گرفته شده است كه حاصل تركيب دو واژه disinformation و pandemic است. disinformation به معني اطلاعات نادرستي است كه در توليد و انتشار آن تعمد وجود داشته و از اين نظر با misinformation (كه اطلاعات نادرست غيرعمدي است) تفاوتي اندك اما مهم دارد. pandemic نيز واژهاي شناخته شده به معني همهگيري است.
هر روز بيش از پيش بيم آن مي رود اين پديده، زندگي انسانها را در معرض خطر قرار دهد چرا كه برخي از مردم را وا مي دارد كه به اميد بهبودي، داروهايي تأييد نشده را استفاده كنند. يونسكو، سازمان آموزشي، علمي و فرهنگي سازمان ملل در تلاش براي مقابله با اطلاعات نادرست و در مقابل، انتشار و ترويج حقايق در مورد كرونا است.
اطلاعات نادرست، تقريباً در همه جا رخنه كرده است
يونسكو، پيش از شيوع ويروس كرونا نيز با اشاره به ايجاد آلودگي ناشي از برخي تلاشها براي انتشار اطلاعات نادرست كه تهديدي براي روزنامهنگاريِ حقيقتمحور و زندگي مردم بويژه در دوران همهگيري به شمار ميآمدند، هشدارهايي را در اين باره منتشر ميكرد كه چگونه تحولات سياسي، فناوري، اقتصادي، و اجتماعي، بر نحوه تبادل اطلاعات ميان ما تأثير ميگذارند.
گاي برگر، مدير سياستها و استراتژيهاي مربوط به ارتباطات و اطلاعات در يونسكو و يكي از مسئولان اصلي اين آژانس در مورد موضوع اطلاعات غلط است. وي در مصاحبه اي با يو.ان نيوز اظهار داشت كه دروغپردازي درباره همه جنبههاي كوويد 19 به يك امر عادي تبديل شده است.
وي افزود: «به نظر مي رسد به سختي ميتوان جنبهاي مربوط به بحران كوويد 19 را نام برد كه از گزند اطلاعات نادرست، در امان بوده باشد - از منشاء كروناويروس گرفته تا پيشگيري و درمانهاي تأييدنشده و همچنين، واكنشهاي دولتها، شركتها، سلبريتيها و ديگران».
او همچنين گفت: «در زمانهايي كه ترس، عدم قطعيت و ناشناختهها بر زندگي بشر سايه ميافكنند، شرايط براي توليد و افزايش اطلاعات نادرست كاملاً مهيا ميشود. خطر بزرگ اين است كه هر اطلاعات نادرستي كه جلب توجه كند، ميتواند اهميت يك حقيقت را پوشانده و انكار كند. هنگامي كه اطلاعاتِ عمداً نادرست، تكرار و تقويت شود- از جمله توسط افراد تأثيرگذار- اين خطر وجود دارد كه اطلاعات مبتني بر حقيقت، اثري ناچيز داشته باشند».
افسانه زدايي و خطرات تبليغ و ترويج داروهاي تأييد نشده
سازمان جهاني بهداشت، كه مسئول واكنشهاي سازمان ملل متحد به بيماريهاي همهگير است، بخش جديدي تحت عنوان "افسانه زداها" را به صفحات مشاوره آنلاين خود درباره ويروس كرونا افزوده است. در اين بخش، به خبرهاي جعلي اشاره شده و مردود بودن شان رسماً اعلام مي شود. از جمله اطلاعات نادرست و جعلي حيرتانگيز ميتوان به تآثير نوشيدنيهاي الكلي قوي و قرار گرفتن در معرض دماي زياد يا هواي سرد بر اين ويروس اشاره كرد.
برگر همچنين خاطرنشان كرد كه برخي افراد به اشتباه، معتقدند كه جوانان يا آفريقاييتباران از اين ويروس در امانند (برخي از اطلاعات عمداً نادرست، نشانگر لحن نژادپرستانه يا بيگانههراسي هستند) و يا اين كه افرادي كه در آب و هواي گرم زندگي ميكنند و يا كشورهايي كه در حال ورود به فصل تابستان هستند، لازم نيست بيش از حد نگران باشند. به اعتقاد او، نتيجه چنين اطلاعات نادرستي احتمالاً بيتوجهي است كه ميتواند به مرگهاي زودرس بيشتري منجر شود.
اين مقام يونسكو، تشويق به مصرف داروهايي كه براي بيماريهاي ديگر كارآمد بوده اما هنوز از نظر باليني اثربخشي آنها براي مقابله با كوويد 19 اثبات نشده است را پيامد و نمونه خطرناك ديگري از انتشار اطلاعات عمداً نادرست دانست.
خوب، بد، زودباور
بنا به گفته اين مسئول جهاني، متأسفانه برخي بر روي همهگيري اين ويروس سرمايهگذاري كردند تا اطلاعات عمداً نادرست را با هدف پيشبرد برنامههاي خود انتشار دهند: «تنوع و تعدد انگيزههاي انتشار اطلاعات عمداً نادرست زياد است، و شامل اهداف سياسي، تبليغ خود، و جلب توجه به عنوان بخشي از يك الگوي تجاري است. زمين بازي افرادي كه چنين ميكنند، احساسات، ترسها، پيشداوريها و جهالتهاست. آنان ادعا ميكنند كه به واقعيتهايي كه پيچيده و چالش برانگيز بوده و سرعت تغييرات در آنها بالاست، معنا و قطعيت ميبخشند».
او در عين حال ميگويد چنين نيست كه هر كسي كه دروغ را انتشار ميدهد، بدخواه و كينهجو است. افراد خيرخواه نيز در حال انتشار محتواهاي مشكوك هستند. او هشدار ميدهد كه دليل انتشار اين محتواها هر چه باشد، در ايجاد نتيجهاي نامطلوب تفاوتي ايجاد نميكند: «اين انگيزههاي متفاوت، نياز به واكنشهاي متفاوتي دارند، اما ما نبايد از اين واقعيت غافل شويم كه صرف نظر از نيت، نتيجه به اشتراك گذاري اخبار نادرست، در اختيار قرار دادن اطلاعات عمداً نادرست طراحي شده به عموم و همچنين، تضعيف مردم با نيرويي كشنده است».
عرضه و تقاضاي حقيقت
حال پرسش اساسي اين است كه براي مقابله با اين شرايط، چه كاري ميتوان انجام داد تا اطمينان حاصل شود كه اطلاعات درست، سودمند و نجات بخش، بيشتر منتشر ميشوند؟ برگر ميگويد پاسخ يونسكو به اين پرسش، بهبود عرضه اطلاعات صادقانه و حصول اطمينان از برآورده شدن تقاضاي اين عرضه است: «ما تأكيد ميكنيم كه براي مقابله با شايعات، دولتها بايد شفافتر عمل كرده و بر اساس قوانين و سياستهاي مربوط به حقوق اطلاعات، دادههاي بيشتري را در معرض عموم قرار دهند. دسترسي به اطلاعات منابع رسمي، عامل اعتباربخش بسيار مهمي در اين بحران است».
«با اين حال، اين را نميتوان جايگزين اطلاعات عرضه شده از سوي رسانهها دانست. ما تلاشهايمان در زمينه اقناع مقامات براي يار و همراه دانستن روزنامه نگاري آزاد و حرفه اي در مبارزه با اطلاعات عمداً نادرست را افزايش دادهايم بويژه به اين دليل كه رسانههاي خبري، فعاليتي آشكار در عرصه عمومي دارند در حالي كه بسياري از اطلاعات عمداً نادرست، بيآنكه كسي متوجه باشد، در پيامرسانهاي اجتماعي دست به دست ميشوند».
به گفته برگر، يونسكو به طور مشخص به دولتها اصرار ميكند كه آزادي بيان را محدود نكنند زيرا در اين صورت، نقش حياتي مطبوعات مستقل مخدوش ميشود بلكه برعكس، روزنامهنگاري را حتي در زماني كه اطلاعات تأييدشده يا ديدگاههاي انتقادي افراد مطلع را منتشر ميكنند، قدرتي مخالف در برابر اطلاعات عمداً غلط بدانند. دلايل بسياري وجود دارد كه ثابت ميكند در اين شرايط، رسانهها سزاوار آنند كه از سوي دولتها، به عنوان مشاغل ضروري به شمار آيند.
براي آنكه بتوان از عهده تقاضا براي حقايق معتبر برآمد، يونسكو با همراهي سازمانهايي نظير سازمان جهاني بهداشت، تا حد ممكن در حال انتشار اطلاعات قابل اعتماد در زمينه سلامت عمومي از طريق رسانهها و كانالهاست.
يونسكو همچنين، در حال تقويت سواد رسانهاي مردم است تا بتوانند نسبت به آنچه به صورت آنلاين يا مكتوب به عنوان حقيقت، در برابرشان قرار داده ميشود، نقادانه تر برخورد كنند تا به اين ترتيب، احتمال كمتري براي پذيرفتن اطلاعات نادرست و انتشار دادن آنها به ديگران وجود داشته باشد. به علاوه، با استفاده از هشتگهايي مانند پيش از انتشار دادن فكر كن، پيش از كليك كردن بيانديش، و آگاهي را به اشتراك بگذار، ديدگاهي را كه اساس آن، آزادي بيان و دسترسي به اطلاعات-كه بهترين روشهاي مقابله با خطرات انتشار اخبار نادرست هستند- ترويج ميكند.
بنا به باور برگر، اين حقوق، به دولتها و عموم امكان ميدهد تصميماتي مبتني بر مدارك و شواهدي از واقعيت اتخاذ كرده و واكنشهايي نشان دهند كه اساسشان دانش و ارزشهاي حقوق انساني است و به اين ترتيب بتوانند، به بهترين راه رهايي از كرونا دست يابند.
منبع: فصلنامه كارگزار روابطعمومي/ از انتشارات موسسه كارگزار روابطعمومي/1399/شماره54