شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)- كتاب تيترنويسي نخستين پژوهش نظري، تجربي در موضوع تيترنويسي است كه در ۱۳ فصل طراحي شده و حاصل سال ها تجربه و تلاش نويسنده در روزنامه نگاري، سردبيري و تيترنويسي در مطبوعات كشور است.

دكتر مجيد رضائيان كه خود از متخصصان رشته روزنامه نگاري است، تيترنويسي را تجربي ترين، ظريف ترين و در عين حال سخت ترين فرم روزنامه نگاري مي داند كه براي همه فرم هاي روزنامه نگاري از خبر، گزارش، گزارش خبري، مصاحبه گرفته تا يادداشت، سرمقاله و مقاله، و نقد به كار مي رود.

نويسنده : مجيد رضائيان
ناشر: دفتر مطالعات و برنامه ريزي رسانه ها
تعداد صفحات: ۱۹۲
 

با دكتر مجيد رضائيان، نويسنده اين كتاب به گفت‌وگو نشسته‌ايم كه در ادامه مي‌خوانيد.
 

چگونگي و چرايي نياز به تدوين كتاب تيترنويسي را بفرماييد؟
درباره چرايي تدوين اين كتاب از 3 زاويه قابل مداقه است. نخست اين كه ادبيات روزنامه‌نگاري تحقيقي در ايران و كتاب‌هايي كه در اين زمينه منتشر مي‌شوند در 2 سطح قابل شناسايي هستند: يك بخش آن‌هايي كه از سهم پژوهشي اندك برخوردارند و ديگر، آن‌‌هايي كه سهم بيش‌تري را از منظر پژوهشي در اختيار دارند. از همين منظر به طور كلي كتاب‌هايي كه در اين حوزه منتشر شده‌اند اغلب از سهم پژوهشي كمي برخوردار هستند.

قرار بر اين بوده كتابي ارائه شود كه با توجه به موضوع‌هاي پيشنهاد شده در آن چه به صورت كامل يا چه در حد ارائه موضوع به همين شيوه انجام شود. ديده شدن نوع كار با توجه به شيوه بررسي موضوع به شخصه اهميت بيش‌تري داشت. در بسياري از كتاب‌هاي تيترنويسي اغلب، نمونه‌ها با حجم نوشتار اصلي همراه مي‌شوند و متن اصلي نوشتارها كه بدون چنين نمونه‌هايي هستند از حجم كم‌تري برخوردار خواهند شد. هدف در اين كتاب بيش‌تر بر ايده اصليِ نوشتار متمركز بوده است.
زاويه دوم اين كه از نظر سطح مطالعات 3 گانه روزنامه‌نگاري؛ در حوزه‌هاي ارتباطي - نظري، عملي- نظري يا ژورناليسم عملي انجام مي‌شود. در حوزه اخير انجام مطالعات ژورناليستي بايد بتواند حلقه ارتباط ميان نظر و عمل باشد و نيز جزو متوني كه در دانشگاه ها تدريس شود قرار گيرد.

با توجه به محتوا، ساختار و شيوه نگارش كتاب بيش‌تر بر وجوه آموزشيِ كاربردي آن تاكيد شده است؟
تاكنون درسي به عنوان تيترنويسي تدريس نمي‌شده است و بر همين اساس به چند دانشگاه پيشنهاد شده و در تلاش براي اضافه شدن به سرفصل دروس دانشگاهي در رشته روزنامه‌نگاري و ارتباطات است. به علاوه دفتر مطالعات و برنامه‌ريزي رسانه‌ها هم اكنون به عنوان نخستين مركز اين درس را جزو برنامه آموزشي دوره روزنامه نگاري پذيرفته و در حال انجام و ارائه آن به فراگيران اين دوره‌هاست كه 2 دوره اخير توسط اينجانب انجام شده است. اين كار با توجه به مختصات مورد نياز هم مي‌بايست هم وجه كاربردي مي‌يافت از ميان متون روزنامه‌نگاري كه به صورت آموزشي ارائه مي‌شد و هم وجه نظري خود را حفظ مي‌كرد كه در نهايت به اين شكل روانه بازار شده است.

آيا اين سرفصل - در مقام مقايسه نظام‌هاي آموزش روزنامه‌نگاري - در ديگر كشورها به صورت جداگانه تدريس مي‌شود؟
تيترنويسي در برخي از متون آموزشي تدريس مي‌شود و در برخي از نظام‌هاي آموزشي نيز زيرِ عنوان ديگر سرفصل‌ها تدريس مي‌شود. اما، آن چه تقريبا در همه نظام‌هاي آموزشي به ويژه در نظام‌هاي آموزشي مبتني بر نظام‌هاي انگليسي رايج است و اهميت دارد اين است كه به عنوان يك دانش ميان‌رشته‌اي دانشجويان روزنامه‌نگاري بايد با كار عملي در هر زمينه‌اي از اين رشته توانايي به دست بياورند. اگر فردي به دنبال روزنامه نگاري سياسي باشد تيترنويسي سياسي را آموزش مي‌بيند و علاوه بر يادگيري وجوه نظري بايد با كار عملي نيز قابليت‌هاي ويژه اين حوزه را كسب نمايد.

در ايران نيز جداي از نظام‌هاي آموزشيِ روزنامه‌نگاري انگليسي، فرانسوي يا آمريكايي و اين كه آيا روزنامه‌نگاري را ميان رشته‌اي ميدانيم يا نه پاسخ اين است كه در عمل مخالفتي مشاهده نمي‌شود اما در عين حال نيز عمل نمي‌شود مگر يكي دو جا كه در سطح فوق ليسانس مشاهده مي‌شود. در واقع بايد به اين موضوع توجه كرد كه جنبه‌هاي عملي روزنامه‌نگاري بايد به شكل عالي آموزش داده شود. جدا از اين كه روزنامه‌نگاري ميان رشته‌اي دانسته شود يا نشود افراد بايد به خوبي تيتر نويسي بدانند آن‌گاه در حوزه تخصصي، روزنامه‌نگار مي‌تواند به فراخور تخصص از تكنيك‌هاي تيترنويسيِ همان حوزه بهره‌برداري نمايد.

 اصل بر اين است كه در ايران نياز داريم تا متون روزنامه نگاري كاربردي را تقويت كنيم. اگرچه درباره ترجمه متون ژورناليسم ورود نمي‌كنيم چرا كه بيشتر متون اصلي به تناسب فضاي روزنامه‌نگاري غرب نوشته شده‌اند اگرچه با روزنامه‌نگاري ايران بيگانه هستند اما كتاب‌هايي مانند كتاب هلن سيسونز به نام روزنامه‌نگاري در عمل كه توسط انتشارات همشهري منتشر شده است از نظر عملي و به سبب بررسي‌هاي موردي عملي چون از نظر ساختار مشابه هستند و هر چند كه از نظرِ موارد بررسي شده و سطوح آن‌ها ممكن است متفاوت باشند مناسب روزنامه‌نگار ايراني و كاربردي هستند. كارهاي عملي مدون در روزنامه نگاري ايران كه مستند به تئوري باشند كم كار شده است.

براي نمونه بررسي كردم كه آيا پيش‌تر آيا ايده‌ي تيترشناسي پيش از تيترنويسي را مورد مداقه قرار داده شده است يا خير؟ خواننده زماني كه كتاب را مي‌خواند متوجه اين امر مي شود كه در حوزه فقر نظري وجود دارد و به همين منظور با توجه به كمبود منابع در تطبيق از زبان‌شناسان و شعرشناسي آورده‌ام كه اگر در ادبيات شعر به واژه نيرو مي‌دهد من نيز گفته‌ام در روزنامه‌نگاري بخوانيد كه تيتر به واژه نيرو مي‌دهد. مباحث مربوط به دلالت هاي معنايي به اين مفهوم كه به قول ياكوبسن شعر شكستن انتظار مداوم ذهن مخاطب است و من نيز تطبيق كرده‌ام كه تيتر هم شكستن مدوام انتظارات ذهن مخاطب است و بايد فراتر از انتظارت ذهن مخاطب حركت كرد. فرامتن را 2 بخش ديده‌ام نخست آن چه در ذهن مخاطب است كه براي تيتر روزنامه‌نگاري به درد نمي‌خورد بلكه آن چه مهم است بخش دومي است كه در باور مخاطب است و بايد به دست گرفته شود.

بسياري موارد وجود دارد اما اين كه در يك كار پژوهشي انگشت گذاشت كه چه بايد كرد مهم است. اما از منظر پايه ايي هم كتاب‌هايي كه در اين حوزه از روزنامه نگاري ترجمه شده اند كم تر به اين موضوع پرداخته اند. به عنوان كسي كه بيش از 3 دهه به روزنامه نگاري پرداخته و 2 دهه سردبيري كرده خبر خوشايندي نيست كه بگويم متاسفانه در ايران كم كار شده و محتواي غني توليد نشده اما خبر خوش آن است كه زمينه كار گسترده و فراهم است و پژوهش‌گران مي‌توانند فعاليت كنند. بايد درباره متون ژورناليسم كار شود. براي يك كار پژوهشي مي‌توان 2 سال وقت گذاشت اما در عين حال هم مي‌توان 3 ماه وقت گذاشت. خوب است كه چه كم چه زياد در اين حوزه كار عميق با بررسي از ابعاد مختلف انجام شود. به هر حال ايده هاي بسيار خوب بومي در ايران وجود دارد چرا كه روزنامه نگاري در ايران نياز به بومي شدن هم دارد. يك رشته نكاتي هست كه در ايران تجربه شده است و بايد در همين كشور به آن‌ها پرداخته شود.
 

با توجه به كمبودهاي موجود در حوزه دانش نظري روزنامه‌نگاري و گزيده‌كاري بزرگاني كه امكان مستند كردن تجربه‌هاي منتج به دانش را براي آيندگان و جوانان نداشته‌اند اگر بخواهيد نگاه ديگري به حوزه روزنامه‌نگاري از منظر پژوهشي كاربردي داشته باشيد كدام بخش‌ها ظرفيت لازم را براي مداقه هاي علمي دارند؟
نكته تكميلي در رابطه با اين كتاب آن كه تيترنويسي در شكل‌هاي مختلف بررسي شده است. بسيار طبيعي است كه هر قسمت از اين مبحث نيز به تنهايي ظرفيت پژوهش در يك كتاب جداگانه را دارد. متون مربوط به تيتر نويسي بايد گسترش پيدا كند و هر بخش مي‌تواند ايده‌اي نو داشته باشد و بر همان اساس مي‌توان پژوهش جديدي شكل داد. اگر هر چه بيش‌تر بتوان با نمونه‌هاي عملي كار را پيش برد. چندين بخش از مباحث موجود نو هست كه پيش‌تر به آن‌ها پرداخته نشده است.

عرصه هاي 3 گانه تيترشناسي پيش از تيتر نويسي مورد اشاره در كتاب كم‌تر بررسي شده، نوع زاويه تيترشناسي از اين منظر كه تيتر واقعيت هست يا حقيقت تازه است. بحث ساختار و ادبيات تيتر، اطلاعات پيام و زير مجموعه هاي آن ها، بررسي تطبيقي ويژگي‌هاي تيتر و ليد با ديدگاه هاي نوين غربي، مكمل تيتر يا مكمل‌هاي اطلاعاتي و زيباشناختي و مباحث مربوط نيز تا به حال مطرح نبوده است. نوع زاويه نگاه به تكنيك‌هاي تيترنويسي برگرفته از ادبيات در خصوص شيفتگي تيتري براي نخستين بار در روزنامه‌نگاري مطرح شده است هر چند در ادبيات از گذشته مورد كنكاش بوده اما در تيترنويسي روزنامه‌نگاري به صورت كاربردي انطباق داده شده است. تيتر تحليلي به شكل مبسوط‌تر و كامل‌تر به روز بررسي شده است. تيترنويسي در سبك‌هاي جديد خبرنويسي به بررسي گذاشته شده و ويژگي هاي هر يك ارائه شده است.

 موسيقي تيترهاي گلوله ايي به خاطر تيترهاي يك كلمه‌ايي و 2كلمه‌ايي مورد بررسي قرار گرفته است. فرم ها، و ديگر موارد آورده شده در كتاب جاي كنكاش بسيار براي ديگران دارد. ايده هاي نو، ايده هاي تكميلي، زاويه نوع نگاه تازه به موضوع‌هاي قديمي‌تر و مواردي از اين دست راه را براي ديگر پژوهش‌گران ارائه كرده است.

به نظر اگر نگاه پژوهشي به متون و محتواهاي ژورناليستي داشته باشيم به نفع همگان است. يك رشته ديگر از موضوع‌هاي اين چنيني تنظيم شده كه به ياري خدا در حال اتمام است اگرچه اين كارها هميشه با وسواس زياد توام شده تا حداقل احساس رضايت شخصي از ارائه آن‌ها را براي ديگران فراهم نمايد. برخلاف بسياري نيز عقيده دارم هر موضوع بايد همراه با شناساندن درست مفاهيم مربوط باشد تا اثر تدوين شده به صورت درست به مخاطب ارئه شود.

آيا كتاب به زبان‌هاي ديگر ترجمه خواهد شد و كتاب هاي جديدي در دست انتشار داريد؟
از آن جا كه بافت كتاب به روش پژوهشي تدوين شده است امكان اين كه ترجمه شود هست اما بايد مترجم زبده بتواند به ويژه درباره مثال‌هاي آن به شكلي برگردان شود كه به تناسب زبان مقصد قابل فهم باشد اما به شخصه موافق انجام كار هستم البته به همان شرطي كه گفته شد. كتاب هايي نيز با عنوان‌هاي تازه‌ از چند سال گذشته در دست تدوين بوده‌اند كه بيش‌تر مايل هستم با توجه به تحولات موجود در عرصه داخلي و خارجي روزنامه نگاري و حساسيت‌هاي پژوهشي علمي شخصي به روز شوند كه به شكل كاربردي عملي ارائه خواهند شد.