شبكه اطلاع رساني روابط عمومي ايران (شارا)-|| روزنامه نگاري و اطلاع رساني در بحران، ضرورتي است كه مديران بحران بايستي به آن توجه نمايند، در غير اين صورت ممكن است خسارات و آسيب هاي ناشي از بحران، به مراتب بيشتر از آن چه شود كه به نظر مي رسد.

اگر بپذيريم رسانه ها، پل ارتباطي ميان مديران و شهروندان هستند، مي توان پذيرفت كه رسانه ها نقشي بي بديل در جريان بحران ها ايفا مي كنند. نقشي كه مي تواند مثبت و در راستاي حل بحران يا آن كه منفي و موثر در تشديد آن باشد.

رسانه هاي جمعي به عنوان دروازه هاي ارتباط با افكار عمومي، مي توانند هم نقشي سازنده در مديريت اذهان شهروندان داشته باشند و هم ويرانگر فكر و ذهن آنان شوند. به عبارت ديگر مي توان گفت كه رسانه ها شمشير دو لبه اي هستند كه هم مي توانند «امنيت گستر» باشند و هم «امنيت برانداز» شوند. رسانه ها مي توانند مرز ميان واقعيت و دروغ را محو كرده و مظلوم را ظالم و ظالم را مظلوم نشان دهند. رسانه ها اين فرصت را دارند كه «هست» را «نيست» و «امن» را «ناامن» تصوير كنند و «فراواني» را «كمبود» و «كمبود» را به مثابه «فراواني» به نمايش بگذارند. از همين رو است كه مديران بحران بايد همواره در كنار تمام ضرورت هاي مديريت ميدان بحران، با دقت نظر، فضاي رسانه اي اين ميدان را رصد نمايند و مراقب باشند تا رسانه ها باعث آشفته تر شدن اوضاع بحراني يك ميدان نشوند.

**روزنامه نگاري بحران و شبكه هاي اجتماعي
بطور حتم اين پرسش در ذهن هر مدير بحراني شكل مي گيرد كه چطور مي توان در شرايط سيال امروز و در عصر ارتباطات، يك بحران را مديريت كرد. هرچند بحث در اين باره مبسوط و طولاني است؛ اما آن چه كه بايد براي يك مدير، در مديريت رسانه ها در دل بحران اهميت داشته باشد، آن است كه رسانه، اصحاب آن و جنس آن خاص و ويژه هستند. با شناخت و ارزيايي دقيق و درست از وضعيت رسانه است كه مي توان به درستي در بزنگاه هاي بحران، تصميم گرفت و سياستگذاري كرد.
در عين حال مديران بايستي بدانند كه رسانه هاي امروزي، رسانه هايي تعاملي تر از گذشته هستند. منظور از اين تعاملي بودن، آن است كه رسانه هاي نو و به ويژه شبكه هاي اجتماعي، ديگر همچون گذشته يكسويه نيستند و مخاطبان مي توانند فعالانه تر از گذشته، در توليد يا بازنشر يك خبر، نقش ايفا نمايند.

با گسترش امكانات فناورانه همچون گسترش استفاده از ابزارهاي ارتباطي هوشمند، دوربين هاي تصوير برداري غيرحرفه اي و شبكه هاي ارتباطي اجتماعي، اخبار پنهان نمي مانند و نمي توان همچون گذشته عرصه خبر را مديريت كرد. در عين حال امكان تحريف و مخدوش نمودن واقعيت ها نيز بيش از گذشته امكان پذير است. علاوه بر اين اغلب شهروندان امروزه مي توانند از طيف بسيار گسترده تري از رسانه ها استفاده نمايند و تنها محدود به چند كانال تلويزيوني يا يك راديوي موج كوتاه براي دريافت خبر نيستند. از همين رو رقابت رسانه ها در خبررساني از ميدان بحران، به مراتب پيچيده تر و دشوارتر از گذشته خواهد بود.

**اطلاع رساني در بحران، چرا و چگونه؟
يكي از مهمترين نقش هاي رسانه در بحران، تعريف «امنيت» و تعيين «مرز» ميان «امن» و «ناامن» است. بطور معمول شهروندان در بحران دچار ترس و اضطراب مي شوند. آنان احساس مي كنند كه حيات روزمره آنان با «خطر» روبرو شده است؛ اما بطور دقيق نمي دانند اين خطر چيست، چگونه آنان را تهديد كرده و تا چه اندازه واقعي و نزديك است. شهروندان نياز دارند تا بدانند بحران مذكور بطور دقيق چه زماني، در چه مكاني و تا چه اندازه، زندگي آنان را مورد تهديد قرار مي دهد تا بتوانند بر اساس آن تصميم گيري نمايند كه چه واكنشي از خود نشان دهند.

در بحران سيل خير، اين مسئله بيش از پيش آشكار شد. بسياري از شهروندان بايستي مكان زندگي خود را تخليه مي كردند و به مناطق امن مي رفتند. در همين زمان بود كه مشخص شد اطلاع رساني بحران و شناساندن مناطق امن و نيازهاي ساكنان به هنگام ترك منازل بسيار اهميت دارد و در صورتي كه اين مهم در زمان مناسب و با سرعت صورت نپذيرد، مي تواند خساراتي جبران ناپذير برجاي بگذارد. امروزه در ميدان بحران، مي توان گفت كه شبكه هاي اجتماعي، سريعترين شيوه اطلاع رساني و ارايه اطلاعات لازم به شهروندان هستند و به نظر مي رسد مديران بحران در كشور بايستي براي استفاده از اين امكان، طرح و برنامه جديدي بريزند.

** اطلاع رساني در بحران، نيازمند امكانات فني
با بروز بحران در يك منطقه، ممكن است امكانات ارتباطي به سرعت تخريب گردند. كابل هاي برق، شبكه هاي اينترنت، دكل هاي مخابراتي و ساير امكانات زيرساختي در زمان بروز بحران در معرض تهديد هستند. اين مسئله مي تواند باعث كندي در اطلاع رساني يا قطع شدن راه هاي برقراري ارتباط با شهروندان حادثه ديده شود. از همين رو مديران بحران بايستي براي مقابله با اين وضعيت آمادگي لازم را داشته باشند. خوشبختانه وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات توانست در بحران اخير عملكرد خوبي از خود به جاي بگذارد و با گسيل كردن امكاناتي همچون بالن ها ارتباطي، حداقل شبكه اينترنت و تلفن همراه را به سرعت در منطقه برقرار نمايد. امري كه توانست به اطلاع رساني سريع و مناسب به شهروندان كمك نمايد.

** مديريت بحران و نقش رسانه هاي رسمي
در گذشته و با انحصار حداكثري رسانه هاي رسمي بر عرصه خبر رساني در فضاي بحران، مديران بحران مي توانستند مطمئن باشند تنها آنچه كه مي خواهند به گوش مخاطبانشان خواهد رسيد. اما امروزه اين امكان وجود ندارد. شبكه هاي اجتماعي، كانال هاي ماهواره اي و رسانه هاي غير رسمي، مي توانند به صورتي مستقل و بدون دخالت ساير سازمان ها، نقش خود را در اطلاع رساني ايفا نمايند و بدين ترتيب كنترل رسانه ها و خبررساني در ميدان بحران، تنها به اختيار مديران بحران نيست.
در عين حال در اينجا نقش رسانه هاي رسمي بسيار مهم است. به هر ترتيب رسانه هاي رسمي، همچنان انحصار انتشار اخبار رسمي و دولتي را عهده دارند و مي توانند نقشي مهم در اين عرصه ايفا نمايند. مديران بحران بايستي توجه نمايند كه در رساندن اخبار مربوط به يك بحران توسط رسانه هاي رسمي، بايستي ضمن مراعات وضعيت شكننده رواني افراد درگير بحران، به صورتي شفاف و دقيق به شهروندان اطلاع دهند كه آنان با چه خطراتي روبرو هستند و اين خطر چقدر به آنان نزديك است و بهتر است براي مواجه با آن، چه واكنشي از خود نشان دهند.

** رسانه ها و اعتماد شهروندان در زمان بحران
در عين حال مردم در زمانه بحران، تنها به سخن رسانه هايي كه به آن اعتماد دارند، گوش مي سپارند و صورتي كه پاسخ سوالات آنان توسط يك رسانه به صورتي شفاف و دقيق داده شود، اعتماد آنان نسبت به رسانه مذكور، افزايش خواهد يافت. متاسفانه بسياري از رسانه ها در زمان بحران تنها به دنبال افزايش مخاطبان خود هستند و هيج اهميتي به بيان حقيقت نمي دهند. گروهي ديگر از رسانه ها نيز تنها خواسته هاي كارفرمايان خود را اجرا مي كنند و اخباري توسط اين رسانه ها منتشر مي شود كه خواسته كارفرماي آنان است و از همين رو نمي توان انتظار داشت كه چنين رسانه هايي به مسووليت اجتماعي خود عمل نمايند. در عين حال در شرايط بحران، ممكن است رسانه ها نقش «تحريك كنندگي» نيز ايفا نمايند. نقشي كه بطور حتم مي تواند موجب تشديد بحران گردد.

**اميد و مرزهاي اخلاقي در روزنامه نگاري بحران
نكته بسيار مهم ديگر، گسترش رقابت هاي رسانه اي و سياسي در ميدان بحران است. در اين ميدان است كه گاهي رسانه هاي موافق و مخالف مديران جامعه، دست به تسويه حساب هاي گذشته مي زنند و تلاش مي كنند با تحريف واقعيت ها، مديران را كارآمد يا ناكارآمد جلوه دهند و با قلب واقعيت، به اهداف سياسي خود دست يابند. مسئله اي كه در نهايت يك بازنده اصلي خواهد و آن بازنده نيز مردم هستند؛ مردمي كه در شرايط بحراني بيش از هر چيز نيازمند «اميد» هستند، اميدي كه رقابت هاي رسانه اي به سرعت آن را از بين خواهد برد.

مديران بحران در نهايت بايد توجه كنند كه شهروندان بحران زده، تنها با «اميد به آينده» است كه مي توانند فشارهاي رواني، اقتصادي و بهداشتي ناشي از بحران را پشت سر بگذارند. آنان نيازمند تزريق اميد هستند و بايد اطمينان خاطر پيدا نمايند كه مديران بحران، به اصطلاح «به فكر» آنان هستند و تلاش مي كنند تا شرايط آنان دوباره به روز اول بازگردد. در غير اين صورت مي توان انتظار داشت كه اعتراض به شرايط، نااميدي، مهاجرت، افزايش آسيب هاي اجتماعي و مانند آن، گربانگير جامعه بحران زده شوند.

** اطلاع رساني بحران و نقش خبرنگاران محلي
بطور معمول پس از بروز بحران، امكان دسترسي خبرنگاران حرفه اي به مناطق بحران زده دشوار خواهد شد. از همين رو است كه رسانه هاي رسمي براي دستيابي به آخرين اخبار و اطلاعات مناطق بحران زده، چاره اي جز ياري جستن از خبرنگاران محلي و شهروند خبرنگاران ندارند. از همين رو برقراري ارتباط دايم و مستمر و آموزش دادن به خبرنگاران محلي براي ياري گرفتن از آنان در زمان بحران، ضرورتي است كه اغلب ناديده گرفته مي شود.

«اعتماد متقابل» كليد واژه برقراري ارتباط ميان رسانه هاي رسمي و خبرنگاران محلي در زمان وقوع بحران است. اگر تا پيش از بحران، رسانه هاي رسمي نتوانند اعتماد لازم را ميان خود و روزنامه نگاران محلي يا شهروند- خبرنگاران برقرار نكنند، بطور حتم در زمان وقوع بحران نمي توانند از توانمندي آنان استفاده نمايند. از همين رو است كه بايد از همين امروز مديران بحران و رسانه هاي رسمي براي اعتماد سازي و آموزش شهروند-خبرنگاران و خبرنگاران محلي اقدام نمايند تا آنان براي اطلاع رساني در بحران طبيعي بعدي در كشور حادثه خيز ايران، آماده باشند.

منبع: برنا